महाभारत 1.42 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 42→

[mh-1-42] • 20 श्लोकाः

सूत उवाच। एतच् छ्रुत्वा जरत्कारुर् दुःखशोकपरायणः। उवाच स्वान् पितॄन् दुःखाद् बाष्पसंदिग्धया गिरा। जरत्कारुर् उवाच। मम पूर्वे भवन्तो वै पितरः सपितामहाः। तद् ब्रूत यन् मया कार्यं भवतां प्रियकाम्यया।

sūta uvāca. etac chrutvā jaratkārur duḥkhaśokaparāyaṇaḥ. uvāca svān pitṝn duḥkhād bāṣpasaṃdigdhayā girā. jaratkārur uvāca. mama pūrve bhavanto vai pitaraḥ sapitāmahāḥ. tad brūta yan mayā kāryaṃ bhavatāṃ priyakāmyayā.

अहम् एव जरत्कारुः किल्बिषी भवतां सुतः। तद् दण्डं धारयत मे दुष्कृतेर् अकृतात्मनः।

aham eva jaratkāruḥ kilbiṣī bhavatāṃ sutaḥ. tad daṇḍaṃ dhārayata me duṣkṛter akṛtātmanaḥ.

पितर ऊचुः। पुत्र दिष्ट्यासि संप्राप्त इमं देशं यदृच्छया। किमर्थं च त्वया ब्रह्मन् न कृतो दारसंग्रहः। धर्मार्थकामैस् तु सुखप्रहीणा; भिक्षाटनाः कर्पटबद्धगात्राः। क्षुत्क्षामकण्ठा वसुधां भ्रमन्ति; दारान् परित्यज्य गता नरा ये। न ते क्रतुशतैर् लोकाः प्राप्यन्ते दिवि मानद; तपोभिर् विविधैर् वापि यांल् लोकान् पुत्रिणो गताः।

pitara ūcuḥ. putra diṣṭyāsi saṃprāpta imaṃ deśaṃ yadṛcchayā. kimarthaṃ ca tvayā brahman na kṛto dārasaṃgrahaḥ. dharmārthakāmais tu sukhaprahīṇā; bhikṣāṭanāḥ karpaṭabaddhagātrāḥ. kṣutkṣāmakaṇṭhā vasudhāṃ bhramanti; dārān parityajya gatā narā ye. na te kratuśatair lokāḥ prāpyante divi mānada; tapobhir vividhair vāpi yāṃl lokān putriṇo gatāḥ.

जरत्कारुर् उवाच। ममायं पितरो नित्यं हृद्य् अर्थः परिवर्तते। ऊर्ध्वरेताः शरीरं वै प्रापयेयम् अमुत्र वै। न दारान् वै करिष्ये ऽहम् इति मे भावितं मनः।

jaratkārur uvāca. mamāyaṃ pitaro nityaṃ hṛdy arthaḥ parivartate. ūrdhvaretāḥ śarīraṃ vai prāpayeyam amutra vai. na dārān vai kariṣye 'ham iti me bhāvitaṃ manaḥ.

एवं दृष्ट्वा तु भवतः शकुन्तान् इव लम्बतः। मया निवर्तिता बुद्धिर् ब्रह्मचर्यात् पितामहाः।

evaṃ dṛṣṭvā tu bhavataḥ śakuntān iva lambataḥ. mayā nivartitā buddhir brahmacaryāt pitāmahāḥ.

करिष्ये वः प्रियं कामं निवेक्ष्ये नात्र संशयः। सनाम्नीं यद्य् अहं कन्याम् उपलप्स्ये कदा चन।

kariṣye vaḥ priyaṃ kāmaṃ nivekṣye nātra saṃśayaḥ. sanāmnīṃ yady ahaṃ kanyām upalapsye kadā cana.

भविष्यति च या का चिद् भैक्षवत् स्वयम् उद्यता। प्रतिग्रहीता ताम् अस्मि न भरेयं च याम् अहम्।

bhaviṣyati ca yā kā cid bhaikṣavat svayam udyatā. pratigrahītā tām asmi na bhareyaṃ ca yām aham.

एवंविधम् अहं कुर्यां निवेशं प्राप्नुयां यदि। अन्यथा न करिष्ये तु सत्यम् एतत् पितामहाः। तत्र चोत्पत्स्यते जन्तुर् भवतां तारणाय वै। शाश्वताश् चाव्ययाश् चैव तिष्ठन्तु पितरो मम।

evaṃvidham ahaṃ kuryāṃ niveśaṃ prāpnuyāṃ yadi. anyathā na kariṣye tu satyam etat pitāmahāḥ. tatra cotpatsyate jantur bhavatāṃ tāraṇāya vai. śāśvatāś cāvyayāś caiva tiṣṭhantu pitaro mama.

सूत उवाच। एवम् उक्त्वा तु स पितॄंश् चचार पृथिवीं मुनिः। न च स्म लभते भार्यां वृद्धो ऽयम् इति शौनक।

sūta uvāca. evam uktvā tu sa pitṝṃś cacāra pṛthivīṃ muniḥ. na ca sma labhate bhāryāṃ vṛddho 'yam iti śaunaka.

यदा निर्वेदम् आपन्नः पितृभिश् चोदितस् तथा। तदारण्यं स गत्वोच्चैश् चुक्रोश भृशदुःखितः। स त्व् अरण्यगतः प्राज्ञः पितॄणां हितकाम्यया। उवाच कन्यां याचामि तिस्रो वाचः शनैर् इमाः।

yadā nirvedam āpannaḥ pitṛbhiś coditas tathā. tadāraṇyaṃ sa gatvoccaiś cukrośa bhṛśaduḥkhitaḥ. sa tv araṇyagataḥ prājñaḥ pitṝṇāṃ hitakāmyayā. uvāca kanyāṃ yācāmi tisro vācaḥ śanair imāḥ.

यानि भूतानि सन्तीह स्थावराणि चराणि च। अन्तर्हितानि वा यानि तानि शृण्वन्तु मे वचः।

yāni bhūtāni santīha sthāvarāṇi carāṇi ca. antarhitāni vā yāni tāni śṛṇvantu me vacaḥ.

उग्रे तपसि वर्तन्तं पितरश् चोदयन्ति माम्। निविशस्वेति दुःखार्तास् तेषां प्रियचिकीर्षया।

ugre tapasi vartantaṃ pitaraś codayanti mām. niviśasveti duḥkhārtās teṣāṃ priyacikīrṣayā.

निवेशार्थ्य् अखिलां भूमिं कन्याभैक्षं चरामि भोः। दरिद्रो दुःखशीलश् च पितृभिः संनियोजितः।

niveśārthy akhilāṃ bhūmiṃ kanyābhaikṣaṃ carāmi bhoḥ. daridro duḥkhaśīlaś ca pitṛbhiḥ saṃniyojitaḥ.

यस्य कन्यास्ति भूतस्य ये मयेह प्रकीर्तिताः। ते मे कन्यां प्रयच्छन्तु चरतः सर्वतोदिशम्।

yasya kanyāsti bhūtasya ye mayeha prakīrtitāḥ. te me kanyāṃ prayacchantu carataḥ sarvatodiśam.

मम कन्या सनाम्नी या भैक्षवच् चोद्यता भवेत्। भरेयं चैव यां नाहं तां मे कन्यां प्रयच्छत।

mama kanyā sanāmnī yā bhaikṣavac codyatā bhavet. bhareyaṃ caiva yāṃ nāhaṃ tāṃ me kanyāṃ prayacchata.

ततस् ते पन्नगा ये वै जरत्कारौ समाहिताः। ताम् आदाय प्रवृत्तिं ते वासुकेः प्रत्यवेदयन्।

tatas te pannagā ye vai jaratkārau samāhitāḥ. tām ādāya pravṛttiṃ te vāsukeḥ pratyavedayan.

तेषां श्रुत्वा स नागेन्द्रः कन्यां तां समलंकृताम्। प्रगृह्यारण्यम् अगमत् समीपं तस्य पन्नगः।

teṣāṃ śrutvā sa nāgendraḥ kanyāṃ tāṃ samalaṃkṛtām. pragṛhyāraṇyam agamat samīpaṃ tasya pannagaḥ.

तत्र तां भैक्षवत् कन्यां प्रादात् तस्मै महात्मने। नागेन्द्रो वासुकिर् ब्रह्मन् न स तां प्रत्यगृह्णत।

tatra tāṃ bhaikṣavat kanyāṃ prādāt tasmai mahātmane. nāgendro vāsukir brahman na sa tāṃ pratyagṛhṇata.

असनामेति वै मत्वा भरणे चाविचारिते। मोक्षभावे स्थितश् चापि द्वन्द्वीभूतः परिग्रहे।

asanāmeti vai matvā bharaṇe cāvicārite. mokṣabhāve sthitaś cāpi dvandvībhūtaḥ parigrahe.

ततो नाम स कन्यायाः पप्रच्छ भृगुनन्दन। वासुके भरणं चास्या न कुर्याम् इत्य् उवाच ह। रुरुर् उवाच। किमर्थं सा तु नागेन्द्रो द्विजेन्द्राय कृतात्मने। अविज्ञाताय वै दत्ता स्वसा राजीवलोचना। प्रमतिर् उवाच।

tato nāma sa kanyāyāḥ papraccha bhṛgunandana. vāsuke bharaṇaṃ cāsyā na kuryām ity uvāca ha. rurur uvāca. kimarthaṃ sā tu nāgendro dvijendrāya kṛtātmane. avijñātāya vai dattā svasā rājīvalocanā. pramatir uvāca.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents