महाभारत 1.39 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 39→

[mh-1-39] • 33 श्लोकाः

तक्षक उवाच। दष्टं यदि मयेह त्वं शक्तः किं चिच् चिकित्सितुम्। ततो वृक्षं मया दष्टम् इमं जीवय काश्यप।

takṣaka uvāca. daṣṭaṃ yadi mayeha tvaṃ śaktaḥ kiṃ cic cikitsitum. tato vṛkṣaṃ mayā daṣṭam imaṃ jīvaya kāśyapa.

परं मन्त्रबलं यत् ते तद् दर्शय यतस्व च। न्यग्रोधम् एनं धक्ष्यामि पश्यतस् ते द्विजोत्तम। सूतः। एवम् उक्तस् तक्षकेण काश्यपः पुनर् अब्रवीत्।

paraṃ mantrabalaṃ yat te tad darśaya yatasva ca. nyagrodham enaṃ dhakṣyāmi paśyatas te dvijottama. sūtaḥ. evam uktas takṣakeṇa kāśyapaḥ punar abravīt.

काश्यप उवाच। दश नागेन्द्र वृक्षं त्वं यम् एनम् अभिमन्यसे। अहम् एनं त्वया दष्टं जीवयिष्ये भुजंगम। पश्य मन्त्रबलं मे ऽद्य न्यग्रोधं दश पन्नग।

kāśyapa uvāca. daśa nāgendra vṛkṣaṃ tvaṃ yam enam abhimanyase. aham enaṃ tvayā daṣṭaṃ jīvayiṣye bhujaṃgama. paśya mantrabalaṃ me 'dya nyagrodhaṃ daśa pannaga.

सूत उवाच। एवम् उक्तः स नागेन्द्रः काश्यपेन महात्मना। अदशद् वृक्षम् अभ्येत्य न्यग्रोधं पन्नगोत्तमः।

sūta uvāca. evam uktaḥ sa nāgendraḥ kāśyapena mahātmanā. adaśad vṛkṣam abhyetya nyagrodhaṃ pannagottamaḥ.

स वृक्षस् तेन दष्टः सन् सद्य एव महाद्युते। आशीविषविषोपेतः प्रजज्वाल समन्ततः।

sa vṛkṣas tena daṣṭaḥ san sadya eva mahādyute. āśīviṣaviṣopetaḥ prajajvāla samantataḥ.

तं दग्ध्वा स नगं नागः काश्यपं पुनर् अब्रवीत्। कुरु यत्नं द्विजश्रेष्ठ जीवयैनं वनस्पतिम्।

taṃ dagdhvā sa nagaṃ nāgaḥ kāśyapaṃ punar abravīt. kuru yatnaṃ dvijaśreṣṭha jīvayainaṃ vanaspatim.

भस्मीभूतं ततो वृक्षं पन्नगेन्द्रस्य तेजसा। भस्म सर्वं समाहृत्य काश्यपो वाक्यम् अब्रवीत्।

bhasmībhūtaṃ tato vṛkṣaṃ pannagendrasya tejasā. bhasma sarvaṃ samāhṛtya kāśyapo vākyam abravīt.

विद्याबलं पन्नगेन्द्र पश्य मे ऽस्मिन् वनस्पतौ। अहं संजीवयाम्य् एनं पश्यतस् ते भुजंगम।

vidyābalaṃ pannagendra paśya me 'smin vanaspatau. ahaṃ saṃjīvayāmy enaṃ paśyatas te bhujaṃgama.

ततः स भगवान् विद्वान् काश्यपो द्विजसत्तमः। भस्मराशीकृतं वृक्षं विद्यया समजीवयत्।

tataḥ sa bhagavān vidvān kāśyapo dvijasattamaḥ. bhasmarāśīkṛtaṃ vṛkṣaṃ vidyayā samajīvayat.

अङ्कुरं तं स कृतवांस् ततः पर्णद्वयान्वितम्। पलाशिनं शाखिनं च तथा विटपिनं पुनः।

aṅkuraṃ taṃ sa kṛtavāṃs tataḥ parṇadvayānvitam. palāśinaṃ śākhinaṃ ca tathā viṭapinaṃ punaḥ.

तं दृष्ट्वा जीवितं वृक्षं काश्यपेन महात्मना। उवाच तक्षको ब्रह्मन्न् एतद् अत्यद्भुतं त्वयि।

taṃ dṛṣṭvā jīvitaṃ vṛkṣaṃ kāśyapena mahātmanā. uvāca takṣako brahmann etad atyadbhutaṃ tvayi.

विप्रेन्द्र यद् विषं हन्या मम वा मद्विधस्य वा। कं त्वम् अर्थम् अभिप्रेप्सुर् यासि तत्र तपोधन।

viprendra yad viṣaṃ hanyā mama vā madvidhasya vā. kaṃ tvam artham abhiprepsur yāsi tatra tapodhana.

यत् ते ऽभिलषितं प्राप्तुं फलं तस्मान् नृपोत्तमात्। अहम् एव प्रदास्यामि तत् ते यद्य् अपि दुर्लभम्।

yat te 'bhilaṣitaṃ prāptuṃ phalaṃ tasmān nṛpottamāt. aham eva pradāsyāmi tat te yady api durlabham.

विप्रशापाभिभूते च क्षीणायुषि नराधिपे। घटमानस्य ते विप्र सिद्धिः संशयिता भवेत्।

vipraśāpābhibhūte ca kṣīṇāyuṣi narādhipe. ghaṭamānasya te vipra siddhiḥ saṃśayitā bhavet.

ततो यशः प्रदीप्तं ते त्रिषु लोकेषु विश्रुतम्। विरश्मिर् इव घर्मांशुर् अन्तर्धानम् इतो व्रजेत्।

tato yaśaḥ pradīptaṃ te triṣu lokeṣu viśrutam. viraśmir iva gharmāṃśur antardhānam ito vrajet.

काश्यप उवाच। धनार्थी याम्य् अहं तत्र तन् मे दित्स भुजंगम। ततो ऽहं विनिवर्तिष्ये गृहायोरगसत्तम। यत्तेयं च प्रगृह्य वै विनिवर्ते भुजंगम।

kāśyapa uvāca. dhanārthī yāmy ahaṃ tatra tan me ditsa bhujaṃgama. tato 'haṃ vinivartiṣye gṛhāyoragasattama. yatteyaṃ ca pragṛhya vai vinivarte bhujaṃgama.

तक्षक उवाच। यावद् धनं प्रार्थयसे तस्माद् राज्ञस् ततो ऽधिकम्। अहं ते ऽद्य प्रदास्यामि निवर्तस्व द्विजोत्तम। तद् धनं तस्य वो राजा न ग्रहीष्यति किं चन। इमे नागा वहिष्यन्ति दत्तं हेम मया बहु।

takṣaka uvāca. yāvad dhanaṃ prārthayase tasmād rājñas tato 'dhikam. ahaṃ te 'dya pradāsyāmi nivartasva dvijottama. tad dhanaṃ tasya vo rājā na grahīṣyati kiṃ cana. ime nāgā vahiṣyanti dattaṃ hema mayā bahu.

सूत उवाच। तक्षकस्य वचः श्रुत्वा काश्यपो द्विजसत्तमः। प्रदध्यौ सुमहातेजा राजानं प्रति बुद्धिमान्।

sūta uvāca. takṣakasya vacaḥ śrutvā kāśyapo dvijasattamaḥ. pradadhyau sumahātejā rājānaṃ prati buddhimān.

दिव्यज्ञानः स तेजस्वी ज्ञात्वा तं नृपतिं तदा। क्षीणायुषं पाण्डवेयम् अपावर्तत काश्यपः। दशको प्रस्तं मे देहि धनं पन्नगसत्तम। न राजानं गमिष्यामि किं तेन नृपसूनुना। इत्य् उक्तस् तक्षकस् तेन विंशत् कोटीर् धनं ददौ। स जगाम ततो विप्रो धनं लब्ध्वा यथासुखम्। लब्ध्वा वित्तं मुनिवरस् तक्षकाद् यावद् ईप्सितम्।

divyajñānaḥ sa tejasvī jñātvā taṃ nṛpatiṃ tadā. kṣīṇāyuṣaṃ pāṇḍaveyam apāvartata kāśyapaḥ. daśako prastaṃ me dehi dhanaṃ pannagasattama. na rājānaṃ gamiṣyāmi kiṃ tena nṛpasūnunā. ity uktas takṣakas tena viṃśat koṭīr dhanaṃ dadau. sa jagāma tato vipro dhanaṃ labdhvā yathāsukham. labdhvā vittaṃ munivaras takṣakād yāvad īpsitam.

निवृत्ते काश्यपे तस्मिन् समयेन महात्मनि। जगाम तक्षकस् तूर्णं नगरं नागसाह्वयम्।

nivṛtte kāśyape tasmin samayena mahātmani. jagāma takṣakas tūrṇaṃ nagaraṃ nāgasāhvayam.

अथ शुश्राव गच्छन् स तक्षको जगतीपतिम्। मन्त्रागदैर् विषहरै रक्ष्यमाणं प्रयत्नतः।

atha śuśrāva gacchan sa takṣako jagatīpatim. mantrāgadair viṣaharai rakṣyamāṇaṃ prayatnataḥ.

स चिन्तयाम् आस तदा मायायोगेन पार्थिवः। मया वञ्चयितव्यो ऽसौ क उपायो भवेद् इति।

sa cintayām āsa tadā māyāyogena pārthivaḥ. mayā vañcayitavyo 'sau ka upāyo bhaved iti.

ततस् तापसरूपेण प्राहिणोत् स भुजंगमान्। फलपत्रोदकं गृह्य राज्ञे नागो ऽथ तक्षकः।

tatas tāpasarūpeṇa prāhiṇot sa bhujaṃgamān. phalapatrodakaṃ gṛhya rājñe nāgo 'tha takṣakaḥ.

तक्षक उवाच। गच्छध्वं यूयम् अव्यग्रा राजानं कार्यवत्तया। फलपत्रोदकं नाम प्रतिग्राहयितुं नृपम्।

takṣaka uvāca. gacchadhvaṃ yūyam avyagrā rājānaṃ kāryavattayā. phalapatrodakaṃ nāma pratigrāhayituṃ nṛpam.

सूत उवाच। ते तक्षकसमादिष्टास् तथा चक्रुर् भुजंगमाः। उपनिन्युस् तथा राज्ञे दर्भान् आपः फलानि च।

sūta uvāca. te takṣakasamādiṣṭās tathā cakrur bhujaṃgamāḥ. upaninyus tathā rājñe darbhān āpaḥ phalāni ca.

तच् च सर्वं स राजेन्द्रः प्रतिजग्राह वीर्यवान्। कृत्वा च तेषां कार्याणि गम्यताम् इत्य् उवाच तान्।

tac ca sarvaṃ sa rājendraḥ pratijagrāha vīryavān. kṛtvā ca teṣāṃ kāryāṇi gamyatām ity uvāca tān.

गतेषु तेषु नागेषु तापसच्छद्मरूपिषु। अमात्यान् सुहृदश् चैव प्रोवाच स नराधिपः।

gateṣu teṣu nāgeṣu tāpasacchadmarūpiṣu. amātyān suhṛdaś caiva provāca sa narādhipaḥ.

भक्षयन्तु भवन्तो वै स्वादूनीमानि सर्वशः। तापसैर् उपनीतानि फलानि सहिता मया।

bhakṣayantu bhavanto vai svādūnīmāni sarvaśaḥ. tāpasair upanītāni phalāni sahitā mayā.

ततो राजा ससचिवः फलान्य् आदातुम् ऐच्छत। विधिना संप्रयुक्तो वै ऋषिवाक्येन तेन तु। यस्मिन्न् एव फले नागस् तम् एवाभक्षयत् स्वयम्। यद् गृहीतं फलं राज्ञा तत्र कृमिर् अभूद् अणुः। ह्रस्वकः कृष्णनयनस् ताम्रो वर्णेन शौनक।

tato rājā sasacivaḥ phalāny ādātum aicchata. vidhinā saṃprayukto vai ṛṣivākyena tena tu. yasminn eva phale nāgas tam evābhakṣayat svayam. yad gṛhītaṃ phalaṃ rājñā tatra kṛmir abhūd aṇuḥ. hrasvakaḥ kṛṣṇanayanas tāmro varṇena śaunaka.

स तं गृह्य नृपश्रेष्ठः सचिवान् इदम् अब्रवीत्। अस्तम् अभ्येति सविता विषाद् अद्य न मे भयम्।

sa taṃ gṛhya nṛpaśreṣṭhaḥ sacivān idam abravīt. astam abhyeti savitā viṣād adya na me bhayam.

सत्यवाग् अस्तु स मुनिः कृमिको मां दशत्व् अयम्। तक्षको नाम भूत्वा वै तथा परिहृतं भवेत्।

satyavāg astu sa muniḥ kṛmiko māṃ daśatv ayam. takṣako nāma bhūtvā vai tathā parihṛtaṃ bhavet.

ते चैनम् अन्ववर्तन्त मन्त्रिणः कालचोदिताः। एवम् उक्त्वा स राजेन्द्रो ग्रीवायां संनिवेश्य ह। कृमिकं प्राहसत् तूर्णं मुमूर्षुर् नष्टचेतनः।

te cainam anvavartanta mantriṇaḥ kālacoditāḥ. evam uktvā sa rājendro grīvāyāṃ saṃniveśya ha. kṛmikaṃ prāhasat tūrṇaṃ mumūrṣur naṣṭacetanaḥ.

हसन्न् एव च भोगेन तक्षकेणाभिवेष्टितः। तस्मात् फलाद् विनिष्क्रम्य यत् तद् राज्ञे निवेदितम्। वेष्टयित्वा च भोगेन विनद्य च महास्वनम्। अदशत् पृथिवीपालं तक्षकः पन्नगेश्वरः।

hasann eva ca bhogena takṣakeṇābhiveṣṭitaḥ. tasmāt phalād viniṣkramya yat tad rājñe niveditam. veṣṭayitvā ca bhogena vinadya ca mahāsvanam. adaśat pṛthivīpālaṃ takṣakaḥ pannageśvaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents