महाभारत 1.84 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 84→

[mh-1-84] • 21 श्लोकाः

ययातिर् उवाच। अहं ययातिर् नहुषस्य पुत्रः; पूरोः पिता सर्वभूतावमानात्। प्रभ्रंशितः सुरसिद्धर्षिलोकात्; परिच्युतः प्रपताम्य् अल्पपुण्यः।

yayātir uvāca. ahaṃ yayātir nahuṣasya putraḥ; pūroḥ pitā sarvabhūtāvamānāt. prabhraṃśitaḥ surasiddharṣilokāt; paricyutaḥ prapatāmy alpapuṇyaḥ.

अहं हि पूर्वो वयसा भवद्भ्यस्; तेनाभिवादं भवतां न प्रयुञ्जे। यो विद्यया तपसा जन्मना वा; वृद्धः स पूज्यो भवति द्विजानाम्।

ahaṃ hi pūrvo vayasā bhavadbhyas; tenābhivādaṃ bhavatāṃ na prayuñje. yo vidyayā tapasā janmanā vā; vṛddhaḥ sa pūjyo bhavati dvijānām.

अष्टक उवाच। अवादीश् चेद् वयसा यः स वृद्ध; इति राजन् नाभ्यवदः कथं चित्। यो वै विद्वान् वयसा सन् स्म वृद्धः; स एव पूज्यो भवति द्विजानाम्।

aṣṭaka uvāca. avādīś ced vayasā yaḥ sa vṛddha; iti rājan nābhyavadaḥ kathaṃ cit. yo vai vidvān vayasā san sma vṛddhaḥ; sa eva pūjyo bhavati dvijānām.

ययातिर् उवाच। प्रतिकूलं कर्मणां पापम् आहुस्; तद् वर्तते ऽप्रवणे पापलोक्यम्। सन्तो ऽसतां नानुवर्तन्ति चैतद्; यथा आत्मैषाम् अनुकूलवादी।

yayātir uvāca. pratikūlaṃ karmaṇāṃ pāpam āhus; tad vartate 'pravaṇe pāpalokyam. santo 'satāṃ nānuvartanti caitad; yathā ātmaiṣām anukūlavādī.

अभूद् धनं मे विपुलं महद् वै; विचेष्टमानो नाधिगन्ता तद् अस्मि। एवं प्रधार्यात्महिते निविष्टो; यो वर्तते स विजानाति जीवन्। महाधनो यो यजते सुयज्ञैर्। यः सर्वविद्यासु विनीतबुद्धिः। वेदान् अधीत्य तपसा योज्य देहं। दिवं समायात् पुरुषो वीतमोहः। न जातु हृष्येन् महता धनेन। वेदान् अधीयीत नाहंकृतः स्यात्।

abhūd dhanaṃ me vipulaṃ mahad vai; viceṣṭamāno nādhigantā tad asmi. evaṃ pradhāryātmahite niviṣṭo; yo vartate sa vijānāti jīvan. mahādhano yo yajate suyajñair. yaḥ sarvavidyāsu vinītabuddhiḥ. vedān adhītya tapasā yojya dehaṃ. divaṃ samāyāt puruṣo vītamohaḥ. na jātu hṛṣyen mahatā dhanena. vedān adhīyīta nāhaṃkṛtaḥ syāt.

नानाभावा बहवो जीवलोके; दैवाधीना नष्टचेष्टाधिकाराः। तत् तत् प्राप्य न विहन्येत धीरो; दिष्टं बलीय इति मत्वात्मबुद्ध्या।

nānābhāvā bahavo jīvaloke; daivādhīnā naṣṭaceṣṭādhikārāḥ. tat tat prāpya na vihanyeta dhīro; diṣṭaṃ balīya iti matvātmabuddhyā.

सुखं हि जन्तुर् यदि वापि दुःखं; दैवाधीनं विन्दति नात्मशक्त्या। तस्माद् दिष्टं बलवन् मन्यमानो; न संज्वरेन् नापि हृष्येत् कदा चित्।

sukhaṃ hi jantur yadi vāpi duḥkhaṃ; daivādhīnaṃ vindati nātmaśaktyā. tasmād diṣṭaṃ balavan manyamāno; na saṃjvaren nāpi hṛṣyet kadā cit.

दुःखे न तप्येन् न सुखेन हृष्येत्; समेन वर्तेत सदैव धीरः। दिष्टं बलीय इति मन्यमानो; न संज्वरेन् नापि हृष्येत् कदा चित्। दृष्टो हि मे परतश् चापि लोकः। प्राप्ता भोगाः सर्वतो नास्ति निष्ठा।

duḥkhe na tapyen na sukhena hṛṣyet; samena varteta sadaiva dhīraḥ. diṣṭaṃ balīya iti manyamāno; na saṃjvaren nāpi hṛṣyet kadā cit. dṛṣṭo hi me parataś cāpi lokaḥ. prāptā bhogāḥ sarvato nāsti niṣṭhā.

भये न मुह्याम्य् अष्टकाहं कदा चित्; संतापो मे मानसो नास्ति कश् चित्। धाता यथा मां विदधाति लोके; ध्रुवं तथाहं भवितेति मत्वा।

bhaye na muhyāmy aṣṭakāhaṃ kadā cit; saṃtāpo me mānaso nāsti kaś cit. dhātā yathā māṃ vidadhāti loke; dhruvaṃ tathāhaṃ bhaviteti matvā.

संस्वेदजा अण्डजा उद्भिदाश् च; सरीसृपाः कृमयो ऽथाप्सु मत्स्याः। तथाश्मानस् तृणकाष्ठं च सर्वं; दिष्टक्षये स्वां प्रकृतिं भजन्ते।

saṃsvedajā aṇḍajā udbhidāś ca; sarīsṛpāḥ kṛmayo 'thāpsu matsyāḥ. tathāśmānas tṛṇakāṣṭhaṃ ca sarvaṃ; diṣṭakṣaye svāṃ prakṛtiṃ bhajante.

अनित्यतां सुखदुःखस्य बुद्ध्वा; कस्मात् संतापम् अष्टकाहं भजेयम्। किं कुर्यां वै किं च कृत्वा न तप्ये; तस्मात् संतापं वर्जयाम्य् अप्रमत्तः। वैशंपायन उवाच। एवं ब्रुवाणं नृपतिं ययातिम्। अथाष्टकः पुनर् एवान्वपृच्छत्। मातामहं सर्वगुणोपपन्नं। तत्र स्थितं स्वर्गलोके यथावत्।

anityatāṃ sukhaduḥkhasya buddhvā; kasmāt saṃtāpam aṣṭakāhaṃ bhajeyam. kiṃ kuryāṃ vai kiṃ ca kṛtvā na tapye; tasmāt saṃtāpaṃ varjayāmy apramattaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ bruvāṇaṃ nṛpatiṃ yayātim. athāṣṭakaḥ punar evānvapṛcchat. mātāmahaṃ sarvaguṇopapannaṃ. tatra sthitaṃ svargaloke yathāvat.

अष्टक उवाच। ये ये लोकाः पार्थिवेन्द्र प्रधानास्; त्वया भुक्ता यं च कालं यथा च। तन् मे राजन् ब्रूहि सर्वं यथावत्; क्षेत्रज्ञवद् भाषसे त्वं हि धर्मान्।

aṣṭaka uvāca. ye ye lokāḥ pārthivendra pradhānās; tvayā bhuktā yaṃ ca kālaṃ yathā ca. tan me rājan brūhi sarvaṃ yathāvat; kṣetrajñavad bhāṣase tvaṃ hi dharmān.

ययातिर् उवाच। राजाहम् आसम् इह सार्वभौमस्; ततो लोकान् महतो अजयं वै। तत्रावसं वर्षसहस्रमात्रं; ततो लोकं परम् अस्म्य् अभ्युपेतः।

yayātir uvāca. rājāham āsam iha sārvabhaumas; tato lokān mahato ajayaṃ vai. tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ; tato lokaṃ param asmy abhyupetaḥ.

ततः पुरीं पुरुहूतस्य रम्यां; सहस्रद्वारां शतयोजनायताम्। अध्यावसं वर्षसहस्रमात्रं; ततो लोकं परम् अस्म्य् अभ्युपेतः।

tataḥ purīṃ puruhūtasya ramyāṃ; sahasradvārāṃ śatayojanāyatām. adhyāvasaṃ varṣasahasramātraṃ; tato lokaṃ param asmy abhyupetaḥ.

ततो दिव्यम् अजरं प्राप्य लोकं; प्रजापतेर् लोकपतेर् दुरापम्। तत्रावसं वर्षसहस्रमात्रं; ततो लोकं परम् अस्म्य् अभ्युपेतः।

tato divyam ajaraṃ prāpya lokaṃ; prajāpater lokapater durāpam. tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ; tato lokaṃ param asmy abhyupetaḥ.

देवस्य देवस्य निवेशने च; विजित्य लोकान् अवसं यथेष्टम्। संपूज्यमानस् त्रिदशैः समस्तैस्; तुल्यप्रभावद्युतिर् ईश्वराणाम्।

devasya devasya niveśane ca; vijitya lokān avasaṃ yatheṣṭam. saṃpūjyamānas tridaśaiḥ samastais; tulyaprabhāvadyutir īśvarāṇām.

तथावसं नन्दने कामरूपी; संवत्सराणाम् अयुतं शतानाम्। सहाप्सरोभिर् विहरन् पुण्यगन्धान्; पश्यन् नगान् पुष्पितांश् चारुरूपान्।

tathāvasaṃ nandane kāmarūpī; saṃvatsarāṇām ayutaṃ śatānām. sahāpsarobhir viharan puṇyagandhān; paśyan nagān puṣpitāṃś cārurūpān.

तत्रस्थं मां देवसुखेषु सक्तं; काले ऽतीते महति ततो ऽतिमात्रम्। दूतो देवानाम् अब्रवीद् उग्ररूपो; ध्वंसेत्य् उच्चैस् त्रिः प्लुतेन स्वरेण।

tatrasthaṃ māṃ devasukheṣu saktaṃ; kāle 'tīte mahati tato 'timātram. dūto devānām abravīd ugrarūpo; dhvaṃsety uccais triḥ plutena svareṇa.

एतावन् मे विदितं राजसिंह; ततो भ्रष्टो ऽहं नन्दनात् क्षीणपुण्यः। वाचो ऽश्रौषं चान्तरिक्षे सुराणाम्; अनुक्रोशाच् छोचतां मानवेन्द्र।

etāvan me viditaṃ rājasiṃha; tato bhraṣṭo 'haṃ nandanāt kṣīṇapuṇyaḥ. vāco 'śrauṣaṃ cāntarikṣe surāṇām; anukrośāc chocatāṃ mānavendra.

अहो कष्टं क्षीणपुण्यो ययातिः; पतत्य् असौ पुण्यकृत् पुण्यकीर्तिः। तान् अब्रुवं पतमानस् ततो ऽहं; सतां मध्ये निपतेयं कथं नु।

aho kaṣṭaṃ kṣīṇapuṇyo yayātiḥ; pataty asau puṇyakṛt puṇyakīrtiḥ. tān abruvaṃ patamānas tato 'haṃ; satāṃ madhye nipateyaṃ kathaṃ nu.

तैर् आख्याता भवतां यज्ञभूमिः; समीक्ष्य चैनां त्वरितम् उपागतो ऽस्मि। हविर्गन्धं देशिकं यज्ञभूमेर्; धूमापाङ्गं प्रतिगृह्य प्रतीतः।

tair ākhyātā bhavatāṃ yajñabhūmiḥ; samīkṣya caināṃ tvaritam upāgato 'smi. havirgandhaṃ deśikaṃ yajñabhūmer; dhūmāpāṅgaṃ pratigṛhya pratītaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents