महाभारत 1.53 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 53→

[mh-1-53] • 36 श्लोकाः

सूत उवाच। इदम् अत्यद्भुतं चान्यद् आस्तीकस्यानुशुश्रुमः। तथा वरैश् छन्द्यमाने राज्ञा पारिक्षितेन ह।

sūta uvāca. idam atyadbhutaṃ cānyad āstīkasyānuśuśrumaḥ. tathā varaiś chandyamāne rājñā pārikṣitena ha.

इन्द्रहस्ताच् च्युतो नागः ख एव यद् अतिष्ठत। ततश् चिन्तापरो राजा बभूव जनमेजयः।

indrahastāc cyuto nāgaḥ kha eva yad atiṣṭhata. tataś cintāparo rājā babhūva janamejayaḥ.

हूयमाने भृशं दीप्ते विधिवत् पावके तदा। न स्म स प्रापतद् वह्नौ तक्षको भयपीडितः।

hūyamāne bhṛśaṃ dīpte vidhivat pāvake tadā. na sma sa prāpatad vahnau takṣako bhayapīḍitaḥ.

शौनक उवाच। किं सूत तेषां विप्राणां मन्त्रग्रामो मनीषिणाम्। न प्रत्यभात् तदाग्नौ यन् न पपात स तक्षकः।

śaunaka uvāca. kiṃ sūta teṣāṃ viprāṇāṃ mantragrāmo manīṣiṇām. na pratyabhāt tadāgnau yan na papāta sa takṣakaḥ.

सूत उवाच। तम् इन्द्रहस्ताद् विस्रस्तं विसंज्ञं पन्नगोत्तमम्। आस्तीकस् तिष्ठ तिष्ठेति वाचस् तिस्रो ऽभ्युदैरयत्।

sūta uvāca. tam indrahastād visrastaṃ visaṃjñaṃ pannagottamam. āstīkas tiṣṭha tiṣṭheti vācas tisro 'bhyudairayat.

वितस्थे सो ऽन्तरिक्षे ऽथ हृदयेन विदूयता। यथा तिष्ठेत वै कश् चिद् गोचक्रस्यान्तरा नरः।

vitasthe so 'ntarikṣe 'tha hṛdayena vidūyatā. yathā tiṣṭheta vai kaś cid gocakrasyāntarā naraḥ.

ततो राजाब्रवीद् वाक्यं सदस्यैश् चोदितो भृशम्। कामम् एतद् भवत्व् एवं यथास्तीकस्य भाषितम्।

tato rājābravīd vākyaṃ sadasyaiś codito bhṛśam. kāmam etad bhavatv evaṃ yathāstīkasya bhāṣitam.

समाप्यताम् इदं कर्म पन्नगाः सन्त्व् अनामयाः। प्रीयताम् अयम् आस्तीकः सत्यं सूतवचो ऽस्तु तत्।

samāpyatām idaṃ karma pannagāḥ santv anāmayāḥ. prīyatām ayam āstīkaḥ satyaṃ sūtavaco 'stu tat.

ततो हलहलाशब्दः प्रीतिजः समवर्तत। आस्तीकस्य वरे दत्ते तथैवोपरराम च।

tato halahalāśabdaḥ prītijaḥ samavartata. āstīkasya vare datte tathaivopararāma ca.

स यज्ञः पाण्डवेयस्य राज्ञः पारिक्षितस्य ह। समापिते ततः सत्रे विधिवद् विधिदर्शिभिः। प्रीतिमांश् चाभवद् राजा भारतो जनमेजयः।

sa yajñaḥ pāṇḍaveyasya rājñaḥ pārikṣitasya ha. samāpite tataḥ satre vidhivad vidhidarśibhiḥ. prītimāṃś cābhavad rājā bhārato janamejayaḥ.

ऋत्विग्भ्यः ससदस्येभ्यो ये तत्रासन् समागताः। तेभ्यश् च प्रददौ वित्तं शतशो ऽथ सहस्रशः।

ṛtvigbhyaḥ sasadasyebhyo ye tatrāsan samāgatāḥ. tebhyaś ca pradadau vittaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

लोहिताक्षाय सूताय तथा स्थपतये विभुः। येनोक्तं तत्र सत्राग्रे यज्ञस्य विनिवर्तनम्।

lohitākṣāya sūtāya tathā sthapataye vibhuḥ. yenoktaṃ tatra satrāgre yajñasya vinivartanam.

निमित्तं ब्राह्मण इति तस्मै वित्तं ददौ बहु। दत्वा द्रव्यं यथान्यायं भोजनाच्छादनान्वितन्। प्रीतस् तस्मै नरपतिर् अप्रमेयपराक्रमः। ततो गत्वा चावभृथं कृत्वा स्नानम् अनन्तरम्। ततश् चकारावभृथं विधिदृष्टेन कर्मणा।

nimittaṃ brāhmaṇa iti tasmai vittaṃ dadau bahu. datvā dravyaṃ yathānyāyaṃ bhojanācchādanānvitan. prītas tasmai narapatir aprameyaparākramaḥ. tato gatvā cāvabhṛthaṃ kṛtvā snānam anantaram. tataś cakārāvabhṛthaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā.

आस्तीकं प्रेषयाम् आस गृहान् एव सुसत्कृतम्। राजा प्रीतमनाः प्रीतं कृतकृत्यं मनीषिणम्।

āstīkaṃ preṣayām āsa gṛhān eva susatkṛtam. rājā prītamanāḥ prītaṃ kṛtakṛtyaṃ manīṣiṇam.

पुनरागमनं कार्यम् इति चैनं वचो ऽब्रवीत्। भविष्यसि सदस्यो मे वाजिमेधे महाक्रतौ।

punarāgamanaṃ kāryam iti cainaṃ vaco 'bravīt. bhaviṣyasi sadasyo me vājimedhe mahākratau.

तथेत्य् उक्त्वा प्रदुद्राव स चास्तीको मुदा युतः। कृत्वा स्वकार्यम् अतुलं तोषयित्वा च पार्थिवम्।

tathety uktvā pradudrāva sa cāstīko mudā yutaḥ. kṛtvā svakāryam atulaṃ toṣayitvā ca pārthivam.

स गत्वा परमप्रीतो मातरं मातुलं च तम्। अभिगम्योपसंगृह्य यथावृत्तं न्यवेदयत्।

sa gatvā paramaprīto mātaraṃ mātulaṃ ca tam. abhigamyopasaṃgṛhya yathāvṛttaṃ nyavedayat.

एतच् छ्रुत्वा प्रीयमाणाः समेता; ये तत्रासन् पन्नगा वीतमोहाः। ते ऽऽस्तीके वै प्रीतिमन्तो बभूवुर्; ऊचुश् चैनं वरम् इष्टं वृणीष्व।

etac chrutvā prīyamāṇāḥ sametā; ye tatrāsan pannagā vītamohāḥ. te ''stīke vai prītimanto babhūvur; ūcuś cainaṃ varam iṣṭaṃ vṛṇīṣva.

भूयो भूयः सर्वशस् ते ऽब्रुवंस् तं; किं ते प्रियं करवामो ऽद्य विद्वन्। प्रीता वयं मोक्षिताश् चैव सर्वे; कामं किं ते करवामो ऽद्य वत्स।

bhūyo bhūyaḥ sarvaśas te 'bruvaṃs taṃ; kiṃ te priyaṃ karavāmo 'dya vidvan. prītā vayaṃ mokṣitāś caiva sarve; kāmaṃ kiṃ te karavāmo 'dya vatsa.

आस्तीक उवाच। सायं प्रातः सुप्रसन्नात्मरूपा; लोके विप्रा मानवाश् चेतरे ऽपि। धर्माख्यानं ये वदेयुर् ममेदं; तेषां युष्मद्भ्यो नैव किं चिद् भयं स्यात्।

āstīka uvāca. sāyaṃ prātaḥ suprasannātmarūpā; loke viprā mānavāś cetare 'pi. dharmākhyānaṃ ye vadeyur mamedaṃ; teṣāṃ yuṣmadbhyo naiva kiṃ cid bhayaṃ syāt.

सूत उवाच। तैश् चाप्य् उक्तो भागिनेयः प्रसन्नैर्; एतत् सत्यं कामम् एवं चरन्तः। प्रीत्या युक्ता ईप्सितं सर्वशस् ते; कर्तारः स्म प्रवणा भागिनेय।

sūta uvāca. taiś cāpy ukto bhāgineyaḥ prasannair; etat satyaṃ kāmam evaṃ carantaḥ. prītyā yuktā īpsitaṃ sarvaśas te; kartāraḥ sma pravaṇā bhāgineya.

जरत्कारोर् जरत्कार्वां समुत्पन्नो महायशाः। गुणवान् वै महातेजा कार्यकर्ता महायशाः। आस्तीकः सत्यसंधो मां पन्नगेभ्यो ऽभिरक्षतु। आस्तीकेनोरगैः सार्धं यः पुरा समयः कृतः। सूत उवाच। तं स्मरन्तं महाभागा न मां हिंसितुम् अर्हथ। सर्पापसर्प भद्रं ते गच्छ सर्प महाविष। जनमेजयस्य यज्ञान्ते आस्तीकवचनं स्मर। आस्तीकवचनं स्मृत्वा यः सर्पो न निवर्तते। शतधा भिद्यते मूर्ध्नि शिंशवृक्षफलं यथा। स एवम् उक्तस् तु तदा द्विजेन्द्रः। समागतैस् तैर् भुजगेन्द्रमुख्यैः। संप्राप्य प्रीतिं विपुलां महात्मा। ततो मनो गमनायाथ दध्रे।

jaratkāror jaratkārvāṃ samutpanno mahāyaśāḥ. guṇavān vai mahātejā kāryakartā mahāyaśāḥ. āstīkaḥ satyasaṃdho māṃ pannagebhyo 'bhirakṣatu. āstīkenoragaiḥ sārdhaṃ yaḥ purā samayaḥ kṛtaḥ. sūta uvāca. taṃ smarantaṃ mahābhāgā na māṃ hiṃsitum arhatha. sarpāpasarpa bhadraṃ te gaccha sarpa mahāviṣa. janamejayasya yajñānte āstīkavacanaṃ smara. āstīkavacanaṃ smṛtvā yaḥ sarpo na nivartate. śatadhā bhidyate mūrdhni śiṃśavṛkṣaphalaṃ yathā. sa evam uktas tu tadā dvijendraḥ. samāgatais tair bhujagendramukhyaiḥ. saṃprāpya prītiṃ vipulāṃ mahātmā. tato mano gamanāyātha dadhre.

असितं चार्तिमन्तं च सुनीथं चापि यः स्मरेत्। दिवा वा यदि वा रात्रौ नास्य सर्पभयं भवेत्। इत्य् एवं नागराजो ऽथ नागानां मध्यमस् तथा। उक्त्वा सहैव ते सर्वैः स्वम् एव भवनं ययौ।

asitaṃ cārtimantaṃ ca sunīthaṃ cāpi yaḥ smaret. divā vā yadi vā rātrau nāsya sarpabhayaṃ bhavet. ity evaṃ nāgarājo 'tha nāgānāṃ madhyamas tathā. uktvā sahaiva te sarvaiḥ svam eva bhavanaṃ yayau.

सूत उवाच। मोक्षयित्वा स भुजगान् सर्पसत्राद् द्विजोत्तमः। जगाम काले धर्मात्मा दिष्टान्तं पुत्रपौत्रवान्।

sūta uvāca. mokṣayitvā sa bhujagān sarpasatrād dvijottamaḥ. jagāma kāle dharmātmā diṣṭāntaṃ putrapautravān.

इत्य् आख्यानं मयास्तीकं यथावत् कीर्तितं तव। यत् कीर्तयित्वा सर्पेभ्यो न भयं विद्यते क्व चित्। यन् मां त्वं पृष्टवान् ब्रह्मञ् श्रुत्वा डुण्डुभभाषितम्। व्येतु ते सुमहद् ब्रह्मन् कौतूहलम् अरिंदम।

ity ākhyānaṃ mayāstīkaṃ yathāvat kīrtitaṃ tava. yat kīrtayitvā sarpebhyo na bhayaṃ vidyate kva cit. yan māṃ tvaṃ pṛṣṭavān brahmañ śrutvā ḍuṇḍubhabhāṣitam. vyetu te sumahad brahman kautūhalam ariṃdama.

श्रुत्वा धर्मिष्ठम् आख्यानम् आस्तीकं पुण्यवर्धनम्। सर्वपापैर् विनिर्मुक्तो ब्रह्मलोके महीयते। यथा कथितवान् ब्रह्मन् प्रमतिः पूर्वजस् तव। पुत्राय रुरवे प्रीतः पृच्छते भार्गवोत्तम। यद् वाक्यं श्रुतवांश् चाहं तथा च कथितं मया। आस्तीकस्य कवेर् विप्र श्रीमच्चरितम् आदितः। श्रुत्वास्तीकश् च चरितं यः स्मरेद् भक्तितत्परः। पुत्रपौत्रधनायुश् च कुलसंतति चाक्षया। महापुण्यं यशश् चैव लभते नात्र संशयः। सर्वपापविनिर्मुक्तो दीर्घम् आयुर् अवाप्नुयात्। गार्हस्थ्यं धर्मम् अखिलं प्रयायात् पुत्रपौत्रवान्।

śrutvā dharmiṣṭham ākhyānam āstīkaṃ puṇyavardhanam. sarvapāpair vinirmukto brahmaloke mahīyate. yathā kathitavān brahman pramatiḥ pūrvajas tava. putrāya rurave prītaḥ pṛcchate bhārgavottama. yad vākyaṃ śrutavāṃś cāhaṃ tathā ca kathitaṃ mayā. āstīkasya kaver vipra śrīmaccaritam āditaḥ. śrutvāstīkaś ca caritaṃ yaḥ smared bhaktitatparaḥ. putrapautradhanāyuś ca kulasaṃtati cākṣayā. mahāpuṇyaṃ yaśaś caiva labhate nātra saṃśayaḥ. sarvapāpavinirmukto dīrgham āyur avāpnuyāt. gārhasthyaṃ dharmam akhilaṃ prayāyāt putrapautravān.

शौनक उवाच। भृगुवंशात् प्रभृत्य् एव त्वया मे कथितं महत्। आख्यानम् अखिलं तात सौते प्रीतो ऽस्मि तेन ते।

śaunaka uvāca. bhṛguvaṃśāt prabhṛty eva tvayā me kathitaṃ mahat. ākhyānam akhilaṃ tāta saute prīto 'smi tena te.

प्रक्ष्यामि चैव भूयस् त्वां यथावत् सूतनन्दन। यां कथां व्याससंपन्नां तां च भूयः प्रचक्ष्व मे।

prakṣyāmi caiva bhūyas tvāṃ yathāvat sūtanandana. yāṃ kathāṃ vyāsasaṃpannāṃ tāṃ ca bhūyaḥ pracakṣva me.

तस्मिन् परमदुष्प्रापे सर्पसत्रे महात्मनाम्। कर्मान्तरेषु विधिवत् सदस्यानां महाकवे।

tasmin paramaduṣprāpe sarpasatre mahātmanām. karmāntareṣu vidhivat sadasyānāṃ mahākave.

या बभूवुः कथाश् चित्रा येष्व् अर्थेषु यथातथम्। त्वत्त इच्छामहे श्रोतुं सौते त्वं वै विचक्षणः।

yā babhūvuḥ kathāś citrā yeṣv artheṣu yathātatham. tvatta icchāmahe śrotuṃ saute tvaṃ vai vicakṣaṇaḥ.

सूत उवाच। कर्मान्तरेष्व् अकथयन् द्विजा वेदाश्रयाः कथाः। व्यासस् त्व् अकथयन् नित्यम् आख्यानं भारतं महत्।

sūta uvāca. karmāntareṣv akathayan dvijā vedāśrayāḥ kathāḥ. vyāsas tv akathayan nityam ākhyānaṃ bhārataṃ mahat.

शौनक उवाच। महाभारतम् आख्यानं पाण्डवानां यशस्करम्। जनमेजयेन यत् पृष्टः कृष्णद्वैपायनस् तदा।

śaunaka uvāca. mahābhāratam ākhyānaṃ pāṇḍavānāṃ yaśaskaram. janamejayena yat pṛṣṭaḥ kṛṣṇadvaipāyanas tadā.

श्रावयाम् आस विधिवत् तदा कर्मान्तरेषु सः। ताम् अहं विधिवत् पुण्यां श्रोतुम् इच्छामि वै कथाम्।

śrāvayām āsa vidhivat tadā karmāntareṣu saḥ. tām ahaṃ vidhivat puṇyāṃ śrotum icchāmi vai kathām.

मनःसागरसंभूतां महर्षेः पुण्यकर्मणः। कथयस्व सतां श्रेष्ठ न हि तृप्यामि सूतज।

manaḥsāgarasaṃbhūtāṃ maharṣeḥ puṇyakarmaṇaḥ. kathayasva satāṃ śreṣṭha na hi tṛpyāmi sūtaja.

सूत उवाच। हन्त ते कथयिष्यामि महद् आख्यानम् उत्तमम्। कृष्णद्वैपायनमतं महाभारतम् आदितः।

sūta uvāca. hanta te kathayiṣyāmi mahad ākhyānam uttamam. kṛṣṇadvaipāyanamataṃ mahābhāratam āditaḥ.

तज् जुषस्वोत्तममते कथ्यमानं मया द्विज। शंसितुं तन् मनोहर्षो ममापीह प्रवर्तते।

taj juṣasvottamamate kathyamānaṃ mayā dvija. śaṃsituṃ tan manoharṣo mamāpīha pravartate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...