महाभारत 1.90 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 90→

[mh-1-90] • 96 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। श्रुतस् त्वत्तो मया विप्र पूर्वेषां संभवो महान्। उदाराश् चापि वंशे ऽस्मिन् राजानो मे परिश्रुताः।

janamejaya uvāca. śrutas tvatto mayā vipra pūrveṣāṃ saṃbhavo mahān. udārāś cāpi vaṃśe 'smin rājāno me pariśrutāḥ.

किं तु लघ्वर्थसंयुक्तं प्रियाख्यानं न माम् अति। प्रीणात्य् अतो भवान् भूयो विस्तरेण ब्रवीतु मे।

kiṃ tu laghvarthasaṃyuktaṃ priyākhyānaṃ na mām ati. prīṇāty ato bhavān bhūyo vistareṇa bravītu me.

एताम् एव कथां दिव्याम् आ प्रजापतितो मनोः। तेषाम् आजननं पुण्यं कस्य न प्रीतिम् आवहेत्।

etām eva kathāṃ divyām ā prajāpatito manoḥ. teṣām ājananaṃ puṇyaṃ kasya na prītim āvahet.

सद्धर्मगुणमाहात्म्यैर् अभिवर्धितम् उत्तमम्। विष्टभ्य लोकांस् त्रीन् एषां यशः स्फीतम् अवस्थितम्।

saddharmaguṇamāhātmyair abhivardhitam uttamam. viṣṭabhya lokāṃs trīn eṣāṃ yaśaḥ sphītam avasthitam.

गुणप्रभाववीर्यौजःसत्त्वोत्साहवताम् अहम्। न तृप्यामि कथां शृण्वन्न् अमृतास्वादसंमिताम्।

guṇaprabhāvavīryaujaḥsattvotsāhavatām aham. na tṛpyāmi kathāṃ śṛṇvann amṛtāsvādasaṃmitām.

वैशंपायन उवाच। शृणु राजन् पुरा सम्यङ् मया द्वैपायनाच् छ्रुतम्। प्रोच्यमानम् इदं कृत्स्नं स्ववंशजननं शुभम्। पूरोर् वंशम् अहं धन्यं राज्ञाम् अमिततेजसाम्। प्रवक्ष्यामि पितॄणां ते तेषां नामानि मे शृणु।

vaiśaṃpāyana uvāca. śṛṇu rājan purā samyaṅ mayā dvaipāyanāc chrutam. procyamānam idaṃ kṛtsnaṃ svavaṃśajananaṃ śubham. pūror vaṃśam ahaṃ dhanyaṃ rājñām amitatejasām. pravakṣyāmi pitṝṇāṃ te teṣāṃ nāmāni me śṛṇu.

अव्यक्तप्रभवो ब्रह्मा शाश्वतो नित्य (!) अव्ययः। तस्मान् मरीचिः संजज्ञे दक्षश् चैव प्रजापतिः। मरीचेः कश्यपः पुत्रो दक्षस्य दुहितादितिः। दक्षस्यादितिः। अदितेर् विवस्वान्। विवस्वतो मनुः। मनोर् इला। इलायाः पुरूरवाः। पुरूरवस आयुः। आयुषो नहुषः। नहुषस्य ययातिः। अङ्गुष्ठाद् दक्षम् असृजच् चक्षुर्भ्यां च मरीचिनम्।

avyaktaprabhavo brahmā śāśvato nitya (!) avyayaḥ. tasmān marīciḥ saṃjajñe dakṣaś caiva prajāpatiḥ. marīceḥ kaśyapaḥ putro dakṣasya duhitāditiḥ. dakṣasyāditiḥ. aditer vivasvān. vivasvato manuḥ. manor ilā. ilāyāḥ purūravāḥ. purūravasa āyuḥ. āyuṣo nahuṣaḥ. nahuṣasya yayātiḥ. aṅguṣṭhād dakṣam asṛjac cakṣurbhyāṃ ca marīcinam.

ययातेर् द्वे भार्ये बभूवतुः। उशनसो दुहिता देवयानी वृषपर्वणश् च दुहिता शर्मिष्ठा नाम। अत्रानुवंशो भवति।

yayāter dve bhārye babhūvatuḥ. uśanaso duhitā devayānī vṛṣaparvaṇaś ca duhitā śarmiṣṭhā nāma. atrānuvaṃśo bhavati.

यदुं च तुर्वसुं चैव देवयानी व्यजायत। द्रुह्युं चानुं च पूरुं च शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी।

yaduṃ ca turvasuṃ caiva devayānī vyajāyata. druhyuṃ cānuṃ ca pūruṃ ca śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī.

तत्र यदोर् यादवाः। पूरोः पौरवाः।

tatra yador yādavāḥ. pūroḥ pauravāḥ.

पूरोर् भार्या कौसल्या नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे जनमेजयो नाम। यस् त्रीन् अश्वमेधान् आजहार। विश्वजिता चेष्ट्वा वनं प्रविवेश।

pūror bhāryā kausalyā nāma. tasyām asya jajñe janamejayo nāma. yas trīn aśvamedhān ājahāra. viśvajitā ceṣṭvā vanaṃ praviveśa.

जनमेजयः खल्व् अनन्तां नामोपयेमे माधवीम्। तस्याम् अस्य जज्ञे प्राचिन्वान्। यः प्राचीं दिशं जिगाय यावत् सूर्योदयात्। ततस् तस्य प्राचिन्वत्वम्।

janamejayaḥ khalv anantāṃ nāmopayeme mādhavīm. tasyām asya jajñe prācinvān. yaḥ prācīṃ diśaṃ jigāya yāvat sūryodayāt. tatas tasya prācinvatvam.

प्राचिन्वान् खल्व् अश्मकीम् उपयेमे। तस्याम् अस्य जज्ञे संयातिः।

prācinvān khalv aśmakīm upayeme. tasyām asya jajñe saṃyātiḥ.

संयातिः खलु दृषद्वतो दुहितरं वराङ्गीं नामोपयेमे। तस्याम् अस्य जज्ञे अहंपातिः।

saṃyātiḥ khalu dṛṣadvato duhitaraṃ varāṅgīṃ nāmopayeme. tasyām asya jajñe ahaṃpātiḥ.

अहंपातिस् तु खलु कृतवीर्यदुहितरम् उपयेमे भानुमतीं नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे सार्वभौमः।

ahaṃpātis tu khalu kṛtavīryaduhitaram upayeme bhānumatīṃ nāma. tasyām asya jajñe sārvabhaumaḥ.

सार्वभौमः खलु जित्वाजहार कैकेयीं सुनन्दां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे जयत्सेनः।

sārvabhaumaḥ khalu jitvājahāra kaikeyīṃ sunandāṃ nāma. tasyām asya jajñe jayatsenaḥ.

जयत्सेनः खलु वैदर्भीम् उपयेमे सुषुवां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे अराचीनः।

jayatsenaḥ khalu vaidarbhīm upayeme suṣuvāṃ nāma. tasyām asya jajñe arācīnaḥ.

अराचीनो ऽपि वैदर्भीम् एवापराम् उपयेमे मर्यादां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे महाभौमः। तस्याम् अस्य जज्ञे अरिहः । अरिहः खल्वाङ्गीम् उपयेमे ।।

arācīno 'pi vaidarbhīm evāparām upayeme maryādāṃ nāma. tasyām asya jajñe mahābhaumaḥ. tasyām asya jajñe arihaḥ | arihaḥ khalvāṅgīm upayeme |.

महाभौमः खलु प्रासेनजितीम् उपयेमे सुयज्ञां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे अयुतनायी। यः पुरुषमेधानाम् अयुतम् आनयत्। तद् अस्यायुतनायित्वम्।

mahābhaumaḥ khalu prāsenajitīm upayeme suyajñāṃ nāma. tasyām asya jajñe ayutanāyī. yaḥ puruṣamedhānām ayutam ānayat. tad asyāyutanāyitvam.

अयुतनायी खलु पृथुश्रवसो दुहितरम् उपयेमे भासां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे अक्रोधनः।

ayutanāyī khalu pṛthuśravaso duhitaram upayeme bhāsāṃ nāma. tasyām asya jajñe akrodhanaḥ.

अक्रोधनः खलु कालिङ्गीं करण्डुं नामोपयेमे। तस्याम् अस्य जज्ञे देवातिथिः।

akrodhanaḥ khalu kāliṅgīṃ karaṇḍuṃ nāmopayeme. tasyām asya jajñe devātithiḥ.

देवातिथिः खलु वैदेहीम् उपयेमे मर्यादां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे ऋचः।

devātithiḥ khalu vaidehīm upayeme maryādāṃ nāma. tasyām asya jajñe ṛcaḥ.

ऋचः खल्व् आङ्गेयीम् उपयेमे सुदेवां नाम। तस्यां पुत्रम् अजनयद् ऋक्षम्।

ṛcaḥ khalv āṅgeyīm upayeme sudevāṃ nāma. tasyāṃ putram ajanayad ṛkṣam.

ऋक्षः खलु तक्षकदुहितरम् उपयेमे ज्वालां नाम। तस्यां पुत्रं मतिनारं नामोत्पादयाम् आस।

ṛkṣaḥ khalu takṣakaduhitaram upayeme jvālāṃ nāma. tasyāṃ putraṃ matināraṃ nāmotpādayām āsa.

मतिनारः खलु सरस्वत्यां द्वादशवार्षिकं सत्रम् आजहार।

matināraḥ khalu sarasvatyāṃ dvādaśavārṣikaṃ satram ājahāra.

निवृत्ते च सत्रे सरस्वत्य् अभिगम्य तं भर्तारं वरयाम् आस। तस्यां पुत्रम् अजनयत् तंसुं नाम।

nivṛtte ca satre sarasvaty abhigamya taṃ bhartāraṃ varayām āsa. tasyāṃ putram ajanayat taṃsuṃ nāma.

अत्रानुवंशो भवति।

atrānuvaṃśo bhavati.

तंसुं सरस्वती पुत्रं मतिनाराद् अजीजनत्। इलिनं जनयाम् आस कालिन्द्यां तंसुर् आत्मजम्।

taṃsuṃ sarasvatī putraṃ matinārād ajījanat. ilinaṃ janayām āsa kālindyāṃ taṃsur ātmajam.

इलिनस् तु रथंतर्यां दुःषन्ताद्यान् पञ्च पुत्रान् अजनयत्। जनमेजयम् उत्पादयाम् आस । जनमेजयस् तु खलु लक्ष्मणां। नाम भागीरथीम् उपयेमे । तस्यां। दुःषन्तस् तु खलु लक्षणां नाम भागीरथीम् उपयेमे ।। तस्याम् अस्य जज्ञे जनमेजयः ।।

ilinas tu rathaṃtaryāṃ duḥṣantādyān pañca putrān ajanayat. janamejayam utpādayām āsa | janamejayas tu khalu lakṣmaṇāṃ. nāma bhāgīrathīm upayeme | tasyāṃ. duḥṣantas tu khalu lakṣaṇāṃ nāma bhāgīrathīm upayeme |. tasyām asya jajñe janamejayaḥ |.

दुःषन्तः खलु विश्वामित्रदुहितरं शकुन्तलां नामोपयेमे। तस्याम् अस्य जज्ञे भरतः। तत्र श्लोकौ भवतः।

duḥṣantaḥ khalu viśvāmitraduhitaraṃ śakuntalāṃ nāmopayeme. tasyām asya jajñe bharataḥ. tatra ślokau bhavataḥ.

माता भस्त्रा पितुः पुत्रो येन जातः स एव सः। भरस्व पुत्रं दुःषन्त मावमंस्थाः शकुन्तलाम्।

mātā bhastrā pituḥ putro yena jātaḥ sa eva saḥ. bharasva putraṃ duḥṣanta māvamaṃsthāḥ śakuntalām.

रेतोधाः पुत्र उन्नयति नरदेव यमक्षयात्। त्वं चास्य धाता गर्भस्य सत्यम् आह शकुन्तला।

retodhāḥ putra unnayati naradeva yamakṣayāt. tvaṃ cāsya dhātā garbhasya satyam āha śakuntalā.

ततो ऽस्य भरतत्वम्।

tato 'sya bharatatvam.

भरतः खलु काशेयीम् उपयेमे सार्वसेनीं सुनन्दां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे भुमन्युः।

bharataḥ khalu kāśeyīm upayeme sārvasenīṃ sunandāṃ nāma. tasyām asya jajñe bhumanyuḥ.

भुमन्युः खलु दाशार्हीम् उपयेमे जयां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे सुहोत्रः।

bhumanyuḥ khalu dāśārhīm upayeme jayāṃ nāma. tasyām asya jajñe suhotraḥ.

सुहोत्रः खल्व् इक्ष्वाकुकन्याम् उपयेमे सुवर्णां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे हस्ती। य इदं हास्तिनपुरं मापयाम् आस। एतद् अस्य हास्तिनपुरत्वम्।

suhotraḥ khalv ikṣvākukanyām upayeme suvarṇāṃ nāma. tasyām asya jajñe hastī. ya idaṃ hāstinapuraṃ māpayām āsa. etad asya hāstinapuratvam.

हस्ती खलु त्रैगर्तीम् उपयेमे यशोधरां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे विकुण्ठनः।

hastī khalu traigartīm upayeme yaśodharāṃ nāma. tasyām asya jajñe vikuṇṭhanaḥ.

विकुण्ठनः खलु दाशार्हीम् उपयेमे सुदेवां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे ऽजमीढः।

vikuṇṭhanaḥ khalu dāśārhīm upayeme sudevāṃ nāma. tasyām asya jajñe 'jamīḍhaḥ.

अजमीढस्य चतुर्विंशं पुत्रशतं बभूव कैकेय्यां नागायां गान्धार्यां विमलायाम् ऋक्षायां चेति। पृथक् पृथग् वंशकरा नृपतयः। तत्र वंशकरः संवरणः।

ajamīḍhasya caturviṃśaṃ putraśataṃ babhūva kaikeyyāṃ nāgāyāṃ gāndhāryāṃ vimalāyām ṛkṣāyāṃ ceti. pṛthak pṛthag vaṃśakarā nṛpatayaḥ. tatra vaṃśakaraḥ saṃvaraṇaḥ.

संवरणः खलु वैवस्वतीं तपतीं नामोपयेमे। तस्याम् अस्य जज्ञे कुरुः।

saṃvaraṇaḥ khalu vaivasvatīṃ tapatīṃ nāmopayeme. tasyām asya jajñe kuruḥ.

कुरुः खलु दाशार्हीम् उपयेमे शुभाङ्गीं नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे विडूरथः।

kuruḥ khalu dāśārhīm upayeme śubhāṅgīṃ nāma. tasyām asya jajñe viḍūrathaḥ.

विडूरथस् तु मागधीम् उपयेमे संप्रियां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे ऽरुग्वान् नाम।

viḍūrathas tu māgadhīm upayeme saṃpriyāṃ nāma. tasyām asya jajñe 'rugvān nāma.

अरुग्वान् खलु मागधीम् उपयेमे ऽमृतां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे परिक्षित्।

arugvān khalu māgadhīm upayeme 'mṛtāṃ nāma. tasyām asya jajñe parikṣit.

परिक्षित् खलु बाहुदाम् उपयेमे सुयशां नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे भीमसेनः।

parikṣit khalu bāhudām upayeme suyaśāṃ nāma. tasyām asya jajñe bhīmasenaḥ.

भीमसेनः खलु कैकेयीम् उपयेमे सुकुमारीं नाम। तस्याम् अस्य जज्ञे पर्यश्रवाः। यम् आहुः प्रतीपं नाम।

bhīmasenaḥ khalu kaikeyīm upayeme sukumārīṃ nāma. tasyām asya jajñe paryaśravāḥ. yam āhuḥ pratīpaṃ nāma.

प्रतीपः खलु शैब्याम् उपयेमे सुनन्दां नाम। तस्यां पुत्रान् उत्पादयाम् आस देवापिं शंतनुं बाह्लीकं चेति।

pratīpaḥ khalu śaibyām upayeme sunandāṃ nāma. tasyāṃ putrān utpādayām āsa devāpiṃ śaṃtanuṃ bāhlīkaṃ ceti.

देवापिः खलु बाल एवारण्यं प्रविवेश। शंतनुस् तु महीपालो ऽभवत्। अत्रानुवंशो भवति।

devāpiḥ khalu bāla evāraṇyaṃ praviveśa. śaṃtanus tu mahīpālo 'bhavat. atrānuvaṃśo bhavati.

यं यं कराभ्यां स्पृशति जीर्णं स सुखम् अश्नुते। पुनर् युवा च भवति तस्मात् तं शंतनुं विदुः।

yaṃ yaṃ karābhyāṃ spṛśati jīrṇaṃ sa sukham aśnute. punar yuvā ca bhavati tasmāt taṃ śaṃtanuṃ viduḥ.

तद् अस्य शंतनुत्वम्।

tad asya śaṃtanutvam.

शंतनुः खलु गङ्गां भागीरथीम् उपयेमे। तस्याम् अस्य जज्ञे देवव्रतः। यम् आहुर् भीष्म इति।

śaṃtanuḥ khalu gaṅgāṃ bhāgīrathīm upayeme. tasyām asya jajñe devavrataḥ. yam āhur bhīṣma iti.

भीष्मः खलु पितुः प्रियचिकीर्षया सत्यवतीम् उदवहन् मातरम्। याम् आहुर् गन्धकालीति।

bhīṣmaḥ khalu pituḥ priyacikīrṣayā satyavatīm udavahan mātaram. yām āhur gandhakālīti.

तस्यां कानीनो गर्भः पराशराद् द्वैपायनः। तस्याम् एव शंतनोर् द्वौ पुत्रौ बभूवतुः। चित्राङ्गदो विचित्रवीर्यश् च।

tasyāṃ kānīno garbhaḥ parāśarād dvaipāyanaḥ. tasyām eva śaṃtanor dvau putrau babhūvatuḥ. citrāṅgado vicitravīryaś ca.

तयोर् अप्राप्तयौवन एव चित्राङ्गदो गन्धर्वेण हतः। विचित्रवीर्यस् तु राजा समभवत्।

tayor aprāptayauvana eva citrāṅgado gandharveṇa hataḥ. vicitravīryas tu rājā samabhavat.

विचित्रवीर्यः खलु कौसल्यात्मजे ऽम्बिकाम्बालिके काशिराजदुहितराव् उपयेमे।

vicitravīryaḥ khalu kausalyātmaje 'mbikāmbālike kāśirājaduhitarāv upayeme.

विचित्रवीर्यस् त्व् अनपत्य एव विदेहत्वं प्राप्तः।

vicitravīryas tv anapatya eva videhatvaṃ prāptaḥ.

ततः सत्यवती चिन्तयाम् आस। दौःषन्तो वंश उच्छिद्यते इति।

tataḥ satyavatī cintayām āsa. dauḥṣanto vaṃśa ucchidyate iti.

सा द्वैपायनम् ऋषिं चिन्तयाम् आस।

sā dvaipāyanam ṛṣiṃ cintayām āsa.

स तस्याः पुरतः स्थितः किं करवाणीति।

sa tasyāḥ purataḥ sthitaḥ kiṃ karavāṇīti.

सा तम् उवाच। भ्राता तवानपत्य एव स्वर्यातो विचित्रवीर्यः। साध्व् अपत्यं तस्योत्पादयेति।

sā tam uvāca. bhrātā tavānapatya eva svaryāto vicitravīryaḥ. sādhv apatyaṃ tasyotpādayeti.

स परम् इत्य् उक्त्वा त्रीन् पुत्रान् उत्पादयाम् आस धृतराष्ट्रं पाण्डुं विदुरं चेति।

sa param ity uktvā trīn putrān utpādayām āsa dhṛtarāṣṭraṃ pāṇḍuṃ viduraṃ ceti.

तत्र धृतराष्ट्रस्य राज्ञः पुत्रशतं बभूव गान्धार्यां वरदानाद् द्वैपायनस्य।

tatra dhṛtarāṣṭrasya rājñaḥ putraśataṃ babhūva gāndhāryāṃ varadānād dvaipāyanasya.

तेषां धृतराष्ट्रस्य पुत्राणां चत्वारः प्रधाना बभूवुर् दुर्योधनो दुःशासनो विकर्णश् चित्रसेन इति।

teṣāṃ dhṛtarāṣṭrasya putrāṇāṃ catvāraḥ pradhānā babhūvur duryodhano duḥśāsano vikarṇaś citrasena iti.

पाण्डोस् तु द्वे भार्ये बभूवतुः कुन्ती माद्री चेत्य् उभे स्त्रीरत्ने।

pāṇḍos tu dve bhārye babhūvatuḥ kuntī mādrī cety ubhe strīratne.

अथ पाण्डुर् मृगयां चरन् मैथुनगतम् ऋषिम् अपश्यन् मृग्यां वर्तमानम्। तथैवाप्लुतम् अनासादितकामरसम् अतृप्तं बाणेनाभिजघान।

atha pāṇḍur mṛgayāṃ caran maithunagatam ṛṣim apaśyan mṛgyāṃ vartamānam. tathaivāplutam anāsāditakāmarasam atṛptaṃ bāṇenābhijaghāna.

स बाणविद्ध उवाच पाण्डुम्। चरता धर्मम् इमं येन त्वयाभिज्ञेन कामरसस्याहम् अनवाप्तकामरसो ऽभिहतस् तस्मात् त्वम् अप्य् एताम् अवस्थाम् आसाद्यानवाप्तकामरसः पञ्चत्वम् आप्स्यसि क्षिप्रम् एवेति। यो ऽकृतार्थं हि मां क्रूर बाणेनाहन् मृगव्रतम्। त्वाम् अप्य् एतादृशो भावः क्षिप्रम् एवागमिष्यति।

sa bāṇaviddha uvāca pāṇḍum. caratā dharmam imaṃ yena tvayābhijñena kāmarasasyāham anavāptakāmaraso 'bhihatas tasmāt tvam apy etām avasthām āsādyānavāptakāmarasaḥ pañcatvam āpsyasi kṣipram eveti. yo 'kṛtārthaṃ hi māṃ krūra bāṇenāhan mṛgavratam. tvām apy etādṛśo bhāvaḥ kṣipram evāgamiṣyati.

स विवर्णरूपः पाण्डुः शापं परिहरमाणो नोपासर्पत भार्ये।

sa vivarṇarūpaḥ pāṇḍuḥ śāpaṃ pariharamāṇo nopāsarpata bhārye.

वाक्यं चोवाच। स्वचापल्याद् इदं प्राप्तवान् अहम्। शृणोमि च नानपत्यस्य लोका सन्तीति।

vākyaṃ covāca. svacāpalyād idaṃ prāptavān aham. śṛṇomi ca nānapatyasya lokā santīti.

सा त्वं मदर्थे पुत्रान् उत्पादयेति कुन्तीम् उवाच।

sā tvaṃ madarthe putrān utpādayeti kuntīm uvāca.

सा तत्र पुत्रान् उत्पादयाम् आस धर्माद् युधिष्ठिरं मारुताद् भीमसेनं शक्राद् अर्जुनम् इति।

sā tatra putrān utpādayām āsa dharmād yudhiṣṭhiraṃ mārutād bhīmasenaṃ śakrād arjunam iti.

स तां हृष्टरूपः पाण्डुर् उवाच। इयं ते सपत्न्यनपत्या। साध्व् अस्याम् अपत्यम् उत्पाद्यताम् इति।

sa tāṃ hṛṣṭarūpaḥ pāṇḍur uvāca. iyaṃ te sapatnyanapatyā. sādhv asyām apatyam utpādyatām iti.

स एवम् अस्त्व् इत्य् उक्तः कुन्त्या।

sa evam astv ity uktaḥ kuntyā.

ततो माद्र्याम् अश्विभ्यां नकुलसहदेवाव् उत्पादितौ।

tato mādryām aśvibhyāṃ nakulasahadevāv utpāditau.

माद्रीं खल्व् अलंकृतां दृष्ट्वा पाण्डुर् भावं चक्रे।

mādrīṃ khalv alaṃkṛtāṃ dṛṣṭvā pāṇḍur bhāvaṃ cakre.

स तां स्पृष्ट्वैव विदेहत्वं प्राप्तः।

sa tāṃ spṛṣṭvaiva videhatvaṃ prāptaḥ.

तत्रैनं चितास्थं माद्री समन्वारुरोह।

tatrainaṃ citāsthaṃ mādrī samanvāruroha.

उवाच कुन्तीम्। यमयोर् आर्ययाप्रमत्तया भवितव्यम् इति।

uvāca kuntīm. yamayor āryayāpramattayā bhavitavyam iti.

ततस् ते पञ्च पाण्डवाः कुन्त्या सहिता हास्तिनपुरम् आनीय तापसैर् भीष्मस्य विदुरस्य च निवेदिताः। सर्ववर्णानां च निवेद्यान्तर्हितास् तापसा बभूवुः प्रेक्षमाणानाम्। एव तेषाम् । तच् च वाक्यम् उपश्रुत्य भगवताम् अन्तरिक्षात् पुष्पवृष्टिः। पपात देवदुन्दुभयश् च प्रणेदुः । प्रतिगृहीताश् च पाण्डवाः। पितुर् निधनम् आवेदयन् । तस्यौर्ध्वदेहिकं न्यायतः कृतवन्तः । तांस् तत्र। निवसतः पाण्डवान् बाल्यात् प्रभृति दुर्योधनो नामर्षयत् । पापाचारो। राक्षसीं बुद्धिम् आश्रितो ऽनेकैर् उपायैर् उद्धर्तुं च व्यवसितो भावित्वाच्। चार्थस्य न शकिताः समुद्धर्तुम् । ततश् च धृतराष्ट्रेण व्याजेन। वारणावतम् अनु प्रहिता गमनम् अरोचयन् ।।

tatas te pañca pāṇḍavāḥ kuntyā sahitā hāstinapuram ānīya tāpasair bhīṣmasya vidurasya ca niveditāḥ. sarvavarṇānāṃ ca nivedyāntarhitās tāpasā babhūvuḥ prekṣamāṇānām. eva teṣām | tac ca vākyam upaśrutya bhagavatām antarikṣāt puṣpavṛṣṭiḥ. papāta devadundubhayaś ca praṇeduḥ | pratigṛhītāś ca pāṇḍavāḥ. pitur nidhanam āvedayan | tasyaurdhvadehikaṃ nyāyataḥ kṛtavantaḥ | tāṃs tatra. nivasataḥ pāṇḍavān bālyāt prabhṛti duryodhano nāmarṣayat | pāpācāro. rākṣasīṃ buddhim āśrito 'nekair upāyair uddhartuṃ ca vyavasito bhāvitvāc. cārthasya na śakitāḥ samuddhartum | tataś ca dhṛtarāṣṭreṇa vyājena. vāraṇāvatam anu prahitā gamanam arocayan |.

तत्रापि जतुगृहे दग्धुं समारब्धा न शकिता विदुरमन्त्रितेन।

tatrāpi jatugṛhe dagdhuṃ samārabdhā na śakitā viduramantritena.

ततश् च हिडिम्बम् अन्तरा हत्वा एकचक्रां गताः।

tataś ca hiḍimbam antarā hatvā ekacakrāṃ gatāḥ.

तस्याम् अप्य् एकचक्रायां बकं नाम राक्षसं हत्वा पाञ्चालनगरम् अभिगताः।

tasyām apy ekacakrāyāṃ bakaṃ nāma rākṣasaṃ hatvā pāñcālanagaram abhigatāḥ.

तस्माद् द्रौपदीं भार्याम् अविन्दन् स्वविषयं चाजग्मुः कुशलिनः।

tasmād draupadīṃ bhāryām avindan svaviṣayaṃ cājagmuḥ kuśalinaḥ.

पुत्रांश् चोत्पादयाम् आसुः। प्रतिविन्ध्यं युधिष्ठिरः। सुतसोमं वृकोदरः। श्रुतकीर्तिम् अर्जुनः। शतानीकं नकुलः। श्रुतकर्माणं सहदेव इति।

putrāṃś cotpādayām āsuḥ. prativindhyaṃ yudhiṣṭhiraḥ. sutasomaṃ vṛkodaraḥ. śrutakīrtim arjunaḥ. śatānīkaṃ nakulaḥ. śrutakarmāṇaṃ sahadeva iti.

युधिष्ठिरस् तु गोवासनस्य शैब्यस्य देविकां नाम कन्यां स्वयंवरे लेभे। तस्यां पुत्रं जनयाम् आस यौधेयं नाम।

yudhiṣṭhiras tu govāsanasya śaibyasya devikāṃ nāma kanyāṃ svayaṃvare lebhe. tasyāṃ putraṃ janayām āsa yaudheyaṃ nāma.

भीमसेनो ऽपि काश्यां बलधरां नामोपयेमे वीर्यशुल्काम्। तस्यां पुत्रं सर्वगं नामोत्पादयाम् आस।

bhīmaseno 'pi kāśyāṃ baladharāṃ nāmopayeme vīryaśulkām. tasyāṃ putraṃ sarvagaṃ nāmotpādayām āsa.

अर्जुनः खलु द्वारवतीं गत्वा भगिनीं वासुदेवस्य सुभद्रां नाम भार्याम् उदवहत्। तस्यां पुत्रम् अभिमन्युं नाम जनयाम् आस। सो ऽर्जुनस् तु नागकन्यायाम् उलूप्याम् इरावन्तं नाम पुत्रं। जनयाम् आस । मणलूरपतिकन्यायां चित्राङ्गदायाम् अर्जुनः पुत्रम्। उत्पादयाम् आस बभ्रुवाहनं नाम ।।

arjunaḥ khalu dvāravatīṃ gatvā bhaginīṃ vāsudevasya subhadrāṃ nāma bhāryām udavahat. tasyāṃ putram abhimanyuṃ nāma janayām āsa. so 'rjunas tu nāgakanyāyām ulūpyām irāvantaṃ nāma putraṃ. janayām āsa | maṇalūrapatikanyāyāṃ citrāṅgadāyām arjunaḥ putram. utpādayām āsa babhruvāhanaṃ nāma |.

नकुलस् तु चैद्यां करेणुवतीं नाम भार्याम् उदवहत्। तस्यां पुत्रं निरमित्रं नामाजनयत्।

nakulas tu caidyāṃ kareṇuvatīṃ nāma bhāryām udavahat. tasyāṃ putraṃ niramitraṃ nāmājanayat.

सहदेवो ऽपि माद्रीम् एव स्वयंवरे विजयां नामोपयेमे। तस्यां पुत्रम् अजनयत् सुहोत्रं नाम।

sahadevo 'pi mādrīm eva svayaṃvare vijayāṃ nāmopayeme. tasyāṃ putram ajanayat suhotraṃ nāma.

भीमसेनस् तु पूर्वम् एव हिडिम्बायां राक्षस्यां घटोत्कचं नाम पुत्रं जनयाम् आस।

bhīmasenas tu pūrvam eva hiḍimbāyāṃ rākṣasyāṃ ghaṭotkacaṃ nāma putraṃ janayām āsa.

इत्य् एते एकादश पाण्डवानां पुत्राः। इत्य् एत एकादश पाण्डवानां। पुत्रा मया ते कथिता नरेन्द्र। तेषाम् अभूद् वंशकरो महात्मा। वीरः सुभद्रातनयो ऽभिमन्युः।

ity ete ekādaśa pāṇḍavānāṃ putrāḥ. ity eta ekādaśa pāṇḍavānāṃ. putrā mayā te kathitā narendra. teṣām abhūd vaṃśakaro mahātmā. vīraḥ subhadrātanayo 'bhimanyuḥ.

विराटस्य दुहितरम् उत्तरां नामाभिमन्युर् उपयेमे। तस्याम् अस्य परासुर् गर्भो ऽजायत।

virāṭasya duhitaram uttarāṃ nāmābhimanyur upayeme. tasyām asya parāsur garbho 'jāyata.

तम् उत्सङ्गेन प्रतिजग्राह पृथा नियोगात् पुरुषोत्तमस्य वासुदेवस्य। षाण्मासिकं गर्भम् अहम् एनं जीवयिष्यामीति। स भगवता वासुदेवेनासंजातबलवीर्यपराक्रमो ऽकालजातो ऽस्त्राग्निना। दग्धस् तेजसा स्वेन संजीवितः ।। वासुदेव उवाच । अहं जीवयामि कुमारम् अनन्तवीर्यम् ।। जात एवायम् अभिमन्योः । सत्येन चेयं पृथिवी धारयत्व् इति ।। वासुदेवस्य पादस्पर्शात् सजीवो ऽजायत ।।

tam utsaṅgena pratijagrāha pṛthā niyogāt puruṣottamasya vāsudevasya. ṣāṇmāsikaṃ garbham aham enaṃ jīvayiṣyāmīti. sa bhagavatā vāsudevenāsaṃjātabalavīryaparākramo 'kālajāto 'strāgninā. dagdhas tejasā svena saṃjīvitaḥ |. vāsudeva uvāca | ahaṃ jīvayāmi kumāram anantavīryam |. jāta evāyam abhimanyoḥ | satyena ceyaṃ pṛthivī dhārayatv iti |. vāsudevasya pādasparśāt sajīvo 'jāyata |.

संजीवयित्वा चैनम् उवाच। परिक्षीणे कुले जातो भवत्व् अयं परिक्षिन् नामेति। परिक्षीणे कुले जात उत्तरायां परंतपः। परिक्षिद् अभवत् तस्मात् सौभद्रात् तु यशस्विनः।

saṃjīvayitvā cainam uvāca. parikṣīṇe kule jāto bhavatv ayaṃ parikṣin nāmeti. parikṣīṇe kule jāta uttarāyāṃ paraṃtapaḥ. parikṣid abhavat tasmāt saubhadrāt tu yaśasvinaḥ.

परिक्षित् तु खलु माद्रवतीं नामोपयेमे। तस्याम् अस्य जनमेजयः।

parikṣit tu khalu mādravatīṃ nāmopayeme. tasyām asya janamejayaḥ.

जनमेजयात् तु वपुष्टमायां द्वौ पुत्रौ शतानीकः शङ्कुश् च।

janamejayāt tu vapuṣṭamāyāṃ dvau putrau śatānīkaḥ śaṅkuś ca.

शतानीकस् तु खलु वैदेहीम् उपयेमे। तस्याम् अस्य जज्ञे पुत्रो ऽश्वमेधदत्तः।

śatānīkas tu khalu vaidehīm upayeme. tasyām asya jajñe putro 'śvamedhadattaḥ.

इत्य् एष पूरोर् वंशस् तु पाण्डवानां च कीर्तितः। पूरोर् वंशम् इमं श्रुत्वा सर्वपापैः प्रमुच्यते। इतिहासम् इमं पुण्यम् अशेषतः श्रावयिष्यन्ति ये ब्राह्मणाः। श्रोष्यन्ति वा नियतात्मानो विमत्सरा मैत्रा देवपरास् ते ऽपि। स्वर्गजितः पुण्यलोका भवन्ति सततं देवब्राह्मणमनुष्याणां। मान्याः संपूज्याश् च । परं हीदं भारतं भगवता व्यासेन प्रोक्तं। पावनं ये ब्राह्मणादयो वर्णाः श्रद्दधाना विमत्सरा मैत्रा वेदव्रतसंपन्नाः। श्रोष्यन्ति ते ऽपि स्वर्गजितः सुकृतिनो ऽशोच्याः कृताकृते। भवन्ति । भवति चात्र श्लोकः। इदं हि वेदैः समितं पवित्रम् अपि चोत्तमम्। धन्यं यशस्यम् आयुष्यं श्रोतव्यं नियतात्मभिः।

ity eṣa pūror vaṃśas tu pāṇḍavānāṃ ca kīrtitaḥ. pūror vaṃśam imaṃ śrutvā sarvapāpaiḥ pramucyate. itihāsam imaṃ puṇyam aśeṣataḥ śrāvayiṣyanti ye brāhmaṇāḥ. śroṣyanti vā niyatātmāno vimatsarā maitrā devaparās te 'pi. svargajitaḥ puṇyalokā bhavanti satataṃ devabrāhmaṇamanuṣyāṇāṃ. mānyāḥ saṃpūjyāś ca | paraṃ hīdaṃ bhārataṃ bhagavatā vyāsena proktaṃ. pāvanaṃ ye brāhmaṇādayo varṇāḥ śraddadhānā vimatsarā maitrā vedavratasaṃpannāḥ. śroṣyanti te 'pi svargajitaḥ sukṛtino 'śocyāḥ kṛtākṛte. bhavanti | bhavati cātra ślokaḥ. idaṃ hi vedaiḥ samitaṃ pavitram api cottamam. dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ śrotavyaṃ niyatātmabhiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...