महाभारत 1.87 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 87→

[mh-1-87] • 18 श्लोकाः

अष्टक उवाच। कतरस् त्व् एतयोः पूर्वं देवानाम् एति सात्म्यताम्। उभयोर् धावतो राजन् सूर्याचन्द्रमसोर् इव।

aṣṭaka uvāca. kataras tv etayoḥ pūrvaṃ devānām eti sātmyatām. ubhayor dhāvato rājan sūryācandramasor iva.

ययातिर् उवाच। अनिकेतो गृहस्थेषु कामवृत्तेषु संयतः। ग्राम एव वसन् भिक्षुस् तयोः पूर्वतरं गतः।

yayātir uvāca. aniketo gṛhastheṣu kāmavṛtteṣu saṃyataḥ. grāma eva vasan bhikṣus tayoḥ pūrvataraṃ gataḥ.

अप्राप्य दीर्घम् आयुस् तु यः प्राप्तो विकृतिं चरेत्। तप्येत यदि तत् कृत्वा चरेत् सो ऽन्यत् ततस् तपः। पापानां कर्मणां नित्यं बिभियाद् यस् तु मानवः। सुखम् अप्य् आचरन् नित्यं सो ऽत्यन्तं सुखम् एधते।

aprāpya dīrgham āyus tu yaḥ prāpto vikṛtiṃ caret. tapyeta yadi tat kṛtvā caret so 'nyat tatas tapaḥ. pāpānāṃ karmaṇāṃ nityaṃ bibhiyād yas tu mānavaḥ. sukham apy ācaran nityaṃ so 'tyantaṃ sukham edhate.

यद् वै नृशंसं तद् अपथ्यम् आहुर्; यः सेवते धर्मम् अनर्थबुद्धिः। अस्वो ऽप्य् अनीशश् च तथैव राजंस्; तदार्जवं स समाधिस् तदार्यम्।

yad vai nṛśaṃsaṃ tad apathyam āhur; yaḥ sevate dharmam anarthabuddhiḥ. asvo 'py anīśaś ca tathaiva rājaṃs; tadārjavaṃ sa samādhis tadāryam.

अष्टक उवाच। केनासि दूतः प्रहितो ऽद्य राजन्; युवा स्रग्वी दर्शनीयः सुवर्चाः। कुत आगतः कतरस्यां दिशि त्वम्; उताहो स्वित् पार्थिवं स्थानम् अस्ति।

aṣṭaka uvāca. kenāsi dūtaḥ prahito 'dya rājan; yuvā sragvī darśanīyaḥ suvarcāḥ. kuta āgataḥ katarasyāṃ diśi tvam; utāho svit pārthivaṃ sthānam asti.

ययातिर् उवाच। इमं भौमं नरकं क्षीणपुण्यः; प्रवेष्टुम् उर्वीं गगनाद् विप्रकीर्णः। विद्वांश् चैवं मतिमान् आर्यबुद्धिर्। ममाभवत् कर्मलोक्यं च सर्वम्। उक्त्वाहं वः प्रपतिष्याम्य् अनन्तरं; त्वरन्ति मां ब्राह्मणा लोकपालाः।

yayātir uvāca. imaṃ bhaumaṃ narakaṃ kṣīṇapuṇyaḥ; praveṣṭum urvīṃ gaganād viprakīrṇaḥ. vidvāṃś caivaṃ matimān āryabuddhir. mamābhavat karmalokyaṃ ca sarvam. uktvāhaṃ vaḥ prapatiṣyāmy anantaraṃ; tvaranti māṃ brāhmaṇā lokapālāḥ.

सतां सकाशे तु वृतः प्रपातस्; ते संगता गुणवन्तश् च सर्वे। शक्राच् च लब्धो हि वरो मयैष; पतिष्यता भूमितले नरेन्द्र।

satāṃ sakāśe tu vṛtaḥ prapātas; te saṃgatā guṇavantaś ca sarve. śakrāc ca labdho hi varo mayaiṣa; patiṣyatā bhūmitale narendra.

अष्टक उवाच। पृच्छामि त्वां मा प्रपत प्रपातं; यदि लोकाः पार्थिव सन्ति मे ऽत्र। यद्य् अन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रिताः; क्षेत्रज्ञं त्वां तस्य धर्मस्य मन्ये।

aṣṭaka uvāca. pṛcchāmi tvāṃ mā prapata prapātaṃ; yadi lokāḥ pārthiva santi me 'tra. yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye.

ययातिर् उवाच। यावत् पृथिव्यां विहितं गवाश्वं; सहारण्यैः पशुभिः पर्वतैश् च। तावल् लोका दिवि ते संस्थिता वै; तथा विजानीहि नरेन्द्रसिंह।

yayātir uvāca. yāvat pṛthivyāṃ vihitaṃ gavāśvaṃ; sahāraṇyaiḥ paśubhiḥ parvataiś ca. tāval lokā divi te saṃsthitā vai; tathā vijānīhi narendrasiṃha.

अष्टक उवाच। तांस् ते ददामि मा प्रपत प्रपातं; ये मे लोका दिवि राजेन्द्र सन्ति। यद्य् अन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रितास्; तान् आक्रम क्षिप्रम् अमित्रसाह।

aṣṭaka uvāca. tāṃs te dadāmi mā prapata prapātaṃ; ye me lokā divi rājendra santi. yady antarikṣe yadi vā divi śritās; tān ākrama kṣipram amitrasāha.

ययातिर् उवाच। नास्मद्विधो ऽब्राह्मणो ब्रह्मविच् च; प्रतिग्रहे वर्तते राजमुख्य। यथा प्रदेयं सततं द्विजेभ्यस्; तथाददं पूर्वम् अहं नरेन्द्र।

yayātir uvāca. nāsmadvidho 'brāhmaṇo brahmavic ca; pratigrahe vartate rājamukhya. yathā pradeyaṃ satataṃ dvijebhyas; tathādadaṃ pūrvam ahaṃ narendra.

नाब्राह्मणः कृपणो जातु जीवेद्; या चापि स्याद् ब्राह्मणी वीरपत्नी। सो ऽहं यदैवाकृतपूर्वं चरेयं; विवित्समानः किम् उ तत्र साधु।

nābrāhmaṇaḥ kṛpaṇo jātu jīved; yā cāpi syād brāhmaṇī vīrapatnī. so 'haṃ yadaivākṛtapūrvaṃ careyaṃ; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu.

प्रतर्दन उवाच। पृच्छामि त्वां स्पृहणीयरूप; प्रतर्दनो ऽहं यदि मे सन्ति लोकाः। यद्य् अन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रिताः; क्षेत्रज्ञं त्वां तस्य धर्मस्य मन्ये।

pratardana uvāca. pṛcchāmi tvāṃ spṛhaṇīyarūpa; pratardano 'haṃ yadi me santi lokāḥ. yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye.

ययातिर् उवाच। सन्ति लोका बहवस् ते नरेन्द्र; अप्य् एकैकः सप्त सप्ताप्य् अहानि। मधुच्युतो घृतपृक्ता विशोकास्; ते नान्तवन्तः प्रतिपालयन्ति।

yayātir uvāca. santi lokā bahavas te narendra; apy ekaikaḥ sapta saptāpy ahāni. madhucyuto ghṛtapṛktā viśokās; te nāntavantaḥ pratipālayanti.

प्रतर्दन उवाच। तांस् ते ददामि मा प्रपत प्रपातं; ये मे लोकास् तव ते वै भवन्तु। यद्य् अन्तरिक्षे यदि वा दिवि श्रितास्; तान् आक्रम क्षिप्रम् अपेतमोहः।

pratardana uvāca. tāṃs te dadāmi mā prapata prapātaṃ; ye me lokās tava te vai bhavantu. yady antarikṣe yadi vā divi śritās; tān ākrama kṣipram apetamohaḥ.

ययातिर् उवाच। न तुल्यतेजाः सुकृतं कामयेत; योगक्षेमं पार्थिव पार्थिवः सन्। दैवादेशाद् आपदं प्राप्य विद्वांश्; चरेन् नृशंसं न हि जातु राजा।

yayātir uvāca. na tulyatejāḥ sukṛtaṃ kāmayeta; yogakṣemaṃ pārthiva pārthivaḥ san. daivādeśād āpadaṃ prāpya vidvāṃś; caren nṛśaṃsaṃ na hi jātu rājā.

धर्म्यं मार्गं चेतयानो यशस्यं; कुर्यान् नृपो धर्मम् अवेक्षमाणः। न मद्विधो धर्मबुद्धिः प्रजानन्; कुर्याद् एवं कृपणं मां यथात्थ। धर्माधर्मौ सुविनिश्चित्य सम्यक्। कार्याकार्येष्व् अप्रमत्तश् चरेद् यः। स वै धीमान् सत्यसंधः कृतात्मा। राजा भवेल् लोकपालो महिम्ना। यदा भवेत् संशयो धर्मकार्ये। कामार्थे वा यत्र विन्दन्ति सम्यक्। कार्यं तत्र प्रथमं धर्मकार्यं। यन् नो विरुद्ध्याद् अर्थकामौ स धर्मः।

dharmyaṃ mārgaṃ cetayāno yaśasyaṃ; kuryān nṛpo dharmam avekṣamāṇaḥ. na madvidho dharmabuddhiḥ prajānan; kuryād evaṃ kṛpaṇaṃ māṃ yathāttha. dharmādharmau suviniścitya samyak. kāryākāryeṣv apramattaś cared yaḥ. sa vai dhīmān satyasaṃdhaḥ kṛtātmā. rājā bhavel lokapālo mahimnā. yadā bhavet saṃśayo dharmakārye. kāmārthe vā yatra vindanti samyak. kāryaṃ tatra prathamaṃ dharmakāryaṃ. yan no viruddhyād arthakāmau sa dharmaḥ.

कुर्याम् अपूर्वं न कृतं यद् अन्यैर्; विवित्समानः किम् उ तत्र साधु। ब्रुवाणम् एवं नृपतिं ययातिं; नृपोत्तमो वसुमनाब्रवीत् तम्।

kuryām apūrvaṃ na kṛtaṃ yad anyair; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu. bruvāṇam evaṃ nṛpatiṃ yayātiṃ; nṛpottamo vasumanābravīt tam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...