महाभारत 1.75 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 75→

[mh-1-75] • 25 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः काव्यो भृगुश्रेष्ठः समन्युर् उपगम्य ह। प्रविश्यान्तःपुरं शुक्रो वन्दितो वृषपर्वणा। स प्रविश्यासने शुक्रः संदष्टोष्ठपुटो रुषा। वृषपर्वाणम् आसीनम् इत्य् उवाचाविचारयन्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ kāvyo bhṛguśreṣṭhaḥ samanyur upagamya ha. praviśyāntaḥpuraṃ śukro vandito vṛṣaparvaṇā. sa praviśyāsane śukraḥ saṃdaṣṭoṣṭhapuṭo ruṣā. vṛṣaparvāṇam āsīnam ity uvācāvicārayan.

नाधर्मश् चरितो राजन् सद्यः फलति गौर् इव। शनैर् आवर्त्यमानो हि कर्तुर् मूलानि कृन्तति। पुत्रेषु वा नप्तृषु वा न चेद् आत्मनि पश्यति। फलत्य् एव ध्रुवं पापं गुरुभुक्तम् इवोदरे। अधीयानं हि तं राजन् क्षमावन्तं जितेन्द्रियम्।

nādharmaś carito rājan sadyaḥ phalati gaur iva. śanair āvartyamāno hi kartur mūlāni kṛntati. putreṣu vā naptṛṣu vā na ced ātmani paśyati. phalaty eva dhruvaṃ pāpaṃ gurubhuktam ivodare. adhīyānaṃ hi taṃ rājan kṣamāvantaṃ jitendriyam.

यद् अघातयथा विप्रं कचम् आङ्गिरसं तदा। अपापशीलं धर्मज्ञं शुश्रूषुं मद्गृहे रतम्। शर्मिष्ठया देवयानी क्रूरम् उक्ता बहु प्रभो। विप्रकृत्य च संरम्भात् कूपे क्षिप्ता मनस्विनी। सा न कल्पेत वासाय तया हि रहितः कथम्। वसेयम् इह तस्मात् ते त्यजामि विषयं नृप।

yad aghātayathā vipraṃ kacam āṅgirasaṃ tadā. apāpaśīlaṃ dharmajñaṃ śuśrūṣuṃ madgṛhe ratam. śarmiṣṭhayā devayānī krūram uktā bahu prabho. viprakṛtya ca saṃrambhāt kūpe kṣiptā manasvinī. sā na kalpeta vāsāya tayā hi rahitaḥ katham. vaseyam iha tasmāt te tyajāmi viṣayaṃ nṛpa.

वधाद् अनर्हतस् तस्य वधाच् च दुहितुर् मम। वृषपर्वन् निबोधेदं त्यक्ष्यामि त्वां सबान्धवम्। मा शोचीर् वृषपर्वस् त्वं मा क्रुध्यस्व विशां पते। स्थातुं त्वद्विषये राजन् न शक्ष्यामि त्वया सह। वृषपर्वा। अस्या गतिर् गतिर् मह्यं प्रियम् अस्याः प्रियं मम। यदि ब्रह्मन् घातयामि यदि चोपदिशाम्य् अहम्। शर्मिष्ठया देवयानीं तेन गच्छाम्य् असद्गतिम्।

vadhād anarhatas tasya vadhāc ca duhitur mama. vṛṣaparvan nibodhedaṃ tyakṣyāmi tvāṃ sabāndhavam. mā śocīr vṛṣaparvas tvaṃ mā krudhyasva viśāṃ pate. sthātuṃ tvadviṣaye rājan na śakṣyāmi tvayā saha. vṛṣaparvā. asyā gatir gatir mahyaṃ priyam asyāḥ priyaṃ mama. yadi brahman ghātayāmi yadi copadiśāmy aham. śarmiṣṭhayā devayānīṃ tena gacchāmy asadgatim.

अहो माम् अभिजानासि दैत्य मिथ्याप्रलापिनम्। यथेमम् आत्मनो दोषं न नियच्छस्य् उपेक्षसे।

aho mām abhijānāsi daitya mithyāpralāpinam. yathemam ātmano doṣaṃ na niyacchasy upekṣase.

वृषपर्वोवाच। नाधर्मं न मृषावादं त्वयि जानामि भार्गव। त्वयि धर्मश् च सत्यं च तत् प्रसीदतु नो भवान्।

vṛṣaparvovāca. nādharmaṃ na mṛṣāvādaṃ tvayi jānāmi bhārgava. tvayi dharmaś ca satyaṃ ca tat prasīdatu no bhavān.

यद्य् अस्मान् अपहाय त्वम् इतो गच्छसि भार्गव। समुद्रं संप्रवेक्ष्यामो नान्यद् अस्ति परायणम्। पूर्वं मद्बान्धवैः सह। पातालम् अथ वा चाग्निं। यद्य् एव देवान् गच्छेस् त्वं मां च त्यक्त्वा गृहाधिप। सर्वत्यागं ततः कृत्वा प्रविशामि हुताशनम्।

yady asmān apahāya tvam ito gacchasi bhārgava. samudraṃ saṃpravekṣyāmo nānyad asti parāyaṇam. pūrvaṃ madbāndhavaiḥ saha. pātālam atha vā cāgniṃ. yady eva devān gacches tvaṃ māṃ ca tyaktvā gṛhādhipa. sarvatyāgaṃ tataḥ kṛtvā praviśāmi hutāśanam.

शुक्र उवाच। समुद्रं प्रविशध्वं वा दिशो वा द्रवतासुराः। दुहितुर् नाप्रियं सोढुं शक्तो ऽहं दयिता हि मे।

śukra uvāca. samudraṃ praviśadhvaṃ vā diśo vā dravatāsurāḥ. duhitur nāpriyaṃ soḍhuṃ śakto 'haṃ dayitā hi me.

प्रसाद्यतां देवयानी जीवितं ह्य् अत्र मे स्थितम्। प्रसन्ना देवयानी चेत् प्रियं नान्यतरं मम। योगक्षेमकरस् ते ऽहम् इन्द्रस्येव बृहस्पतिः।

prasādyatāṃ devayānī jīvitaṃ hy atra me sthitam. prasannā devayānī cet priyaṃ nānyataraṃ mama. yogakṣemakaras te 'ham indrasyeva bṛhaspatiḥ.

वृषपर्वोवाच। यत् किं चिद् असुरेन्द्राणां विद्यते वसु भार्गव। भुवि हस्तिगवाश्वं वा तस्य त्वं मम चेश्वरः।

vṛṣaparvovāca. yat kiṃ cid asurendrāṇāṃ vidyate vasu bhārgava. bhuvi hastigavāśvaṃ vā tasya tvaṃ mama ceśvaraḥ.

शुक्र उवाच। यत् किं चिद् अस्ति द्रविणं दैत्येन्द्राणां महासुर। तस्येश्वरो ऽस्मि यदि ते देवयानी प्रसाद्यताम्। वैशंपायन उवाच। ततस् तु त्वरितं शुक्रस् तेन राज्ञा समं ययौ। उवाच चैनां सुभगे प्रतिपन्नं वचस् तव। वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तस् तथेत्य् आह वृषपर्वा महाकविः। देवयान्यन्तिकं गत्वा तम् अर्थं प्राह भार्गवः। वैशंपायनः। शुक्रस्य वचनं श्रुत्वा वृषपर्वा सबान्धवः। देवयानीं प्रसीदेति पपात भुवि पादयोः।

śukra uvāca. yat kiṃ cid asti draviṇaṃ daityendrāṇāṃ mahāsura. tasyeśvaro 'smi yadi te devayānī prasādyatām. vaiśaṃpāyana uvāca. tatas tu tvaritaṃ śukras tena rājñā samaṃ yayau. uvāca caināṃ subhage pratipannaṃ vacas tava. vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktas tathety āha vṛṣaparvā mahākaviḥ. devayānyantikaṃ gatvā tam arthaṃ prāha bhārgavaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. śukrasya vacanaṃ śrutvā vṛṣaparvā sabāndhavaḥ. devayānīṃ prasīdeti papāta bhuvi pādayoḥ.

देवयान्य् उवाच। यदि त्वम् ईश्वरस् तात राज्ञो वित्तस्य भार्गव। नाभिजानामि तत् ते ऽहं राजा तु वदतु स्वयम्।

devayāny uvāca. yadi tvam īśvaras tāta rājño vittasya bhārgava. nābhijānāmi tat te 'haṃ rājā tu vadatu svayam.

वृषपर्वोवाच। स्तुत्यो वन्द्यश् च सततं मया तातश् च ते शुभे। यं कामम् अभिकामासि देवयानि शुचिस्मिते। तत् ते ऽहं संप्रदास्यामि यदि चेद् अपि दुर्लभम्।

vṛṣaparvovāca. stutyo vandyaś ca satataṃ mayā tātaś ca te śubhe. yaṃ kāmam abhikāmāsi devayāni śucismite. tat te 'haṃ saṃpradāsyāmi yadi ced api durlabham.

देवयान्य् उवाच। दासीं कन्यासहस्रेण शर्मिष्ठाम् अभिकामये। अनु मां तत्र गच्छेत् सा यत्र दास्यति मे पिता।

devayāny uvāca. dāsīṃ kanyāsahasreṇa śarmiṣṭhām abhikāmaye. anu māṃ tatra gacchet sā yatra dāsyati me pitā.

वृषपर्वोवाच। उत्तिष्ठ हे संग्रहीत्रि शर्मिष्ठां शीघ्रम् आनय। यं च कामयते कामं देवयानी करोतु तम्। त्यजेद् एकं कुलस्यार्थे ग्रामस्यार्थे कुलं त्यजेत्। ग्रामं जनपदस्यार्थे आत्मार्थे पृथिवीं त्यजेत्।

vṛṣaparvovāca. uttiṣṭha he saṃgrahītri śarmiṣṭhāṃ śīghram ānaya. yaṃ ca kāmayate kāmaṃ devayānī karotu tam. tyajed ekaṃ kulasyārthe grāmasyārthe kulaṃ tyajet. grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet.

वैशंपायन उवाच। ततो धात्री तत्र गत्वा शर्मिष्ठां वाक्यम् अब्रवीत्। उत्तिष्ठ भद्रे शर्मिष्ठे ज्ञातीनां सुखम् आवह।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato dhātrī tatra gatvā śarmiṣṭhāṃ vākyam abravīt. uttiṣṭha bhadre śarmiṣṭhe jñātīnāṃ sukham āvaha.

त्यजति ब्राह्मणः शिष्यान् देवयान्या प्रचोदितः। सा यं कामयते कामं स कार्यो ऽद्य त्वयानघे।

tyajati brāhmaṇaḥ śiṣyān devayānyā pracoditaḥ. sā yaṃ kāmayate kāmaṃ sa kāryo 'dya tvayānaghe.

शर्मिष्ठोवाच। सा यं कामयते कामं करवाण्य् अहम् अद्य तम्। यद्य् एवम् आह्वयेच् छुक्रो देवयानीकृते हि माम्। मा त्व् एवापगमच् छुक्रो देवयानी च मत्कृते।

śarmiṣṭhovāca. sā yaṃ kāmayate kāmaṃ karavāṇy aham adya tam. yady evam āhvayec chukro devayānīkṛte hi mām. mā tv evāpagamac chukro devayānī ca matkṛte.

वैशंपायन उवाच। ततः कन्यासहस्रेण वृता शिबिकया तदा। पितुर् नियोगात् त्वरिता निश्चक्राम पुरोत्तमात्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ kanyāsahasreṇa vṛtā śibikayā tadā. pitur niyogāt tvaritā niścakrāma purottamāt.

शर्मिष्ठोवाच। अहं कन्यासहस्रेण दासी ते परिचारिका। चण्डाले ऽपि नियुङ्क्ष्वाद्य शिरसा धारयामि तम्। गुरुं वा स्पर्शयाम्य् अद्य दासीनां धर्मम् उत्तमम्। अनु त्वां तत्र यास्यामि यत्र दास्यति ते पिता।

śarmiṣṭhovāca. ahaṃ kanyāsahasreṇa dāsī te paricārikā. caṇḍāle 'pi niyuṅkṣvādya śirasā dhārayāmi tam. guruṃ vā sparśayāmy adya dāsīnāṃ dharmam uttamam. anu tvāṃ tatra yāsyāmi yatra dāsyati te pitā.

देवयान्य् उवाच। स्तुवतो दुहिता ते ऽहं बन्दिनः प्रतिगृह्णतः। स्तूयमानस्य दुहिता कथं दासी भविष्यसि।

devayāny uvāca. stuvato duhitā te 'haṃ bandinaḥ pratigṛhṇataḥ. stūyamānasya duhitā kathaṃ dāsī bhaviṣyasi.

शर्मिष्ठोवाच। येन केन चिद् आर्तानां ज्ञातीनां सुखम् आवहेत्। सर्वम् आहृत्य कर्तव्यम् एष धर्मः सनातनः। एवं कृत्वा करिष्यामि यन् मां वक्ष्यसि शोभने। अतस् त्वाम् अनुयास्यामि यत्र दास्यति ते पिता।

śarmiṣṭhovāca. yena kena cid ārtānāṃ jñātīnāṃ sukham āvahet. sarvam āhṛtya kartavyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ. evaṃ kṛtvā kariṣyāmi yan māṃ vakṣyasi śobhane. atas tvām anuyāsyāmi yatra dāsyati te pitā.

वैशंपायन उवाच। प्रतिश्रुते दासभावे दुहित्रा वृषपर्वणः। देवयानी नृपश्रेष्ठ पितरं वाक्यम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. pratiśrute dāsabhāve duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ. devayānī nṛpaśreṣṭha pitaraṃ vākyam abravīt.

प्रविशामि पुरं तात तुष्टास्मि द्विजसत्तम। अमोघं तव विज्ञानम् अस्ति विद्याबलं च ते।

praviśāmi puraṃ tāta tuṣṭāsmi dvijasattama. amoghaṃ tava vijñānam asti vidyābalaṃ ca te.

एवम् उक्तो दुहित्रा स द्विजश्रेष्ठो महायशाः। प्रविवेश पुरं हृष्टः पूजितः सर्वदानवैः।

evam ukto duhitrā sa dvijaśreṣṭho mahāyaśāḥ. praviveśa puraṃ hṛṣṭaḥ pūjitaḥ sarvadānavaiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents