महाभारत 1.85 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 85→

[mh-1-85] • 27 श्लोकाः

अष्टक उवाच। यदावसो नन्दने कामरूपी; संवत्सराणाम् अयुतं शतानाम्। किं कारणं कार्तयुगप्रधान; हित्वा तत्त्वं वसुधाम् अन्वपद्यः।

aṣṭaka uvāca. yadāvaso nandane kāmarūpī; saṃvatsarāṇām ayutaṃ śatānām. kiṃ kāraṇaṃ kārtayugapradhāna; hitvā tattvaṃ vasudhām anvapadyaḥ.

ययातिर् उवाच। ज्ञातिः सुहृत् स्वजनो यो यथेह; क्षीणे वित्ते त्यज्यते मानवैर् हि। तथा तत्र क्षीणपुण्यं मनुष्यं; त्यजन्ति सद्यः सेश्वरा देवसंघाः।

yayātir uvāca. jñātiḥ suhṛt svajano yo yatheha; kṣīṇe vitte tyajyate mānavair hi. tathā tatra kṣīṇapuṇyaṃ manuṣyaṃ; tyajanti sadyaḥ seśvarā devasaṃghāḥ.

अष्टक उवाच। कथं तस्मिन् क्षीणपुण्या भवन्ति; संमुह्यते मे ऽत्र मनो ऽतिमात्रम्। किंविशिष्टाः कस्य धामोपयान्ति; तद् वै ब्रूहि क्षेत्रवित् त्वं मतो मे।

aṣṭaka uvāca. kathaṃ tasmin kṣīṇapuṇyā bhavanti; saṃmuhyate me 'tra mano 'timātram. kiṃviśiṣṭāḥ kasya dhāmopayānti; tad vai brūhi kṣetravit tvaṃ mato me.

ययातिर् उवाच। इमं भौमं नरकं ते पतन्ति; लालप्यमाना नरदेव सर्वे। ते कङ्कगोमायुबलाशनार्थं; क्षीणा विवृद्धिं बहुधा व्रजन्ति।

yayātir uvāca. imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti; lālapyamānā naradeva sarve. te kaṅkagomāyubalāśanārthaṃ; kṣīṇā vivṛddhiṃ bahudhā vrajanti.

तस्माद् एतद् वर्जनीयं नरेण; दुष्टं लोके गर्हणीयं च कर्म। आख्यातं ते पार्थिव सर्वम् एतद्; भूयश् चेदानीं वद किं ते वदामि।

tasmād etad varjanīyaṃ nareṇa; duṣṭaṃ loke garhaṇīyaṃ ca karma. ākhyātaṃ te pārthiva sarvam etad; bhūyaś cedānīṃ vada kiṃ te vadāmi.

अष्टक उवाच। यदा तु तान् वितुदन्ते वयांसि; तथा गृध्राः शितिकण्ठाः पतंगाः। कथं भवन्ति कथम् आभवन्ति; न भौमम् अन्यं नरकं शृणोमि।

aṣṭaka uvāca. yadā tu tān vitudante vayāṃsi; tathā gṛdhrāḥ śitikaṇṭhāḥ pataṃgāḥ. kathaṃ bhavanti katham ābhavanti; na bhaumam anyaṃ narakaṃ śṛṇomi.

ययातिर् उवाच। ऊर्ध्वं देहात् कर्मणो जृम्भमाणाद्; व्यक्तं पृथिव्याम् अनुसंचरन्ति। इमं भौमं नरकं ते पतन्ति; नावेक्षन्ते वर्षपूगान् अनेकान्।

yayātir uvāca. ūrdhvaṃ dehāt karmaṇo jṛmbhamāṇād; vyaktaṃ pṛthivyām anusaṃcaranti. imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti; nāvekṣante varṣapūgān anekān.

षष्टिं सहस्राणि पतन्ति व्योम्नि; तथा अशीतिं परिवत्सराणि। तान् वै तुदन्ति प्रपततः प्रपातं; भीमा भौमा राक्षसास् तीक्ष्णदंष्ट्राः।

ṣaṣṭiṃ sahasrāṇi patanti vyomni; tathā aśītiṃ parivatsarāṇi. tān vai tudanti prapatataḥ prapātaṃ; bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṃṣṭrāḥ.

अष्टक उवाच। यद् एनसस् ते पततस् तुदन्ति; भीमा भौमा राक्षसास् तीक्ष्णदंष्ट्राः। कथं भवन्ति कथम् आभवन्ति; कथंभूता गर्भभूता भवन्ति।

aṣṭaka uvāca. yad enasas te patatas tudanti; bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṃṣṭrāḥ. kathaṃ bhavanti katham ābhavanti; kathaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti.

ययातिर् उवाच। अस्रं रेतः पुष्पफलानुपृक्तम्; अन्वेति तद् वै पुरुषेण सृष्टम्। स वै तस्या रज आपद्यते वै; स गर्भभूतः समुपैति तत्र।

yayātir uvāca. asraṃ retaḥ puṣpaphalānupṛktam; anveti tad vai puruṣeṇa sṛṣṭam. sa vai tasyā raja āpadyate vai; sa garbhabhūtaḥ samupaiti tatra.

वनस्पतींश् चौषधीश् चाविशन्ति; अपो वायुं पृथिवीं चान्तरिक्षम्। चतुष्पदं द्विपदं चापि सर्वम्; एवंभूता गर्भभूता भवन्ति।

vanaspatīṃś cauṣadhīś cāviśanti; apo vāyuṃ pṛthivīṃ cāntarikṣam. catuṣpadaṃ dvipadaṃ cāpi sarvam; evaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti.

अष्टक उवाच। अन्यद् वपुर् विदधातीह गर्भ; उताहो स्वित् स्वेन कामेन याति। आपद्यमानो नरयोनिम् एताम्; आचक्ष्व मे संशयात् प्रब्रवीमि।

aṣṭaka uvāca. anyad vapur vidadhātīha garbha; utāho svit svena kāmena yāti. āpadyamāno narayonim etām; ācakṣva me saṃśayāt prabravīmi.

शरीरदेहादिसमुच्छ्रयं च; चक्षुःश्रोत्रे लभते केन संज्ञाम्। एतत् तत्त्वं सर्वम् आचक्ष्व पृष्टः; क्षेत्रज्ञं त्वां तात मन्याम सर्वे।

śarīradehādisamucchrayaṃ ca; cakṣuḥśrotre labhate kena saṃjñām. etat tattvaṃ sarvam ācakṣva pṛṣṭaḥ; kṣetrajñaṃ tvāṃ tāta manyāma sarve.

ययातिर् उवाच। वायुः समुत्कर्षति गर्भयोनिम्; ऋतौ रेतः पुष्परसानुपृक्तम्। स तत्र तन्मात्रकृताधिकारः; क्रमेण संवर्धयतीह गर्भम्।

yayātir uvāca. vāyuḥ samutkarṣati garbhayonim; ṛtau retaḥ puṣparasānupṛktam. sa tatra tanmātrakṛtādhikāraḥ; krameṇa saṃvardhayatīha garbham.

स जायमानो विगृहीतगात्रः; षड्ज्ञाननिष्ठायतनो मनुष्यः। स श्रोत्राभ्यां वेदयतीह शब्दं; सर्वं रूपं पश्यति चक्षुषा च।

sa jāyamāno vigṛhītagātraḥ; ṣaḍjñānaniṣṭhāyatano manuṣyaḥ. sa śrotrābhyāṃ vedayatīha śabdaṃ; sarvaṃ rūpaṃ paśyati cakṣuṣā ca.

घ्राणेन गन्धं जिह्वयाथो रसं च; त्वचा स्पर्शं मनसा वेद भावम्। इत्य् अष्टकेहोपचितिं च विद्धि; महात्मनः प्राणभृतः शरीरे।

ghrāṇena gandhaṃ jihvayātho rasaṃ ca; tvacā sparśaṃ manasā veda bhāvam. ity aṣṭakehopacitiṃ ca viddhi; mahātmanaḥ prāṇabhṛtaḥ śarīre.

अष्टक उवाच। यः संस्थितः पुरुषो दह्यते वा; निखन्यते वापि निघृष्यते वा। अभावभूतः स विनाशम् एत्य; केनात्मानं चेतयते पुरस्तात्।

aṣṭaka uvāca. yaḥ saṃsthitaḥ puruṣo dahyate vā; nikhanyate vāpi nighṛṣyate vā. abhāvabhūtaḥ sa vināśam etya; kenātmānaṃ cetayate purastāt.

ययातिर् उवाच। हित्वा सो ऽसून् सुप्तवन् निष्टनित्वा; पुरोधाय सुकृतं दुष्कृतं च। अन्यां योनिं पवनाग्रानुसारी; हित्वा देहं भजते राजसिंह।

yayātir uvāca. hitvā so 'sūn suptavan niṣṭanitvā; purodhāya sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ ca. anyāṃ yoniṃ pavanāgrānusārī; hitvā dehaṃ bhajate rājasiṃha.

पुण्यां योनिं पुण्यकृतो व्रजन्ति; पापां योनिं पापकृतो व्रजन्ति। कीटाः पतंगाश् च भवन्ति पापा; न मे विवक्षास्ति महानुभाव।

puṇyāṃ yoniṃ puṇyakṛto vrajanti; pāpāṃ yoniṃ pāpakṛto vrajanti. kīṭāḥ pataṃgāś ca bhavanti pāpā; na me vivakṣāsti mahānubhāva.

चतुष्पदा द्विपदाः षट्पदाश् च; तथाभूता गर्भभूता भवन्ति। आख्यातम् एतन् निखिलेन सर्वं; भूयस् तु किं पृच्छसि राजसिंह।

catuṣpadā dvipadāḥ ṣaṭpadāś ca; tathābhūtā garbhabhūtā bhavanti. ākhyātam etan nikhilena sarvaṃ; bhūyas tu kiṃ pṛcchasi rājasiṃha.

अष्टक उवाच। किं स्वित् कृत्वा लभते तात लोकान्; मर्त्यः श्रेष्ठांस् तपसा विद्यया वा। तन् मे पृष्टः शंस सर्वं यथावच्; छुभांल् लोकान् येन गच्छेत् क्रमेण।

aṣṭaka uvāca. kiṃ svit kṛtvā labhate tāta lokān; martyaḥ śreṣṭhāṃs tapasā vidyayā vā. tan me pṛṣṭaḥ śaṃsa sarvaṃ yathāvac; chubhāṃl lokān yena gacchet krameṇa.

ययातिर् उवाच। तपश् च दानं च शमो दमश् च; ह्रीर् आर्जवं सर्वभूतानुकम्पा। स्वर्गस्य लोकस्य वदन्ति सन्तो। द्वाराणि सप्तैव महान्ति पुंसाम्। नश्यन्ति मानेन तमो ऽभिभूताः; पुंसः सदैवेति वदन्ति सन्तः।

yayātir uvāca. tapaś ca dānaṃ ca śamo damaś ca; hrīr ārjavaṃ sarvabhūtānukampā. svargasya lokasya vadanti santo. dvārāṇi saptaiva mahānti puṃsām. naśyanti mānena tamo 'bhibhūtāḥ; puṃsaḥ sadaiveti vadanti santaḥ.

अधीयानः पण्डितं मन्यमानो; यो विद्यया हन्ति यशः परेषाम्। तस्यान्तवन्तश् च भवन्ति लोका; न चास्य तद् ब्रह्म फलं ददाति।

adhīyānaḥ paṇḍitaṃ manyamāno; yo vidyayā hanti yaśaḥ pareṣām. tasyāntavantaś ca bhavanti lokā; na cāsya tad brahma phalaṃ dadāti.

चत्वारि कर्माण्य् अभयंकराणि; भयं प्रयच्छन्त्य् अयथाकृतानि। मानाग्निहोत्रम् उत मानमौनं; मानेनाधीतम् उत मानयज्ञः।

catvāri karmāṇy abhayaṃkarāṇi; bhayaṃ prayacchanty ayathākṛtāni. mānāgnihotram uta mānamaunaṃ; mānenādhītam uta mānayajñaḥ.

न मान्यमानो मुदम् आददीत; न संतापं प्राप्नुयाच् चावमानात्। सन्तः सतः पूजयन्तीह लोके; नासाधवः साधुबुद्धिं लभन्ते।

na mānyamāno mudam ādadīta; na saṃtāpaṃ prāpnuyāc cāvamānāt. santaḥ sataḥ pūjayantīha loke; nāsādhavaḥ sādhubuddhiṃ labhante.

इति दद्याद् इति यजेद् इत्य् अधीयीत मे व्रतम्। इत्य् अस्मिन्न् अभयान्य् आहुस् तानि वर्ज्यानि नित्यशः।

iti dadyād iti yajed ity adhīyīta me vratam. ity asminn abhayāny āhus tāni varjyāni nityaśaḥ.

येनाश्रयं वेदयन्ते पुराणं; मनीषिणो मानसमानभक्तम्। तन् निःश्रेयस् तैजसं रूपम् एत्य; परां शान्तिं प्राप्नुयुः प्रेत्य चेह।

yenāśrayaṃ vedayante purāṇaṃ; manīṣiṇo mānasamānabhaktam. tan niḥśreyas taijasaṃ rūpam etya; parāṃ śāntiṃ prāpnuyuḥ pretya ceha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents