महाभारत 1.220 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 220→

[mh-1-220] • 32 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। किमर्थं शार्ङ्गकान् अग्निर् न ददाह तथागते। तस्मिन् वने दह्यमाने ब्रह्मन्न् एतद् वदाशु मे।

janamejaya uvāca. kimarthaṃ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate. tasmin vane dahyamāne brahmann etad vadāśu me.

अदाहे ह्य् अश्वसेनस्य दानवस्य मयस्य च। कारणं कीर्तितं ब्रह्मञ् शार्ङ्गकानां न कीर्तितम्।

adāhe hy aśvasenasya dānavasya mayasya ca. kāraṇaṃ kīrtitaṃ brahmañ śārṅgakānāṃ na kīrtitam.

तद् एतद् अद्भुतं ब्रह्मञ् शार्ङ्गानाम् अविनाशनम्। कीर्तयस्वाग्निसंमर्दे कथं ते न विनाशिताः।

tad etad adbhutaṃ brahmañ śārṅgānām avināśanam. kīrtayasvāgnisaṃmarde kathaṃ te na vināśitāḥ.

वैशंपायन उवाच। यदर्थं शार्ङ्गकान् अग्निर् न ददाह तथागते। तस्मिन् वने दह्यमाने सर्वभूतभयंकरः। तत् ते सर्वं यथावृत्तं कथयिष्यामि भारत।

vaiśaṃpāyana uvāca. yadarthaṃ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate. tasmin vane dahyamāne sarvabhūtabhayaṃkaraḥ. tat te sarvaṃ yathāvṛttaṃ kathayiṣyāmi bhārata.

धर्मज्ञानां मुख्यतमस् तपस्वी संशितव्रतः। आसीन् महर्षिः श्रुतवान् मन्दपाल इति श्रुतः।

dharmajñānāṃ mukhyatamas tapasvī saṃśitavrataḥ. āsīn maharṣiḥ śrutavān mandapāla iti śrutaḥ.

स मार्गम् आस्थितो राजन्न् ऋषीणाम् ऊर्ध्वरेतसाम्। स्वाध्यायवान् धर्मरतस् तपस्वी विजितेन्द्रियः।

sa mārgam āsthito rājann ṛṣīṇām ūrdhvaretasām. svādhyāyavān dharmaratas tapasvī vijitendriyaḥ.

स गत्वा तपसः पारं देहम् उत्सृज्य भारत। जगाम पितृलोकाय न लेभे तत्र तत् फलम्।

sa gatvā tapasaḥ pāraṃ deham utsṛjya bhārata. jagāma pitṛlokāya na lebhe tatra tat phalam.

स लोकान् अफलान् दृष्ट्वा तपसा निर्जितान् अपि। पप्रच्छ धर्मराजस्य समीपस्थान् दिवौकसः।

sa lokān aphalān dṛṣṭvā tapasā nirjitān api. papraccha dharmarājasya samīpasthān divaukasaḥ.

किमर्थम् आवृता लोका ममैते तपसार्जिताः। किं मया न कृतं तत्र यस्येदं कर्मणः फलम्।

kimartham āvṛtā lokā mamaite tapasārjitāḥ. kiṃ mayā na kṛtaṃ tatra yasyedaṃ karmaṇaḥ phalam.

तत्राहं तत् करिष्यामि यदर्थम् इदम् आवृतम्। आप्नोमि सफलांल् लोकांस् तत् कर्म ब्रूत माचिरम्। फलम् एतस्य तपसः कथयध्वं दिवौकसः।

tatrāhaṃ tat kariṣyāmi yadartham idam āvṛtam. āpnomi saphalāṃl lokāṃs tat karma brūta māciram. phalam etasya tapasaḥ kathayadhvaṃ divaukasaḥ.

देवा ऊचुः। ऋणिनो मानवा ब्रह्मञ् जायन्ते येन तच् छृणु। क्रियाभिर् ब्रह्मचर्येण प्रजया च न संशयः।

devā ūcuḥ. ṛṇino mānavā brahmañ jāyante yena tac chṛṇu. kriyābhir brahmacaryeṇa prajayā ca na saṃśayaḥ.

तद् अपाक्रियते सर्वं यज्ञेन तपसा सुतैः। तपस्वी यज्ञकृच् चासि न तु ते विद्यते प्रजा।

tad apākriyate sarvaṃ yajñena tapasā sutaiḥ. tapasvī yajñakṛc cāsi na tu te vidyate prajā.

त इमे प्रसवस्यार्थे तव लोकाः समावृताः। प्रजायस्व ततो लोकान् उपभोक्तासि शाश्वतान्।

ta ime prasavasyārthe tava lokāḥ samāvṛtāḥ. prajāyasva tato lokān upabhoktāsi śāśvatān.

पुन्नाम्नो नरकात् पुत्रस् त्रातीति पितरं मुने। तस्माद् अपत्यसंताने यतस्व द्विजसत्तम।

punnāmno narakāt putras trātīti pitaraṃ mune. tasmād apatyasaṃtāne yatasva dvijasattama.

वैशंपायन उवाच। तच् छ्रुत्वा मन्दपालस् तु तेषां वाक्यं दिवौकसाम्। क्व नु शीघ्रम् अपत्यं स्याद् बहुलं चेत्य् अचिन्तयत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tac chrutvā mandapālas tu teṣāṃ vākyaṃ divaukasām. kva nu śīghram apatyaṃ syād bahulaṃ cety acintayat.

स चिन्तयन्न् अभ्यगच्छद् बहुलप्रसवान् खगान्। शार्ङ्गिकां शार्ङ्गको भूत्वा जरितां समुपेयिवान्।

sa cintayann abhyagacchad bahulaprasavān khagān. śārṅgikāṃ śārṅgako bhūtvā jaritāṃ samupeyivān.

तस्यां पुत्रान् अजनयच् चतुरो ब्रह्मवादिनः। तान् अपास्य स तत्रैव जगाम लपितां प्रति। बालान् सुतान् अण्डगतान् मात्रा सह मुनिर् वने।

tasyāṃ putrān ajanayac caturo brahmavādinaḥ. tān apāsya sa tatraiva jagāma lapitāṃ prati. bālān sutān aṇḍagatān mātrā saha munir vane.

तस्मिन् गते महाभागे लपितां प्रति भारत। अपत्यस्नेहसंविग्ना जरिता बह्व् अचिन्तयत्।

tasmin gate mahābhāge lapitāṃ prati bhārata. apatyasnehasaṃvignā jaritā bahv acintayat.

तेन त्यक्तान् असंत्याज्यान् ऋषीन् अण्डगतान् वने। नाजहत् पुत्रकान् आर्ता जरिता खाण्डवे नृप। बभार चैतान् संजातान् स्ववृत्त्या स्नेहविक्लवा।

tena tyaktān asaṃtyājyān ṛṣīn aṇḍagatān vane. nājahat putrakān ārtā jaritā khāṇḍave nṛpa. babhāra caitān saṃjātān svavṛttyā snehaviklavā.

ततो ऽग्निं खाण्डवं दग्धुम् आयान्तं दृष्टवान् ऋषिः। मन्दपालश् चरंस् तस्मिन् वने लपितया सह।

tato 'gniṃ khāṇḍavaṃ dagdhum āyāntaṃ dṛṣṭavān ṛṣiḥ. mandapālaś caraṃs tasmin vane lapitayā saha.

तं संकल्पं विदित्वास्य ज्ञात्वा पुत्रांश् च बालकान्। महर्षिर् मन्दपालो ऽसौ वधात् स्तोतुं प्रचक्रमे। सो ऽभितुष्टाव विप्रर्षिर् ब्राह्मणो जातवेदसम्। पुत्रान् परिददद् भीतो लोकपालं महौजसम्।

taṃ saṃkalpaṃ viditvāsya jñātvā putrāṃś ca bālakān. maharṣir mandapālo 'sau vadhāt stotuṃ pracakrame. so 'bhituṣṭāva viprarṣir brāhmaṇo jātavedasam. putrān paridadad bhīto lokapālaṃ mahaujasam.

मन्दपाल उवाच। त्वम् अग्ने सर्वदेवानां मुखं त्वम् असि हव्यवाट्। त्वम् अन्तः सर्वभूतानां गूढश् चरसि पावक।

mandapāla uvāca. tvam agne sarvadevānāṃ mukhaṃ tvam asi havyavāṭ. tvam antaḥ sarvabhūtānāṃ gūḍhaś carasi pāvaka.

त्वाम् एकम् आहुः कवयस् त्वाम् आहुस् त्रिविधं पुनः। त्वाम् अष्टधा कल्पयित्वा यज्ञवाहम् अकल्पयन्।

tvām ekam āhuḥ kavayas tvām āhus trividhaṃ punaḥ. tvām aṣṭadhā kalpayitvā yajñavāham akalpayan.

त्वया सृष्टम् इदं विश्वं वदन्ति परमर्षयः। त्वद् ऋते हि जगत् कृत्स्नं सद्यो न स्याद् धुताशन।

tvayā sṛṣṭam idaṃ viśvaṃ vadanti paramarṣayaḥ. tvad ṛte hi jagat kṛtsnaṃ sadyo na syād dhutāśana.

तुभ्यं कृत्वा नमो विप्राः स्वकर्मविजितां गतिम्। गच्छन्ति सह पत्नीभिः सुतैर् अपि च शाश्वतीम्।

tubhyaṃ kṛtvā namo viprāḥ svakarmavijitāṃ gatim. gacchanti saha patnībhiḥ sutair api ca śāśvatīm.

त्वाम् अग्ने जलदान् आहुः खे विषक्तान् सविद्युतः। दहन्ति सर्वभूतानि त्वत्तो निष्क्रम्य हायनाः।

tvām agne jaladān āhuḥ khe viṣaktān savidyutaḥ. dahanti sarvabhūtāni tvatto niṣkramya hāyanāḥ.

जातवेदस् तवैवेयं विश्वसृष्टिर् महाद्युते। तवैव कर्म विहितं भूतं सर्वं चराचरम्।

jātavedas tavaiveyaṃ viśvasṛṣṭir mahādyute. tavaiva karma vihitaṃ bhūtaṃ sarvaṃ carācaram.

त्वयापो विहिताः पूर्वं त्वयि सर्वम् इदं जगत्। त्वयि हव्यं च कव्यं च यथावत् संप्रतिष्ठितम्।

tvayāpo vihitāḥ pūrvaṃ tvayi sarvam idaṃ jagat. tvayi havyaṃ ca kavyaṃ ca yathāvat saṃpratiṣṭhitam.

अग्ने त्वम् एव ज्वलनस् त्वं धाता त्वं बृहस्पतिः। त्वम् अश्विनौ यमौ मित्रः सोमस् त्वम् असि चानिलः। ब्रह्मा भवान् समुत्तस्थौ स्थितिहेतुर् जनार्दनः। प्रलये चैव कालाग्नी रुद्ररूपी विभावसुः। जरायुणावृतं गर्भं पासि देव जगत्पते। त्वम् आत्मा जगतः स्तुत्यो देवदेव नमो ऽस्तु ते। मम पुत्रांश् च पौत्रांश् च पत्नीं रक्ष हुताशन। गृहं क्षेत्रं पशून् रक्ष रक्ष मां सर्व सर्वदा।

agne tvam eva jvalanas tvaṃ dhātā tvaṃ bṛhaspatiḥ. tvam aśvinau yamau mitraḥ somas tvam asi cānilaḥ. brahmā bhavān samuttasthau sthitihetur janārdanaḥ. pralaye caiva kālāgnī rudrarūpī vibhāvasuḥ. jarāyuṇāvṛtaṃ garbhaṃ pāsi deva jagatpate. tvam ātmā jagataḥ stutyo devadeva namo 'stu te. mama putrāṃś ca pautrāṃś ca patnīṃ rakṣa hutāśana. gṛhaṃ kṣetraṃ paśūn rakṣa rakṣa māṃ sarva sarvadā.

वैशंपायन उवाच। एवं स्तुतस् ततस् तेन मन्दपालेन पावकः। तुतोष तस्य नृपते मुनेर् अमिततेजसः। उवाच चैनं प्रीतात्मा किम् इष्टं करवाणि ते।

vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ stutas tatas tena mandapālena pāvakaḥ. tutoṣa tasya nṛpate muner amitatejasaḥ. uvāca cainaṃ prītātmā kim iṣṭaṃ karavāṇi te.

तम् अब्रवीन् मन्दपालः प्राञ्जलिर् हव्यवाहनम्। प्रदहन् खाण्डवं दावं मम पुत्रान् विसर्जय। भार्यां रक्ष गृहं रक्ष पशुं मे रक्ष सर्वदा। पतन्तु हेतयः सर्वे स्वन्यद् अस्मत् तवाभिभो। सर्वत्र सर्वदास्माकं शिवो भव हुताशन।

tam abravīn mandapālaḥ prāñjalir havyavāhanam. pradahan khāṇḍavaṃ dāvaṃ mama putrān visarjaya. bhāryāṃ rakṣa gṛhaṃ rakṣa paśuṃ me rakṣa sarvadā. patantu hetayaḥ sarve svanyad asmat tavābhibho. sarvatra sarvadāsmākaṃ śivo bhava hutāśana.

तथेति तत् प्रतिश्रुत्य भगवान् हव्यवाहनः। खाण्डवे तेन कालेन प्रजज्वाल दिधक्षया।

tatheti tat pratiśrutya bhagavān havyavāhanaḥ. khāṇḍave tena kālena prajajvāla didhakṣayā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...