महाभारत 1.45 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 45→

[mh-1-45] • 28 श्लोकाः

शौनक उवाच। सूतस्य वचनं श्रुत्वा शौनकः प्राह विस्मितः। यद् अपृच्छत् तदा राजा मन्त्रिणो जनमेजयः। पितुः स्वर्गगतिं तन् मे विस्तरेण पुनर् वद।

śaunaka uvāca. sūtasya vacanaṃ śrutvā śaunakaḥ prāha vismitaḥ. yad apṛcchat tadā rājā mantriṇo janamejayaḥ. pituḥ svargagatiṃ tan me vistareṇa punar vada.

सूत उवाच। शृणु ब्रह्मन् यथा पृष्टा मन्त्रिणो नृपतेस् तदा। आख्यातवन्तस् ते सर्वे निधनं तत् परिक्षितः।

sūta uvāca. śṛṇu brahman yathā pṛṣṭā mantriṇo nṛpates tadā. ākhyātavantas te sarve nidhanaṃ tat parikṣitaḥ.

जनमेजय उवाच। जानन्ति तु भवन्तस् तद् यथावृत्तः पिता मम। आसीद् यथा च निधनं गतः काले महायशाः।

janamejaya uvāca. jānanti tu bhavantas tad yathāvṛttaḥ pitā mama. āsīd yathā ca nidhanaṃ gataḥ kāle mahāyaśāḥ.

श्रुत्वा भवत्सकाशाद् धि पितुर् वृत्तम् अशेषतः। कल्याणं प्रतिपत्स्यामि विपरीतं न जातु चित्।

śrutvā bhavatsakāśād dhi pitur vṛttam aśeṣataḥ. kalyāṇaṃ pratipatsyāmi viparītaṃ na jātu cit.

सूत उवाच। मन्त्रिणो ऽथाब्रुवन् वाक्यं पृष्टास् तेन महात्मना। सर्वधर्मविदः प्राज्ञा राजानं जनमेजयम्।

sūta uvāca. mantriṇo 'thābruvan vākyaṃ pṛṣṭās tena mahātmanā. sarvadharmavidaḥ prājñā rājānaṃ janamejayam.

शृणु पार्थिव यद् ब्रूषे पितुस् तव महात्मनः। चरितं पार्थिवेन्द्रस्य यथा निष्ठां गतश् च सः। धर्मात्मा च महात्मा च प्रजापालः पिता तव। आसीद् इह यथावृत्तः स महात्मा शृणुष्व तत्।

śṛṇu pārthiva yad brūṣe pitus tava mahātmanaḥ. caritaṃ pārthivendrasya yathā niṣṭhāṃ gataś ca saḥ. dharmātmā ca mahātmā ca prajāpālaḥ pitā tava. āsīd iha yathāvṛttaḥ sa mahātmā śṛṇuṣva tat.

चातुर्वर्ण्यं स्वधर्मस्थं स कृत्वा पर्यरक्षत। धर्मतो धर्मविद् राजा धर्मो विग्रहवान् इव।

cāturvarṇyaṃ svadharmasthaṃ sa kṛtvā paryarakṣata. dharmato dharmavid rājā dharmo vigrahavān iva.

ररक्ष पृथिवीं देवीं श्रीमान् अतुलविक्रमः। द्वेष्टारस् तस्य नैवासन् स च न द्वेष्टि कं चन। समः सर्वेषु भूतेषु प्रजापतिर् इवाभवत्।

rarakṣa pṛthivīṃ devīṃ śrīmān atulavikramaḥ. dveṣṭāras tasya naivāsan sa ca na dveṣṭi kaṃ cana. samaḥ sarveṣu bhūteṣu prajāpatir ivābhavat.

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश् चैव स्वकर्मसु। स्थिताः सुमनसो राजंस् तेन राज्ञा स्वनुष्ठिताः।

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva svakarmasu. sthitāḥ sumanaso rājaṃs tena rājñā svanuṣṭhitāḥ.

विधवानाथकृपणान् विकलांश् च बभार सः। सुदर्शः सर्वभूतानाम् आसीत् सोम इवापरः।

vidhavānāthakṛpaṇān vikalāṃś ca babhāra saḥ. sudarśaḥ sarvabhūtānām āsīt soma ivāparaḥ.

तुष्टपुष्टजनः श्रीमान् सत्यवाग् दृढविक्रमः। धनुर्वेदे च शिष्यो ऽभून् नृपः शारद्वतस्य सः।

tuṣṭapuṣṭajanaḥ śrīmān satyavāg dṛḍhavikramaḥ. dhanurvede ca śiṣyo 'bhūn nṛpaḥ śāradvatasya saḥ.

गोविन्दस्य प्रियश् चासीत् पिता ते जनमेजय। लोकस्य चैव सर्वस्य प्रिय आसीन् महायशाः।

govindasya priyaś cāsīt pitā te janamejaya. lokasya caiva sarvasya priya āsīn mahāyaśāḥ.

परिक्षीणेषु कुरुषु उत्तरायाम् अजायत। परिक्षिद् अभवत् तेन सौभद्रस्यात्मजो बली।

parikṣīṇeṣu kuruṣu uttarāyām ajāyata. parikṣid abhavat tena saubhadrasyātmajo balī.

राजधर्मार्थकुशलो युक्तः सर्वगुणैर् नृपः। जितेन्द्रियश् चात्मवांश् च मेधावी वृद्धसेवितः।

rājadharmārthakuśalo yuktaḥ sarvaguṇair nṛpaḥ. jitendriyaś cātmavāṃś ca medhāvī vṛddhasevitaḥ.

षड्वर्गविन् महाबुद्धिर् नीतिधर्मविद् उत्तमः। प्रजा इमास् तव पिता षष्टिं वर्षाण्य् अपालयत्। ततो गतिं समापन्नः सर्वेषाम् अनिवर्तिनीम्। ततो दिष्टान्तम् आपन्नः सर्पेणानतिवर्तितम्।

ṣaḍvargavin mahābuddhir nītidharmavid uttamaḥ. prajā imās tava pitā ṣaṣṭiṃ varṣāṇy apālayat. tato gatiṃ samāpannaḥ sarveṣām anivartinīm. tato diṣṭāntam āpannaḥ sarpeṇānativartitam.

ततस् त्वं पुरुषश्रेष्ठ धर्मेण प्रतिपेदिवान्। इदं वर्षसहस्राय राज्यं कुरुकुलागतम्। बाल एवाभिजातो ऽसि सर्वभूतानुपालकः।

tatas tvaṃ puruṣaśreṣṭha dharmeṇa pratipedivān. idaṃ varṣasahasrāya rājyaṃ kurukulāgatam. bāla evābhijāto 'si sarvabhūtānupālakaḥ.

जनमेजय उवाच। नास्मिन् कुले जातु बभूव राजा; यो न प्रजानां हितकृत् प्रियश् च। विशेषतः प्रेक्ष्य पितामहानां; वृत्तं महद् वृत्तपरायणानाम्।

janamejaya uvāca. nāsmin kule jātu babhūva rājā; yo na prajānāṃ hitakṛt priyaś ca. viśeṣataḥ prekṣya pitāmahānāṃ; vṛttaṃ mahad vṛttaparāyaṇānām.

कथं निधनम् आपन्नः पिता मम तथाविधः। आचक्षध्वं यथावन् मे श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः।

kathaṃ nidhanam āpannaḥ pitā mama tathāvidhaḥ. ācakṣadhvaṃ yathāvan me śrotum icchāmi tattvataḥ.

सूत उवाच। स राजा पृथिवीपालः सर्वशस्त्रभृतां वरः। एवं संचोदिता राज्ञा मन्त्रिणस् ते नराधिपम्। ऊचुः सर्वे यथावृत्तं राज्ञः प्रियहिते रताः।

sūta uvāca. sa rājā pṛthivīpālaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ. evaṃ saṃcoditā rājñā mantriṇas te narādhipam. ūcuḥ sarve yathāvṛttaṃ rājñaḥ priyahite ratāḥ.

बभूव मृगयाशीलस् तव राजन् पिता सदा। यथा पाण्डुर् महाभागो धनुर्धरवरो युधि। अस्मास्व् आसज्य सर्वाणि राजकार्याण्य् अशेषतः।

babhūva mṛgayāśīlas tava rājan pitā sadā. yathā pāṇḍur mahābhāgo dhanurdharavaro yudhi. asmāsv āsajya sarvāṇi rājakāryāṇy aśeṣataḥ.

स कदा चिद् वनचरो मृगं विव्याध पत्रिणा। विद्ध्वा चान्वसरत् तूर्णं तं मृगं गहने वने।

sa kadā cid vanacaro mṛgaṃ vivyādha patriṇā. viddhvā cānvasarat tūrṇaṃ taṃ mṛgaṃ gahane vane.

पदातिर् बद्धनिस्त्रिंशस् ततायुधकलापवान्। न चाससाद गहने मृगं नष्टं पिता तव।

padātir baddhanistriṃśas tatāyudhakalāpavān. na cāsasāda gahane mṛgaṃ naṣṭaṃ pitā tava.

परिश्रान्तो वयःस्थश् च षष्टिवर्षो जरान्वितः। क्षुधितः स महारण्ये ददर्श मुनिम् अन्तिके।

pariśrānto vayaḥsthaś ca ṣaṣṭivarṣo jarānvitaḥ. kṣudhitaḥ sa mahāraṇye dadarśa munim antike.

स तं पप्रच्छ राजेन्द्रो मुनिं मौनव्रतान्वितम्। न च किं चिद् उवाचैनं स मुनिः पृच्छतो ऽपि सन्।

sa taṃ papraccha rājendro muniṃ maunavratānvitam. na ca kiṃ cid uvācainaṃ sa muniḥ pṛcchato 'pi san.

ततो राजा क्षुच्छ्रमार्तस् तं मुनिं स्थाणुवत् स्थितम्। मौनव्रतधरं शान्तं सद्यो मन्युवशं ययौ।

tato rājā kṣucchramārtas taṃ muniṃ sthāṇuvat sthitam. maunavratadharaṃ śāntaṃ sadyo manyuvaśaṃ yayau.

न बुबोध हि तं राजा मौनव्रतधरं मुनिम्। स तं मन्युसमाविष्टो धर्षयाम् आस ते पिता।

na bubodha hi taṃ rājā maunavratadharaṃ munim. sa taṃ manyusamāviṣṭo dharṣayām āsa te pitā.

मृतं सर्पं धनुष्कोट्या समुत्क्षिप्य धरातलात्। तस्य शुद्धात्मनः प्रादात् स्कन्धे भरतसत्तम।

mṛtaṃ sarpaṃ dhanuṣkoṭyā samutkṣipya dharātalāt. tasya śuddhātmanaḥ prādāt skandhe bharatasattama.

न चोवाच स मेधावी तम् अथो साध्व् असाधु वा। तस्थौ तथैव चाक्रुध्यन् सर्पं स्कन्धेन धारयन्।

na covāca sa medhāvī tam atho sādhv asādhu vā. tasthau tathaiva cākrudhyan sarpaṃ skandhena dhārayan.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents