महाभारत 1.26 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 26→

[mh-1-26] • 47 श्लोकाः

सूत उवाच। स्पृष्टमात्रा तु पद्भ्यां सा गरुडेन बलीयसा। अभज्यत तरोः शाखा भग्नां चैनाम् अधारयत्।

sūta uvāca. spṛṣṭamātrā tu padbhyāṃ sā garuḍena balīyasā. abhajyata taroḥ śākhā bhagnāṃ cainām adhārayat.

तां भग्नां स महाशाखां स्मयन् समवलोकयन्। अथात्र लम्बतो ऽपश्यद् वालखिल्यान् अधोमुखान्। ऋषयो ह्य् अत्र लम्बन्ते न हन्याम् इति तान् ऋषीन्। तपोरतांल् लम्बमानान् ब्रह्मर्षीन् अभिवीक्ष्य सः। वैखानसांश् च शाखायां लम्बमानान् अधोमुखान्। हन्याद् एतान् संपतन्ती शाखेत्य् अथ विचिन्त्य सः। नखैर् दृढतरं वीरः संगृह्य गजकच्छपौ। तपस्यतो भयाविष्टो वैनतेयो महाबलः।

tāṃ bhagnāṃ sa mahāśākhāṃ smayan samavalokayan. athātra lambato 'paśyad vālakhilyān adhomukhān. ṛṣayo hy atra lambante na hanyām iti tān ṛṣīn. taporatāṃl lambamānān brahmarṣīn abhivīkṣya saḥ. vaikhānasāṃś ca śākhāyāṃ lambamānān adhomukhān. hanyād etān saṃpatantī śākhety atha vicintya saḥ. nakhair dṛḍhataraṃ vīraḥ saṃgṛhya gajakacchapau. tapasyato bhayāviṣṭo vainateyo mahābalaḥ.

स तद्विनाशसंत्रासाद् अनुपत्य खगाधिपः। शाखाम् आस्येन जग्राह तेषाम् एवान्ववेक्षया। अतिदैवं तु तत् तस्य कर्म दृष्ट्वा महर्षयः। विस्मयोत्कम्पहृदया नाम चक्रुर् महाखगे। गुरुं भारं समासाद्योड्डीन एष विहंगमः। गरुडस् तु खगश्रेष्ठस् तस्मात् पन्नगभोजनः। शनैः पर्यपतत् पक्षी पर्वतान् प्रविशातयन्।

sa tadvināśasaṃtrāsād anupatya khagādhipaḥ. śākhām āsyena jagrāha teṣām evānvavekṣayā. atidaivaṃ tu tat tasya karma dṛṣṭvā maharṣayaḥ. vismayotkampahṛdayā nāma cakrur mahākhage. guruṃ bhāraṃ samāsādyoḍḍīna eṣa vihaṃgamaḥ. garuḍas tu khagaśreṣṭhas tasmāt pannagabhojanaḥ. śanaiḥ paryapatat pakṣī parvatān praviśātayan.

एवं सो ऽभ्यपतद् देशान् बहून् सगजकच्छपः। दयार्थं वालखिल्यानां न च स्थानम् अविन्दत।

evaṃ so 'bhyapatad deśān bahūn sagajakacchapaḥ. dayārthaṃ vālakhilyānāṃ na ca sthānam avindata.

स गत्वा पर्वतश्रेष्ठं गन्धमादनम् अव्ययम्। ददर्श कश्यपं तत्र पितरं तपसि स्थितम्।

sa gatvā parvataśreṣṭhaṃ gandhamādanam avyayam. dadarśa kaśyapaṃ tatra pitaraṃ tapasi sthitam.

ददर्श तं पिता चापि दिव्यरूपं विहंगमम्। तेजोवीर्यबलोपेतं मनोमारुतरंहसम्।

dadarśa taṃ pitā cāpi divyarūpaṃ vihaṃgamam. tejovīryabalopetaṃ manomārutaraṃhasam.

शैलशृङ्गप्रतीकाशं ब्रह्मदण्डम् इवोद्यतम्। अचिन्त्यम् अनभिज्ञेयं सर्वभूतभयंकरम्।

śailaśṛṅgapratīkāśaṃ brahmadaṇḍam ivodyatam. acintyam anabhijñeyaṃ sarvabhūtabhayaṃkaram.

मायावीर्यधरं साक्षाद् अग्निम् इद्धम् इवोद्यतम्। अप्रधृष्यम् अजेयं च देवदानवराक्षसैः।

māyāvīryadharaṃ sākṣād agnim iddham ivodyatam. apradhṛṣyam ajeyaṃ ca devadānavarākṣasaiḥ.

भेत्तारं गिरिशृङ्गाणां नदीजलविशोषणम्। लोकसंलोडनं घोरं कृतान्तसमदर्शनम्।

bhettāraṃ giriśṛṅgāṇāṃ nadījalaviśoṣaṇam. lokasaṃloḍanaṃ ghoraṃ kṛtāntasamadarśanam.

तम् आगतम् अभिप्रेक्ष्य भगवान् कश्यपस् तदा। विदित्वा चास्य संकल्पम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

tam āgatam abhiprekṣya bhagavān kaśyapas tadā. viditvā cāsya saṃkalpam idaṃ vacanam abravīt.

पुत्र मा साहसं कार्षीर् मा सद्यो लप्स्यसे व्यथाम्। मा त्वा दहेयुः संक्रुद्धा वालखिल्या मरीचिपाः।

putra mā sāhasaṃ kārṣīr mā sadyo lapsyase vyathām. mā tvā daheyuḥ saṃkruddhā vālakhilyā marīcipāḥ.

प्रसादयाम् आस स तान् कश्यपः पुत्रकारणात्। वालखिल्यांस् तपःसिद्धान् इदम् उद्दिश्य कारणम्।

prasādayām āsa sa tān kaśyapaḥ putrakāraṇāt. vālakhilyāṃs tapaḥsiddhān idam uddiśya kāraṇam.

प्रजाहितार्थम् आरम्भो गरुडस्य तपोधनाः। चिकीर्षति महत् कर्म तद् अनुज्ञातुम् अर्हथ।

prajāhitārtham ārambho garuḍasya tapodhanāḥ. cikīrṣati mahat karma tad anujñātum arhatha.

एवम् उक्ता भगवता मुनयस् ते समभ्ययुः। मुक्त्वा शाखां गिरिं पुण्यं हिमवन्तं तपोर्थिनः।

evam uktā bhagavatā munayas te samabhyayuḥ. muktvā śākhāṃ giriṃ puṇyaṃ himavantaṃ taporthinaḥ.

ततस् तेष्व् अपयातेषु पितरं विनतात्मजः। शाखाव्याक्षिप्तवदनः पर्यपृच्छत कश्यपम्।

tatas teṣv apayāteṣu pitaraṃ vinatātmajaḥ. śākhāvyākṣiptavadanaḥ paryapṛcchata kaśyapam.

भगवन् क्व विमुञ्चामि तरुशाखाम् इमाम् अहम्। वर्जितं ब्राह्मणैर् देशम् आख्यातु भगवान् मम।

bhagavan kva vimuñcāmi taruśākhām imām aham. varjitaṃ brāhmaṇair deśam ākhyātu bhagavān mama.

ततो निष्पुरुषं शैलं हिमसंरुद्धकन्दरम्। अगम्यं मनसाप्य् अन्यैस् तस्याचख्यौ स कश्यपः।

tato niṣpuruṣaṃ śailaṃ himasaṃruddhakandaram. agamyaṃ manasāpy anyais tasyācakhyau sa kaśyapaḥ.

तं पर्वतमहाकुक्षिम् आविश्य मनसा खगः। जवेनाभ्यपतत् तार्क्ष्यः सशाखागजकच्छपः।

taṃ parvatamahākukṣim āviśya manasā khagaḥ. javenābhyapatat tārkṣyaḥ saśākhāgajakacchapaḥ.

न तां वध्रः परिणहेच् छतचर्मा महान् अणुः। शाखिनो महतीं शाखां यां प्रगृह्य ययौ खगः।

na tāṃ vadhraḥ pariṇahec chatacarmā mahān aṇuḥ. śākhino mahatīṃ śākhāṃ yāṃ pragṛhya yayau khagaḥ.

ततः स शतसाहस्रं योजनान्तरम् आगतः। कालेन नातिमहता गरुडः पततां वरः।

tataḥ sa śatasāhasraṃ yojanāntaram āgataḥ. kālena nātimahatā garuḍaḥ patatāṃ varaḥ.

स तं गत्वा क्षणेनैव पर्वतं वचनात् पितुः। अमुञ्चन् महतीं शाखां सस्वनां तत्र खेचरः।

sa taṃ gatvā kṣaṇenaiva parvataṃ vacanāt pituḥ. amuñcan mahatīṃ śākhāṃ sasvanāṃ tatra khecaraḥ.

पक्षानिलहतश् चास्य प्राकम्पत स शैलराट्। मुमोच पुष्पवर्षं च समागलितपादपः।

pakṣānilahataś cāsya prākampata sa śailarāṭ. mumoca puṣpavarṣaṃ ca samāgalitapādapaḥ.

शृङ्गाणि च व्यशीर्यन्त गिरेस् तस्य समन्ततः। मणिकाञ्चनचित्राणि शोभयन्ति महागिरिम्।

śṛṅgāṇi ca vyaśīryanta gires tasya samantataḥ. maṇikāñcanacitrāṇi śobhayanti mahāgirim.

शाखिनो बहवश् चापि शाखयाभिहतास् तया। काञ्चनैः कुसुमैर् भान्ति विद्युत्वन्त इवाम्बुदाः।

śākhino bahavaś cāpi śākhayābhihatās tayā. kāñcanaiḥ kusumair bhānti vidyutvanta ivāmbudāḥ.

ते हेमविकचा भूयो युक्ताः पर्वतधातुभिः। व्यराजञ् शाखिनस् तत्र सूर्यांशुप्रतिरञ्जिताः।

te hemavikacā bhūyo yuktāḥ parvatadhātubhiḥ. vyarājañ śākhinas tatra sūryāṃśupratirañjitāḥ.

ततस् तस्य गिरेः शृङ्गम् आस्थाय स खगोत्तमः। भक्षयाम् आस गरुडस् ताव् उभौ गजकच्छपौ। ताव् उभौ भक्षयित्वा तु स तार्क्ष्यः कूर्मकुञ्जरौ।

tatas tasya gireḥ śṛṅgam āsthāya sa khagottamaḥ. bhakṣayām āsa garuḍas tāv ubhau gajakacchapau. tāv ubhau bhakṣayitvā tu sa tārkṣyaḥ kūrmakuñjarau.

ततः पर्वतकूटाग्राद् उत्पपात मनोजवः। प्रावर्तन्ताथ देवानाम् उत्पाता भयवेदिनः।

tataḥ parvatakūṭāgrād utpapāta manojavaḥ. prāvartantātha devānām utpātā bhayavedinaḥ.

इन्द्रस्य वज्रं दयितं प्रजज्वाल व्यथान्वितम्। सधूमा चापतत् सार्चिर् दिवोल्का नभसश् च्युता।

indrasya vajraṃ dayitaṃ prajajvāla vyathānvitam. sadhūmā cāpatat sārcir divolkā nabhasaś cyutā.

तथा वसूनां रुद्राणाम् आदित्यानां च सर्वशः। साध्यानां मरुतां चैव ये चान्ये देवतागणाः। स्वं स्वं प्रहरणं तेषां परस्परम् उपाद्रवत्।

tathā vasūnāṃ rudrāṇām ādityānāṃ ca sarvaśaḥ. sādhyānāṃ marutāṃ caiva ye cānye devatāgaṇāḥ. svaṃ svaṃ praharaṇaṃ teṣāṃ parasparam upādravat.

अभूतपूर्वं संग्रामे तदा देवासुरे ऽपि च। ववुर् वाताः सनिर्घाताः पेतुर् उल्काः समन्ततः।

abhūtapūrvaṃ saṃgrāme tadā devāsure 'pi ca. vavur vātāḥ sanirghātāḥ petur ulkāḥ samantataḥ.

निरभ्रम् अपि चाकाशं प्रजगर्ज महास्वनम्। देवानाम् अपि यो देवः सो ऽप्य् अवर्षद् असृक् तदा।

nirabhram api cākāśaṃ prajagarja mahāsvanam. devānām api yo devaḥ so 'py avarṣad asṛk tadā.

मम्लुर् माल्यानि देवानां शेमुस् तेजांसि चैव हि। उत्पातमेघा रौद्राश् च ववर्षुः शोणितं बहु। रजांसि मुकुटान्य् एषाम् उत्थितानि व्यधर्षयन्।

mamlur mālyāni devānāṃ śemus tejāṃsi caiva hi. utpātameghā raudrāś ca vavarṣuḥ śoṇitaṃ bahu. rajāṃsi mukuṭāny eṣām utthitāni vyadharṣayan.

ततस् त्राससमुद्विग्नः सह देवैः शतक्रतुः। उत्पातान् दारुणान् पश्यन्न् इत्य् उवाच बृहस्पतिम्।

tatas trāsasamudvignaḥ saha devaiḥ śatakratuḥ. utpātān dāruṇān paśyann ity uvāca bṛhaspatim.

किमर्थं भगवन् घोरा महोत्पाताः समुत्थिताः। न च शत्रुं प्रपश्यामि युधि यो नः प्रधर्षयेत्।

kimarthaṃ bhagavan ghorā mahotpātāḥ samutthitāḥ. na ca śatruṃ prapaśyāmi yudhi yo naḥ pradharṣayet.

बृहस्पतिर् उवाच। तवापराधाद् देवेन्द्र प्रमादाच् च शतक्रतो। तपसा वालखिल्यानां भूतम् उत्पन्नम् अद्भुतम्।

bṛhaspatir uvāca. tavāparādhād devendra pramādāc ca śatakrato. tapasā vālakhilyānāṃ bhūtam utpannam adbhutam.

कश्यपस्य मुनेः पुत्रो विनतायाश् च खेचरः। हर्तुं सोमम् अनुप्राप्तो बलवान् कामरूपवान्।

kaśyapasya muneḥ putro vinatāyāś ca khecaraḥ. hartuṃ somam anuprāpto balavān kāmarūpavān.

समर्थो बलिनां श्रेष्ठो हर्तुं सोमं विहंगमः। सर्वं संभावयाम्य् अस्मिन्न् असाध्यम् अपि साधयेत्।

samartho balināṃ śreṣṭho hartuṃ somaṃ vihaṃgamaḥ. sarvaṃ saṃbhāvayāmy asminn asādhyam api sādhayet.

सूत उवाच। श्रुत्वैतद् वचनं शक्रः प्रोवाचामृतरक्षिणः। महावीर्यबलः पक्षी हर्तुं सोमम् इहोद्यतः।

sūta uvāca. śrutvaitad vacanaṃ śakraḥ provācāmṛtarakṣiṇaḥ. mahāvīryabalaḥ pakṣī hartuṃ somam ihodyataḥ.

युष्मान् संबोधयाम्य् एष यथा स न हरेद् बलात्। गृहीत्वा वरुणायुधान्। परिवार्यामृतं सर्वे यूयं मद्वचनाद् इह। रक्षध्वं विबुधा वीरा। अतुलं हि बलं तस्य बृहस्पतिर् उवाच मे।

yuṣmān saṃbodhayāmy eṣa yathā sa na hared balāt. gṛhītvā varuṇāyudhān. parivāryāmṛtaṃ sarve yūyaṃ madvacanād iha. rakṣadhvaṃ vibudhā vīrā. atulaṃ hi balaṃ tasya bṛhaspatir uvāca me.

तच् छ्रुत्वा विबुधा वाक्यं विस्मिता यत्नम् आस्थिताः। परिवार्यामृतं तस्थुर् वज्री चेन्द्रः शतक्रतुः।

tac chrutvā vibudhā vākyaṃ vismitā yatnam āsthitāḥ. parivāryāmṛtaṃ tasthur vajrī cendraḥ śatakratuḥ.

धारयन्तो महार्हाणि कवचानि मनस्विनः। काञ्चनानि विचित्राणि वैडूर्यविकृतानि च। चर्माण्य् अपि च गात्रेषु भानुमन्ति दृढानि च।

dhārayanto mahārhāṇi kavacāni manasvinaḥ. kāñcanāni vicitrāṇi vaiḍūryavikṛtāni ca. carmāṇy api ca gātreṣu bhānumanti dṛḍhāni ca.

विविधानि च शस्त्राणि घोररूपाण्य् अनेकशः। शिततीक्ष्णाग्रधाराणि समुद्यम्य सहस्रशः।

vividhāni ca śastrāṇi ghorarūpāṇy anekaśaḥ. śitatīkṣṇāgradhārāṇi samudyamya sahasraśaḥ.

सविस्फुलिङ्गज्वालानि सधूमानि च सर्वशः। भूषितानि च अन्यानि ज्वलितान्य् अपराणि च। शिततीक्ष्णाग्रधाराणि वज्रछेदीनि सर्वशः। चक्राणि परिघांश् चैव त्रिशूलानि परश्वधान्।

savisphuliṅgajvālāni sadhūmāni ca sarvaśaḥ. bhūṣitāni ca anyāni jvalitāny aparāṇi ca. śitatīkṣṇāgradhārāṇi vajrachedīni sarvaśaḥ. cakrāṇi parighāṃś caiva triśūlāni paraśvadhān.

शक्तीश् च विविधास् तीक्ष्णाः करवालांश् च निर्मलान्। स्वदेहरूपाण्य् आदाय गदाश् चोग्रप्रदर्शनाः।

śaktīś ca vividhās tīkṣṇāḥ karavālāṃś ca nirmalān. svadeharūpāṇy ādāya gadāś cograpradarśanāḥ.

तैः शस्त्रैर् भानुमद्भिस् ते दिव्याभरणभूषिताः। भानुमन्तः सुरगणास् तस्थुर् विगतकल्मषाः।

taiḥ śastrair bhānumadbhis te divyābharaṇabhūṣitāḥ. bhānumantaḥ suragaṇās tasthur vigatakalmaṣāḥ.

अनुपमबलवीर्यतेजसो; धृतमनसः परिरक्षणे ऽमृतस्य। असुरपुरविदारणाः सुरा; ज्वलनसमिद्धवपुःप्रकाशिनः।

anupamabalavīryatejaso; dhṛtamanasaḥ parirakṣaṇe 'mṛtasya. asurapuravidāraṇāḥ surā; jvalanasamiddhavapuḥprakāśinaḥ.

इति समरवरं सुरास्थितं; परिघसहस्रशतैः समाकुलम्। विगलितम् इव चाम्बरान्तरे; तपनमरीचिविभासितं बभौ।

iti samaravaraṃ surāsthitaṃ; parighasahasraśataiḥ samākulam. vigalitam iva cāmbarāntare; tapanamarīcivibhāsitaṃ babhau.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents