महाभारत 1.51 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 51→

[mh-1-51] • 23 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। बालो वाक्यं स्थविर इव प्रभाषते; नायं बालः स्थविरो ऽयं मतो मे। इच्छाम्य् अहं वरम् अस्मै प्रदातुं; तन् मे विप्रा वितरध्वं समेताः।

janamejaya uvāca. bālo vākyaṃ sthavira iva prabhāṣate; nāyaṃ bālaḥ sthaviro 'yaṃ mato me. icchāmy ahaṃ varam asmai pradātuṃ; tan me viprā vitaradhvaṃ sametāḥ.

सदस्या ऊचुः। बालो ऽपि विप्रो मान्य एवेह राज्ञां; यश् चाविद्वान् यश् च विद्वान् यथावत्। प्रसादयैनं त्वम् अतो नरेन्द्र। द्विजातिवर्यं सकलार्थसिद्धये। सर्वान् कामांस् त्वत्त एषो ऽर्हते ऽद्य; यथा च नस् तक्षक एति शीघ्रम्।

sadasyā ūcuḥ. bālo 'pi vipro mānya eveha rājñāṃ; yaś cāvidvān yaś ca vidvān yathāvat. prasādayainaṃ tvam ato narendra. dvijātivaryaṃ sakalārthasiddhaye. sarvān kāmāṃs tvatta eṣo 'rhate 'dya; yathā ca nas takṣaka eti śīghram.

सूत उवाच। व्याहर्तुकामे वरदे नृपे द्विजं; वरं वृणीष्वेति ततो ऽभ्युवाच। होता वाक्यं नातिहृष्टान्तरात्मा; कर्मण्य् अस्मिंस् तक्षको नैति तावत्।

sūta uvāca. vyāhartukāme varade nṛpe dvijaṃ; varaṃ vṛṇīṣveti tato 'bhyuvāca. hotā vākyaṃ nātihṛṣṭāntarātmā; karmaṇy asmiṃs takṣako naiti tāvat.

जनमेजय उवाच। यथा चेदं कर्म समाप्यते मे; यथा च नस् तक्षक एति शीघ्रम्। तथा भवन्तः प्रयतन्तु सर्वे; परं शक्त्या स हि मे विद्विषाणः।

janamejaya uvāca. yathā cedaṃ karma samāpyate me; yathā ca nas takṣaka eti śīghram. tathā bhavantaḥ prayatantu sarve; paraṃ śaktyā sa hi me vidviṣāṇaḥ.

ऋत्विज ऊचुः। यथा शास्त्राणि नः प्राहुर् यथा शंसति पावकः। इन्द्रस्य भवने राजंस् तक्षको भयपीडितः। आस्ते विषधरो नागो निहन्ता जनकस्य ते।

ṛtvija ūcuḥ. yathā śāstrāṇi naḥ prāhur yathā śaṃsati pāvakaḥ. indrasya bhavane rājaṃs takṣako bhayapīḍitaḥ. āste viṣadharo nāgo nihantā janakasya te.

सूत उवाच। यथा सूतो लोहिताक्षो महात्मा; पौराणिको वेदितवान् पुरस्तात्। स राजानं प्राह पृष्टस् तदानीं; यथाहुर् विप्रास् तद्वद् एतन् नृदेव।

sūta uvāca. yathā sūto lohitākṣo mahātmā; paurāṇiko veditavān purastāt. sa rājānaṃ prāha pṛṣṭas tadānīṃ; yathāhur viprās tadvad etan nṛdeva.

पुराणम् आगम्य ततो ब्रवीम्य् अहं; दत्तं तस्मै वरम् इन्द्रेण राजन्। वसेह त्वं मत्सकाशे सुगुप्तो; न पावकस् त्वां प्रदहिष्यतीति।

purāṇam āgamya tato bravīmy ahaṃ; dattaṃ tasmai varam indreṇa rājan. vaseha tvaṃ matsakāśe sugupto; na pāvakas tvāṃ pradahiṣyatīti.

एतच् छ्रुत्वा दीक्षितस् तप्यमान; आस्ते होतारं चोदयन् कर्मकाले। इन्द्रेण सार्धं तक्षकं पातयध्वं। विभावसोर् न तु मुच्येत नागः। होता च यत्तः स जुहाव मन्त्रैर्; अथो इन्द्रः स्वयम् एवाजगाम। आयातु चेन्द्रो ऽपि सतक्षकः पतेद्। विभावसौ नागराजेन तूर्णम्। जम्भस्य हन्तेति जुहाव होता। तदाजगामाहिदत्ताभयः प्रभुः।

etac chrutvā dīkṣitas tapyamāna; āste hotāraṃ codayan karmakāle. indreṇa sārdhaṃ takṣakaṃ pātayadhvaṃ. vibhāvasor na tu mucyeta nāgaḥ. hotā ca yattaḥ sa juhāva mantrair; atho indraḥ svayam evājagāma. āyātu cendro 'pi satakṣakaḥ pated. vibhāvasau nāgarājena tūrṇam. jambhasya hanteti juhāva hotā. tadājagāmāhidattābhayaḥ prabhuḥ.

विमानम् आरुह्य महानुभावः; सर्वैर् देवैः परिसंस्तूयमानः। बलाहकैश् चाप्य् अनुगम्यमानो; विद्याधरैर् अप्सरसां गणैश् च। नागस्य नाशो मम चैव नाशो। भविष्यतीत्य् एव विचिन्त्यमानः।

vimānam āruhya mahānubhāvaḥ; sarvair devaiḥ parisaṃstūyamānaḥ. balāhakaiś cāpy anugamyamāno; vidyādharair apsarasāṃ gaṇaiś ca. nāgasya nāśo mama caiva nāśo. bhaviṣyatīty eva vicintyamānaḥ.

तस्योत्तरीये निहितः स नागो; भयोद्विग्नः शर्म नैवाभ्यगच्छत्। ततो राजा मन्त्रविदो ऽब्रवीत् पुनः; क्रुद्धो वाक्यं तक्षकस्यान्तम् इच्छन्।

tasyottarīye nihitaḥ sa nāgo; bhayodvignaḥ śarma naivābhyagacchat. tato rājā mantravido 'bravīt punaḥ; kruddho vākyaṃ takṣakasyāntam icchan.

इन्द्रस्य भवने विप्रा यदि नागः स तक्षकः। तम् इन्द्रेणैव सहितं पातयध्वं विभावसौ। न त्यजेद् यदि तं चेन्द्रः स नागं तक्षकं तथा। सूत उवाच। जनमेजयेन राज्ञा तु चोदितस् तक्षकं प्रति। होता जुहाव तत्रस्थं तक्षकं पन्नगं तथा। हूयमाने तथा चैव तक्षकः सपुरंदरः। आकाशे ददृशे चैव क्षणेन व्यथितस् तदा। पुरंदरस् तु तं यज्ञं दृष्ट्वोरुभयम् आविशत्। हित्वा तु तक्षकं त्रस्तः स्वम् एव भवनं ययौ। इन्द्रे गते तु नागेन्द्रस् तक्षको भयमोहितः। मन्त्रशक्त्या पावकार्चिःसमीपम् अवशो गतः। तं दृष्ट्वा ऋत्विजस् तत्र वचनं चेदम् अब्रुवन्।

indrasya bhavane viprā yadi nāgaḥ sa takṣakaḥ. tam indreṇaiva sahitaṃ pātayadhvaṃ vibhāvasau. na tyajed yadi taṃ cendraḥ sa nāgaṃ takṣakaṃ tathā. sūta uvāca. janamejayena rājñā tu coditas takṣakaṃ prati. hotā juhāva tatrasthaṃ takṣakaṃ pannagaṃ tathā. hūyamāne tathā caiva takṣakaḥ sapuraṃdaraḥ. ākāśe dadṛśe caiva kṣaṇena vyathitas tadā. puraṃdaras tu taṃ yajñaṃ dṛṣṭvorubhayam āviśat. hitvā tu takṣakaṃ trastaḥ svam eva bhavanaṃ yayau. indre gate tu nāgendras takṣako bhayamohitaḥ. mantraśaktyā pāvakārciḥsamīpam avaśo gataḥ. taṃ dṛṣṭvā ṛtvijas tatra vacanaṃ cedam abruvan.

ऋत्विज ऊचुः। अयम् आयाति वै तूर्णं तक्षकस् ते वशं नृप। श्रूयते ऽस्य महान् नादो रुवतो भैरवं भयात्।

ṛtvija ūcuḥ. ayam āyāti vai tūrṇaṃ takṣakas te vaśaṃ nṛpa. śrūyate 'sya mahān nādo ruvato bhairavaṃ bhayāt.

नूनं मुक्तो वज्रभृता स नागो; भ्रष्टश् चाङ्कान् मन्त्रविस्रस्तकायः। घूर्णन्न् आकाशे नष्टसंज्ञो ऽभ्युपैति; तीव्रान् निःश्वासान् निःश्वसन् पन्नगेन्द्रः।

nūnaṃ mukto vajrabhṛtā sa nāgo; bhraṣṭaś cāṅkān mantravisrastakāyaḥ. ghūrṇann ākāśe naṣṭasaṃjño 'bhyupaiti; tīvrān niḥśvāsān niḥśvasan pannagendraḥ.

वर्तते तव राजेन्द्र कर्मैतद् विधिवत् प्रभो। अस्मै तु द्विजमुख्याय वरं त्वं दातुम् अर्हसि।

vartate tava rājendra karmaitad vidhivat prabho. asmai tu dvijamukhyāya varaṃ tvaṃ dātum arhasi.

जनमेजय उवाच। बालाभिरूपस्य तवाप्रमेय; वरं प्रयच्छामि यथानुरूपम्। वृणीष्व यत् ते ऽभिमतं हृदि स्थितं; तत् ते प्रदास्याम्य् अपि चेद् अदेयम्।

janamejaya uvāca. bālābhirūpasya tavāprameya; varaṃ prayacchāmi yathānurūpam. vṛṇīṣva yat te 'bhimataṃ hṛdi sthitaṃ; tat te pradāsyāmy api ced adeyam.

सूत उवाच। पतिष्यमाणे नागेन्द्रे तक्षके जातवेदसि। इदम् अन्तरम् इत्य् एवं तदास्तीको ऽभ्यचोदयत्।

sūta uvāca. patiṣyamāṇe nāgendre takṣake jātavedasi. idam antaram ity evaṃ tadāstīko 'bhyacodayat.

वरं ददासि चेन् मह्यं वृणोमि जनमेजय। सत्रं ते विरमत्व् एतन् न पतेयुर् इहोरगाः।

varaṃ dadāsi cen mahyaṃ vṛṇomi janamejaya. satraṃ te viramatv etan na pateyur ihoragāḥ.

एवम् उक्तस् ततो राजा ब्रह्मन् पारिक्षितस् तदा। नातिहृष्टमना वाक्यम् आस्तीकम् इदम् अब्रवीत्।

evam uktas tato rājā brahman pārikṣitas tadā. nātihṛṣṭamanā vākyam āstīkam idam abravīt.

सुवर्णं रजतं गाश् च यच् चान्यन् मन्यसे विभो। तत् ते दद्यां वरं विप्र न निवर्तेत् क्रतुर् मम।

suvarṇaṃ rajataṃ gāś ca yac cānyan manyase vibho. tat te dadyāṃ varaṃ vipra na nivartet kratur mama.

आस्तीक उवाच। सुवर्णं रजतं गाश् च न त्वां राजन् वृणोम्य् अहम्। सत्रं ते विरमत्व् एतत् स्वस्ति मातृकुलस्य नः।

āstīka uvāca. suvarṇaṃ rajataṃ gāś ca na tvāṃ rājan vṛṇomy aham. satraṃ te viramatv etat svasti mātṛkulasya naḥ.

सूत उवाच। आस्तीकेनैवम् उक्तस् तु राजा पारिक्षितस् तदा। पुनः पुनर् उवाचेदम् आस्तीकं वदतां वरम्।

sūta uvāca. āstīkenaivam uktas tu rājā pārikṣitas tadā. punaḥ punar uvācedam āstīkaṃ vadatāṃ varam.

अन्यं वरय भद्रं ते वरं द्विजवरोत्तम। अयाचत न चाप्य् अन्यं वरं स भृगुनन्दन।

anyaṃ varaya bhadraṃ te varaṃ dvijavarottama. ayācata na cāpy anyaṃ varaṃ sa bhṛgunandana.

ततो वेदविदस् तत्र सदस्याः सर्व एव तम्। राजानम् ऊचुः सहिता लभतां ब्राह्मणो वरम्। श्रुत्वा तन् नृपतिर् वाक्यं ददौ तस्मै वरं तदा। सर्वेषां पश्यतां तत्र पूर्णकामो द्विजो ऽभवत्।

tato vedavidas tatra sadasyāḥ sarva eva tam. rājānam ūcuḥ sahitā labhatāṃ brāhmaṇo varam. śrutvā tan nṛpatir vākyaṃ dadau tasmai varaṃ tadā. sarveṣāṃ paśyatāṃ tatra pūrṇakāmo dvijo 'bhavat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents