महाभारत 1.218 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 218→

[mh-1-218] • 50 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तस्याभिवर्षतो वारि पाण्डवः प्रत्यवारयत्। शरवर्षेण बीभत्सुर् उत्तमास्त्राणि दर्शयन्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasyābhivarṣato vāri pāṇḍavaḥ pratyavārayat. śaravarṣeṇa bībhatsur uttamāstrāṇi darśayan.

शरैः समन्ततः सर्वं खाण्डवं चापि पाण्डवः। छादयाम् आस तद् वर्षम् अपकृष्य ततो वनात्।

śaraiḥ samantataḥ sarvaṃ khāṇḍavaṃ cāpi pāṇḍavaḥ. chādayām āsa tad varṣam apakṛṣya tato vanāt.

न च स्म किं चिच् छक्नोति भूतं निश्चरितुं ततः। तद् दृष्ट्वा वारितं तोयं नाराचैः सव्यसाचिना। आश्चर्यम् अगमन् देवा मुनयश् च दिवि स्थिताः। संछाद्यमाने खगमैर् अस्यता सव्यसाचिना।

na ca sma kiṃ cic chaknoti bhūtaṃ niścarituṃ tataḥ. tad dṛṣṭvā vāritaṃ toyaṃ nārācaiḥ savyasācinā. āścaryam agaman devā munayaś ca divi sthitāḥ. saṃchādyamāne khagamair asyatā savyasācinā.

तक्षकस् तु न तत्रासीत् सर्पराजो महाबलः। दह्यमाने वने तस्मिन् कुरुक्षेत्रे ऽभवत् तदा।

takṣakas tu na tatrāsīt sarparājo mahābalaḥ. dahyamāne vane tasmin kurukṣetre 'bhavat tadā.

अश्वसेनस् तु तत्रासीत् तक्षकस्य सुतो बली। स यत्नम् अकरोत् तीव्रं मोक्षार्थं हव्यवाहनात्।

aśvasenas tu tatrāsīt takṣakasya suto balī. sa yatnam akarot tīvraṃ mokṣārthaṃ havyavāhanāt.

न शशाक विनिर्गन्तुं कौन्तेयशरपीडितः। मोक्षयाम् आस तं माता निगीर्य भुजगात्मजा।

na śaśāka vinirgantuṃ kaunteyaśarapīḍitaḥ. mokṣayām āsa taṃ mātā nigīrya bhujagātmajā.

तस्य पूर्वं शिरो ग्रस्तं पुच्छम् अस्य निगीर्यते। ऊर्ध्वम् आचक्रमे सा तु पन्नगी पुत्रगृद्धिनी।

tasya pūrvaṃ śiro grastaṃ puccham asya nigīryate. ūrdhvam ācakrame sā tu pannagī putragṛddhinī.

तस्यास् तीक्ष्णेन भल्लेन पृथुधारेण पाण्डवः। शिरश् चिच्छेद गच्छन्त्यास् ताम् अपश्यत् सुरेश्वरः।

tasyās tīkṣṇena bhallena pṛthudhāreṇa pāṇḍavaḥ. śiraś ciccheda gacchantyās tām apaśyat sureśvaraḥ.

तं मुमोचयिषुर् वज्री वातवर्षेण पाण्डवम्। मोहयाम् आस तत्कालम् अश्वसेनस् त्व् अमुच्यत।

taṃ mumocayiṣur vajrī vātavarṣeṇa pāṇḍavam. mohayām āsa tatkālam aśvasenas tv amucyata.

तां च मायां तदा दृष्ट्वा घोरां नागेन वञ्चितः। द्विधा त्रिधा च चिच्छेद खगतान् एव भारत।

tāṃ ca māyāṃ tadā dṛṣṭvā ghorāṃ nāgena vañcitaḥ. dvidhā tridhā ca ciccheda khagatān eva bhārata.

शशाप तं च संक्रुद्धो बीभत्सुर् जिह्मगामिनम्। पावको वासुदेवश् च अप्रतिष्ठो भवेद् इति।

śaśāpa taṃ ca saṃkruddho bībhatsur jihmagāminam. pāvako vāsudevaś ca apratiṣṭho bhaved iti.

ततो जिष्णुः सहस्राक्षं खं वितत्येषुभिः शितैः। योधयाम् आस संक्रुद्धो वञ्चनां ताम् अनुस्मरन्।

tato jiṣṇuḥ sahasrākṣaṃ khaṃ vitatyeṣubhiḥ śitaiḥ. yodhayām āsa saṃkruddho vañcanāṃ tām anusmaran.

देवराड् अपि तं दृष्ट्वा संरब्धम् इव फल्गुनम्। स्वम् अस्त्रम् असृजद् दीप्तं यत् ततानाखिलं नभः। सुभद्रजवम् आदीप्तं तदा वायुं विसर्ज ह।

devarāḍ api taṃ dṛṣṭvā saṃrabdham iva phalgunam. svam astram asṛjad dīptaṃ yat tatānākhilaṃ nabhaḥ. subhadrajavam ādīptaṃ tadā vāyuṃ visarja ha.

ततो वायुर् महाघोषः क्षोभयन् सर्वसागरान्। वियत्स्थो ऽजनयन् मेघाञ् जलधारामुचो ऽऽकुलान्। ततो ऽशनिमुचो घोरांस् तडित्स्तनितनिःस्वनान्।

tato vāyur mahāghoṣaḥ kṣobhayan sarvasāgarān. viyatstho 'janayan meghāñ jaladhārāmuco ''kulān. tato 'śanimuco ghorāṃs taḍitstanitaniḥsvanān.

तद्विघातार्थम् असृजद् अर्जुनो ऽप्य् अस्त्रम् उत्तमम्। वायव्यम् एवाभिमन्त्र्य प्रतिपत्तिविशारदः।

tadvighātārtham asṛjad arjuno 'py astram uttamam. vāyavyam evābhimantrya pratipattiviśāradaḥ.

तेनेन्द्राशनिमेघानां वीर्यौजस् तद्विनाशितम्। जलधाराश् च ताः शोषं जग्मुर् नेशुश् च विद्युतः।

tenendrāśanimeghānāṃ vīryaujas tadvināśitam. jaladhārāś ca tāḥ śoṣaṃ jagmur neśuś ca vidyutaḥ.

क्षणेन चाभवद् व्योम संप्रशान्तरजस्तमः। सुखशीतानिलगुणं प्रकृतिस्थार्कमण्डलम्।

kṣaṇena cābhavad vyoma saṃpraśāntarajastamaḥ. sukhaśītānilaguṇaṃ prakṛtisthārkamaṇḍalam.

निष्प्रतीकारहृष्टश् च हुतभुग् विविधाकृतिः। सिच्यमानो वसौघैस् तैः प्राणिनां देहनिःसृतैः। प्रजज्वालातुलार्चिष्मान् स्वनादैः पूरयञ् जगत्।

niṣpratīkārahṛṣṭaś ca hutabhug vividhākṛtiḥ. sicyamāno vasaughais taiḥ prāṇināṃ dehaniḥsṛtaiḥ. prajajvālātulārciṣmān svanādaiḥ pūrayañ jagat.

कृष्णाभ्यां रक्षितं दृष्ट्वा तं च दावम् अहंकृताः। समुत्पेतुर् अथाकाशं सुपर्णाद्याः पतत्रिणः।

kṛṣṇābhyāṃ rakṣitaṃ dṛṣṭvā taṃ ca dāvam ahaṃkṛtāḥ. samutpetur athākāśaṃ suparṇādyāḥ patatriṇaḥ.

गरुडा वज्रसदृशैः पक्षतुण्डनखैस् तथा। प्रहर्तुकामाः संपेतुर् आकाशात् कृष्णपाण्डवौ।

garuḍā vajrasadṛśaiḥ pakṣatuṇḍanakhais tathā. prahartukāmāḥ saṃpetur ākāśāt kṛṣṇapāṇḍavau.

तथैवोरगसंघाताः पाण्डवस्य समीपतः। उत्सृजन्तो विषं घोरं निश्चेरुर् ज्वलिताननाः। तांश् चार्कसदृशैर् अस्त्रैः परपक्षसमाश्रितान्।

tathaivoragasaṃghātāḥ pāṇḍavasya samīpataḥ. utsṛjanto viṣaṃ ghoraṃ niścerur jvalitānanāḥ. tāṃś cārkasadṛśair astraiḥ parapakṣasamāśritān.

तांश् चकर्त शरैः पार्थः सरोषान् दृश्य खेचरान्। विवशाश् चापतन् दीप्तं देहाभावाय पावकम्।

tāṃś cakarta śaraiḥ pārthaḥ saroṣān dṛśya khecarān. vivaśāś cāpatan dīptaṃ dehābhāvāya pāvakam.

ततः सुराः सगन्धर्वा यक्षराक्षसपन्नगाः। उत्पेतुर् नादम् अतुलम् उत्सृजन्तो रणार्थिणः।

tataḥ surāḥ sagandharvā yakṣarākṣasapannagāḥ. utpetur nādam atulam utsṛjanto raṇārthiṇaḥ.

अयःकणपचक्राश्मभुशुण्ड्युद्यतबाहवः। कृष्णपार्थौ जिघांसन्तः क्रोधसंमूर्च्छितौजसः।

ayaḥkaṇapacakrāśmabhuśuṇḍyudyatabāhavaḥ. kṛṣṇapārthau jighāṃsantaḥ krodhasaṃmūrcchitaujasaḥ.

तेषाम् अभिव्याहरतां शस्त्रवर्षं च मुञ्चताम्। प्रममाथोत्तमाङ्गानि बीभत्सुर् निशितैः शरैः।

teṣām abhivyāharatāṃ śastravarṣaṃ ca muñcatām. pramamāthottamāṅgāni bībhatsur niśitaiḥ śaraiḥ.

कृष्णश् च सुमहातेजाश् चक्रेणारिनिहा तदा। दैत्यदानवसंघानां चकार कदनं महत्।

kṛṣṇaś ca sumahātejāś cakreṇārinihā tadā. daityadānavasaṃghānāṃ cakāra kadanaṃ mahat.

अथापरे शरैर् विद्धाश् चक्रवेगेरितास् तदा। वेलाम् इव समासाद्य व्यातिष्ठन्त महौजसः। शेरते रुधिरक्लिन्ना इन्द्रगोपकसंनिभाः।

athāpare śarair viddhāś cakravegeritās tadā. velām iva samāsādya vyātiṣṭhanta mahaujasaḥ. śerate rudhiraklinnā indragopakasaṃnibhāḥ.

ततः शक्रो ऽभिसंक्रुद्धस् त्रिदशानां महेश्वरः। पाण्डुरं गजम् आस्थाय ताव् उभौ समभिद्रवत्।

tataḥ śakro 'bhisaṃkruddhas tridaśānāṃ maheśvaraḥ. pāṇḍuraṃ gajam āsthāya tāv ubhau samabhidravat.

अशनिं गृह्य तरसा वज्रम् अस्त्रम् अवासृजत्। हताव् एताव् इति प्राह सुरान् असुरसूदनः।

aśaniṃ gṛhya tarasā vajram astram avāsṛjat. hatāv etāv iti prāha surān asurasūdanaḥ.

ततः समुद्यतां दृष्ट्वा देवेन्द्रेण महाशनिम्। जगृहुः सर्वशस्त्राणि स्वानि स्वानि सुरास् तदा।

tataḥ samudyatāṃ dṛṣṭvā devendreṇa mahāśanim. jagṛhuḥ sarvaśastrāṇi svāni svāni surās tadā.

कालदण्डं यमो राजा शिबिकां च धनेश्वरः। पाशं च वरुणस् तत्र विचक्रं च तथा शिवः। स्कन्दः शक्तिं समादाय तस्थौ मेरुर् इवाचलः। शक्तिं खड्गं यातुराजः समीरो ऽङ्कुशम् एव च।

kāladaṇḍaṃ yamo rājā śibikāṃ ca dhaneśvaraḥ. pāśaṃ ca varuṇas tatra vicakraṃ ca tathā śivaḥ. skandaḥ śaktiṃ samādāya tasthau merur ivācalaḥ. śaktiṃ khaḍgaṃ yāturājaḥ samīro 'ṅkuśam eva ca.

ओषधीर् दीप्यमानाश् च जगृहाते ऽश्विनाव् अपि। जगृहे च धनुर् धाता मुसलं च जयस् तथा।

oṣadhīr dīpyamānāś ca jagṛhāte 'śvināv api. jagṛhe ca dhanur dhātā musalaṃ ca jayas tathā.

पर्वतं चापि जग्राह क्रुद्धस् त्वष्टा महाबलः। अंशस् तु शक्तिं जग्राह मृत्युर् देवः परश्वधम्।

parvataṃ cāpi jagrāha kruddhas tvaṣṭā mahābalaḥ. aṃśas tu śaktiṃ jagrāha mṛtyur devaḥ paraśvadham.

प्रगृह्य परिघं घोरं विचचारार्यमा अपि। मित्रश् च क्षुरपर्यन्तं चक्रं गृह्य व्यतिष्ठत।

pragṛhya parighaṃ ghoraṃ vicacārāryamā api. mitraś ca kṣuraparyantaṃ cakraṃ gṛhya vyatiṣṭhata.

पूषा भगश् च संक्रुद्धः सविता च विशां पते। आत्तकार्मुकनिस्त्रिंशाः कृष्णपार्थाव् अभिद्रुताः।

pūṣā bhagaś ca saṃkruddhaḥ savitā ca viśāṃ pate. āttakārmukanistriṃśāḥ kṛṣṇapārthāv abhidrutāḥ.

रुद्राश् च वसवश् चैव मरुतश् च महाबलाः। विश्वेदेवास् तथा साध्या दीप्यमानाः स्वतेजसा।

rudrāś ca vasavaś caiva marutaś ca mahābalāḥ. viśvedevās tathā sādhyā dīpyamānāḥ svatejasā.

एते चान्ये च बहवो देवास् तौ पुरुषोत्तमौ। कृष्णपार्थौ जिघांसन्तः प्रतीयुर् विविधायुधाः।

ete cānye ca bahavo devās tau puruṣottamau. kṛṣṇapārthau jighāṃsantaḥ pratīyur vividhāyudhāḥ.

तत्राद्भुतान्य् अदृश्यन्त निमित्तानि महाहवे। युगान्तसमरूपाणि भूतोत्सादाय भारत।

tatrādbhutāny adṛśyanta nimittāni mahāhave. yugāntasamarūpāṇi bhūtotsādāya bhārata.

तथा तु दृष्ट्वा संरब्धं शक्रं देवैः सहाच्युतौ। अभीतौ युधि दुर्धर्षौ तस्थतुः सज्जकार्मुकौ।

tathā tu dṛṣṭvā saṃrabdhaṃ śakraṃ devaiḥ sahācyutau. abhītau yudhi durdharṣau tasthatuḥ sajjakārmukau.

आगतांश् चैव तान् दृष्ट्वा देवान् एकैकशस् ततः। न्यवारयेतां संक्रुद्धौ बाणैर् वज्रोपमैस् तदा।

āgatāṃś caiva tān dṛṣṭvā devān ekaikaśas tataḥ. nyavārayetāṃ saṃkruddhau bāṇair vajropamais tadā.

असकृद् भग्नसंकल्पाः सुराश् च बहुशः कृताः। भयाद् रणं परित्यज्य शक्रम् एवाभिशिश्रियुः।

asakṛd bhagnasaṃkalpāḥ surāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ. bhayād raṇaṃ parityajya śakram evābhiśiśriyuḥ.

दृष्ट्वा निवारितान् देवान् माधवेनार्जुनेन च। आश्चर्यम् अगमंस् तत्र मुनयो दिवि विष्ठिताः।

dṛṣṭvā nivāritān devān mādhavenārjunena ca. āścaryam agamaṃs tatra munayo divi viṣṭhitāḥ.

शक्रश् चापि तयोर् वीर्यम् उपलभ्यासकृद् रणे। बभूव परमप्रीतो भूयश् चैताव् अयोधयत्।

śakraś cāpi tayor vīryam upalabhyāsakṛd raṇe. babhūva paramaprīto bhūyaś caitāv ayodhayat.

ततो ऽश्मवर्षं सुमहद् व्यसृजत् पाकशासनः। भूय एव तदा वीर्यं जिज्ञासुः सव्यसाचिनः। तच् छरैर् अर्जुनो वर्षं प्रतिजघ्ने ऽत्यमर्षणः।

tato 'śmavarṣaṃ sumahad vyasṛjat pākaśāsanaḥ. bhūya eva tadā vīryaṃ jijñāsuḥ savyasācinaḥ. tac charair arjuno varṣaṃ pratijaghne 'tyamarṣaṇaḥ.

विफलं क्रियमाणं तत् संप्रेक्ष्य च शतक्रतुः। भूयः संवर्धयाम् आस तद् वर्षं देवराड् अथ।

viphalaṃ kriyamāṇaṃ tat saṃprekṣya ca śatakratuḥ. bhūyaḥ saṃvardhayām āsa tad varṣaṃ devarāḍ atha.

सो ऽश्मवर्षं महावेगैर् इषुभिः पाकशासनिः। विलयं गमयाम् आस हर्षयन् पितरं तदा।

so 'śmavarṣaṃ mahāvegair iṣubhiḥ pākaśāsaniḥ. vilayaṃ gamayām āsa harṣayan pitaraṃ tadā.

समुत्पाट्य तु पाणिभ्यां मन्दराच् छिखरं महत्। सद्रुमं व्यसृजच् छक्रो जिघांसुः पाण्डुनन्दनम्।

samutpāṭya tu pāṇibhyāṃ mandarāc chikharaṃ mahat. sadrumaṃ vyasṛjac chakro jighāṃsuḥ pāṇḍunandanam.

ततो ऽर्जुनो वेगवद्भिर् ज्वलिताग्रैर् अजिह्मगैः। बाणैर् विध्वंसयाम् आस गिरेः शृङ्गं सहस्रधा।

tato 'rjuno vegavadbhir jvalitāgrair ajihmagaiḥ. bāṇair vidhvaṃsayām āsa gireḥ śṛṅgaṃ sahasradhā.

गिरेर् विशीर्यमाणस्य तस्य रूपं तदा बभौ। सार्कचन्द्रग्रहस्येव नभसः प्रविशीर्यतः।

girer viśīryamāṇasya tasya rūpaṃ tadā babhau. sārkacandragrahasyeva nabhasaḥ praviśīryataḥ.

तेनावाक्पतता दावे शैलेन महता भृशम्। भूय एव हतास् तत्र प्राणिनः खाण्डवालयाः।

tenāvākpatatā dāve śailena mahatā bhṛśam. bhūya eva hatās tatra prāṇinaḥ khāṇḍavālayāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...