महाभारत 1.76 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 76→

[mh-1-76] • 35 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। अथ दीर्घस्य कालस्य देवयानी नृपोत्तम। वनं तद् एव निर्याता क्रीडार्थं वरवर्णिनी।

vaiśaṃpāyana uvāca. atha dīrghasya kālasya devayānī nṛpottama. vanaṃ tad eva niryātā krīḍārthaṃ varavarṇinī.

तेन दासीसहस्रेण सार्धं शर्मिष्ठया तदा। तम् एव देशं संप्राप्ता यथाकामं चचार सा। ताभिः सखीभिः सहिता सर्वाभिर् मुदिता भृशम्।

tena dāsīsahasreṇa sārdhaṃ śarmiṣṭhayā tadā. tam eva deśaṃ saṃprāptā yathākāmaṃ cacāra sā. tābhiḥ sakhībhiḥ sahitā sarvābhir muditā bhṛśam.

क्रीडन्त्यो ऽभिरताः सर्वाः पिबन्त्यो मधुमाधवीम्। खादन्त्यो विविधान् भक्ष्यान् विदशन्त्यः फलानि च।

krīḍantyo 'bhiratāḥ sarvāḥ pibantyo madhumādhavīm. khādantyo vividhān bhakṣyān vidaśantyaḥ phalāni ca.

पुनश् च नाहुषो राजा मृगलिप्सुर् यदृच्छया। तम् एव देशं संप्राप्तो जलार्थी श्रमकर्शितः।

punaś ca nāhuṣo rājā mṛgalipsur yadṛcchayā. tam eva deśaṃ saṃprāpto jalārthī śramakarśitaḥ.

ददृशे देवयानीं च शर्मिष्ठां ताश् च योषितः। पिबन्तीर् ललमानाश् च दिव्याभरणभूषिताः। आसनप्रवरे दिव्ये सर्वरत्नविभूषिते।

dadṛśe devayānīṃ ca śarmiṣṭhāṃ tāś ca yoṣitaḥ. pibantīr lalamānāś ca divyābharaṇabhūṣitāḥ. āsanapravare divye sarvaratnavibhūṣite.

उपविष्टां च ददृशे देवयानीं शुचिस्मिताम्। रूपेणाप्रतिमां तासां स्त्रीणां मध्ये वराङ्गनाम्। आसनाच् च ततः किं चिद् विहीनां हेमभूषिताम्। असुरेन्द्रसुतां चापि शर्मिष्ठां चारुहासिनीम्। शर्मिष्ठया सेव्यमानां पादसंवाहनादिभिः। गायन्त्यश् चैव नृत्यन्त्यो वादयन्त्यश् च भारत। दृष्ट्वा ययातिं ललना लज्जयावनताः स्थिताः।

upaviṣṭāṃ ca dadṛśe devayānīṃ śucismitām. rūpeṇāpratimāṃ tāsāṃ strīṇāṃ madhye varāṅganām. āsanāc ca tataḥ kiṃ cid vihīnāṃ hemabhūṣitām. asurendrasutāṃ cāpi śarmiṣṭhāṃ cāruhāsinīm. śarmiṣṭhayā sevyamānāṃ pādasaṃvāhanādibhiḥ. gāyantyaś caiva nṛtyantyo vādayantyaś ca bhārata. dṛṣṭvā yayātiṃ lalanā lajjayāvanatāḥ sthitāḥ.

ययातिर् उवाच। द्वाभ्यां कन्यासहस्राभ्यां द्वे कन्ये परिवारिते। गोत्रे च नामनी चैव द्वयोः पृच्छामि वाम् अहम्।

yayātir uvāca. dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ dve kanye parivārite. gotre ca nāmanī caiva dvayoḥ pṛcchāmi vām aham.

देवयान्य् उवाच। आख्यास्याम्य् अहम् आदत्स्व वचनं मे नराधिप। शुक्रो नामासुरगुरुः सुतां जानीहि तस्य माम्।

devayāny uvāca. ākhyāsyāmy aham ādatsva vacanaṃ me narādhipa. śukro nāmāsuraguruḥ sutāṃ jānīhi tasya mām.

इयं च मे सखी दासी यत्राहं तत्र गामिनी। दुहिता दानवेन्द्रस्य शर्मिष्ठा वृषपर्वणः।

iyaṃ ca me sakhī dāsī yatrāhaṃ tatra gāminī. duhitā dānavendrasya śarmiṣṭhā vṛṣaparvaṇaḥ.

ययातिर् उवाच। कथं नु ते सखी दासी कन्येयं वरवर्णिनी। असुरेन्द्रसुता सुभ्रु परं कौतूहलं हि मे। नैव देवी न गन्धर्वी न यक्षी न च किंनरी। एवंरूपा मया नारी दृष्टपूर्वा महीतले। श्रीर् इवायतपद्माक्षी सर्वलक्षणशोभिता। दैवेनोपहता सुभ्रूर् उताहो तपसापि वा। अन्यथैषानवद्याङ्गी दासी नेह भविष्यति। अस्या रूपेण ते रूपं न किं चित् सदृशं भवेत्। पुरा दुश्चरितेनेयं तव दासी भवत्य् अहो।

yayātir uvāca. kathaṃ nu te sakhī dāsī kanyeyaṃ varavarṇinī. asurendrasutā subhru paraṃ kautūhalaṃ hi me. naiva devī na gandharvī na yakṣī na ca kiṃnarī. evaṃrūpā mayā nārī dṛṣṭapūrvā mahītale. śrīr ivāyatapadmākṣī sarvalakṣaṇaśobhitā. daivenopahatā subhrūr utāho tapasāpi vā. anyathaiṣānavadyāṅgī dāsī neha bhaviṣyati. asyā rūpeṇa te rūpaṃ na kiṃ cit sadṛśaṃ bhavet. purā duścariteneyaṃ tava dāsī bhavaty aho.

देवयान्य् उवाच। सर्व एव नरव्याघ्र विधानम् अनुवर्तते। विधानविहितं मत्वा मा विचित्राः कथाः कृथाः।

devayāny uvāca. sarva eva naravyāghra vidhānam anuvartate. vidhānavihitaṃ matvā mā vicitrāḥ kathāḥ kṛthāḥ.

राजवद् रूपवेषौ ते ब्राह्मीं वाचं बिभर्षि च। किंनामा त्वं कुतश् चासि कस्य पुत्रश् च शंस मे।

rājavad rūpaveṣau te brāhmīṃ vācaṃ bibharṣi ca. kiṃnāmā tvaṃ kutaś cāsi kasya putraś ca śaṃsa me.

ययातिर् उवाच। ब्रह्मचर्येण कृत्स्नो मे वेदः श्रुतिपथं गतः। राजाहं राजपुत्रश् च ययातिर् इति विश्रुतः।

yayātir uvāca. brahmacaryeṇa kṛtsno me vedaḥ śrutipathaṃ gataḥ. rājāhaṃ rājaputraś ca yayātir iti viśrutaḥ.

देवयान्य् उवाच। केनास्य् अर्थेन नृपते इमं देशम् उपागतः। जिघृक्षुर् वारिजं किं चिद् अथ वा मृगलिप्सया।

devayāny uvāca. kenāsy arthena nṛpate imaṃ deśam upāgataḥ. jighṛkṣur vārijaṃ kiṃ cid atha vā mṛgalipsayā.

ययातिर् उवाच। मृगलिप्सुर् अहं भद्रे पानीयार्थम् उपागतः। बहु चाप्य् अनुयुक्तो ऽस्मि तन् मानुज्ञातुम् अर्हसि।

yayātir uvāca. mṛgalipsur ahaṃ bhadre pānīyārtham upāgataḥ. bahu cāpy anuyukto 'smi tan mānujñātum arhasi.

देवयान्य् उवाच। द्वाभ्यां कन्यासहस्राभ्यां दास्या शर्मिष्ठया सह। त्वदधीनास्मि भद्रं ते सखा भर्ता च मे भव। वैशंपायनः। असुरेन्द्रसुताम् ईक्ष्य तस्यां सक्तेन चेतसा। शर्मिष्ठा महिषी मह्यम् इति मत्वा वचो ऽब्रवीत्।

devayāny uvāca. dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ dāsyā śarmiṣṭhayā saha. tvadadhīnāsmi bhadraṃ te sakhā bhartā ca me bhava. vaiśaṃpāyanaḥ. asurendrasutām īkṣya tasyāṃ saktena cetasā. śarmiṣṭhā mahiṣī mahyam iti matvā vaco 'bravīt.

ययातिर् उवाच। विद्ध्य् औशनसि भद्रं ते न त्वाम् अर्हो ऽस्मि भामिनि। अविवाह्या हि राजानो देवयानि पितुस् तव। चतुर्णाम् अपि वर्णानां विवाहं ब्राह्मणो ऽर्हति। क्षत्रियाद्याः क्रमाधस्तान् नोत्तरोत्तरकारिणः। कामात् क्रोधाद् अथो लोभाद् यत् किं चित् कुरुते नरः। देवयानि विजानीहि स गच्छेन् नरकं ध्रुवम्। परभार्या स्वसा ज्येष्ठा सगोत्रा पतिता स्नुषा। अपरा भिक्षुकास्वस्था अगम्याः कीर्तिता बुधैः।

yayātir uvāca. viddhy auśanasi bhadraṃ te na tvām arho 'smi bhāmini. avivāhyā hi rājāno devayāni pitus tava. caturṇām api varṇānāṃ vivāhaṃ brāhmaṇo 'rhati. kṣatriyādyāḥ kramādhastān nottarottarakāriṇaḥ. kāmāt krodhād atho lobhād yat kiṃ cit kurute naraḥ. devayāni vijānīhi sa gacchen narakaṃ dhruvam. parabhāryā svasā jyeṣṭhā sagotrā patitā snuṣā. aparā bhikṣukāsvasthā agamyāḥ kīrtitā budhaiḥ.

देवयान्य् उवाच। संसृष्टं ब्रह्मणा क्षत्रं क्षत्रं च ब्रह्मसंहितम्। तयोर् अप्य् अन्यता नास्ति एकान्तरतमौ हि तौ। ऋषिश् च ऋषिपुत्रश् च नाहुषाङ्ग वहस्व माम्।

devayāny uvāca. saṃsṛṣṭaṃ brahmaṇā kṣatraṃ kṣatraṃ ca brahmasaṃhitam. tayor apy anyatā nāsti ekāntaratamau hi tau. ṛṣiś ca ṛṣiputraś ca nāhuṣāṅga vahasva mām.

ययातिर् उवाच। एकदेहोद्भवा वर्णाश् चत्वारो ऽपि वराङ्गने। पृथग्धर्माः पृथक्शौचास् तेषां तु ब्राह्मणो वरः।

yayātir uvāca. ekadehodbhavā varṇāś catvāro 'pi varāṅgane. pṛthagdharmāḥ pṛthakśaucās teṣāṃ tu brāhmaṇo varaḥ.

देवयान्य् उवाच। पाणिधर्मो नाहुषायं न पुम्भिः सेवितः पुरा। तं मे त्वम् अग्रहीर् अग्रे वृणोमि त्वाम् अहं ततः।

devayāny uvāca. pāṇidharmo nāhuṣāyaṃ na pumbhiḥ sevitaḥ purā. taṃ me tvam agrahīr agre vṛṇomi tvām ahaṃ tataḥ.

कथं नु मे मनस्विन्याः पाणिम् अन्यः पुमान् स्पृशेत्। गृहीतम् ऋषिपुत्रेण स्वयं वाप्य् ऋषिणा त्वया।

kathaṃ nu me manasvinyāḥ pāṇim anyaḥ pumān spṛśet. gṛhītam ṛṣiputreṇa svayaṃ vāpy ṛṣiṇā tvayā.

ययातिर् उवाच। क्रुद्धाद् आशीविषात् सर्पाज् ज्वलनात् सर्वतोमुखात्। दुराधर्षतरो विप्रः पुरुषेण विजानता।

yayātir uvāca. kruddhād āśīviṣāt sarpāj jvalanāt sarvatomukhāt. durādharṣataro vipraḥ puruṣeṇa vijānatā.

देवयान्य् उवाच। कथम् आशीविषात् सर्पाज् ज्वलनात् सर्वतोमुखात्। दुराधर्षतरो विप्र इत्य् आत्थ पुरुषर्षभ।

devayāny uvāca. katham āśīviṣāt sarpāj jvalanāt sarvatomukhāt. durādharṣataro vipra ity āttha puruṣarṣabha.

ययातिर् उवाच। एकम् आशीविषो हन्ति शस्त्रेणैकश् च वध्यते। हन्ति विप्रः सराष्ट्राणि पुराण्य् अपि हि कोपितः। क्व चिद् आशीविषो हन्याच् छस्त्रम् अन्यं निकृन्तति। यदृच्छयाग्निर् दहति मनसा हन्ति वै द्विजः।

yayātir uvāca. ekam āśīviṣo hanti śastreṇaikaś ca vadhyate. hanti vipraḥ sarāṣṭrāṇi purāṇy api hi kopitaḥ. kva cid āśīviṣo hanyāc chastram anyaṃ nikṛntati. yadṛcchayāgnir dahati manasā hanti vai dvijaḥ.

दुराधर्षतरो विप्रस् तस्माद् भीरु मतो मम। अतो ऽदत्तां च पित्रा त्वां भद्रे न विवहाम्य् अहम्।

durādharṣataro vipras tasmād bhīru mato mama. ato 'dattāṃ ca pitrā tvāṃ bhadre na vivahāmy aham.

देवयान्य् उवाच। दत्तां वहस्व पित्रा मां त्वं हि राजन् वृतो मया। अयाचतो भयं नास्ति दत्तां च प्रतिगृह्णतः। तिष्ठ राजन् मुहूर्तं त्वं प्रेषयिष्याम्य् अहं पितुः। गच्छ त्वं धात्रिके शीघ्रं ब्रह्मकल्पम् इहानय। स्वयंवरे वृतं शीघ्रं निवेदय च नाहुषम्।

devayāny uvāca. dattāṃ vahasva pitrā māṃ tvaṃ hi rājan vṛto mayā. ayācato bhayaṃ nāsti dattāṃ ca pratigṛhṇataḥ. tiṣṭha rājan muhūrtaṃ tvaṃ preṣayiṣyāmy ahaṃ pituḥ. gaccha tvaṃ dhātrike śīghraṃ brahmakalpam ihānaya. svayaṃvare vṛtaṃ śīghraṃ nivedaya ca nāhuṣam.

वैशंपायन उवाच। त्वरितं देवयान्याथ प्रेषितं पितुर् आत्मनः। सर्वं निवेदयाम् आस धात्री तस्मै यथातथम्। श्रुत्वैव च स राजानं दर्शयाम् आस भार्गवः। शुक्रः। वैशंपायनः। ततो धात्रेयिका गत्वा शीघ्रं तूशनसं प्रति। दृष्ट्वा चैनं यथान्यायम् अभिवाद्येदम् अब्रवीत्। देवयान्या वृतो भर्ता नाहुषः पृथिवीपतिः। तत्रानुज्ञां कुरुष्वाद्य ब्रह्मन् सत्यपरायण। गच्छ गच्छाग्रतो भद्रे गच्छामि सहितस् त्वया। करिष्यामि वचस् तस्याः पृष्ट्वा राजानम् अच्युतम्। प्रादुरासीत् तदा शुक्रः प्रज्वलन्न् इव तेजसा। ब्राह्मणः सर्वभूतानि तेजोराशिः प्रकाशयन्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tvaritaṃ devayānyātha preṣitaṃ pitur ātmanaḥ. sarvaṃ nivedayām āsa dhātrī tasmai yathātatham. śrutvaiva ca sa rājānaṃ darśayām āsa bhārgavaḥ. śukraḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. tato dhātreyikā gatvā śīghraṃ tūśanasaṃ prati. dṛṣṭvā cainaṃ yathānyāyam abhivādyedam abravīt. devayānyā vṛto bhartā nāhuṣaḥ pṛthivīpatiḥ. tatrānujñāṃ kuruṣvādya brahman satyaparāyaṇa. gaccha gacchāgrato bhadre gacchāmi sahitas tvayā. kariṣyāmi vacas tasyāḥ pṛṣṭvā rājānam acyutam. prādurāsīt tadā śukraḥ prajvalann iva tejasā. brāhmaṇaḥ sarvabhūtāni tejorāśiḥ prakāśayan.

दृष्ट्वैव चागतं शुक्रं ययातिः पृथिवीपतिः। ववन्दे ब्राह्मणं काव्यं प्राञ्जलिः प्रणतः स्थितः।

dṛṣṭvaiva cāgataṃ śukraṃ yayātiḥ pṛthivīpatiḥ. vavande brāhmaṇaṃ kāvyaṃ prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ.

देवयान्य् उवाच। राजायं नाहुषस् तात दुर्गे मे पाणिम् अग्रहीत्। नान्यपूर्वगृहीतं मे तेनाहम् अभया कृता। नमस् ते देहि माम् अस्मै नान्यं लोके पतिं वृणे।

devayāny uvāca. rājāyaṃ nāhuṣas tāta durge me pāṇim agrahīt. nānyapūrvagṛhītaṃ me tenāham abhayā kṛtā. namas te dehi mām asmai nānyaṃ loke patiṃ vṛṇe.

शुक्र उवाच। अन्यो धर्मः प्रियस् त्व् अन्यो वृतस् ते नाहुषः पतिः। कचशापात् त्वया पूर्वं नान्यद् भवितुम् अर्हति। वृतो ऽनया पतिर् वीर सुतया त्वं ममेष्टया। स्वयंग्रहे महान् दोषो ब्राह्मण्यां वर्णसंकरात्। गृहाणेमां मया दत्तां महिषीं नहुषात्मज।

śukra uvāca. anyo dharmaḥ priyas tv anyo vṛtas te nāhuṣaḥ patiḥ. kacaśāpāt tvayā pūrvaṃ nānyad bhavitum arhati. vṛto 'nayā patir vīra sutayā tvaṃ mameṣṭayā. svayaṃgrahe mahān doṣo brāhmaṇyāṃ varṇasaṃkarāt. gṛhāṇemāṃ mayā dattāṃ mahiṣīṃ nahuṣātmaja.

ययातिर् उवाच। अधर्मो न स्पृशेद् एवं महान् माम् इह भार्गव। वर्णसंकरजो ब्रह्मन्न् इति त्वां प्रवृणोम्य् अहम्।

yayātir uvāca. adharmo na spṛśed evaṃ mahān mām iha bhārgava. varṇasaṃkarajo brahmann iti tvāṃ pravṛṇomy aham.

शुक्र उवाच। अधर्मात् त्वां विमुञ्चामि वरयस्व यथेप्षितम्। अस्मिन् विवाहे मा ग्लासीर् अहं पापं नुदामि ते।

śukra uvāca. adharmāt tvāṃ vimuñcāmi varayasva yathepṣitam. asmin vivāhe mā glāsīr ahaṃ pāpaṃ nudāmi te.

वहस्व भार्यां धर्मेण देवयानीं सुमध्यमाम्। अनया सह संप्रीतिम् अतुलां समवाप्स्यसि।

vahasva bhāryāṃ dharmeṇa devayānīṃ sumadhyamām. anayā saha saṃprītim atulāṃ samavāpsyasi.

इयं चापि कुमारी ते शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी। संपूज्या सततं राजन् मा चैनां शयने ह्वयेः। इयं कुमारी शर्मिष्ठा दुहिता वृषपर्वणः। तां पूजयेथा मा चैनां शयने वै समाह्वय। रहस्य् एनां समाहूय न वदेर् न च संस्पृशेः। वहस्व भार्यां भद्रं ते यथाकामम् अवाप्स्यसि।

iyaṃ cāpi kumārī te śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī. saṃpūjyā satataṃ rājan mā caināṃ śayane hvayeḥ. iyaṃ kumārī śarmiṣṭhā duhitā vṛṣaparvaṇaḥ. tāṃ pūjayethā mā caināṃ śayane vai samāhvaya. rahasy enāṃ samāhūya na vader na ca saṃspṛśeḥ. vahasva bhāryāṃ bhadraṃ te yathākāmam avāpsyasi.

वैशंपायन उवाच। गान्धर्वेण विवाहेन देवयानी वृता तदा। एवम् उक्तो ययातिस् तु शुक्रं कृत्वा प्रदक्षिणम्। शास्त्रोक्तविधिना राजन् विवाहम् अकरोच् छुभम्। लब्ध्वा शुक्रान् महद् वित्तं देवयानीं तथोत्तमाम्। द्विसहस्रेण कन्यानां तथा शर्मिष्ठया सह। संपूजितश् च शुक्रेण दैत्यैश् च नृपसत्तमः। विवाहं विधिवत् कृत्वा प्रदक्षिणम् अथाकरोत्। जगाम स्वपुरं हृष्टो अनुज्ञातो महात्मना।

vaiśaṃpāyana uvāca. gāndharveṇa vivāhena devayānī vṛtā tadā. evam ukto yayātis tu śukraṃ kṛtvā pradakṣiṇam. śāstroktavidhinā rājan vivāham akaroc chubham. labdhvā śukrān mahad vittaṃ devayānīṃ tathottamām. dvisahasreṇa kanyānāṃ tathā śarmiṣṭhayā saha. saṃpūjitaś ca śukreṇa daityaiś ca nṛpasattamaḥ. vivāhaṃ vidhivat kṛtvā pradakṣiṇam athākarot. jagāma svapuraṃ hṛṣṭo anujñāto mahātmanā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents