महाभारत 1.59 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 59→

[mh-1-59] • 54 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। अथ नारायणेनेन्द्रश् चकार सह संविदम्। अवतर्तुं महीं स्वर्गाद् अंशतः सहितः सुरैः।

vaiśaṃpāyana uvāca. atha nārāyaṇenendraś cakāra saha saṃvidam. avatartuṃ mahīṃ svargād aṃśataḥ sahitaḥ suraiḥ.

आदिश्य च स्वयं शक्रः सर्वान् एव दिवौकसः। निर्जगाम पुनस् तस्मात् क्षयान् नारायणस्य ह।

ādiśya ca svayaṃ śakraḥ sarvān eva divaukasaḥ. nirjagāma punas tasmāt kṣayān nārāyaṇasya ha.

ते ऽमरारिविनाशाय सर्वलोकहिताय च। अवतेरुः क्रमेणेमां महीं स्वर्गाद् दिवौकसः।

te 'marārivināśāya sarvalokahitāya ca. avateruḥ krameṇemāṃ mahīṃ svargād divaukasaḥ.

ततो ब्रह्मर्षिवंशेषु पार्थिवर्षिकुलेषु च। जज्ञिरे राजशार्दूल यथाकामं दिवौकसः।

tato brahmarṣivaṃśeṣu pārthivarṣikuleṣu ca. jajñire rājaśārdūla yathākāmaṃ divaukasaḥ.

दानवान् राक्षसांश् चैव गन्धर्वान् पन्नगांस् तथा। पुरुषादानि चान्यानि जघ्नुः सत्त्वान्य् अनेकशः।

dānavān rākṣasāṃś caiva gandharvān pannagāṃs tathā. puruṣādāni cānyāni jaghnuḥ sattvāny anekaśaḥ.

दानवा राक्षसाश् चैव गन्धर्वाः पन्नगास् तथा। न तान् बलस्थान् बाल्ये ऽपि जघ्नुर् भरतसत्तम।

dānavā rākṣasāś caiva gandharvāḥ pannagās tathā. na tān balasthān bālye 'pi jaghnur bharatasattama.

जनमेजय उवाच। दानवानां च ये मुख्याः तथा भुजगरक्षसाम्। देवदानवसंघानां गन्धर्वाप्सरसां तथा। मानवानां च सर्वेषां तथा वै यक्षरक्षसाम्।

janamejaya uvāca. dānavānāṃ ca ye mukhyāḥ tathā bhujagarakṣasām. devadānavasaṃghānāṃ gandharvāpsarasāṃ tathā. mānavānāṃ ca sarveṣāṃ tathā vai yakṣarakṣasām.

श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वेन संभवं कृत्स्नम् आदितः। प्राणिनां चैव सर्वेषां सर्वशः सर्वविद् ध्यसि।

śrotum icchāmi tattvena saṃbhavaṃ kṛtsnam āditaḥ. prāṇināṃ caiva sarveṣāṃ sarvaśaḥ sarvavid dhyasi.

वैशंपायन उवाच। हन्त ते कथयिष्यामि नमस्कृत्वा स्वयंभुवे। सुरादीनाम् अहं सम्यग् लोकानां प्रभवाप्ययम्। प्राणिनां चैव सर्वेषां सर्वशः प्रभवाप्ययम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. hanta te kathayiṣyāmi namaskṛtvā svayaṃbhuve. surādīnām ahaṃ samyag lokānāṃ prabhavāpyayam. prāṇināṃ caiva sarveṣāṃ sarvaśaḥ prabhavāpyayam.

ब्रह्मणो मानसाः पुत्रा विदिताः षण् महर्षयः। मरीचिर् अत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः।

brahmaṇo mānasāḥ putrā viditāḥ ṣaṇ maharṣayaḥ. marīcir atryaṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ.

मरीचेः कश्यपः पुत्रः कश्यपात् तु इमाः प्रजाः। प्रजज्ञिरे महाभागा दक्षकन्यास् त्रयोदश।

marīceḥ kaśyapaḥ putraḥ kaśyapāt tu imāḥ prajāḥ. prajajñire mahābhāgā dakṣakanyās trayodaśa.

अदितिर् दितिर् दनुः काला अनायुः सिंहिका मुनिः। क्रोधा प्रावा अरिष्टा च विनता कपिला तथा।

aditir ditir danuḥ kālā anāyuḥ siṃhikā muniḥ. krodhā prāvā ariṣṭā ca vinatā kapilā tathā.

कद्रूश् च मनुजव्याघ्र दक्षकन्यैव भारत। एतासां वीर्यसंपन्नं पुत्रपौत्रम् अनन्तकम्।

kadrūś ca manujavyāghra dakṣakanyaiva bhārata. etāsāṃ vīryasaṃpannaṃ putrapautram anantakam.

अदित्यां द्वादशादित्याः संभूता भुवनेश्वराः। ये राजन् नामतस् तांस् ते कीर्तयिष्यामि भारत।

adityāṃ dvādaśādityāḥ saṃbhūtā bhuvaneśvarāḥ. ye rājan nāmatas tāṃs te kīrtayiṣyāmi bhārata.

धाता मित्रो ऽर्यमा शक्रो वरुणश् चांश एव च। भगो विवस्वान् पूषा च सविता दशमस् तथा।

dhātā mitro 'ryamā śakro varuṇaś cāṃśa eva ca. bhago vivasvān pūṣā ca savitā daśamas tathā.

एकादशस् तथा त्वष्टा विष्णुर् द्वादश उच्यते। जघन्यजः स सर्वेषाम् आदित्यानां गुणाधिकः।

ekādaśas tathā tvaṣṭā viṣṇur dvādaśa ucyate. jaghanyajaḥ sa sarveṣām ādityānāṃ guṇādhikaḥ.

एक एव दितेः पुत्रो हिरण्यकशिपुः स्मृतः। नाम्ना ख्यातास् तु तस्येमे पुत्राः पञ्च महात्मनः।

eka eva diteḥ putro hiraṇyakaśipuḥ smṛtaḥ. nāmnā khyātās tu tasyeme putrāḥ pañca mahātmanaḥ.

प्रह्रादः पूर्वजस् तेषां संह्रादस् तदनन्तरम्। अनुह्रादस् तृतीयो ऽभूत् तस्माच् च शिबिबाष्कलौ।

prahrādaḥ pūrvajas teṣāṃ saṃhrādas tadanantaram. anuhrādas tṛtīyo 'bhūt tasmāc ca śibibāṣkalau.

प्रह्रादस्य त्रयः पुत्राः ख्याताः सर्वत्र भारत। विरोचनश् च कुम्भश् च निकुम्भश् चेति विश्रुताः।

prahrādasya trayaḥ putrāḥ khyātāḥ sarvatra bhārata. virocanaś ca kumbhaś ca nikumbhaś ceti viśrutāḥ.

विरोचनस्य पुत्रो ऽभूद् बलिर् एकः प्रतापवान्। बलेश् च प्रथितः पुत्रो बाणो नाम महासुरः। रुद्रस्यानुचरः श्रीमान् महाकालेति यं विदुः।

virocanasya putro 'bhūd balir ekaḥ pratāpavān. baleś ca prathitaḥ putro bāṇo nāma mahāsuraḥ. rudrasyānucaraḥ śrīmān mahākāleti yaṃ viduḥ.

चत्वारिंशद् दनोः पुत्राः ख्याताः सर्वत्र भारत। तेषां प्रथमजो राजा विप्रचित्तिर् महायशाः।

catvāriṃśad danoḥ putrāḥ khyātāḥ sarvatra bhārata. teṣāṃ prathamajo rājā vipracittir mahāyaśāḥ.

शम्बरो नमुचिश् चैव पुलोमा चेति विश्रुतः। असिलोमा च केशी च दुर्जयश् चैव दानवः।

śambaro namuciś caiva pulomā ceti viśrutaḥ. asilomā ca keśī ca durjayaś caiva dānavaḥ.

अयःशिरा अश्वशिरा अयःशङ्कुश् च वीर्यवान्। तथा गगनमूर्धा च वेगवान् केतुमांश् च यः।

ayaḥśirā aśvaśirā ayaḥśaṅkuś ca vīryavān. tathā gaganamūrdhā ca vegavān ketumāṃś ca yaḥ.

स्वर्भानुर् अश्वो ऽश्वपतिर् वृषपर्वाजकस् तथा। अश्वग्रीवश् च सूक्ष्मश् च तुहुण्डश् च महासुरः।

svarbhānur aśvo 'śvapatir vṛṣaparvājakas tathā. aśvagrīvaś ca sūkṣmaś ca tuhuṇḍaś ca mahāsuraḥ.

इसृपा एकचक्रश् च विरूपाक्षो हराहरौ। निचन्द्रश् च निकुम्भश् च कुपथः कापथस् तथा।

isṛpā ekacakraś ca virūpākṣo harāharau. nicandraś ca nikumbhaś ca kupathaḥ kāpathas tathā.

शरभः शलभश् चैव सूर्याचन्द्रमसौ तथा। इति ख्याता दनोर् वंशे दानवाः परिकीर्तिताः। अन्यौ तु खलु देवानां सूर्याचन्द्रमसौ स्मृतौ। अन्यौ दानवमुख्यानां सूर्याचन्द्रमसौ तथा।

śarabhaḥ śalabhaś caiva sūryācandramasau tathā. iti khyātā danor vaṃśe dānavāḥ parikīrtitāḥ. anyau tu khalu devānāṃ sūryācandramasau smṛtau. anyau dānavamukhyānāṃ sūryācandramasau tathā.

इमे च वंशे प्रथिताः सत्त्ववन्तो महाबलाः। दनुपुत्रा महाराज दश दानवपुङ्गवाः।

ime ca vaṃśe prathitāḥ sattvavanto mahābalāḥ. danuputrā mahārāja daśa dānavapuṅgavāḥ.

एकाक्षो मृतपा वीरः प्रलम्बनरकाव् अपि। वातापिः शत्रुतपनः शठश् चैव महासुरः।

ekākṣo mṛtapā vīraḥ pralambanarakāv api. vātāpiḥ śatrutapanaḥ śaṭhaś caiva mahāsuraḥ.

गविष्ठश् च दनायुश् च दीर्घजिह्वश् च दानवः। असंख्येयाः स्मृतास् तेषां पुत्राः पौत्राश् च भारत।

gaviṣṭhaś ca danāyuś ca dīrghajihvaś ca dānavaḥ. asaṃkhyeyāḥ smṛtās teṣāṃ putrāḥ pautrāś ca bhārata.

सिंहिका सुषुवे पुत्रं राहुं चन्द्रार्कमर्दनम्। सुचन्द्रं चन्द्रहन्तारं तथा चन्द्रविमर्दनम्।

siṃhikā suṣuve putraṃ rāhuṃ candrārkamardanam. sucandraṃ candrahantāraṃ tathā candravimardanam.

क्रूरस्वभावं क्रूरायाः पुत्रपौत्रम् अनन्तकम्। गणः क्रोधवशो नाम क्रूरकर्मारिमर्दनः।

krūrasvabhāvaṃ krūrāyāḥ putrapautram anantakam. gaṇaḥ krodhavaśo nāma krūrakarmārimardanaḥ.

अनायुषः पुनः पुत्राश् चत्वारो ऽसुरपुंगवाः। विक्षरो बलवीरौ च वृत्रश् चैव महासुरः।

anāyuṣaḥ punaḥ putrāś catvāro 'surapuṃgavāḥ. vikṣaro balavīrau ca vṛtraś caiva mahāsuraḥ.

कालायाः प्रथिताः पुत्राः कालकल्पाः प्रहारिणः। भुवि ख्याता महावीर्या दानवेषु परंतपाः।

kālāyāḥ prathitāḥ putrāḥ kālakalpāḥ prahāriṇaḥ. bhuvi khyātā mahāvīryā dānaveṣu paraṃtapāḥ.

विनाशनश् च क्रोधश् च हन्ता क्रोधस्य चापरः। क्रोधशत्रुस् तथैवान्यः कालेया इति विश्रुताः।

vināśanaś ca krodhaś ca hantā krodhasya cāparaḥ. krodhaśatrus tathaivānyaḥ kāleyā iti viśrutāḥ.

असुराणाम् उपाध्यायः शुक्रस् त्व् ऋषिसुतो ऽभवत्। ख्याताश् चोशनसः पुत्राश् चत्वारो ऽसुरयाजकाः।

asurāṇām upādhyāyaḥ śukras tv ṛṣisuto 'bhavat. khyātāś cośanasaḥ putrāś catvāro 'surayājakāḥ.

त्वष्टावरस् तथात्रिश् च द्वाव् अन्यौ मन्त्रकर्मिणौ। तेजसा सूर्यसंकाशा ब्रह्मलोकप्रभावनाः।

tvaṣṭāvaras tathātriś ca dvāv anyau mantrakarmiṇau. tejasā sūryasaṃkāśā brahmalokaprabhāvanāḥ.

इत्य् एष वंशप्रभवः कथितस् ते तरस्विनाम्। असुराणां सुराणां च पुराणे संश्रुतो मया।

ity eṣa vaṃśaprabhavaḥ kathitas te tarasvinām. asurāṇāṃ surāṇāṃ ca purāṇe saṃśruto mayā.

एतेषां यद् अपत्यं तु न शक्यं तद् अशेषतः। प्रसंख्यातुं महीपाल गुणभूतम् अनन्तकम्।

eteṣāṃ yad apatyaṃ tu na śakyaṃ tad aśeṣataḥ. prasaṃkhyātuṃ mahīpāla guṇabhūtam anantakam.

तार्क्ष्यश् चारिष्टनेमिश् च तथैव गरुडारुणौ। आरुणिर् वारुणिश् चैव वैनतेया इति स्मृताः।

tārkṣyaś cāriṣṭanemiś ca tathaiva garuḍāruṇau. āruṇir vāruṇiś caiva vainateyā iti smṛtāḥ.

शेषो ऽनन्तो वासुकिश् च तक्षकश् च भुजंगमः। कूर्मश् च कुलिकश् चैव काद्रवेया महाबलाः।

śeṣo 'nanto vāsukiś ca takṣakaś ca bhujaṃgamaḥ. kūrmaś ca kulikaś caiva kādraveyā mahābalāḥ.

भीमसेनोग्रसेनौ च सुपर्णो वरुणस् तथा। गोपतिर् धृतराष्ट्रश् च सूर्यवर्चाश् च सप्तमः। अनेत्रो वर्हपर्णश् च तथा काशीपतिश् च सः।

bhīmasenograsenau ca suparṇo varuṇas tathā. gopatir dhṛtarāṣṭraś ca sūryavarcāś ca saptamaḥ. anetro varhaparṇaś ca tathā kāśīpatiś ca saḥ.

पत्रवान् अर्कपर्णश् च प्रयुतश् चैव विश्रुतः। भीमश् चित्ररथश् चैव विख्यातः सर्वविद् वशी।

patravān arkaparṇaś ca prayutaś caiva viśrutaḥ. bhīmaś citrarathaś caiva vikhyātaḥ sarvavid vaśī.

तथा शालिशिरा राजन् प्रद्युम्नश् च चतुर्दशः। कलिः पञ्चदशश् चैव नारदश् चैव षोडशः। इत्य् एते देवगन्धर्वा मौनेयाः परिकीर्तिताः।

tathā śāliśirā rājan pradyumnaś ca caturdaśaḥ. kaliḥ pañcadaśaś caiva nāradaś caiva ṣoḍaśaḥ. ity ete devagandharvā mauneyāḥ parikīrtitāḥ.

अतस् तु भूतान्य् अन्यानि कीर्तयिष्यामि भारत। अनवद्याम् अनुवशाम् अनूनाम् अरुणां प्रियाम्। अनूपां सुभगां भासीम् इति प्रावा व्यजायत।

atas tu bhūtāny anyāni kīrtayiṣyāmi bhārata. anavadyām anuvaśām anūnām aruṇāṃ priyām. anūpāṃ subhagāṃ bhāsīm iti prāvā vyajāyata.

सिद्धः पूर्णश् च बर्ही च पूर्णाशश् च महायशाः। ब्रह्मचारी रतिगुणः सुपर्णश् चैव सप्तमः।

siddhaḥ pūrṇaś ca barhī ca pūrṇāśaś ca mahāyaśāḥ. brahmacārī ratiguṇaḥ suparṇaś caiva saptamaḥ.

विश्वावसुश् च भानुश् च सुचन्द्रो दशमस् तथा। इत्य् एते देवगन्धर्वाः प्रावेयाः परिकीर्तिताः।

viśvāvasuś ca bhānuś ca sucandro daśamas tathā. ity ete devagandharvāḥ prāveyāḥ parikīrtitāḥ.

इमं त्व् अप्सरसां वंशं विदितं पुण्यलक्षणम्। प्रावासूत महाभागा देवी देवर्षितः पुरा। मेनका सहजन्या च पार्ष्णिना पुञ्जकस् तथा। घृतस्थला घृताची च विश्वासी चोर्वशी तथा।

imaṃ tv apsarasāṃ vaṃśaṃ viditaṃ puṇyalakṣaṇam. prāvāsūta mahābhāgā devī devarṣitaḥ purā. menakā sahajanyā ca pārṣṇinā puñjakas tathā. ghṛtasthalā ghṛtācī ca viśvāsī corvaśī tathā.

अलम्बुसा मिश्रकेषी विद्युत्पर्णा तुलानघा। अरुणा रक्षिता चैव रम्भा तद्वन् मनोरमा।

alambusā miśrakeṣī vidyutparṇā tulānaghā. aruṇā rakṣitā caiva rambhā tadvan manoramā.

असिता च सुबाहुश् च सुव्रता सुभुजा तथा। सुप्रिया चातिबाहुश् च विख्यातौ च हहाहुहू। तुम्बुरुश् चेति चत्वारः स्मृता गन्धर्वसत्तमाः। जानीबाहुश् च विख्याता हाहाहूहूः पुनस् तथा।

asitā ca subāhuś ca suvratā subhujā tathā. supriyā cātibāhuś ca vikhyātau ca hahāhuhū. tumburuś ceti catvāraḥ smṛtā gandharvasattamāḥ. jānībāhuś ca vikhyātā hāhāhūhūḥ punas tathā.

अमृतं ब्राह्मणा गावो गन्धर्वाप्सरसस् तथा। अपत्यं कपिलायास् तु पुराणे परिकीर्तितम्।

amṛtaṃ brāhmaṇā gāvo gandharvāpsarasas tathā. apatyaṃ kapilāyās tu purāṇe parikīrtitam.

इति ते सर्वभूतानां संभवः कथितो मया। यथावत् परिसंख्यातो गन्धर्वाप्सरसां तथा।

iti te sarvabhūtānāṃ saṃbhavaḥ kathito mayā. yathāvat parisaṃkhyāto gandharvāpsarasāṃ tathā.

भुजगानां सुपर्णानां रुद्राणां मरुतां तथा। गवां च ब्राह्मणानां च श्रीमतां पुण्यकर्मणाम्।

bhujagānāṃ suparṇānāṃ rudrāṇāṃ marutāṃ tathā. gavāṃ ca brāhmaṇānāṃ ca śrīmatāṃ puṇyakarmaṇām.

आयुष्यश् चैव पुण्यश् च धन्यः श्रुतिसुखावहः। श्रोतव्यश् चैव सततं श्राव्यश् चैवानसूयता।

āyuṣyaś caiva puṇyaś ca dhanyaḥ śrutisukhāvahaḥ. śrotavyaś caiva satataṃ śrāvyaś caivānasūyatā.

इमं तु वंशं नियमेन यः पठेन्; महात्मनां ब्राह्मणदेवसंनिधौ। अपत्यलाभं लभते स पुष्कलं; श्रियं यशः प्रेत्य च शोभनां गतिम्।

imaṃ tu vaṃśaṃ niyamena yaḥ paṭhen; mahātmanāṃ brāhmaṇadevasaṃnidhau. apatyalābhaṃ labhate sa puṣkalaṃ; śriyaṃ yaśaḥ pretya ca śobhanāṃ gatim.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...