महाभारत 1.223 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 223→

[mh-1-223] • 25 श्लोकाः

जरितारिर् उवाच। पुरतः कृच्छ्रकालस्य धीमाञ् जागर्ति पूरुषः। स कृच्छ्रकालं संप्राप्य व्यथां नैवैति कर्हि चित्। कथं नाम पितास्माकं दुःखापन्ना वशंत्विते (सिच्)।

jaritārir uvāca. purataḥ kṛcchrakālasya dhīmāñ jāgarti pūruṣaḥ. sa kṛcchrakālaṃ saṃprāpya vyathāṃ naivaiti karhi cit. kathaṃ nāma pitāsmākaṃ duḥkhāpannā vaśaṃtvite (sic).

यस् तु कृच्छ्रम् असंप्राप्तं विचेता नावबुध्यते। स कृच्छ्रकाले व्यथितो न प्रजानाति किं चन।

yas tu kṛcchram asaṃprāptaṃ vicetā nāvabudhyate. sa kṛcchrakāle vyathito na prajānāti kiṃ cana.

सारिसृक्व उवाच। धीरस् त्वम् असि मेधावी प्राणकृच्छ्रम् इदं च नः। शूरः प्राज्ञो बहूनां हि भवत्य् एको न संशयः।

sārisṛkva uvāca. dhīras tvam asi medhāvī prāṇakṛcchram idaṃ ca naḥ. śūraḥ prājño bahūnāṃ hi bhavaty eko na saṃśayaḥ.

स्तम्बमित्र उवाच। ज्येष्ठस् त्राता भवति वै ज्येष्ठो मुञ्चति कृच्छ्रतः। ज्येष्ठश् चेन् न प्रजानाति कनीयान् किं करिष्यति।

stambamitra uvāca. jyeṣṭhas trātā bhavati vai jyeṣṭho muñcati kṛcchrataḥ. jyeṣṭhaś cen na prajānāti kanīyān kiṃ kariṣyati.

द्रोण उवाच। हिरण्यरेतास् त्वरितो ज्वलन्न् आयाति नः क्षयम्। सप्तजिह्वो ऽनलः क्षामो लेलिहानोपसर्पति।

droṇa uvāca. hiraṇyaretās tvarito jvalann āyāti naḥ kṣayam. saptajihvo 'nalaḥ kṣāmo lelihānopasarpati.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तो भ्रातृभिस् तु जरितारिर् विभावसुम्। तुष्टाव प्राञ्जलिर् भूत्वा यथा तच् छृणु पार्थिव।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam ukto bhrātṛbhis tu jaritārir vibhāvasum. tuṣṭāva prāñjalir bhūtvā yathā tac chṛṇu pārthiva.

जरितारिर् उवाच। आत्मासि वायोः पवनः शरीरम् उत वीरुधाम्। योनिर् आपश् च ते शुक्र योनिस् त्वम् असि चाम्भसः।

jaritārir uvāca. ātmāsi vāyoḥ pavanaḥ śarīram uta vīrudhām. yonir āpaś ca te śukra yonis tvam asi cāmbhasaḥ.

ऊर्ध्वं चाधश् च गच्छन्ति विसर्पन्ति च पार्श्वतः। अर्चिषस् ते महावीर्य रश्मयः सवितुर् यथा।

ūrdhvaṃ cādhaś ca gacchanti visarpanti ca pārśvataḥ. arciṣas te mahāvīrya raśmayaḥ savitur yathā.

सारिसृक्व उवाच। माता प्रपन्ना पितरं न विद्मः; पक्षाश् च नो न प्रजाताब्जकेतो। न नस् त्राता विद्यते ऽग्ने त्वद् अन्यस्; तस्माद् धि नः परिरक्षैकवीर।

sārisṛkva uvāca. mātā prapannā pitaraṃ na vidmaḥ; pakṣāś ca no na prajātābjaketo. na nas trātā vidyate 'gne tvad anyas; tasmād dhi naḥ parirakṣaikavīra.

यद् अग्ने ते शिवं रूपं ये च ते सप्त हेतयः। तेन नः परिरक्षाद्य ईडितः शरणैषिणः।

yad agne te śivaṃ rūpaṃ ye ca te sapta hetayaḥ. tena naḥ parirakṣādya īḍitaḥ śaraṇaiṣiṇaḥ.

त्वम् एवैकस् तपसे जातवेदो; नान्यस् तप्ता विद्यते गोषु देव। ऋषीन् अस्मान् बालकान् पालयस्व; परेणास्मान् प्रैहि वै हव्यवाह।

tvam evaikas tapase jātavedo; nānyas taptā vidyate goṣu deva. ṛṣīn asmān bālakān pālayasva; pareṇāsmān praihi vai havyavāha.

स्तम्बमित्र उवाच। सर्वम् अग्ने त्वम् एवैकस् त्वयि सर्वम् इदं जगत्। त्वं धारयसि भूतानि भुवनं त्वं बिभर्षि च।

stambamitra uvāca. sarvam agne tvam evaikas tvayi sarvam idaṃ jagat. tvaṃ dhārayasi bhūtāni bhuvanaṃ tvaṃ bibharṣi ca.

त्वम् अग्निर् हव्यवाहस् त्वं त्वम् एव परमं हविः। मनीषिणस् त्वां यजन्ते बहुधा चैकधैव च।

tvam agnir havyavāhas tvaṃ tvam eva paramaṃ haviḥ. manīṣiṇas tvāṃ yajante bahudhā caikadhaiva ca.

सृष्ट्वा लोकांस् त्रीन् इमान् हव्यवाह; प्राप्ते काले पचसि पुनः समिद्धः। सर्वस्यास्य भुवनस्य प्रसूतिस्; त्वम् एवाग्ने भवसि पुनः प्रतिष्ठा।

sṛṣṭvā lokāṃs trīn imān havyavāha; prāpte kāle pacasi punaḥ samiddhaḥ. sarvasyāsya bhuvanasya prasūtis; tvam evāgne bhavasi punaḥ pratiṣṭhā.

त्वम् अन्नं प्राणिनां भुक्तम् अन्तर्भूतो जगत्पते। नित्यं प्रवृद्धः पचसि त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम्।

tvam annaṃ prāṇināṃ bhuktam antarbhūto jagatpate. nityaṃ pravṛddhaḥ pacasi tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam.

द्रोण उवाच। सूर्यो भूत्वा रश्मिभिर् जातवेदो; भूमेर् अम्भो भूमिजातान् रसांश् च। विश्वान् आदाय पुनर् उत्सर्गकाले; सृष्ट्वा वृष्ट्या भावयसीह शुक्र।

droṇa uvāca. sūryo bhūtvā raśmibhir jātavedo; bhūmer ambho bhūmijātān rasāṃś ca. viśvān ādāya punar utsargakāle; sṛṣṭvā vṛṣṭyā bhāvayasīha śukra.

त्वत्त एताः पुनः शुक्र वीरुधो हरितच्छदाः। जायन्ते पुष्करिण्यश् च समुद्रश् च महोदधिः।

tvatta etāḥ punaḥ śukra vīrudho haritacchadāḥ. jāyante puṣkariṇyaś ca samudraś ca mahodadhiḥ.

इदं वै सद्म तिग्मांशो वरुणस्य परायणम्। शिवस् त्राता भवास्माकं मास्मान् अद्य विनाशय।

idaṃ vai sadma tigmāṃśo varuṇasya parāyaṇam. śivas trātā bhavāsmākaṃ māsmān adya vināśaya.

पिङ्गाक्ष लोहितग्रीव कृष्णवर्त्मन् हुताशन। परेण प्रैहि मुञ्चास्मान् सागरस्य गृहान् इव।

piṅgākṣa lohitagrīva kṛṣṇavartman hutāśana. pareṇa praihi muñcāsmān sāgarasya gṛhān iva.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तो जातवेदा द्रोणेनाक्लिष्टकर्मणा। द्रोणम् आह प्रतीतात्मा मन्दपालप्रतिज्ञया।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam ukto jātavedā droṇenākliṣṭakarmaṇā. droṇam āha pratītātmā mandapālapratijñayā.

ऋषिर् द्रोणस् त्वम् असि वै ब्रह्मैतद् व्याहृतं त्वया। ईप्सितं ते करिष्यामि न च ते विद्यते भयम्।

ṛṣir droṇas tvam asi vai brahmaitad vyāhṛtaṃ tvayā. īpsitaṃ te kariṣyāmi na ca te vidyate bhayam.

मन्दपालेन यूयं हि मम पूर्वं निवेदिताः। वर्जयेः पुत्रकान् मह्यं दहन् दावम् इति स्म ह।

mandapālena yūyaṃ hi mama pūrvaṃ niveditāḥ. varjayeḥ putrakān mahyaṃ dahan dāvam iti sma ha.

यच् च तद् वचनं तस्य त्वया यच् चेह भाषितम्। उभयं मे गरीयस् तद् ब्रूहि किं करवाणि ते। भृशं प्रीतो ऽस्मि भद्रं ते ब्रह्मन् स्तोत्रेण ते विभो।

yac ca tad vacanaṃ tasya tvayā yac ceha bhāṣitam. ubhayaṃ me garīyas tad brūhi kiṃ karavāṇi te. bhṛśaṃ prīto 'smi bhadraṃ te brahman stotreṇa te vibho.

द्रोण उवाच। त्वद्भक्तान् सर्वदेवेश जातवेदो महायशाः। इमे मार्जारकाः शुक्र नित्यम् उद्वेजयन्ति नः। एतान् कुरुष्व दंष्ट्रासु हव्यवाह सबान्धवान्।

droṇa uvāca. tvadbhaktān sarvadeveśa jātavedo mahāyaśāḥ. ime mārjārakāḥ śukra nityam udvejayanti naḥ. etān kuruṣva daṃṣṭrāsu havyavāha sabāndhavān.

वैशंपायन उवाच। तथा तत् कृतवान् वह्निर् अभ्यनुज्ञाय शार्ङ्गकान्। ददाह खाण्डवं चैव समिद्धो जनमेजय।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathā tat kṛtavān vahnir abhyanujñāya śārṅgakān. dadāha khāṇḍavaṃ caiva samiddho janamejaya.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents