महाभारत 1.37 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 37→

[mh-1-37] • 27 श्लोकाः

सूत उवाच। एवम् उक्तः स तेजस्वी शृङ्गी कोपसमन्वितः। मृतधारं गुरुं श्रुत्वा पर्यतप्यत मन्युना।

sūta uvāca. evam uktaḥ sa tejasvī śṛṅgī kopasamanvitaḥ. mṛtadhāraṃ guruṃ śrutvā paryatapyata manyunā.

स तं कृशम् अभिप्रेष्क्य सूनृतां वाचम् उत्सृजन्। अपृच्छत कथं तातः स मे ऽद्य मृतधारकः। अनन्यचेताः सततं विष्णुं देवम् अतोषयत्। वन्यान्नभोजी सततं मुनिर् मौनव्रते स्थितः। एवंभूतः स तेजस्वी स मे ऽद्य मृतधारकः।

sa taṃ kṛśam abhipreṣkya sūnṛtāṃ vācam utsṛjan. apṛcchata kathaṃ tātaḥ sa me 'dya mṛtadhārakaḥ. ananyacetāḥ satataṃ viṣṇuṃ devam atoṣayat. vanyānnabhojī satataṃ munir maunavrate sthitaḥ. evaṃbhūtaḥ sa tejasvī sa me 'dya mṛtadhārakaḥ.

कृश उवाच। राज्ञा परिक्षिता तात मृगयां परिधावता। अवसक्तः पितुस् ते ऽद्य मृतः स्कन्धे भुजंगमः।

kṛśa uvāca. rājñā parikṣitā tāta mṛgayāṃ paridhāvatā. avasaktaḥ pitus te 'dya mṛtaḥ skandhe bhujaṃgamaḥ.

शृङ्ग्य् उवाच। किं मे पित्रा कृतं तस्य राज्ञो ऽनिष्टं दुरात्मनः। ब्रूहि त्वं कृश तत्त्वेन पश्य मे तपसो बलम्।

śṛṅgy uvāca. kiṃ me pitrā kṛtaṃ tasya rājño 'niṣṭaṃ durātmanaḥ. brūhi tvaṃ kṛśa tattvena paśya me tapaso balam.

कृश उवाच। स राजा मृगयां यातः परिक्षिद् अभिमन्युजः। ससार मृगम् एकाकी विद्ध्वा बाणेन पत्रिणा।

kṛśa uvāca. sa rājā mṛgayāṃ yātaḥ parikṣid abhimanyujaḥ. sasāra mṛgam ekākī viddhvā bāṇena patriṇā.

न चापश्यन् मृगं राजा चरंस् तस्मिन् महावने। पितरं ते स दृष्ट्वैव पप्रच्छानभिभाषिणम्।

na cāpaśyan mṛgaṃ rājā caraṃs tasmin mahāvane. pitaraṃ te sa dṛṣṭvaiva papracchānabhibhāṣiṇam.

तं स्थाणुभूतं तिष्ठन्तं क्षुत्पिपासाश्रमातुरः। पुनः पुनर् मृगं नष्टं पप्रच्छ पितरं तव।

taṃ sthāṇubhūtaṃ tiṣṭhantaṃ kṣutpipāsāśramāturaḥ. punaḥ punar mṛgaṃ naṣṭaṃ papraccha pitaraṃ tava.

स च मौनव्रतोपेतो नैव तं प्रत्यभाषत। तस्य राजा धनुष्कोट्या सर्पं स्कन्धे समासृजत्।

sa ca maunavratopeto naiva taṃ pratyabhāṣata. tasya rājā dhanuṣkoṭyā sarpaṃ skandhe samāsṛjat.

शृङ्गिंस् तव पिताद्यासौ तथैवास्ते यतव्रतः। सो ऽपि राजा स्वनगरं प्रतियातो गजाह्वयम्।

śṛṅgiṃs tava pitādyāsau tathaivāste yatavrataḥ. so 'pi rājā svanagaraṃ pratiyāto gajāhvayam.

सूत उवाच। श्रुत्वैवम् ऋषिपुत्रस् तु दिवं स्तब्ध्वेव विष्ठितः। कोपसंरक्तनयनः प्रज्वलन्न् इव मन्युना।

sūta uvāca. śrutvaivam ṛṣiputras tu divaṃ stabdhveva viṣṭhitaḥ. kopasaṃraktanayanaḥ prajvalann iva manyunā.

आविष्टः स तु कोपेन शशाप नृपतिं तदा। वार्य् उपस्पृश्य तेजस्वी क्रोधवेगबलात्कृतः।

āviṣṭaḥ sa tu kopena śaśāpa nṛpatiṃ tadā. vāry upaspṛśya tejasvī krodhavegabalātkṛtaḥ.

शृङ्ग्य् उवाच। यो ऽसौ वृद्धस्य तातस्य तथा कृच्छ्रगतस्य च। स्कन्धे मृतम् अवास्राक्षीत् पन्नगं राजकिल्बिषी।

śṛṅgy uvāca. yo 'sau vṛddhasya tātasya tathā kṛcchragatasya ca. skandhe mṛtam avāsrākṣīt pannagaṃ rājakilbiṣī.

तं पापम् अतिसंक्रुद्धस् तक्षकः पन्नगोत्तमः। आशीविषस् तिग्मतेजा मद्वाक्यबलचोदितः।

taṃ pāpam atisaṃkruddhas takṣakaḥ pannagottamaḥ. āśīviṣas tigmatejā madvākyabalacoditaḥ.

सप्तरात्रादितो नेता यमस्य सदनं प्रति। द्विजानाम् अवमन्तारं कुरूणाम् अयशस्करम्। नो चेत् ततस् तक्षको ऽपि यास्यते यममन्दिरम्।

saptarātrādito netā yamasya sadanaṃ prati. dvijānām avamantāraṃ kurūṇām ayaśaskaram. no cet tatas takṣako 'pi yāsyate yamamandiram.

सूत उवाच। इति शप्त्वा नृपं क्रुद्धः शृङ्गी पितरम् अभ्ययात्। आसीनं गोचरे तस्मिन् वहन्तं शवपन्नगम्।

sūta uvāca. iti śaptvā nṛpaṃ kruddhaḥ śṛṅgī pitaram abhyayāt. āsīnaṃ gocare tasmin vahantaṃ śavapannagam.

स तम् आलक्ष्य पितरं शृङ्गी स्कन्धगतेन वै। शवेन भुजगेनासीद् भूयः क्रोधसमन्वितः।

sa tam ālakṣya pitaraṃ śṛṅgī skandhagatena vai. śavena bhujagenāsīd bhūyaḥ krodhasamanvitaḥ.

दुःखाच् चाश्रूणि मुमुचे पितरं चेदम् अब्रवीत्। श्रुत्वेमां धर्षणां तात तव तेन दुरात्मना।

duḥkhāc cāśrūṇi mumuce pitaraṃ cedam abravīt. śrutvemāṃ dharṣaṇāṃ tāta tava tena durātmanā.

राज्ञा परिक्षिता कोपाद् अशपं तम् अहं नृपम्। यथार्हति स एवोग्रं शापं कुरुकुलाधमः।

rājñā parikṣitā kopād aśapaṃ tam ahaṃ nṛpam. yathārhati sa evograṃ śāpaṃ kurukulādhamaḥ.

सप्तमे ऽहनि तं पापं तक्षकः पन्नगोत्तमः। वैवस्वतस्य भवनं नेता परमदारुणम्।

saptame 'hani taṃ pāpaṃ takṣakaḥ pannagottamaḥ. vaivasvatasya bhavanaṃ netā paramadāruṇam.

तम् अब्रवीत् पिता ब्रह्मंस् तथा कोपसमन्वितम्। न मे प्रियं कृतं तात नैष धर्मस् तपस्विनाम्। कामं क्रोधं तथा लोभं यस् तपस्वी न शक्नुयात्। विजेतुम् अकृतप्रज्ञः स याति नरकं ध्रुवम्। त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनम् आत्मनः। कामः क्रोधस् तथा लोभस् तस्माद् एतत् त्रयं त्यजेत्। यः प्रव्रज्यां गृहीत्वा तु न भवेद् विजितेन्द्रियः। वर्षकोटिसहस्राणि स याति नरकं ध्रुवम्।

tam abravīt pitā brahmaṃs tathā kopasamanvitam. na me priyaṃ kṛtaṃ tāta naiṣa dharmas tapasvinām. kāmaṃ krodhaṃ tathā lobhaṃ yas tapasvī na śaknuyāt. vijetum akṛtaprajñaḥ sa yāti narakaṃ dhruvam. trividhaṃ narakasyedaṃ dvāraṃ nāśanam ātmanaḥ. kāmaḥ krodhas tathā lobhas tasmād etat trayaṃ tyajet. yaḥ pravrajyāṃ gṛhītvā tu na bhaved vijitendriyaḥ. varṣakoṭisahasrāṇi sa yāti narakaṃ dhruvam.

वयं तस्य नरेन्द्रस्य विषये निवसामहे। न्यायतो रक्षितास् तेन तस्य पापं न रोचये।

vayaṃ tasya narendrasya viṣaye nivasāmahe. nyāyato rakṣitās tena tasya pāpaṃ na rocaye.

सर्वथा वर्तमानस्य राज्ञो ह्य् अस्मद्विधैः सदा। क्षन्तव्यं पुत्र धर्मो हि हतो हन्ति न संशयः।

sarvathā vartamānasya rājño hy asmadvidhaiḥ sadā. kṣantavyaṃ putra dharmo hi hato hanti na saṃśayaḥ.

यदि राजा न रक्षेत पीडा वै नः परा भवेत्। न शक्नुयाम चरितुं धर्मं पुत्र यथासुखम्।

yadi rājā na rakṣeta pīḍā vai naḥ parā bhavet. na śaknuyāma carituṃ dharmaṃ putra yathāsukham.

रक्ष्यमाणा वयं तात राजभिः शास्त्रदृष्टिभिः। चरामो विपुलं धर्मं तेषां चांशो ऽस्ति धर्मतः। सर्वथा वर्तमानस्य राज्ञः क्षन्तव्यम् एव हि।

rakṣyamāṇā vayaṃ tāta rājabhiḥ śāstradṛṣṭibhiḥ. carāmo vipulaṃ dharmaṃ teṣāṃ cāṃśo 'sti dharmataḥ. sarvathā vartamānasya rājñaḥ kṣantavyam eva hi.

परिक्षित् तु विशेषेण यथास्य प्रपितामहः। रक्षत्य् अस्मान् यथा राज्ञा रक्षितव्याः प्रजास् तथा।

parikṣit tu viśeṣeṇa yathāsya prapitāmahaḥ. rakṣaty asmān yathā rājñā rakṣitavyāḥ prajās tathā.

तेनेह क्षुधितेनाद्य श्रान्तेन च तपस्विना। अजानता व्रतम् इदं कृतम् एतद् असंशयम्। अराजके जनपदे दोषा जायन्ति वै सदा। उद्वृत्तं सततं लोकं राजा दण्डेन शास्ति वै। दण्डात् प्रतिभयं भूयः शान्तिर् उत्पद्यते तदा। नोद्विग्नश् चरते धर्मं नोद्विग्नश् चरते क्रियाम्। राज्ञा प्रतिष्ठितो धर्मो धर्मात् स्वर्गः प्रतिष्ठितः। राज्ञो यज्ञक्रियाः सर्वा यज्ञाद् देवाः प्रतिष्ठिताः। देवाद् वृष्टिः प्रवर्तेत वृष्टेर् ओषधयः स्मृताः। ओषधिभ्यो मनुष्याणां धारयन् सततं हितम्। मनुष्याणां च यो धाता राजा राज्यकरः पुनः। दशश्रोत्रियसमो राजा इत्य् एवं मनुर् अब्रवीत्।

teneha kṣudhitenādya śrāntena ca tapasvinā. ajānatā vratam idaṃ kṛtam etad asaṃśayam. arājake janapade doṣā jāyanti vai sadā. udvṛttaṃ satataṃ lokaṃ rājā daṇḍena śāsti vai. daṇḍāt pratibhayaṃ bhūyaḥ śāntir utpadyate tadā. nodvignaś carate dharmaṃ nodvignaś carate kriyām. rājñā pratiṣṭhito dharmo dharmāt svargaḥ pratiṣṭhitaḥ. rājño yajñakriyāḥ sarvā yajñād devāḥ pratiṣṭhitāḥ. devād vṛṣṭiḥ pravarteta vṛṣṭer oṣadhayaḥ smṛtāḥ. oṣadhibhyo manuṣyāṇāṃ dhārayan satataṃ hitam. manuṣyāṇāṃ ca yo dhātā rājā rājyakaraḥ punaḥ. daśaśrotriyasamo rājā ity evaṃ manur abravīt.

तस्माद् इदं त्वया बाल्यात् सहसा दुष्कृतं कृतम्। न ह्य् अर्हति नृपः शापम् अस्मत्तः पुत्र सर्वथा। क्रोधात् शापम् उत्सृजता तपोहानिर् अनुत्तमा। कृतात्मनस् त्वया तात विप्रेणेव प्रतिग्रहात्। अतो ऽहं त्वां प्रब्रवीमि शापो ऽस्य न भवेद् यथा। परिक्षितो महाभाग तथा कुरु यतव्रत।

tasmād idaṃ tvayā bālyāt sahasā duṣkṛtaṃ kṛtam. na hy arhati nṛpaḥ śāpam asmattaḥ putra sarvathā. krodhāt śāpam utsṛjatā tapohānir anuttamā. kṛtātmanas tvayā tāta vipreṇeva pratigrahāt. ato 'haṃ tvāṃ prabravīmi śāpo 'sya na bhaved yathā. parikṣito mahābhāga tathā kuru yatavrata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents