महाभारत 1.67 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 67→

[mh-1-67] • 33 श्लोकाः

दुःषन्त उवाच। सुव्यक्तं राजपुत्री त्वं यथा कल्याणि भाषसे। भार्या मे भव सुश्रोणि ब्रूहि किं करवाणि ते।

duḥṣanta uvāca. suvyaktaṃ rājaputrī tvaṃ yathā kalyāṇi bhāṣase. bhāryā me bhava suśroṇi brūhi kiṃ karavāṇi te.

सुवर्णमाला वासांसि कुण्डले परिहाटके। नानापत्तनजे शुभ्रे मणिरत्ने च शोभने।

suvarṇamālā vāsāṃsi kuṇḍale parihāṭake. nānāpattanaje śubhre maṇiratne ca śobhane.

आहरामि तवाद्याहं निष्कादीन्य् अजिनानि च। सर्वं राज्यं तवाद्यास्तु भार्या मे भव शोभने।

āharāmi tavādyāhaṃ niṣkādīny ajināni ca. sarvaṃ rājyaṃ tavādyāstu bhāryā me bhava śobhane.

गान्धर्वेण च मां भीरु विवाहेनैहि सुन्दरि। विवाहानां हि रम्भोरु गान्धर्वः श्रेष्ठ उच्यते।

gāndharveṇa ca māṃ bhīru vivāhenaihi sundari. vivāhānāṃ hi rambhoru gāndharvaḥ śreṣṭha ucyate.

शकुन्तलोवाच। फलाहारो गतो राजन् पिता मे इत आश्रमात्। तं मुहूर्तं प्रतीक्षस्व स मां तुभ्यं प्रदास्यति। दुःषन्तः। पिता हि मे प्रभुर् नित्यं दैवतं परमं मम। यस्य मां दास्यति पिता स मे भर्ता भविष्यति। पिता रक्षति कौमारे भर्ता रक्षति यौवने। पुत्रस् तु स्थविरे भावे न स्त्री स्वातन्त्र्यम् अर्हति। अमन्यमाना राजेन्द्र पितरं मे तपस्विनम्। अधर्मेण हि धर्मिष्ठ कथं वरम् उपास्महे। मा मैवं वद सुश्रोणि तपोराशिं दयात्मकम्। मन्युप्रहरणा विप्रा न विप्राः शस्त्रपाणयः। अग्निर् दहति तेजोभिः सूर्यो दहति रश्मिभिः। राजा दहति दण्डेन ब्राह्मणो मन्युना दहेत्। क्रोधितो मन्युना हन्ति वज्रपाणिर् इवासुरान्। जानामि भद्रे तम् ऋषिं तस्य मन्युर् न विद्यते। मन्युना घ्नन्ति ते शत्रून् वज्रेणेन्द्र इवासुरान्।

śakuntalovāca. phalāhāro gato rājan pitā me ita āśramāt. taṃ muhūrtaṃ pratīkṣasva sa māṃ tubhyaṃ pradāsyati. duḥṣantaḥ. pitā hi me prabhur nityaṃ daivataṃ paramaṃ mama. yasya māṃ dāsyati pitā sa me bhartā bhaviṣyati. pitā rakṣati kaumāre bhartā rakṣati yauvane. putras tu sthavire bhāve na strī svātantryam arhati. amanyamānā rājendra pitaraṃ me tapasvinam. adharmeṇa hi dharmiṣṭha kathaṃ varam upāsmahe. mā maivaṃ vada suśroṇi taporāśiṃ dayātmakam. manyupraharaṇā viprā na viprāḥ śastrapāṇayaḥ. agnir dahati tejobhiḥ sūryo dahati raśmibhiḥ. rājā dahati daṇḍena brāhmaṇo manyunā dahet. krodhito manyunā hanti vajrapāṇir ivāsurān. jānāmi bhadre tam ṛṣiṃ tasya manyur na vidyate. manyunā ghnanti te śatrūn vajreṇendra ivāsurān.

दुःषन्त उवाच। इच्छामि त्वां वरारोहे भजमानाम् अनिन्दिते। त्वदर्थं मां स्थितं विद्धि त्वद्गतं हि मनो मम।

duḥṣanta uvāca. icchāmi tvāṃ varārohe bhajamānām anindite. tvadarthaṃ māṃ sthitaṃ viddhi tvadgataṃ hi mano mama.

आत्मनो बन्धुर् आत्मैव गतिर् आत्मैव चात्मनः। आत्मनो मित्रम् आत्मैव तथा चात्मात्मनः पिता। आत्मनैवात्मनो दानं कर्तुम् अर्हसि धर्मतः।

ātmano bandhur ātmaiva gatir ātmaiva cātmanaḥ. ātmano mitram ātmaiva tathā cātmātmanaḥ pitā. ātmanaivātmano dānaṃ kartum arhasi dharmataḥ.

अष्टाव् एव समासेन विवाहा धर्मतः स्मृताः। ब्राह्मो दैवस् तथैवार्षः प्राजापत्यस् तथासुरः।

aṣṭāv eva samāsena vivāhā dharmataḥ smṛtāḥ. brāhmo daivas tathaivārṣaḥ prājāpatyas tathāsuraḥ.

गान्धर्वो राक्षसश् चैव पैशाचश् चाष्टमः स्मृतः। तेषां धर्मान् यथापूर्वं मनुः स्वायंभुवो ऽब्रवीत्।

gāndharvo rākṣasaś caiva paiśācaś cāṣṭamaḥ smṛtaḥ. teṣāṃ dharmān yathāpūrvaṃ manuḥ svāyaṃbhuvo 'bravīt.

प्रशस्तांश् चतुरः पूर्वान् ब्राह्मणस्योपधारय। षड् आनुपूर्व्या क्षत्रस्य विद्धि धर्म्यान् अनिन्दिते।

praśastāṃś caturaḥ pūrvān brāhmaṇasyopadhāraya. ṣaḍ ānupūrvyā kṣatrasya viddhi dharmyān anindite.

राज्ञां तु राक्षसो ऽप्य् उक्तो विट्शूद्रेष्व् आसुरः स्मृतः। पञ्चानां तु त्रयो धर्म्या द्वाव् अधर्म्यौ स्मृताव् इह।

rājñāṃ tu rākṣaso 'py ukto viṭśūdreṣv āsuraḥ smṛtaḥ. pañcānāṃ tu trayo dharmyā dvāv adharmyau smṛtāv iha.

पैशाचश् चासुरश् चैव न कर्तव्यौ कथं चन। अनेन विधिना कार्यो धर्मस्यैषा गतिः स्मृता।

paiśācaś cāsuraś caiva na kartavyau kathaṃ cana. anena vidhinā kāryo dharmasyaiṣā gatiḥ smṛtā.

गान्धर्वराक्षसौ क्षत्रे धर्म्यौ तौ मा विशङ्किथाः। पृथग् वा यदि वा मिश्रौ कर्तव्यौ नात्र संशयः।

gāndharvarākṣasau kṣatre dharmyau tau mā viśaṅkithāḥ. pṛthag vā yadi vā miśrau kartavyau nātra saṃśayaḥ.

सा त्वं मम सकामस्य सकामा वरवर्णिनि। त्वयैवं का समा नारी न गन्धर्वी तथाप्सराः। न मिश्रकेशी रम्भा वा न घृताची न मेनका। चार्वङ्गी वसुकेशी च यथा त्वं मत्तकाशिनि। कम्बुग्रीवा च सुश्रोणी मृगाक्षी सुस्तनीति च। निगूढगुल्फा रक्तौष्ठी सुरक्तनखपद्धतिः। ईषच् च गद्गदां वाचं रम्भोरु त्वं शुचिस्मिते। यौ तौ जातौ सुसंश्लिष्टौ मध्ये हारविलक्षितौ। अनर्हं धारयन् नित्यम् अमलं वा चीरवल्कलम्। इदं शैलकुशाकीर्णं पल्लवैर् उपसेवितम्। सिंहशार्दूलसंयुक्तं मृगपक्षिसमाकुलम्। वनं कण्टकितं घोरं निर्मनुष्यम् अभूतवत्। अर्हसे हर्म्यप्रासादान् सौवर्णान् मणिकुट्टिमान्। स्वास्तीर्णतल्पमुदितान् कार्तस्वरविभूषितान्। इदं नार्हसि कल्याणि कृपणत्वं वरानने। मुमूर्षुं मदनाश्लिष्टं त्राहि मां शुभचारिणम्। न स्मृतिं वाभिजानामि न दिशं गतचापलः। अर्धनालीकनाराचशक्तितोमरमुद्गराः। पतन्ति स्म शरीरं मे पादम् ऊरुशिरांसि च। पुनः प्ररोहते देवि वनं परशुना हतम्। कामाग्निना सुसंदीप्तं तपत्य् एव ममाङ्गकम्। हृदि प्रौढे सुतीक्ष्णाग्रे मन्ये भैषज्यम् ईदृशम्। प्रेम्णा संभाषणं स्पर्शं स्मृतिर् दृष्टिः कथाम् अपि। विनान्यौषधकामिन्यः प्रजापतिर् अथाब्रवीत्। एवम् एतन् महाभागे सुप्रिये स्मितभाषिणि। गान्धर्वेण विवाहेन भार्या भवितुम् अर्हसि।

sā tvaṃ mama sakāmasya sakāmā varavarṇini. tvayaivaṃ kā samā nārī na gandharvī tathāpsarāḥ. na miśrakeśī rambhā vā na ghṛtācī na menakā. cārvaṅgī vasukeśī ca yathā tvaṃ mattakāśini. kambugrīvā ca suśroṇī mṛgākṣī sustanīti ca. nigūḍhagulphā raktauṣṭhī suraktanakhapaddhatiḥ. īṣac ca gadgadāṃ vācaṃ rambhoru tvaṃ śucismite. yau tau jātau susaṃśliṣṭau madhye hāravilakṣitau. anarhaṃ dhārayan nityam amalaṃ vā cīravalkalam. idaṃ śailakuśākīrṇaṃ pallavair upasevitam. siṃhaśārdūlasaṃyuktaṃ mṛgapakṣisamākulam. vanaṃ kaṇṭakitaṃ ghoraṃ nirmanuṣyam abhūtavat. arhase harmyaprāsādān sauvarṇān maṇikuṭṭimān. svāstīrṇatalpamuditān kārtasvaravibhūṣitān. idaṃ nārhasi kalyāṇi kṛpaṇatvaṃ varānane. mumūrṣuṃ madanāśliṣṭaṃ trāhi māṃ śubhacāriṇam. na smṛtiṃ vābhijānāmi na diśaṃ gatacāpalaḥ. ardhanālīkanārācaśaktitomaramudgarāḥ. patanti sma śarīraṃ me pādam ūruśirāṃsi ca. punaḥ prarohate devi vanaṃ paraśunā hatam. kāmāgninā susaṃdīptaṃ tapaty eva mamāṅgakam. hṛdi prauḍhe sutīkṣṇāgre manye bhaiṣajyam īdṛśam. premṇā saṃbhāṣaṇaṃ sparśaṃ smṛtir dṛṣṭiḥ kathām api. vinānyauṣadhakāminyaḥ prajāpatir athābravīt. evam etan mahābhāge supriye smitabhāṣiṇi. gāndharveṇa vivāhena bhāryā bhavitum arhasi.

शकुन्तलोवाच। यदि धर्मपथस् त्व् एष यदि चात्मा प्रभुर् मम। प्रदाने पौरवश्रेष्ठ शृणु मे समयं प्रभो।

śakuntalovāca. yadi dharmapathas tv eṣa yadi cātmā prabhur mama. pradāne pauravaśreṣṭha śṛṇu me samayaṃ prabho.

सत्यं मे प्रतिजानीहि यत् त्वां वक्ष्याम्य् अहं रहः। ब्राह्मीं मे प्रतिजानीहि प्रतिज्ञां राजसत्तम। मम जायेत यः पुत्रः स भवेत् त्वदनन्तरम्।

satyaṃ me pratijānīhi yat tvāṃ vakṣyāmy ahaṃ rahaḥ. brāhmīṃ me pratijānīhi pratijñāṃ rājasattama. mama jāyeta yaḥ putraḥ sa bhavet tvadanantaram.

युवराजो महाराज सत्यम् एतद् ब्रवीहि मे। यद्य् एतद् एवं दुःषन्त अस्तु मे संगमस् त्वया। वैशंपायनः। शकुन्तला। तस्यास् तु सर्वं संश्रुत्य यथोक्तं स विशां पतिः। दुःषन्तः पुनर् एवाह यद् यद् इच्छसि तद् वद। ख्यातो लोकप्रवादो ऽयं विवाह इति शास्त्रतः। वैवाहिकीं क्रियां सन्तः प्रशंसन्ति प्रजाहिताम्। लोकप्रवादशान्त्यर्थं विवाहं विधिना कुरु। सन्त्य् अत्र यज्ञपात्राणि दर्भाः सुमनसो ऽक्षताः। यथा युक्तो विवाहः स्यात् तथा युक्ता प्रजा भवेत्। तस्माद् आज्यं हविर् लाजाः सिकता ब्राह्मणास् तव। वैवाहिकानि चान्यानि समस्तानीह पार्थिव। दुरुक्तम् अपि राजेन्द्र क्षन्तव्यं धर्मकारणात्।

yuvarājo mahārāja satyam etad bravīhi me. yady etad evaṃ duḥṣanta astu me saṃgamas tvayā. vaiśaṃpāyanaḥ. śakuntalā. tasyās tu sarvaṃ saṃśrutya yathoktaṃ sa viśāṃ patiḥ. duḥṣantaḥ punar evāha yad yad icchasi tad vada. khyāto lokapravādo 'yaṃ vivāha iti śāstrataḥ. vaivāhikīṃ kriyāṃ santaḥ praśaṃsanti prajāhitām. lokapravādaśāntyarthaṃ vivāhaṃ vidhinā kuru. santy atra yajñapātrāṇi darbhāḥ sumanaso 'kṣatāḥ. yathā yukto vivāhaḥ syāt tathā yuktā prajā bhavet. tasmād ājyaṃ havir lājāḥ sikatā brāhmaṇās tava. vaivāhikāni cānyāni samastānīha pārthiva. duruktam api rājendra kṣantavyaṃ dharmakāraṇāt.

वैशंपायन उवाच। एवम् अस्त्व् इति तां राजा प्रत्युवाचाविचारयन्। पुरोहितं समाहूय वचनं चेदम् अब्रवीत्। राजपुत्र्या यद् उक्तं वै न वृथा कर्तुम् उत्सहे। क्रियाहीनो हि न भवेन् मम पुत्रो महाद्युतिः। तथा कुरुष्व शास्त्रोक्तं विवाहं मा चिरं कुरु। एवम् उक्तो नृपतिना द्विजः परमयन्त्रितः। शोभनं राजराजेति विधिना कृतवान् द्विजः। शासनाद् विप्रमुख्यस्य कृतकौतुकमङ्गलः। अपि च त्वां नयिष्यामि नगरं स्वं शुचिस्मिते। यथा त्वम् अर्हा सुश्रोणि सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam astv iti tāṃ rājā pratyuvācāvicārayan. purohitaṃ samāhūya vacanaṃ cedam abravīt. rājaputryā yad uktaṃ vai na vṛthā kartum utsahe. kriyāhīno hi na bhaven mama putro mahādyutiḥ. tathā kuruṣva śāstroktaṃ vivāhaṃ mā ciraṃ kuru. evam ukto nṛpatinā dvijaḥ paramayantritaḥ. śobhanaṃ rājarājeti vidhinā kṛtavān dvijaḥ. śāsanād vipramukhyasya kṛtakautukamaṅgalaḥ. api ca tvāṃ nayiṣyāmi nagaraṃ svaṃ śucismite. yathā tvam arhā suśroṇi satyam etad bravīmi te.

एवम् उक्त्वा स राजर्षिस् ताम् अनिन्दितगामिनीम्। जग्राह विधिवत् पाणाव् उवास च तया सह।

evam uktvā sa rājarṣis tām aninditagāminīm. jagrāha vidhivat pāṇāv uvāsa ca tayā saha.

विश्वास्य चैनां स प्रायाद् अब्रवीच् च पुनः पुनः। प्रेषयिष्ये तवार्थाय वाहिनीं चतुरङ्गिणीम्। त्रैविद्यवृद्धैः सहितां नानाराजजनैः सह। शिबिकासहस्रैः सहिता वनम् आयान्ति बान्धवाः। मूकाश् चैव किराताश् च कुब्जा वामनकैः सह। सहिता कञ्चुकिवरैर् वाहिनी सूतमागधैः। शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषैर् वनं च समुपैष्यति। तया त्वाम् आनयिष्यामि निवासं स्वं शुचिस्मिते। वैशंपायनः। अन्यथा त्वां न नेष्यामि स्वनिवेशम् असत्कृताम्। सर्वमङ्गलसत्कारैर् अहं सत्यं ब्रवीमि ते। एवम् उक्त्वा स राजर्षिस् ताम् अनिन्दितगामिनीम्। परिष्वज्य च बाहुभ्यां स्मितपूर्वम् उदैक्षत। प्रदक्षिणीकृतां देवीं पुनस् तां परिषस्वजे। शकुन्तला साश्रुमुखी पपात नृपपादयोः। तां देवीं पुनर् उत्थाप्य मा शुचेति पुनः पुनः। शपेयं सुकृतेनैव प्रापयिष्ये नृपात्मजे।

viśvāsya caināṃ sa prāyād abravīc ca punaḥ punaḥ. preṣayiṣye tavārthāya vāhinīṃ caturaṅgiṇīm. traividyavṛddhaiḥ sahitāṃ nānārājajanaiḥ saha. śibikāsahasraiḥ sahitā vanam āyānti bāndhavāḥ. mūkāś caiva kirātāś ca kubjā vāmanakaiḥ saha. sahitā kañcukivarair vāhinī sūtamāgadhaiḥ. śaṅkhadundubhinirghoṣair vanaṃ ca samupaiṣyati. tayā tvām ānayiṣyāmi nivāsaṃ svaṃ śucismite. vaiśaṃpāyanaḥ. anyathā tvāṃ na neṣyāmi svaniveśam asatkṛtām. sarvamaṅgalasatkārair ahaṃ satyaṃ bravīmi te. evam uktvā sa rājarṣis tām aninditagāminīm. pariṣvajya ca bāhubhyāṃ smitapūrvam udaikṣata. pradakṣiṇīkṛtāṃ devīṃ punas tāṃ pariṣasvaje. śakuntalā sāśrumukhī papāta nṛpapādayoḥ. tāṃ devīṃ punar utthāpya mā śuceti punaḥ punaḥ. śapeyaṃ sukṛtenaiva prāpayiṣye nṛpātmaje.

इति तस्याः प्रतिश्रुत्य स नृपो जनमेजय। मनसा चिन्तयन् प्रायात् काश्यपं प्रति पार्थिवः।

iti tasyāḥ pratiśrutya sa nṛpo janamejaya. manasā cintayan prāyāt kāśyapaṃ prati pārthivaḥ.

भगवांस् तपसा युक्तः श्रुत्वा किं नु करिष्यति। तं न प्रसाद्यागतो ऽहं प्रसीदेति द्विजोत्तमम्। एवं संचिन्तयन्न् एव प्रविवेश स्वकं पुरम्।

bhagavāṃs tapasā yuktaḥ śrutvā kiṃ nu kariṣyati. taṃ na prasādyāgato 'haṃ prasīdeti dvijottamam. evaṃ saṃcintayann eva praviveśa svakaṃ puram.

मुहूर्तयाते तस्मिंस् तु कण्वो ऽप्य् आश्रमम् आगमत्। शकुन्तला च पितरं ह्रिया नोपजगाम तम्। शङ्कितेव च विप्रर्षिम् उपचक्राम सा शनैः। ततो ऽस्य भारं जग्राह आसनं चाप्य् अकल्पयत्। प्राक्षालयच् च सा पादौ काश्यपस्य महात्मनः। न चैनं लज्जयाशक्नोद् अक्षिभ्याम् अभिवीक्षितुम्। शकुन्तला च सव्रीडा तम् ऋषिं नाभ्यभाषत। तस्मात् स्वधर्मात् स्खलिता भीता सा भरतर्षभ। अभवद् दोषदर्शित्वाद् ब्रह्मचारिण्य् अयन्त्रिता। स तदा व्रीडितां दृष्ट्वा ऋषिस् तां प्रत्यभाषत। कण्वः। सव्रीडैव च दीर्घायुः पुरेव भविता न च। वैशंपायनः। वृत्तं कथय रम्भोरु मा त्रासं च प्रकल्पय। ततः प्रक्षाल्य पादौ सा विश्रान्तं पुनर् अब्रवीत्। निधाय कामं तस्यर्षेः कन्दानि च फलानि च। ततः संवाह्य पादौ सा विश्रान्तं वेदिमध्यमा। शकुन्तला पौरवाणां दुःषन्तं जग्मुषी पतिम्। ततः कृच्छ्राद् अतिशुभा सव्रीडा श्रीमती तदा। सगद्गदम् उवाचेदं काश्यपं सा शुचिस्मिता। शकुन्तला। राजा ताताजगामेह दुःषन्त इलिलात्मजः। मया पतिर् वृतो यो ऽसौ दैवयोगाद् इहागतः। तस्य तात प्रसीद त्वं भर्ता मे सुमहायशाः। अतः सर्वं तु यद् वृत्तं दिव्यज्ञानेन पश्यसि। अभयं क्षत्रियकुले प्रसादं कर्तुम् अर्हसि।

muhūrtayāte tasmiṃs tu kaṇvo 'py āśramam āgamat. śakuntalā ca pitaraṃ hriyā nopajagāma tam. śaṅkiteva ca viprarṣim upacakrāma sā śanaiḥ. tato 'sya bhāraṃ jagrāha āsanaṃ cāpy akalpayat. prākṣālayac ca sā pādau kāśyapasya mahātmanaḥ. na cainaṃ lajjayāśaknod akṣibhyām abhivīkṣitum. śakuntalā ca savrīḍā tam ṛṣiṃ nābhyabhāṣata. tasmāt svadharmāt skhalitā bhītā sā bharatarṣabha. abhavad doṣadarśitvād brahmacāriṇy ayantritā. sa tadā vrīḍitāṃ dṛṣṭvā ṛṣis tāṃ pratyabhāṣata. kaṇvaḥ. savrīḍaiva ca dīrghāyuḥ pureva bhavitā na ca. vaiśaṃpāyanaḥ. vṛttaṃ kathaya rambhoru mā trāsaṃ ca prakalpaya. tataḥ prakṣālya pādau sā viśrāntaṃ punar abravīt. nidhāya kāmaṃ tasyarṣeḥ kandāni ca phalāni ca. tataḥ saṃvāhya pādau sā viśrāntaṃ vedimadhyamā. śakuntalā pauravāṇāṃ duḥṣantaṃ jagmuṣī patim. tataḥ kṛcchrād atiśubhā savrīḍā śrīmatī tadā. sagadgadam uvācedaṃ kāśyapaṃ sā śucismitā. śakuntalā. rājā tātājagāmeha duḥṣanta ililātmajaḥ. mayā patir vṛto yo 'sau daivayogād ihāgataḥ. tasya tāta prasīda tvaṃ bhartā me sumahāyaśāḥ. ataḥ sarvaṃ tu yad vṛttaṃ divyajñānena paśyasi. abhayaṃ kṣatriyakule prasādaṃ kartum arhasi.

विज्ञायाथ च तां कण्वो दिव्यज्ञानो महातपाः। ततो धर्मिष्ठतां मत्वा धर्मे चास्खलितं मनः। उवाच भगवान् प्रीतः पश्यन् दिव्येन चक्षुषा। सद्वृत्तः स महायशाः। एवम् एतन् मया ज्ञातं।

vijñāyātha ca tāṃ kaṇvo divyajñāno mahātapāḥ. tato dharmiṣṭhatāṃ matvā dharme cāskhalitaṃ manaḥ. uvāca bhagavān prītaḥ paśyan divyena cakṣuṣā. sadvṛttaḥ sa mahāyaśāḥ. evam etan mayā jñātaṃ.

त्वयाद्य राजान्वयया माम् अनादृत्य यत्कृतः। पुंसा सह समायोगो न स धर्मोपघातकः। न भयं विद्यते भद्रे मा शुचः सुकृतं कृतम्।

tvayādya rājānvayayā mām anādṛtya yatkṛtaḥ. puṃsā saha samāyogo na sa dharmopaghātakaḥ. na bhayaṃ vidyate bhadre mā śucaḥ sukṛtaṃ kṛtam.

क्षत्रियस्य हि गान्धर्वो विवाहः श्रेष्ठ उच्यते। सकामायाः सकामेन निर्मन्त्रो रहसि स्मृतः। किं पुनर् विधिवत् कृत्वा सुप्रजास् त्वं भविष्यसि।

kṣatriyasya hi gāndharvo vivāhaḥ śreṣṭha ucyate. sakāmāyāḥ sakāmena nirmantro rahasi smṛtaḥ. kiṃ punar vidhivat kṛtvā suprajās tvaṃ bhaviṣyasi.

धर्मात्मा च महात्मा च दुःषन्तः पुरुषोत्तमः। अभ्यगच्छः पतिं यं त्वं भजमानं शकुन्तले।

dharmātmā ca mahātmā ca duḥṣantaḥ puruṣottamaḥ. abhyagacchaḥ patiṃ yaṃ tvaṃ bhajamānaṃ śakuntale.

महात्मा जनिता लोके पुत्रस् तव महाबलः। य इमां सागरापाङ्गां कृत्स्नां भोक्ष्यति मेदिनीम्।

mahātmā janitā loke putras tava mahābalaḥ. ya imāṃ sāgarāpāṅgāṃ kṛtsnāṃ bhokṣyati medinīm.

परं चाभिप्रयातस्य चक्रं तस्य महात्मनः। भविष्यत्य् अप्रतिहतं सततं चक्रवर्तिनः।

paraṃ cābhiprayātasya cakraṃ tasya mahātmanaḥ. bhaviṣyaty apratihataṃ satataṃ cakravartinaḥ.

ततः प्रक्षाल्य पादौ सा विश्रान्तं मुनिम् अब्रवीत्। विनिधाय ततो भारं संनिधाय फलानि च।

tataḥ prakṣālya pādau sā viśrāntaṃ munim abravīt. vinidhāya tato bhāraṃ saṃnidhāya phalāni ca.

मया पतिर् वृतो यो ऽसौ दुःषन्तः पुरुषोत्तमः। मम चैव पतिर् दृष्टो देवतानां समक्षतः। तस्मै ससचिवाय त्वं प्रसादं कर्तुम् अर्हसि।

mayā patir vṛto yo 'sau duḥṣantaḥ puruṣottamaḥ. mama caiva patir dṛṣṭo devatānāṃ samakṣataḥ. tasmai sasacivāya tvaṃ prasādaṃ kartum arhasi.

कण्व उवाच। प्रसन्न एव तस्याहं त्वत्कृते वरवर्णिनि। ऋतवो बहवस् ते वै गता व्यर्थाः शुचिस्मिते। सार्थकं सांप्रतं ह्य् एतन् न च पापो ऽस्ति ते ऽनघे। गृहाण च वरं मत्तस् तत्कृते यद् अभीप्सितम्।

kaṇva uvāca. prasanna eva tasyāhaṃ tvatkṛte varavarṇini. ṛtavo bahavas te vai gatā vyarthāḥ śucismite. sārthakaṃ sāṃprataṃ hy etan na ca pāpo 'sti te 'naghe. gṛhāṇa ca varaṃ mattas tatkṛte yad abhīpsitam.

वैशंपायन उवाच। इत्य् एवम् उक्त्वा सहसा प्रणिधाय मनस्विनी। ततो धर्मिष्ठतां वव्रे राज्याच् चास्खलनं तथा। शकुन्तला पौरवाणां दुःषन्तहितकाम्यया। कण्वः। वैशंपायनः। एवम् अस्त्व् इति तां प्राह कण्वो धर्मभृतां वरः। पस्पर्श चापि पाणिभ्यां सुतां श्रीम् इव रूपिणीम्। अद्य प्रभृति देवि त्वं दुःषन्तस्य महात्मनः। पतिव्रतानां यद् वृत्तिस् तां वृत्तिम् अनुपालय। इत्य् एवम् उक्त्वा धर्मात्मा तां विशुध्यर्थम् अस्पृशत्। स्पृष्टमात्रे शरीरे तु परं हर्षम् अवाप सा।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity evam uktvā sahasā praṇidhāya manasvinī. tato dharmiṣṭhatāṃ vavre rājyāc cāskhalanaṃ tathā. śakuntalā pauravāṇāṃ duḥṣantahitakāmyayā. kaṇvaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. evam astv iti tāṃ prāha kaṇvo dharmabhṛtāṃ varaḥ. pasparśa cāpi pāṇibhyāṃ sutāṃ śrīm iva rūpiṇīm. adya prabhṛti devi tvaṃ duḥṣantasya mahātmanaḥ. pativratānāṃ yad vṛttis tāṃ vṛttim anupālaya. ity evam uktvā dharmātmā tāṃ viśudhyartham aspṛśat. spṛṣṭamātre śarīre tu paraṃ harṣam avāpa sā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...