महाभारत 1.219 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 219→

[mh-1-219] • 40 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तथा शैलनिपातेन भीषिताः खाण्डवालयाः। दानवा राक्षसा नागास् तरक्ष्वृक्षवनौकसः। द्विपाः प्रभिन्नाः शार्दूलाः सिंहाः केसरिणस् तथा।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathā śailanipātena bhīṣitāḥ khāṇḍavālayāḥ. dānavā rākṣasā nāgās tarakṣvṛkṣavanaukasaḥ. dvipāḥ prabhinnāḥ śārdūlāḥ siṃhāḥ kesariṇas tathā.

मृगाश् च महिषाश् चैव शतशः पक्षिणस् तथा। समुद्विग्ना विससृपुस् तथान्या भूतजातयः।

mṛgāś ca mahiṣāś caiva śataśaḥ pakṣiṇas tathā. samudvignā visasṛpus tathānyā bhūtajātayaḥ.

तं दावं समुदीक्षन्तः कृष्णौ चाभ्युद्यतायुधौ। उत्पातनादशब्देन संत्रासित इवाभवन्। ते वनं प्रसमीक्ष्याथ दह्यमानम् अनेकधा। कृष्णम् अभ्युद्यतास्त्रं च नादं मुमुचुर् उल्बणम्। तेन नादेन रौद्रेण नादेन च विभावसोः। ररास गगनं कृत्स्नम् उत्पातजलदैर् इव। ततः कृष्णो महाबाहुः स्वतेजो भास्वरं महत्।

taṃ dāvaṃ samudīkṣantaḥ kṛṣṇau cābhyudyatāyudhau. utpātanādaśabdena saṃtrāsita ivābhavan. te vanaṃ prasamīkṣyātha dahyamānam anekadhā. kṛṣṇam abhyudyatāstraṃ ca nādaṃ mumucur ulbaṇam. tena nādena raudreṇa nādena ca vibhāvasoḥ. rarāsa gaganaṃ kṛtsnam utpātajaladair iva. tataḥ kṛṣṇo mahābāhuḥ svatejo bhāsvaraṃ mahat.

स्वतेजोभास्वरं चक्रम् उत्ससर्ज जनार्दनः। तेन ता जातयः क्षुद्राः सदानवनिशाचराः। निकृत्ताः शतशः सर्वा निपेतुर् अनलं क्षणात्।

svatejobhāsvaraṃ cakram utsasarja janārdanaḥ. tena tā jātayaḥ kṣudrāḥ sadānavaniśācarāḥ. nikṛttāḥ śataśaḥ sarvā nipetur analaṃ kṣaṇāt.

अदृश्यन् राक्षसास् तत्र कृष्णचक्रविदारिताः। वसारुधिरसंपृक्ताः संध्यायाम् इव तोयदाः।

adṛśyan rākṣasās tatra kṛṣṇacakravidāritāḥ. vasārudhirasaṃpṛktāḥ saṃdhyāyām iva toyadāḥ.

पिशाचान् पक्षिणो नागान् पशूंश् चापि सहस्रशः। निघ्नंश् चरति वार्ष्णेयः कालवत् तत्र भारत।

piśācān pakṣiṇo nāgān paśūṃś cāpi sahasraśaḥ. nighnaṃś carati vārṣṇeyaḥ kālavat tatra bhārata.

क्षिप्तं क्षिप्तं हि तच् चक्रं कृष्णस्यामित्रघातिनः। हत्वानेकानि सत्त्वानि पाणिम् एति पुनः पुनः।

kṣiptaṃ kṣiptaṃ hi tac cakraṃ kṛṣṇasyāmitraghātinaḥ. hatvānekāni sattvāni pāṇim eti punaḥ punaḥ.

तथा तु निघ्नतस् तस्य सर्वसत्त्वानि भारत। बभूव रूपम् अत्युग्रं सर्वभूतात्मनस् तदा।

tathā tu nighnatas tasya sarvasattvāni bhārata. babhūva rūpam atyugraṃ sarvabhūtātmanas tadā.

समेतानां च देवानां दानवानां च सर्वशः। विजेता नाभवत् कश् चित् कृष्णपाण्डवयोर् मृधे।

sametānāṃ ca devānāṃ dānavānāṃ ca sarvaśaḥ. vijetā nābhavat kaś cit kṛṣṇapāṇḍavayor mṛdhe.

तयोर् बलात् परित्रातुं तं दावं तु यदा सुराः। नाशक्नुवञ् शमयितुं तदाभूवन् पराङ्मुखाः।

tayor balāt paritrātuṃ taṃ dāvaṃ tu yadā surāḥ. nāśaknuvañ śamayituṃ tadābhūvan parāṅmukhāḥ.

शतक्रतुश् च संप्रेक्ष्य विमुखान् देवतागणान्। बभूवावस्थितः प्रीतः प्रशंसन् कृष्णपाण्डवौ।

śatakratuś ca saṃprekṣya vimukhān devatāgaṇān. babhūvāvasthitaḥ prītaḥ praśaṃsan kṛṣṇapāṇḍavau.

निवृत्तेषु तु देवेषु वाग् उवाचाशरीरिणी। शतक्रतुम् अभिप्रेक्ष्य महागम्भीरनिःस्वना।

nivṛtteṣu tu deveṣu vāg uvācāśarīriṇī. śatakratum abhiprekṣya mahāgambhīraniḥsvanā.

न ते सखा संनिहितस् तक्षकः पन्नगोत्तमः। दाहकाले खाण्डवस्य कुरुक्षेत्रं गतो ह्य् असौ।

na te sakhā saṃnihitas takṣakaḥ pannagottamaḥ. dāhakāle khāṇḍavasya kurukṣetraṃ gato hy asau.

न च शक्यौ त्वया जेतुं युद्धे ऽस्मिन् समवस्थितौ। वासुदेवार्जुनौ शक्र निबोधेदं वचो मम।

na ca śakyau tvayā jetuṃ yuddhe 'smin samavasthitau. vāsudevārjunau śakra nibodhedaṃ vaco mama.

नरनारायणौ देवौ ताव् एतौ विश्रुतौ दिवि। भवान् अप्य् अभिजानाति यद्वीर्यौ यत्पराक्रमौ।

naranārāyaṇau devau tāv etau viśrutau divi. bhavān apy abhijānāti yadvīryau yatparākramau.

नैतौ शक्यौ दुराधर्षौ विजेतुम् अजितौ युधि। अपि सर्वेषु लोकेषु पुराणाव् ऋषिसत्तमौ।

naitau śakyau durādharṣau vijetum ajitau yudhi. api sarveṣu lokeṣu purāṇāv ṛṣisattamau.

पूजनीयतमाव् एताव् अपि सर्वैः सुरासुरैः। सयक्षरक्षोगन्धर्वनरकिंनरपन्नगैः।

pūjanīyatamāv etāv api sarvaiḥ surāsuraiḥ. sayakṣarakṣogandharvanarakiṃnarapannagaiḥ.

तस्माद् इतः सुरैः सार्धं गन्तुम् अर्हसि वासव। दिष्टं चाप्य् अनुपश्यैतत् खाण्डवस्य विनाशनम्।

tasmād itaḥ suraiḥ sārdhaṃ gantum arhasi vāsava. diṣṭaṃ cāpy anupaśyaitat khāṇḍavasya vināśanam.

इति वाचम् अभिश्रुत्य तथ्यम् इत्य् अमरेश्वरः। कोपामर्षौ समुत्सृज्य संप्रतस्थे दिवं तदा।

iti vācam abhiśrutya tathyam ity amareśvaraḥ. kopāmarṣau samutsṛjya saṃpratasthe divaṃ tadā.

तं प्रस्थितं महात्मानं समवेक्ष्य दिवौकसः। त्वरिताः सहिता राजन्न् अनुजग्मुः शतक्रतुम्।

taṃ prasthitaṃ mahātmānaṃ samavekṣya divaukasaḥ. tvaritāḥ sahitā rājann anujagmuḥ śatakratum.

देवराजं तदा यान्तं सह देवैर् उदीक्ष्य तु। वासुदेवार्जुनौ वीरौ सिंहनादं विनेदतुः।

devarājaṃ tadā yāntaṃ saha devair udīkṣya tu. vāsudevārjunau vīrau siṃhanādaṃ vinedatuḥ.

देवराजे गते राजन् प्रहृष्टौ कृष्णपाण्डवौ। निर्विशङ्कं पुनर् दावं दाहयाम् आसतुस् तदा।

devarāje gate rājan prahṛṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau. nirviśaṅkaṃ punar dāvaṃ dāhayām āsatus tadā.

स मारुत इवाभ्राणि नाशयित्वार्जुनः सुरान्। व्यधमच् छरसंपातैः प्राणिनः खाण्डवालयान्।

sa māruta ivābhrāṇi nāśayitvārjunaḥ surān. vyadhamac charasaṃpātaiḥ prāṇinaḥ khāṇḍavālayān.

न च स्म किं चिच् छक्नोति भूतं निश्चरितुं ततः। संछिद्यमानम् इषुभिर् अस्यता सव्यसाचिना।

na ca sma kiṃ cic chaknoti bhūtaṃ niścarituṃ tataḥ. saṃchidyamānam iṣubhir asyatā savyasācinā.

नाशकंस् तत्र भूतानि महान्त्य् अपि रणे ऽर्जुनम्। निरीक्षितुम् अमोघेषुं करिष्यन्ति कुतो रणम्।

nāśakaṃs tatra bhūtāni mahānty api raṇe 'rjunam. nirīkṣitum amogheṣuṃ kariṣyanti kuto raṇam.

शतेनैकं च विव्याध शतं चैकेन पत्रिणा। व्यसवस् ते ऽपतन्न् अग्नौ साक्षात् कालहता इव।

śatenaikaṃ ca vivyādha śataṃ caikena patriṇā. vyasavas te 'patann agnau sākṣāt kālahatā iva.

न चालभन्त ते शर्म रोधःसु विषमेषु च। पितृदेवनिवासेषु संतापश् चाप्य् अजायत।

na cālabhanta te śarma rodhaḥsu viṣameṣu ca. pitṛdevanivāseṣu saṃtāpaś cāpy ajāyata.

भूतसंघसहस्राश् च दीनाश् चक्रुर् महास्वनम्। रुरुवुर् वारणाश् चैव तथैव मृगपक्षिणः। तेन शब्देन वित्रेसुर् गङ्गोदधिचरा झषाः। अप्सु न व्यचरंश् चैव तथान्ये मृगपक्षिणः। विद्याधरगणाश् चैव ये च तत्र वनौकसः।

bhūtasaṃghasahasrāś ca dīnāś cakrur mahāsvanam. ruruvur vāraṇāś caiva tathaiva mṛgapakṣiṇaḥ. tena śabdena vitresur gaṅgodadhicarā jhaṣāḥ. apsu na vyacaraṃś caiva tathānye mṛgapakṣiṇaḥ. vidyādharagaṇāś caiva ye ca tatra vanaukasaḥ.

न ह्य् अर्जुनं महाबाहुं नापि कृष्णं महाबलम्। निरीक्षितुं वै शक्नोति कश् चिद् योद्धुं कुतः पुनः।

na hy arjunaṃ mahābāhuṃ nāpi kṛṣṇaṃ mahābalam. nirīkṣituṃ vai śaknoti kaś cid yoddhuṃ kutaḥ punaḥ.

एकायनगता ये ऽपि निष्पतन्त्य् अत्र के चन। राक्षसान् दानवान् नागाञ् जघ्ने चक्रेण तान् हरिः।

ekāyanagatā ye 'pi niṣpatanty atra ke cana. rākṣasān dānavān nāgāñ jaghne cakreṇa tān hariḥ.

ते विभिन्नशिरोदेहाश् चक्रवेगाद् गतासवः। पेतुर् आस्ये महाकाया दीप्तस्य वसुरेतसः।

te vibhinnaśirodehāś cakravegād gatāsavaḥ. petur āsye mahākāyā dīptasya vasuretasaḥ.

स मांसरुधिरौघैश् च मेदौघैश् च समीरितः। उपर्य् आकाशगो वह्निर् विधूमः समदृश्यत।

sa māṃsarudhiraughaiś ca medaughaiś ca samīritaḥ. upary ākāśago vahnir vidhūmaḥ samadṛśyata.

दीप्ताक्षो दीप्तजिह्वश् च दीप्तव्यात्तमहाननः। दीप्तोर्ध्वकेशः पिङ्गाक्षः पिबन् प्राणभृतां वसाम्।

dīptākṣo dīptajihvaś ca dīptavyāttamahānanaḥ. dīptordhvakeśaḥ piṅgākṣaḥ piban prāṇabhṛtāṃ vasām.

तां स कृष्णार्जुनकृतां सुधां प्राप्य हुताशनः। बभूव मुदितस् तृप्तः परां निर्वृतिम् आगतः।

tāṃ sa kṛṣṇārjunakṛtāṃ sudhāṃ prāpya hutāśanaḥ. babhūva muditas tṛptaḥ parāṃ nirvṛtim āgataḥ.

अथासुरं मयं नाम तक्षकस्य निवेशनात्। विप्रद्रवन्तं सहसा ददर्श मधुसूदनः।

athāsuraṃ mayaṃ nāma takṣakasya niveśanāt. vipradravantaṃ sahasā dadarśa madhusūdanaḥ.

तम् अग्निः प्रार्थयाम् आस दिधक्षुर् वातसारथिः। देहवान् वै जटी भूत्वा नदंश् च जलदो यथा। ज्ञात्वा तं दानवेन्द्राणां मयं वै शिल्पिनां वरम्। जिघांसुर् वासुदेवश् च चक्रम् उद्यम्य विष्ठितः। जिह्वया लेलिहानो ऽग्निर् मयं दग्धुं तम् अन्वगात्।

tam agniḥ prārthayām āsa didhakṣur vātasārathiḥ. dehavān vai jaṭī bhūtvā nadaṃś ca jalado yathā. jñātvā taṃ dānavendrāṇāṃ mayaṃ vai śilpināṃ varam. jighāṃsur vāsudevaś ca cakram udyamya viṣṭhitaḥ. jihvayā lelihāno 'gnir mayaṃ dagdhuṃ tam anvagāt.

स चक्रम् उद्यतं दृष्ट्वा दिधक्षुं च हुताशनम्। अभिधावार्जुनेत्य् एवं मयश् चुक्रोश भारत।

sa cakram udyataṃ dṛṣṭvā didhakṣuṃ ca hutāśanam. abhidhāvārjunety evaṃ mayaś cukrośa bhārata.

तस्य भीतस्वनं श्रुत्वा मा भैर् इति धनंजयः। प्रत्युवाच मयं पार्थो जीवयन्न् इव भारत। तं न भेतव्यम् इत्य् आह मयं पार्थो दयापरः।

tasya bhītasvanaṃ śrutvā mā bhair iti dhanaṃjayaḥ. pratyuvāca mayaṃ pārtho jīvayann iva bhārata. taṃ na bhetavyam ity āha mayaṃ pārtho dayāparaḥ.

तं पार्थेनाभये दत्ते नमुचेर् भ्रातरं मयम्। न हन्तुम् ऐच्छद् दाशार्हः पावको न ददाह च। वैशंपायन उवाच। तद् वनं पावको धीमान् दिनानि दश पञ्च च। ददाह कृष्णपार्थाभ्यां रक्षितः पाकशासनात्।

taṃ pārthenābhaye datte namucer bhrātaraṃ mayam. na hantum aicchad dāśārhaḥ pāvako na dadāha ca. vaiśaṃpāyana uvāca. tad vanaṃ pāvako dhīmān dināni daśa pañca ca. dadāha kṛṣṇapārthābhyāṃ rakṣitaḥ pākaśāsanāt.

तस्मिन् वने दह्यमाने षड् अग्निर् न ददाह च। अश्वसेनं मयं चापि चतुरः शार्ङ्गकान् इति।

tasmin vane dahyamāne ṣaḍ agnir na dadāha ca. aśvasenaṃ mayaṃ cāpi caturaḥ śārṅgakān iti.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents