महाभारत 1.224 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 224→

[mh-1-224] • 32 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। मन्दपालो ऽपि कौरव्य चिन्तयानः सुतांस् तदा। उक्तवान् अप्य् अशीतांशुं नैव स स्म न तप्यते।

vaiśaṃpāyana uvāca. mandapālo 'pi kauravya cintayānaḥ sutāṃs tadā. uktavān apy aśītāṃśuṃ naiva sa sma na tapyate.

स तप्यमानः पुत्रार्थे लपिताम् इदम् अब्रवीत्। कथं न्व् अशक्ताः प्लवने लपिते मम पुत्रकाः।

sa tapyamānaḥ putrārthe lapitām idam abravīt. kathaṃ nv aśaktāḥ plavane lapite mama putrakāḥ.

वर्धमाने हुतवहे वाते शीघ्रं प्रवायति। असमर्था विमोक्षाय भविष्यन्ति ममात्मजाः।

vardhamāne hutavahe vāte śīghraṃ pravāyati. asamarthā vimokṣāya bhaviṣyanti mamātmajāḥ.

कथं न्व् अशक्ता त्राणाय माता तेषां तपस्विनी। भविष्यत्य् असुखाविष्टा पुत्रत्राणम् अपश्यती।

kathaṃ nv aśaktā trāṇāya mātā teṣāṃ tapasvinī. bhaviṣyaty asukhāviṣṭā putratrāṇam apaśyatī.

कथं नु सरणे ऽशक्तान् पतने च ममात्मजान्। संतप्यमाना अभितो वाशमानाभिधावती।

kathaṃ nu saraṇe 'śaktān patane ca mamātmajān. saṃtapyamānā abhito vāśamānābhidhāvatī.

जरितारिः कथं पुत्रः सारिसृक्वः कथं च मे। स्तम्बमित्रः कथं द्रोणः कथं सा च तपस्विनी।

jaritāriḥ kathaṃ putraḥ sārisṛkvaḥ kathaṃ ca me. stambamitraḥ kathaṃ droṇaḥ kathaṃ sā ca tapasvinī.

लालप्यमानं तम् ऋषिं मन्दपालं तथा वने। लपिता प्रत्युवाचेदं सासूयम् इव भारत।

lālapyamānaṃ tam ṛṣiṃ mandapālaṃ tathā vane. lapitā pratyuvācedaṃ sāsūyam iva bhārata.

न ते सुतेष्व् अवेक्षास्ति तान् ऋषीन् उक्तवान् असि। तेजस्विनो वीर्यवन्तो न तेषां ज्वलनाद् भयम्।

na te suteṣv avekṣāsti tān ṛṣīn uktavān asi. tejasvino vīryavanto na teṣāṃ jvalanād bhayam.

तथाग्नौ ते परीत्ताश् च त्वया हि मम संनिधौ। प्रतिश्रुतं तथा चेति ज्वलनेन महात्मना।

tathāgnau te parīttāś ca tvayā hi mama saṃnidhau. pratiśrutaṃ tathā ceti jvalanena mahātmanā.

लोकपालो ऽनृतां वाचं न तु वक्ता कथं चन। समर्थास् ते च वक्तारो न ते तेष्व् अस्ति मानसम्।

lokapālo 'nṛtāṃ vācaṃ na tu vaktā kathaṃ cana. samarthās te ca vaktāro na te teṣv asti mānasam.

ताम् एव तु ममामित्रीं चिन्तयन् परितप्यसे। ध्रुवं मयि न ते स्नेहो यथा तस्यां पुराभवत्।

tām eva tu mamāmitrīṃ cintayan paritapyase. dhruvaṃ mayi na te sneho yathā tasyāṃ purābhavat.

न हि पक्षवता न्याय्यं निःस्नेहेन सुहृज्जने। पीड्यमान उपद्रष्टुं शक्तेनात्मा कथं चन।

na hi pakṣavatā nyāyyaṃ niḥsnehena suhṛjjane. pīḍyamāna upadraṣṭuṃ śaktenātmā kathaṃ cana.

गच्छ त्वं जरिताम् एव यदर्थं परितप्यसे। चरिष्याम्य् अहम् अप्य् एका यथा कापुरुषे तथा।

gaccha tvaṃ jaritām eva yadarthaṃ paritapyase. cariṣyāmy aham apy ekā yathā kāpuruṣe tathā.

मन्दपाल उवाच। नाहम् एवं चरे लोके यथा त्वम् अभिमन्यसे। अपत्यहेतोर् विचरे तच् च कृच्छ्रगतं मम।

mandapāla uvāca. nāham evaṃ care loke yathā tvam abhimanyase. apatyahetor vicare tac ca kṛcchragataṃ mama.

भूतं हित्वा भविष्ये ऽर्थे यो ऽवलम्बेत मन्दधीः। अवमन्येत तं लोको यथेच्छसि तथा कुरु।

bhūtaṃ hitvā bhaviṣye 'rthe yo 'valambeta mandadhīḥ. avamanyeta taṃ loko yathecchasi tathā kuru.

एष हि ज्वलमानो ऽग्निर् लेलिहानो महीरुहान्। द्वेष्यं हि हृदि संतापं जनयत्य् अशिवं मम।

eṣa hi jvalamāno 'gnir lelihāno mahīruhān. dveṣyaṃ hi hṛdi saṃtāpaṃ janayaty aśivaṃ mama.

वैशंपायन उवाच। तस्माद् देशाद् अतिक्रान्ते ज्वलने जरिता ततः। जगाम पुत्रकान् एव त्वरिता पुत्रगृद्धिनी।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasmād deśād atikrānte jvalane jaritā tataḥ. jagāma putrakān eva tvaritā putragṛddhinī.

सा तान् कुशलिनः सर्वान् निर्मुक्ताञ् जातवेदसः। रोरूयमाणा कृपणा सुतान् दृष्टवती वने।

sā tān kuśalinaḥ sarvān nirmuktāñ jātavedasaḥ. rorūyamāṇā kṛpaṇā sutān dṛṣṭavatī vane.

अश्रद्धेयतमं तेषां दर्शनं सा पुनः पुनः। एकैकशश् च तान् पुत्रान् क्रोशमानान्वपद्यत। जरिता तु परिष्वज्य पुत्रस्नेहाद् अचुम्बत।

aśraddheyatamaṃ teṣāṃ darśanaṃ sā punaḥ punaḥ. ekaikaśaś ca tān putrān krośamānānvapadyata. jaritā tu pariṣvajya putrasnehād acumbata.

ततो ऽभ्यगच्छत् सहसा मन्दपालो ऽपि भारत। अथ ते सर्व एवैनं नाभ्यनन्दन्त वै सुताः। गुरुत्वान् मन्दपालस्य तपसश् च विशेषतः। अभिवादयामहे सर्वे जातपक्षाः प्रसादतः। एवम् उक्तवतां तेषां प्रतिनन्द्य महातपाः। परिष्वज्य च तान् पुत्रान् मूर्ध्न्य् उपाघ्राय बालकान्। पुत्रस्पर्शात् तु या प्रीतिस् ताम् अवाप स गौतमः। गुरुत्वान् मन्दपालस्य इति पादान्तिकं गताः।

tato 'bhyagacchat sahasā mandapālo 'pi bhārata. atha te sarva evainaṃ nābhyanandanta vai sutāḥ. gurutvān mandapālasya tapasaś ca viśeṣataḥ. abhivādayāmahe sarve jātapakṣāḥ prasādataḥ. evam uktavatāṃ teṣāṃ pratinandya mahātapāḥ. pariṣvajya ca tān putrān mūrdhny upāghrāya bālakān. putrasparśāt tu yā prītis tām avāpa sa gautamaḥ. gurutvān mandapālasya iti pādāntikaṃ gatāḥ.

लालप्यमानम् एकैकं जरितां च पुनः पुनः। नोचुस् ते वचनं किं चित् तम् ऋषिं साध्व् असाधु वा।

lālapyamānam ekaikaṃ jaritāṃ ca punaḥ punaḥ. nocus te vacanaṃ kiṃ cit tam ṛṣiṃ sādhv asādhu vā.

मन्दपाल उवाच। ज्येष्ठः सुतस् ते कतमः कतमस् तदनन्तरः। मध्यमः कतमः पुत्रः कनिष्ठः कतमश् च ते।

mandapāla uvāca. jyeṣṭhaḥ sutas te katamaḥ katamas tadanantaraḥ. madhyamaḥ katamaḥ putraḥ kaniṣṭhaḥ katamaś ca te.

एवं ब्रुवन्तं दुःखार्तं किं मां न प्रतिभाषसे। कृतवान् अस्मि हव्याशे नैव शान्तिम् इतो लभे। एवम् उक्त्वा तु तां पत्नीं मन्दपालस् तथास्पृशत्।

evaṃ bruvantaṃ duḥkhārtaṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase. kṛtavān asmi havyāśe naiva śāntim ito labhe. evam uktvā tu tāṃ patnīṃ mandapālas tathāspṛśat.

जरितोवाच। किं ते ज्येष्ठे सुते कार्यं किम् अनन्तरजेन वा। किं च ते मध्यमे कार्यं किं कनिष्ठे तपस्विनि।

jaritovāca. kiṃ te jyeṣṭhe sute kāryaṃ kim anantarajena vā. kiṃ ca te madhyame kāryaṃ kiṃ kaniṣṭhe tapasvini.

यस् त्वं मां सर्वशो हीनाम् उत्सृज्यासि गतः पुरा। ताम् एव लपितां गच्छ तरुणीं चारुहासिनीम्।

yas tvaṃ māṃ sarvaśo hīnām utsṛjyāsi gataḥ purā. tām eva lapitāṃ gaccha taruṇīṃ cāruhāsinīm.

मन्दपाल उवाच। न स्त्रीणां विद्यते किं चिद् अन्यत्र पुरुषान्तरात्। सापत्नकम् ऋते लोके भवितव्यं हि तत् तथा। वैराग्निदीपनं चैव भृशम् उद्वेगकारि च। स्त्रीणां सदा हि सापत्न्यं भवितव्यं हि तत् तथा।

mandapāla uvāca. na strīṇāṃ vidyate kiṃ cid anyatra puruṣāntarāt. sāpatnakam ṛte loke bhavitavyaṃ hi tat tathā. vairāgnidīpanaṃ caiva bhṛśam udvegakāri ca. strīṇāṃ sadā hi sāpatnyaṃ bhavitavyaṃ hi tat tathā.

सुव्रतापि हि कल्याणी सर्वलोकपरिश्रुता। अरुन्धती पर्यशङ्कद् वसिष्ठम् ऋषिसत्तमम्।

suvratāpi hi kalyāṇī sarvalokapariśrutā. arundhatī paryaśaṅkad vasiṣṭham ṛṣisattamam.

विशुद्धभावम् अत्यन्तं सदा प्रियहिते रतम्। सप्तर्षिमध्यगं वीरम् अवमेने च तं मुनिम्।

viśuddhabhāvam atyantaṃ sadā priyahite ratam. saptarṣimadhyagaṃ vīram avamene ca taṃ munim.

अपध्यानेन सा तेन धूमारुणसमप्रभा। लक्ष्यालक्ष्या नाभिरूपा निमित्तम् इव लक्ष्यते।

apadhyānena sā tena dhūmāruṇasamaprabhā. lakṣyālakṣyā nābhirūpā nimittam iva lakṣyate.

अपत्यहेतोः संप्राप्तं तथा त्वम् अपि माम् इह। इष्टम् एवंगते हित्वा सा तथैव च वर्तसे।

apatyahetoḥ saṃprāptaṃ tathā tvam api mām iha. iṣṭam evaṃgate hitvā sā tathaiva ca vartase.

नैव भार्येति विश्वासः कार्यः पुंसा कथं चन। न हि कार्यम् अनुध्याति भार्या पुत्रवती सती।

naiva bhāryeti viśvāsaḥ kāryaḥ puṃsā kathaṃ cana. na hi kāryam anudhyāti bhāryā putravatī satī.

वैशंपायन उवाच। ततस् ते सर्व एवैनं पुत्राः सम्यग् उपासिरे। स च तान् आत्मजान् राजन्न् आश्वासयितुम् आरभत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas te sarva evainaṃ putrāḥ samyag upāsire. sa ca tān ātmajān rājann āśvāsayitum ārabhat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...