महाभारत 1.86 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 86→

[mh-1-86] • 17 श्लोकाः

अष्टक उवाच। चरन् गृहस्थः कथम् एति देवान्; कथं भिक्षुः कथम् आचार्यकर्मा। वानप्रस्थः सत्पथे संनिविष्टो; बहून्य् अस्मिन् संप्रति वेदयन्ति।

aṣṭaka uvāca. caran gṛhasthaḥ katham eti devān; kathaṃ bhikṣuḥ katham ācāryakarmā. vānaprasthaḥ satpathe saṃniviṣṭo; bahūny asmin saṃprati vedayanti.

ययातिर् उवाच। आहूताध्यायी गुरुकर्मस्वचोद्यः; पूर्वोत्थायी चरमं चोपशायी। मृदुर् दान्तो धृतिमान् अप्रमत्तः; स्वाध्यायशीलः सिध्यति ब्रह्मचारी।

yayātir uvāca. āhūtādhyāyī gurukarmasvacodyaḥ; pūrvotthāyī caramaṃ copaśāyī. mṛdur dānto dhṛtimān apramattaḥ; svādhyāyaśīlaḥ sidhyati brahmacārī.

धर्मागतं प्राप्य धनं यजेत; दद्यात् सदैवातिथीन् भोजयेच् च। अनाददानश् च परैर् अदत्तं; सैषा गृहस्थोपनिषत् पुराणी।

dharmāgataṃ prāpya dhanaṃ yajeta; dadyāt sadaivātithīn bhojayec ca. anādadānaś ca parair adattaṃ; saiṣā gṛhasthopaniṣat purāṇī.

स्ववीर्यजीवी वृजिनान् निवृत्तो; दाता परेभ्यो न परोपतापी। तादृङ् मुनिः सिद्धिम् उपैति मुख्यां; वसन्न् अरण्ये नियताहारचेष्टः।

svavīryajīvī vṛjinān nivṛtto; dātā parebhyo na paropatāpī. tādṛṅ muniḥ siddhim upaiti mukhyāṃ; vasann araṇye niyatāhāraceṣṭaḥ.

अशिल्पजीवी नगृहश् च नित्यं; जितेन्द्रियः सर्वतो विप्रमुक्तः। अनोकसारी लघुर् अल्पचारश्; चरन् देशान् एकचरः स भिक्षुः।

aśilpajīvī nagṛhaś ca nityaṃ; jitendriyaḥ sarvato vipramuktaḥ. anokasārī laghur alpacāraś; caran deśān ekacaraḥ sa bhikṣuḥ.

रात्र्या यया चाभिजिताश् च लोका; भवन्ति कामा विजिताः सुखाश् च। ताम् एव रात्रिं प्रयतेत विद्वान्; अरण्यसंस्थो भवितुं यतात्मा।

rātryā yayā cābhijitāś ca lokā; bhavanti kāmā vijitāḥ sukhāś ca. tām eva rātriṃ prayateta vidvān; araṇyasaṃstho bhavituṃ yatātmā.

दशैव पूर्वान् दश चापरांस् तु; ज्ञातीन् सहात्मानम् अथैकविंशम्। अरण्यवासी सुकृते दधाति; विमुच्यारण्ये स्वशरीरधातून्।

daśaiva pūrvān daśa cāparāṃs tu; jñātīn sahātmānam athaikaviṃśam. araṇyavāsī sukṛte dadhāti; vimucyāraṇye svaśarīradhātūn.

अष्टक उवाच। कति स्विद् एव मुनयो मौनानि कति चाप्य् उत। भवन्तीति तद् आचक्ष्व श्रोतुम् इच्छामहे वयम्।

aṣṭaka uvāca. kati svid eva munayo maunāni kati cāpy uta. bhavantīti tad ācakṣva śrotum icchāmahe vayam.

ययातिर् उवाच। अरण्ये वसतो यस्य ग्रामो भवति पृष्ठतः। ग्रामे वा वसतो ऽरण्यं स मुनिः स्याज् जनाधिप।

yayātir uvāca. araṇye vasato yasya grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ. grāme vā vasato 'raṇyaṃ sa muniḥ syāj janādhipa.

अष्टक उवाच। कथं स्विद् वसतो ऽरण्ये ग्रामो भवति पृष्ठतः। ग्रामे वा वसतो ऽरण्यं कथं भवति पृष्ठतः।

aṣṭaka uvāca. kathaṃ svid vasato 'raṇye grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ. grāme vā vasato 'raṇyaṃ kathaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ.

ययातिर् उवाच। न ग्राम्यम् उपयुञ्जीत य आरण्यो मुनिर् भवेत्। तथास्य वसतो ऽरण्ये ग्रामो भवति पृष्ठतः।

yayātir uvāca. na grāmyam upayuñjīta ya āraṇyo munir bhavet. tathāsya vasato 'raṇye grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ.

अनग्निर् अनिकेतश् च अगोत्रचरणो मुनिः। कौपीनाच्छादनं यावत् तावद् इच्छेच् च चीवरम्।

anagnir aniketaś ca agotracaraṇo muniḥ. kaupīnācchādanaṃ yāvat tāvad icchec ca cīvaram.

यावत् प्राणाभिसंधानं तावद् इच्छेच् च भोजनम्। तथास्य वसतो ग्रामे ऽरण्यं भवति पृष्ठतः।

yāvat prāṇābhisaṃdhānaṃ tāvad icchec ca bhojanam. tathāsya vasato grāme 'raṇyaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ.

यस् तु कामान् परित्यज्य त्यक्तकर्मा जितेन्द्रियः। आतिष्ठेत मुनिर् मौनं स लोके सिद्धिम् आप्नुयात्।

yas tu kāmān parityajya tyaktakarmā jitendriyaḥ. ātiṣṭheta munir maunaṃ sa loke siddhim āpnuyāt.

धौतदन्तं कृत्तनखं सदा स्नातम् अलंकृतम्। असितं सितकर्मस्थं कस् तं नार्चितुम् अर्हति।

dhautadantaṃ kṛttanakhaṃ sadā snātam alaṃkṛtam. asitaṃ sitakarmasthaṃ kas taṃ nārcitum arhati.

तपसा कर्शितः क्षामः क्षीणमांसास्थिशोणितः। यदा भवति निर्द्वन्द्वो मुनिर् मौनं समास्थितः। अथ लोकम् इमं जित्वा लोकं विजयते परम्।

tapasā karśitaḥ kṣāmaḥ kṣīṇamāṃsāsthiśoṇitaḥ. yadā bhavati nirdvandvo munir maunaṃ samāsthitaḥ. atha lokam imaṃ jitvā lokaṃ vijayate param.

आस्येन तु यदाहारं गोवन् मृगयते मुनिः। अथास्य लोकः पूर्वो यः सो ऽमृतत्वाय कल्पते। अष्टकः। ययातिः। सामान्यधर्मः सर्वेषां क्रोधलोभौ द्रुहाक्षमे। विहाय मत्सरं स्तैन्यं दर्पं दम्भं च पैशुनम्। क्रोधं लोभं ममत्वं च यस्य नास्ति स धर्मवित्। नित्यस्नायी ब्रह्मचारी गृहस्थो वनगो मुनिः। नाधर्मम् अशनात् प्राप्येत् कथं ब्रूहीह पृच्छतः। अष्टौ ग्रासा मुनेर् भक्ष्याः षोडशारण्यवासिनः। द्वात्रिंशतं गृहस्थस्य अमितं ब्रह्मचारिणः। इत्य् एवं कारणं ज्ञेयम् अष्टकैतच् छुभाशुभम्।

āsyena tu yadāhāraṃ govan mṛgayate muniḥ. athāsya lokaḥ pūrvo yaḥ so 'mṛtatvāya kalpate. aṣṭakaḥ. yayātiḥ. sāmānyadharmaḥ sarveṣāṃ krodhalobhau druhākṣame. vihāya matsaraṃ stainyaṃ darpaṃ dambhaṃ ca paiśunam. krodhaṃ lobhaṃ mamatvaṃ ca yasya nāsti sa dharmavit. nityasnāyī brahmacārī gṛhastho vanago muniḥ. nādharmam aśanāt prāpyet kathaṃ brūhīha pṛcchataḥ. aṣṭau grāsā muner bhakṣyāḥ ṣoḍaśāraṇyavāsinaḥ. dvātriṃśataṃ gṛhasthasya amitaṃ brahmacāriṇaḥ. ity evaṃ kāraṇaṃ jñeyam aṣṭakaitac chubhāśubham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents