महाभारत 1.36 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 36→

[mh-1-36] • 26 श्लोकाः

शौनक उवाच। जरत्कारुर् इति प्रोक्तं यत् त्वया सूतनन्दन। इच्छाम्य् एतद् अहं तस्य ऋषेः श्रोतुं महात्मनः।

śaunaka uvāca. jaratkārur iti proktaṃ yat tvayā sūtanandana. icchāmy etad ahaṃ tasya ṛṣeḥ śrotuṃ mahātmanaḥ.

किं कारणं जरत्कारोर् नामैतत् प्रथितं भुवि। जरत्कारुनिरुक्तं त्वं यथावद् वक्तुम् अर्हसि। तत् तस्य वचनं श्रुत्वा प्रोवाच स महाद्युतिः।

kiṃ kāraṇaṃ jaratkāror nāmaitat prathitaṃ bhuvi. jaratkāruniruktaṃ tvaṃ yathāvad vaktum arhasi. tat tasya vacanaṃ śrutvā provāca sa mahādyutiḥ.

सूत उवाच। जरेति क्षयम् आहुर् वै दारुणं कारुसंज्ञितम्। शरीरं कारु तस्यासीत् तत् स धीमाञ् शनैः शनैः।

sūta uvāca. jareti kṣayam āhur vai dāruṇaṃ kārusaṃjñitam. śarīraṃ kāru tasyāsīt tat sa dhīmāñ śanaiḥ śanaiḥ.

क्षपयाम् आस तीव्रेण तपसेत्य् अत उच्यते। जरत्कारुर् इति ब्रह्मन् वासुकेर् भगिनी तथा।

kṣapayām āsa tīvreṇa tapasety ata ucyate. jaratkārur iti brahman vāsuker bhaginī tathā.

एवम् उक्तस् तु धर्मात्मा शौनकः प्राहसत् तदा। उग्रश्रवसम् आमन्त्र्य उपपन्नम् इति ब्रुवन्। शौनक उवाच। उक्तं नाम यथापूर्वं सर्वं तच् छ्रुतवान् अहम्। यथा तु जातो ह्य् आस्तीक एतद् इच्छामि वेदितुम्। तच् छ्रुत्वा वचनं तस्य सूतः प्रोवाच शास्त्रतः।

evam uktas tu dharmātmā śaunakaḥ prāhasat tadā. ugraśravasam āmantrya upapannam iti bruvan. śaunaka uvāca. uktaṃ nāma yathāpūrvaṃ sarvaṃ tac chrutavān aham. yathā tu jāto hy āstīka etad icchāmi veditum. tac chrutvā vacanaṃ tasya sūtaḥ provāca śāstrataḥ.

सूत उवाच। संदिश्य पन्नगान् सर्वान् वासुकिः सुसमाहितः। स्वसारम् उद्यम्य तदा जरत्कारुम् ऋषिं प्रति। अथ कालस्य महतः स मुनिः संशितव्रतः। तपस्य् अभिरतो धीमान् न दारान् अभ्यकाङ्क्षत।

sūta uvāca. saṃdiśya pannagān sarvān vāsukiḥ susamāhitaḥ. svasāram udyamya tadā jaratkārum ṛṣiṃ prati. atha kālasya mahataḥ sa muniḥ saṃśitavrataḥ. tapasy abhirato dhīmān na dārān abhyakāṅkṣata.

स ऊर्ध्वरेतास् तपसि प्रसक्तः; स्वाध्यायवान् वीतभयक्लमः सन्। चचार सर्वां पृथिवीं महात्मा; न चापि दारान् मनसाप्य् अकाङ्क्षत्।

sa ūrdhvaretās tapasi prasaktaḥ; svādhyāyavān vītabhayaklamaḥ san. cacāra sarvāṃ pṛthivīṃ mahātmā; na cāpi dārān manasāpy akāṅkṣat.

ततो ऽपरस्मिन् संप्राप्ते काले कस्मिंश् चिद् एव तु। परिक्षिद् इति विख्यातो राजा कौरववंशभृत्।

tato 'parasmin saṃprāpte kāle kasmiṃś cid eva tu. parikṣid iti vikhyāto rājā kauravavaṃśabhṛt.

यथा पाण्डुर् महाबाहुर् धनुर्धरवरो भुवि। बभूव मृगयाशीलः पुरास्य प्रपितामहः। तथा विख्यातवांल् लोके परिक्षिद् अभिमन्युजः।

yathā pāṇḍur mahābāhur dhanurdharavaro bhuvi. babhūva mṛgayāśīlaḥ purāsya prapitāmahaḥ. tathā vikhyātavāṃl loke parikṣid abhimanyujaḥ.

मृगान् विध्यन् वराहांश् च तरक्षून् महिषांस् तथा। अन्यांश् च विविधान् वन्यांश् चचार पृथिवीपतिः।

mṛgān vidhyan varāhāṃś ca tarakṣūn mahiṣāṃs tathā. anyāṃś ca vividhān vanyāṃś cacāra pṛthivīpatiḥ.

स कदा चिन् मृगं विद्ध्वा बाणेन नतपर्वणा। पृष्ठतो धनुर् आदाय ससार गहने वने।

sa kadā cin mṛgaṃ viddhvā bāṇena nataparvaṇā. pṛṣṭhato dhanur ādāya sasāra gahane vane.

यथा हि भगवान् रुद्रो विद्ध्वा यज्ञमृगं दिवि। अन्वगच्छद् धनुष्पाणिः पर्यन्वेषंस् ततस् ततः।

yathā hi bhagavān rudro viddhvā yajñamṛgaṃ divi. anvagacchad dhanuṣpāṇiḥ paryanveṣaṃs tatas tataḥ.

न हि तेन मृगो विद्धो जीवन् गच्छति वै वनम्। पूर्वरूपं तु तन् नूनम् आसीत् स्वर्गगतिं प्रति। परिक्षितस् तस्य राज्ञो विद्धो यन् नष्टवान् मृगः।

na hi tena mṛgo viddho jīvan gacchati vai vanam. pūrvarūpaṃ tu tan nūnam āsīt svargagatiṃ prati. parikṣitas tasya rājño viddho yan naṣṭavān mṛgaḥ.

दूरं चापहृतस् तेन मृगेण स महीपतिः। परिश्रान्तः पिपासार्त आससाद मुनिं वने।

dūraṃ cāpahṛtas tena mṛgeṇa sa mahīpatiḥ. pariśrāntaḥ pipāsārta āsasāda muniṃ vane.

गवां प्रचारेष्व् आसीनं वत्सानां मुखनिःसृतम्। भूयिष्ठम् उपयुञ्जानं फेनम् आपिबतां पयः।

gavāṃ pracāreṣv āsīnaṃ vatsānāṃ mukhaniḥsṛtam. bhūyiṣṭham upayuñjānaṃ phenam āpibatāṃ payaḥ.

तम् अभिद्रुत्य वेगेन स राजा संशितव्रतम्। अपृच्छद् धनुर् उद्यम्य तं मुनिं क्षुच्छ्रमान्वितः।

tam abhidrutya vegena sa rājā saṃśitavratam. apṛcchad dhanur udyamya taṃ muniṃ kṣucchramānvitaḥ.

भो भो ब्रह्मन्न् अहं राजा परिक्षिद् अभिमन्युजः। मया विद्धो मृगो नष्टः कच्चित् त्वं दृष्टवान् असि।

bho bho brahmann ahaṃ rājā parikṣid abhimanyujaḥ. mayā viddho mṛgo naṣṭaḥ kaccit tvaṃ dṛṣṭavān asi.

स मुनिस् तस्य नोवाच किं चिन् मौनव्रते स्थितः। तस्य स्कन्धे मृतं सर्पं क्रुद्धो राजा समासजत्।

sa munis tasya novāca kiṃ cin maunavrate sthitaḥ. tasya skandhe mṛtaṃ sarpaṃ kruddho rājā samāsajat.

धनुष्कोट्या समुत्क्षिप्य स चैनं समुदैक्षत। न च किं चिद् उवाचैनं शुभं वा यदि वाशुभम्।

dhanuṣkoṭyā samutkṣipya sa cainaṃ samudaikṣata. na ca kiṃ cid uvācainaṃ śubhaṃ vā yadi vāśubham.

स राजा क्रोधम् उत्सृज्य व्यथितस् तं तथागतम्। दृष्ट्वा जगाम नगरम् ऋषिस् त्व् आस्ते तथैव सः। न हि तं राजशार्दूलं क्षमाशीलो महामुनिः। स्वधर्मनिरतं भूपं समाक्षिप्तो ऽप्य् अधर्षयत्। न हि तं राजशार्दूलस् तथा धर्मपरायणम्। जानाति भरतश्रेष्ठस् तत एनम् अधर्षयत्।

sa rājā krodham utsṛjya vyathitas taṃ tathāgatam. dṛṣṭvā jagāma nagaram ṛṣis tv āste tathaiva saḥ. na hi taṃ rājaśārdūlaṃ kṣamāśīlo mahāmuniḥ. svadharmanirataṃ bhūpaṃ samākṣipto 'py adharṣayat. na hi taṃ rājaśārdūlas tathā dharmaparāyaṇam. jānāti bharataśreṣṭhas tata enam adharṣayat.

तरुणस् तस्य पुत्रो ऽभूत् तिग्मतेजा महातपाः। शृङ्गी नाम महाक्रोधो दुष्प्रसादो महाव्रतः।

taruṇas tasya putro 'bhūt tigmatejā mahātapāḥ. śṛṅgī nāma mahākrodho duṣprasādo mahāvrataḥ.

स देवं परम् ईशानं सर्वभूतहिते रतम्। ब्रह्माणम् उपतस्थे वै काले काले सुसंयतः। स तेन समनुज्ञातो ब्रह्मणा गृहम् एयिवान्।

sa devaṃ param īśānaṃ sarvabhūtahite ratam. brahmāṇam upatasthe vai kāle kāle susaṃyataḥ. sa tena samanujñāto brahmaṇā gṛham eyivān.

सख्योक्तः क्रीडमानेन स तत्र हसता किल। संरम्भी कोपनो ऽतीव विषकल्प ऋषेः सुतः। उद्दिश्य पितरं तस्य यच् छ्रुत्वा रोषम् आहरत्। ऋषिपुत्रेण नर्मार्थं कृशेन द्विजसत्तम।

sakhyoktaḥ krīḍamānena sa tatra hasatā kila. saṃrambhī kopano 'tīva viṣakalpa ṛṣeḥ sutaḥ. uddiśya pitaraṃ tasya yac chrutvā roṣam āharat. ṛṣiputreṇa narmārthaṃ kṛśena dvijasattama.

तेजस्विनस् तव पिता तथैव च तपस्विनः। शवं स्कन्धेन वहति मा शृङ्गिन् गर्वितो भव।

tejasvinas tava pitā tathaiva ca tapasvinaḥ. śavaṃ skandhena vahati mā śṛṅgin garvito bhava.

व्याहरत्स्व् ऋषिपुत्रेषु मा स्म किं चिद् वचो वदीः। अस्मद्विधेषु सिद्धेषु ब्रह्मवित्सु तपस्विषु।

vyāharatsv ṛṣiputreṣu mā sma kiṃ cid vaco vadīḥ. asmadvidheṣu siddheṣu brahmavitsu tapasviṣu.

क्व ते पुरुषमानित्वं क्व ते वाचस् तथाविधाः। दर्पजाः पितरं यस् त्वं द्रष्टा शवधरं तथा। पित्रा च तव तत् कर्म नानुरूपम् इवात्मनः। कृतं मुनिजनश्रेष्ठ येनाहं भृशदुःखितः।

kva te puruṣamānitvaṃ kva te vācas tathāvidhāḥ. darpajāḥ pitaraṃ yas tvaṃ draṣṭā śavadharaṃ tathā. pitrā ca tava tat karma nānurūpam ivātmanaḥ. kṛtaṃ munijanaśreṣṭha yenāhaṃ bhṛśaduḥkhitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents