महाभारत 1.203 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 203→

[mh-1-203] • 30 श्लोकाः

नारद उवाच। ततो देवर्षयः सर्वे सिद्धाश् च परमर्षयः। जग्मुस् तदा पराम् आर्तिं दृष्ट्वा तत् कदनं महत्।

nārada uvāca. tato devarṣayaḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ. jagmus tadā parām ārtiṃ dṛṣṭvā tat kadanaṃ mahat.

ते ऽभिजग्मुर् जितक्रोधा जितात्मानो जितेन्द्रियाः। पितामहस्य भवनं जगतः कृपया तदा।

te 'bhijagmur jitakrodhā jitātmāno jitendriyāḥ. pitāmahasya bhavanaṃ jagataḥ kṛpayā tadā.

ततो ददृशुर् आसीनं सह देवैः पितामहम्। सिद्धैर् ब्रह्मर्षिभिश् चैव समन्तात् परिवारितम्।

tato dadṛśur āsīnaṃ saha devaiḥ pitāmaham. siddhair brahmarṣibhiś caiva samantāt parivāritam.

तत्र देवो महादेवस् तत्राग्निर् वायुना सह। चन्द्रादित्यौ च धर्मश् च परमेष्ठी तथा बुधः।

tatra devo mahādevas tatrāgnir vāyunā saha. candrādityau ca dharmaś ca parameṣṭhī tathā budhaḥ.

वैखानसा वालखिल्या वानप्रस्था मरीचिपाः। अजाश् चैवाविमूढाश् च तेजोगर्भास् तपस्विनः। ऋषयः सर्व एवैते पितामहम् उपासते।

vaikhānasā vālakhilyā vānaprasthā marīcipāḥ. ajāś caivāvimūḍhāś ca tejogarbhās tapasvinaḥ. ṛṣayaḥ sarva evaite pitāmaham upāsate.

ततो ऽभिगम्य सहिताः सर्व एव महर्षयः। सुन्दोपसुन्दयोः कर्म सर्वम् एव शशंसिरे।

tato 'bhigamya sahitāḥ sarva eva maharṣayaḥ. sundopasundayoḥ karma sarvam eva śaśaṃsire.

यथाकृतं यथा चैव कृतं येन क्रमेण च। न्यवेदयंस् ततः सर्वम् अखिलेन पितामहे।

yathākṛtaṃ yathā caiva kṛtaṃ yena krameṇa ca. nyavedayaṃs tataḥ sarvam akhilena pitāmahe.

ततो देवगणाः सर्वे ते चैव परमर्षयः। तम् एवार्थं पुरस्कृत्य पितामहम् अचोदयन्।

tato devagaṇāḥ sarve te caiva paramarṣayaḥ. tam evārthaṃ puraskṛtya pitāmaham acodayan.

ततः पितामहः श्रुत्वा सर्वेषां तद् वचस् तदा। मुहूर्तम् इव संचिन्त्य कर्तव्यस्य विनिश्चयम्।

tataḥ pitāmahaḥ śrutvā sarveṣāṃ tad vacas tadā. muhūrtam iva saṃcintya kartavyasya viniścayam.

तयोर् वधं समुद्दिश्य विश्वकर्माणम् आह्वयत्। दृष्ट्वा च विश्वकर्माणं व्यादिदेश पितामहः। सृज्यतां प्रार्थनीयेह प्रमदेति महातपाः।

tayor vadhaṃ samuddiśya viśvakarmāṇam āhvayat. dṛṣṭvā ca viśvakarmāṇaṃ vyādideśa pitāmahaḥ. sṛjyatāṃ prārthanīyeha pramadeti mahātapāḥ.

पितामहं नमस्कृत्य तद्वाक्यम् अभिनन्द्य च। निर्ममे योषितं दिव्यां चिन्तयित्वा प्रयत्नतः।

pitāmahaṃ namaskṛtya tadvākyam abhinandya ca. nirmame yoṣitaṃ divyāṃ cintayitvā prayatnataḥ.

त्रिषु लोकेषु यत् किं चिद् भूतं स्थावरजङ्गमम्। समानयद् दर्शनीयं तत् तद् यत्नात् ततस् ततः।

triṣu lokeṣu yat kiṃ cid bhūtaṃ sthāvarajaṅgamam. samānayad darśanīyaṃ tat tad yatnāt tatas tataḥ.

कोटिशश् चापि रत्नानि तस्या गात्रे न्यवेशयत्। तां रत्नसंघातमयीम् असृजद् देवरूपिणीम्।

koṭiśaś cāpi ratnāni tasyā gātre nyaveśayat. tāṃ ratnasaṃghātamayīm asṛjad devarūpiṇīm.

सा प्रयत्नेन महता निर्मिता विश्वकर्मणा। त्रिषु लोकेषु नारीणां रूपेणाप्रतिमाभवत्।

sā prayatnena mahatā nirmitā viśvakarmaṇā. triṣu lokeṣu nārīṇāṃ rūpeṇāpratimābhavat.

न तस्याः सूक्ष्मम् अप्य् अस्ति यद् गात्रे रूपसंपदा। न युक्तं यत्र वा दृष्टिर् न सज्जति निरीक्षताम्।

na tasyāḥ sūkṣmam apy asti yad gātre rūpasaṃpadā. na yuktaṃ yatra vā dṛṣṭir na sajjati nirīkṣatām.

सा विग्रहवतीव श्रीः कान्तरूपा वपुष्मती। पितामहम् उपातिष्ठत् किं करोमीति चाब्रवीत्। प्रीतो भूत्वा स दृष्ट्वैव प्रीत्या चास्यै ददौ वरम्। कान्तत्वं सर्वभूतानां स्वश्रियानुपमं वपुः। सा तेन वरदानेन कर्तुश् च क्रियया तदा। जहार सर्वभूतानां चक्षूंषि च मनांसि च।

sā vigrahavatīva śrīḥ kāntarūpā vapuṣmatī. pitāmaham upātiṣṭhat kiṃ karomīti cābravīt. prīto bhūtvā sa dṛṣṭvaiva prītyā cāsyai dadau varam. kāntatvaṃ sarvabhūtānāṃ svaśriyānupamaṃ vapuḥ. sā tena varadānena kartuś ca kriyayā tadā. jahāra sarvabhūtānāṃ cakṣūṃṣi ca manāṃsi ca.

तिलं तिलं समानीय रत्नानां यद् विनिर्मिता। तिलोत्तमेत्य् अतस् तस्या नाम चक्रे पितामहः। ब्रह्माणं सा नमस्कृत्य प्राञ्जलिर् वाक्यम् अब्रवीत्। किं कार्यं मयि भूतेश येनास्म्य् अद्येह निर्मिता। नारद उवाच। ततस् तां चारुसर्वाङ्गीं मनःप्रह्लादिनीं शुभाम्। उवाच भगवान् देवः कार्यम् एतत् प्रसाध्यताम्।

tilaṃ tilaṃ samānīya ratnānāṃ yad vinirmitā. tilottamety atas tasyā nāma cakre pitāmahaḥ. brahmāṇaṃ sā namaskṛtya prāñjalir vākyam abravīt. kiṃ kāryaṃ mayi bhūteśa yenāsmy adyeha nirmitā. nārada uvāca. tatas tāṃ cārusarvāṅgīṃ manaḥprahlādinīṃ śubhām. uvāca bhagavān devaḥ kāryam etat prasādhyatām.

पितामह उवाच। गच्छ सुन्दोपसुन्दाभ्याम् असुराभ्यां तिलोत्तमे। प्रार्थनीयेन रूपेण कुरु भद्रे प्रलोभनम्।

pitāmaha uvāca. gaccha sundopasundābhyām asurābhyāṃ tilottame. prārthanīyena rūpeṇa kuru bhadre pralobhanam.

त्वत्कृते दर्शनाद् एव रूपसंपत्कृतेन वै। विरोधः स्याद् यथा ताभ्याम् अन्योन्येन तथा कुरु।

tvatkṛte darśanād eva rūpasaṃpatkṛtena vai. virodhaḥ syād yathā tābhyām anyonyena tathā kuru.

नारद उवाच। सा तथेति प्रतिज्ञाय नमस्कृत्य पितामहम्। चकार मण्डलं तत्र विबुधानां प्रदक्षिणम्।

nārada uvāca. sā tatheti pratijñāya namaskṛtya pitāmaham. cakāra maṇḍalaṃ tatra vibudhānāṃ pradakṣiṇam.

प्राङ्मुखो भगवान् आस्ते दक्षिणेन महेश्वरः। देवाश् चैवोत्तरेणासन् सर्वतस् त्व् ऋषयो ऽभवन्।

prāṅmukho bhagavān āste dakṣiṇena maheśvaraḥ. devāś caivottareṇāsan sarvatas tv ṛṣayo 'bhavan.

कुर्वन्त्या तु तया तत्र मण्डलं तत् प्रदक्षिणम्। ब्रह्मा विष्णुश् च भगवान् तृणीकृत्यावतिष्ठताम्। इन्द्रः स्थाणुश् च भगवान् धैर्येण प्रत्यवस्थितौ।

kurvantyā tu tayā tatra maṇḍalaṃ tat pradakṣiṇam. brahmā viṣṇuś ca bhagavān tṛṇīkṛtyāvatiṣṭhatām. indraḥ sthāṇuś ca bhagavān dhairyeṇa pratyavasthitau.

द्रष्टुकामस्य चात्यर्थं गतायाः पार्श्वतस् तदा। अन्यद् अञ्चितपक्ष्मान्तं दक्षिणं निःसृतं मुखम्।

draṣṭukāmasya cātyarthaṃ gatāyāḥ pārśvatas tadā. anyad añcitapakṣmāntaṃ dakṣiṇaṃ niḥsṛtaṃ mukham.

पृष्ठतः परिवर्तन्त्याः पश्चिमं निःसृतं मुखम्। गतायाश् चोत्तरं पार्श्वम् उत्तरं निःसृतं मुखम्।

pṛṣṭhataḥ parivartantyāḥ paścimaṃ niḥsṛtaṃ mukham. gatāyāś cottaraṃ pārśvam uttaraṃ niḥsṛtaṃ mukham.

महेन्द्रस्यापि नेत्राणां पार्श्वतः पृष्ठतो ऽग्रतः। रक्तान्तानां विशालानां सहस्रं सर्वतो ऽभवत्।

mahendrasyāpi netrāṇāṃ pārśvataḥ pṛṣṭhato 'grataḥ. raktāntānāṃ viśālānāṃ sahasraṃ sarvato 'bhavat.

एवं चतुर्मुखः स्थाणुर् महादेवो ऽभवत् पुरा। तथा सहस्रनेत्रश् च बभूव बलसूदनः।

evaṃ caturmukhaḥ sthāṇur mahādevo 'bhavat purā. tathā sahasranetraś ca babhūva balasūdanaḥ.

तथा देवनिकायानाम् ऋषीणां चैव सर्वशः। मुखान्य् अभिप्रवर्तन्ते येन याति तिलोत्तमा।

tathā devanikāyānām ṛṣīṇāṃ caiva sarvaśaḥ. mukhāny abhipravartante yena yāti tilottamā.

तस्या गात्रे निपतिता तेषां दृष्टिर् महात्मनाम्। सर्वेषाम् एव भूयिष्ठम् ऋते देवं पितामहम्।

tasyā gātre nipatitā teṣāṃ dṛṣṭir mahātmanām. sarveṣām eva bhūyiṣṭham ṛte devaṃ pitāmaham.

गच्छन्त्यास् तु तदा देवाः सर्वे च परमर्षयः। कृतम् इत्य् एव तत् कार्यं मेनिरे रूपसंपदा।

gacchantyās tu tadā devāḥ sarve ca paramarṣayaḥ. kṛtam ity eva tat kāryaṃ menire rūpasaṃpadā.

तिलोत्तमायां तु तदा गतायां लोकभावनः। सर्वान् विसर्जयाम् आस देवान् ऋषिगणांश् च तान्। कृतं कार्यम् इति श्रीमान् अब्रवीच् च पितामहः।

tilottamāyāṃ tu tadā gatāyāṃ lokabhāvanaḥ. sarvān visarjayām āsa devān ṛṣigaṇāṃś ca tān. kṛtaṃ kāryam iti śrīmān abravīc ca pitāmahaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...