महाभारत 1.43 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 43→

[mh-1-43] • 39 श्लोकाः

सूत उवाच। वासुकिस् त्व् अब्रवीद् वाक्यं जरत्कारुम् ऋषिं तदा। सनामा तव कन्येयं स्वसा मे तपसान्विता।

sūta uvāca. vāsukis tv abravīd vākyaṃ jaratkārum ṛṣiṃ tadā. sanāmā tava kanyeyaṃ svasā me tapasānvitā.

भरिष्यामि च ते भार्यां प्रतीच्छेमां द्विजोत्तम। रक्षणं च करिष्ये ऽस्याः सर्वशक्त्या तपोधन। ऋषिर् उवाच। त्वदर्थं रक्ष्यते चैषा मया मुनिवरोत्तम। न भरिष्ये ऽहम् एतां वै एष मे समयः कृतः। अप्रियं च न कर्तव्यं कृते चैनां त्यजाम्य् अहम्।

bhariṣyāmi ca te bhāryāṃ pratīcchemāṃ dvijottama. rakṣaṇaṃ ca kariṣye 'syāḥ sarvaśaktyā tapodhana. ṛṣir uvāca. tvadarthaṃ rakṣyate caiṣā mayā munivarottama. na bhariṣye 'ham etāṃ vai eṣa me samayaḥ kṛtaḥ. apriyaṃ ca na kartavyaṃ kṛte caināṃ tyajāmy aham.

प्रतिश्रुते तु नागेन भरिष्ये भगिनीम् इति। जरत्कारुस् तदा वेश्म भुजगस्य जगाम ह।

pratiśrute tu nāgena bhariṣye bhaginīm iti. jaratkārus tadā veśma bhujagasya jagāma ha.

तत्र मन्त्रविदां श्रेष्ठस् तपोवृद्धो महाव्रतः। जग्राह पाणिं धर्मात्मा विधिमन्त्रपुरस्कृतम्।

tatra mantravidāṃ śreṣṭhas tapovṛddho mahāvrataḥ. jagrāha pāṇiṃ dharmātmā vidhimantrapuraskṛtam.

ततो वासगृहं शुभ्रं पन्नगेन्द्रस्य संमतम्। जगाम भार्याम् आदाय स्तूयमानो महर्षिभिः।

tato vāsagṛhaṃ śubhraṃ pannagendrasya saṃmatam. jagāma bhāryām ādāya stūyamāno maharṣibhiḥ.

शयनं तत्र वै कॢप्तं स्पर्ध्यास्तरणसंवृतम्। तत्र भार्यासहायः स जरत्कारुर् उवास ह।

śayanaṃ tatra vai kḷptaṃ spardhyāstaraṇasaṃvṛtam. tatra bhāryāsahāyaḥ sa jaratkārur uvāsa ha.

स तत्र समयं चक्रे भार्यया सह सत्तमः। विप्रियं मे न कर्तव्यं न च वाच्यं कदा चन।

sa tatra samayaṃ cakre bhāryayā saha sattamaḥ. vipriyaṃ me na kartavyaṃ na ca vācyaṃ kadā cana.

त्यजेयम् अप्रिये हि त्वां कृते वासं च ते गृहे। एतद् गृहाण वचनं मया यत् समुदीरितम्।

tyajeyam apriye hi tvāṃ kṛte vāsaṃ ca te gṛhe. etad gṛhāṇa vacanaṃ mayā yat samudīritam.

ततः परमसंविग्ना स्वसा नागपतेस् तु सा। अतिदुःखान्विता वाचं तम् उवाचैवम् अस्त्व् इति।

tataḥ paramasaṃvignā svasā nāgapates tu sā. atiduḥkhānvitā vācaṃ tam uvācaivam astv iti.

तथैव सा च भर्तारं दुःखशीलम् उपाचरत्। उपायैः श्वेतकाकीयैः प्रियकामा यशस्विनी।

tathaiva sā ca bhartāraṃ duḥkhaśīlam upācarat. upāyaiḥ śvetakākīyaiḥ priyakāmā yaśasvinī.

ऋतुकाले ततः स्नाता कदा चिद् वासुकेः स्वसा। भर्तारं तं यथान्यायम् उपतस्थे महामुनिम्।

ṛtukāle tataḥ snātā kadā cid vāsukeḥ svasā. bhartāraṃ taṃ yathānyāyam upatasthe mahāmunim.

तत्र तस्याः समभवद् गर्भो ज्वलनसंनिभः। अतीव तपसा युक्तो वैश्वानरसमद्युतिः। शुक्लपक्षे यथा सोमो व्यवर्धत तथैव सः।

tatra tasyāḥ samabhavad garbho jvalanasaṃnibhaḥ. atīva tapasā yukto vaiśvānarasamadyutiḥ. śuklapakṣe yathā somo vyavardhata tathaiva saḥ.

ततः कतिपयाहस्य जरत्कारुर् महातपाः। उत्सङ्गे ऽस्याः शिरः कृत्वा सुष्वाप परिखिन्नवत्।

tataḥ katipayāhasya jaratkārur mahātapāḥ. utsaṅge 'syāḥ śiraḥ kṛtvā suṣvāpa parikhinnavat.

तस्मिंश् च सुप्ते विप्रेन्द्रे सवितास्तम् इयाद् गिरिम्। अह्नः परिक्षये ब्रह्मंस् ततः साचिन्तयत् तदा। वासुकेर् भगिनी भीता धर्मलोपान् मनस्विनी।

tasmiṃś ca supte viprendre savitāstam iyād girim. ahnaḥ parikṣaye brahmaṃs tataḥ sācintayat tadā. vāsuker bhaginī bhītā dharmalopān manasvinī.

किं नु मे सुकृतं भूयाद् भर्तुर् उत्थापनं न वा। दुःखशीलो हि धर्मात्मा कथं नास्यापराध्नुयाम्।

kiṃ nu me sukṛtaṃ bhūyād bhartur utthāpanaṃ na vā. duḥkhaśīlo hi dharmātmā kathaṃ nāsyāparādhnuyām.

कोपो वा धर्मशीलस्य धर्मलोपो ऽथ वा पुनः। धर्मलोपो गरीयान् वै स्याद् अत्रेत्य् अकरोन् मनः।

kopo vā dharmaśīlasya dharmalopo 'tha vā punaḥ. dharmalopo garīyān vai syād atrety akaron manaḥ.

उत्थापयिष्ये यद्य् एनं ध्रुवं कोपं करिष्यति। धर्मलोपो भवेद् अस्य संध्यातिक्रमणे ध्रुवम्।

utthāpayiṣye yady enaṃ dhruvaṃ kopaṃ kariṣyati. dharmalopo bhaved asya saṃdhyātikramaṇe dhruvam.

इति निश्चित्य मनसा जरत्कारुर् भुजंगमा। तम् ऋषिं दीप्ततपसं शयानम् अनलोपमम्। उवाचेदं वचः श्लक्ष्णं ततो मधुरभाषिणी।

iti niścitya manasā jaratkārur bhujaṃgamā. tam ṛṣiṃ dīptatapasaṃ śayānam analopamam. uvācedaṃ vacaḥ ślakṣṇaṃ tato madhurabhāṣiṇī.

उत्तिष्ठ त्वं महाभाग सूर्यो ऽस्तम् उपगच्छति। संध्याम् उपास्स्व भगवन्न् अपः स्पृष्ट्वा यतव्रतः।

uttiṣṭha tvaṃ mahābhāga sūryo 'stam upagacchati. saṃdhyām upāssva bhagavann apaḥ spṛṣṭvā yatavrataḥ.

प्रादुष्कृताग्निहोत्रो ऽयं मुहूर्तो रम्यदारुणः। संध्या प्रवर्तते चेयं पश्चिमायां दिशि प्रभो।

prāduṣkṛtāgnihotro 'yaṃ muhūrto ramyadāruṇaḥ. saṃdhyā pravartate ceyaṃ paścimāyāṃ diśi prabho.

एवम् उक्तः स भगवाञ् जरत्कारुर् महातपाः। भार्यां प्रस्फुरमाणोष्ठ इदं वचनम् अब्रवीत्।

evam uktaḥ sa bhagavāñ jaratkārur mahātapāḥ. bhāryāṃ prasphuramāṇoṣṭha idaṃ vacanam abravīt.

अवमानः प्रयुक्तो ऽयं त्वया मम भुजंगमे। समीपे ते न वत्स्यामि गमिष्यामि यथागतम्।

avamānaḥ prayukto 'yaṃ tvayā mama bhujaṃgame. samīpe te na vatsyāmi gamiṣyāmi yathāgatam.

न हि तेजो ऽस्ति वामोरु मयि सुप्ते विभावसोः। अस्तं गन्तुं यथाकालम् इति मे हृदि वर्तते।

na hi tejo 'sti vāmoru mayi supte vibhāvasoḥ. astaṃ gantuṃ yathākālam iti me hṛdi vartate.

न चाप्य् अवमतस्येह वस्तुं रोचेत कस्य चित्। किं पुनर् धर्मशीलस्य मम वा मद्विधस्य वा। नावमानात् कृतवती दिवसो ऽस्तम् उपेयिवान्।

na cāpy avamatasyeha vastuṃ roceta kasya cit. kiṃ punar dharmaśīlasya mama vā madvidhasya vā. nāvamānāt kṛtavatī divaso 'stam upeyivān.

एवम् उक्ता जरत्कारुर् भर्त्रा हृदयकम्पनम्। अब्रवीद् भगिनी तत्र वासुकेः संनिवेशने।

evam uktā jaratkārur bhartrā hṛdayakampanam. abravīd bhaginī tatra vāsukeḥ saṃniveśane.

नावमानात् कृतवती तवाहं प्रतिबोधनम्। धर्मलोपो न ते विप्र स्याद् इत्य् एतत् कृतं मया।

nāvamānāt kṛtavatī tavāhaṃ pratibodhanam. dharmalopo na te vipra syād ity etat kṛtaṃ mayā.

उवाच भार्याम् इत्य् उक्तो जरत्कारुर् महातपाः। ऋषिः कोपसमाविष्टस् त्यक्तुकामो भुजंगमाम्।

uvāca bhāryām ity ukto jaratkārur mahātapāḥ. ṛṣiḥ kopasamāviṣṭas tyaktukāmo bhujaṃgamām.

न मे वाग् अनृतं प्राह गमिष्ये ऽहं भुजंगमे। समयो ह्य् एष मे पूर्वं त्वया सह मिथः कृतः।

na me vāg anṛtaṃ prāha gamiṣye 'haṃ bhujaṃgame. samayo hy eṣa me pūrvaṃ tvayā saha mithaḥ kṛtaḥ.

सुखम् अस्म्य् उषितो भद्रे ब्रूयास् त्वं भ्रातरं शुभे। इतो मयि गते भीरु गतः स भगवान् इति। त्वं चापि मयि निष्क्रान्ते न शोकं कर्तुम् अर्हसि।

sukham asmy uṣito bhadre brūyās tvaṃ bhrātaraṃ śubhe. ito mayi gate bhīru gataḥ sa bhagavān iti. tvaṃ cāpi mayi niṣkrānte na śokaṃ kartum arhasi.

इत्य् उक्ता सानवद्याङ्गी प्रत्युवाच पतिं तदा। जरत्कारुं जरत्कारुश् चिन्ताशोकपरायणा।

ity uktā sānavadyāṅgī pratyuvāca patiṃ tadā. jaratkāruṃ jaratkāruś cintāśokaparāyaṇā.

बाष्पगद्गदया वाचा मुखेन परिशुष्यता। कृताञ्जलिर् वरारोहा पर्यश्रुनयना ततः। धैर्यम् आलम्ब्य वामोरूर् हृदयेन प्रवेपता।

bāṣpagadgadayā vācā mukhena pariśuṣyatā. kṛtāñjalir varārohā paryaśrunayanā tataḥ. dhairyam ālambya vāmorūr hṛdayena pravepatā.

न माम् अर्हसि धर्मज्ञ परित्यक्तुम् अनागसम्। धर्मे स्थितां स्थितो धर्मे सदा प्रियहिते रताम्।

na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam. dharme sthitāṃ sthito dharme sadā priyahite ratām.

प्रदाने कारणं यच् च मम तुभ्यं द्विजोत्तम। अपत्यार्थं तु मे भ्राता ज्ञातीनां हितकाम्यया। तद् अलब्धवतीं मन्दां किं मां वक्ष्यति वासुखिः।

pradāne kāraṇaṃ yac ca mama tubhyaṃ dvijottama. apatyārthaṃ tu me bhrātā jñātīnāṃ hitakāmyayā. tad alabdhavatīṃ mandāṃ kiṃ māṃ vakṣyati vāsukhiḥ.

मातृशापाभिभूतानां ज्ञातीनां मम सत्तम। अपत्यम् ईप्षितं त्वत्तस् तच् च तावन् न दृश्यते।

mātṛśāpābhibhūtānāṃ jñātīnāṃ mama sattama. apatyam īpṣitaṃ tvattas tac ca tāvan na dṛśyate.

त्वत्तो ह्य् अपत्यलाभेन ज्ञातीनां मे शिवं भवेत्। संप्रयोगो भवेन् नायं मम मोघस् त्वया द्विज।

tvatto hy apatyalābhena jñātīnāṃ me śivaṃ bhavet. saṃprayogo bhaven nāyaṃ mama moghas tvayā dvija.

ज्ञातीनां हितम् इच्छन्ती भगवंस् त्वां प्रसादये। इमम् अव्यक्तरूपं मे गर्भम् आधाय सत्तम। कथं त्यक्त्वा महात्मा सन् गन्तुम् इच्छस्य् अनागसम्।

jñātīnāṃ hitam icchantī bhagavaṃs tvāṃ prasādaye. imam avyaktarūpaṃ me garbham ādhāya sattama. kathaṃ tyaktvā mahātmā san gantum icchasy anāgasam.

एवम् उक्तस् तु स मुनिर् भार्यां वचनम् अब्रवीत्। यद्य् उक्तम् अनुरूपं च जरत्कारुस् तपोधनः।

evam uktas tu sa munir bhāryāṃ vacanam abravīt. yady uktam anurūpaṃ ca jaratkārus tapodhanaḥ.

अस्त्य् एष गर्भः सुभगे तव वैश्वानरोपमः। ऋषिः परमधर्मात्मा वेदवेदाङ्गपारगः।

asty eṣa garbhaḥ subhage tava vaiśvānaropamaḥ. ṛṣiḥ paramadharmātmā vedavedāṅgapāragaḥ.

एवम् उक्त्वा स धर्मात्मा जरत्कारुर् महान् ऋषिः। उग्राय तपसे भूयो जगाम कृतनिश्चयः।

evam uktvā sa dharmātmā jaratkārur mahān ṛṣiḥ. ugrāya tapase bhūyo jagāma kṛtaniścayaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents