महाभारत 1.201 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 201→

[mh-1-201] • 32 श्लोकाः

नारद उवाच। शृणु मे विस्तरेणेमम् इतिहासं पुरातनम्। भ्रातृभीः सहितः पार्थ यथावृत्तं युधिष्ठिर।

nārada uvāca. śṛṇu me vistareṇemam itihāsaṃ purātanam. bhrātṛbhīḥ sahitaḥ pārtha yathāvṛttaṃ yudhiṣṭhira.

महासुरस्यान्ववाये हिरण्यकशिपोः पुरा। निकुम्भो नाम दैत्येन्द्रस् तेजस्वी बलवान् अभूत्।

mahāsurasyānvavāye hiraṇyakaśipoḥ purā. nikumbho nāma daityendras tejasvī balavān abhūt.

तस्य पुत्रौ महावीर्यौ जातौ भीमपराक्रमौ। सुन्दोपसुन्दौ दैत्येन्द्रौ दारुणौ क्रूरमानसौ। ताव् एकनिश्चयौ दैत्याव् एककार्यार्थसंगतौ। निरन्तरम् अवर्तेतां समदुःखसुखाव् उभौ। सहान्योन्येन भुञ्जाते विनान्योन्यं न गच्छतः।

tasya putrau mahāvīryau jātau bhīmaparākramau. sundopasundau daityendrau dāruṇau krūramānasau. tāv ekaniścayau daityāv ekakāryārthasaṃgatau. nirantaram avartetāṃ samaduḥkhasukhāv ubhau. sahānyonyena bhuñjāte vinānyonyaṃ na gacchataḥ.

अन्योन्यस्य प्रियकराव् अन्योन्यस्य प्रियंवदौ। एकशीलसमाचारौ द्विधैवैकं यथा कृतौ।

anyonyasya priyakarāv anyonyasya priyaṃvadau. ekaśīlasamācārau dvidhaivaikaṃ yathā kṛtau.

तौ विवृद्धौ महावीर्यौ कार्येष्व् अप्य् एकनिश्चयौ। त्रैलोक्यविजयार्थाय समास्थायैकनिश्चयम्।

tau vivṛddhau mahāvīryau kāryeṣv apy ekaniścayau. trailokyavijayārthāya samāsthāyaikaniścayam.

कृत्वा दीक्षां गतौ विन्ध्यं तत्रोग्रं तेपतुस् तपः। तौ तु दीर्घेण कालेन तपोयुक्तौ बभूवतुः।

kṛtvā dīkṣāṃ gatau vindhyaṃ tatrograṃ tepatus tapaḥ. tau tu dīrgheṇa kālena tapoyuktau babhūvatuḥ.

क्षुत्पिपासापरिश्रान्तौ जटावल्कलधारिणौ। मलोपचितसर्वाङ्गौ वायुभक्षौ बभूवतुः। ग्रीष्मे पञ्चाग्निसंयुक्ताव् एकी उत्थातपारतौ (सिच्)। शयानौ तोयमध्ये तु वर्षाकाले युधिष्ठिर।

kṣutpipāsāpariśrāntau jaṭāvalkaladhāriṇau. malopacitasarvāṅgau vāyubhakṣau babhūvatuḥ. grīṣme pañcāgnisaṃyuktāv ekī utthātapāratau (sic). śayānau toyamadhye tu varṣākāle yudhiṣṭhira.

आत्ममांसानि जुह्वन्तौ पादाङ्गुष्ठाग्रधिष्ठितौ। ऊर्ध्वबाहू चानिमिषौ दीर्घकालं धृतव्रतौ।

ātmamāṃsāni juhvantau pādāṅguṣṭhāgradhiṣṭhitau. ūrdhvabāhū cānimiṣau dīrghakālaṃ dhṛtavratau.

तयोस् तपःप्रभावेण दीर्घकालं प्रतापितः। धूमं प्रमुमुचे विन्ध्यस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tayos tapaḥprabhāveṇa dīrghakālaṃ pratāpitaḥ. dhūmaṃ pramumuce vindhyas tad adbhutam ivābhavat.

ततो देवाभवन् भीता उग्रं दृष्ट्वा तयोस् तपः। तपोविघातार्थम् अथो देवा विघ्नानि चक्रिरे।

tato devābhavan bhītā ugraṃ dṛṣṭvā tayos tapaḥ. tapovighātārtham atho devā vighnāni cakrire.

रत्नैः प्रलोभयाम् आसुः स्त्रीभिश् चोभौ पुनः पुनः। न च तौ चक्रतुर् भङ्गं व्रतस्य सुमहाव्रतौ।

ratnaiḥ pralobhayām āsuḥ strībhiś cobhau punaḥ punaḥ. na ca tau cakratur bhaṅgaṃ vratasya sumahāvratau.

अथ मायां पुनर् देवास् तयोश् चक्रुर् महात्मनोः। भगिन्यो मातरो भार्यास् तयोः परिजनस् तथा।

atha māyāṃ punar devās tayoś cakrur mahātmanoḥ. bhaginyo mātaro bhāryās tayoḥ parijanas tathā.

परिपात्यमाना वित्रस्ताः शूलहस्तेन रक्षसा। स्रस्ताभरणकेशान्ता एकान्तभ्रष्टवाससः।

paripātyamānā vitrastāḥ śūlahastena rakṣasā. srastābharaṇakeśāntā ekāntabhraṣṭavāsasaḥ.

अभिधाव्य ततः सर्वास् तौ त्राहीति विचुक्रुशुः। न च तौ चक्रतुर् भङ्गं व्रतस्य सुमहाव्रतौ।

abhidhāvya tataḥ sarvās tau trāhīti vicukruśuḥ. na ca tau cakratur bhaṅgaṃ vratasya sumahāvratau.

यदा क्षोभं नोपयाति नार्तिम् अन्यतरस् तयोः। ततः स्त्रियस् ता भूतं च सर्वम् अन्तरधीयत।

yadā kṣobhaṃ nopayāti nārtim anyataras tayoḥ. tataḥ striyas tā bhūtaṃ ca sarvam antaradhīyata.

ततः पितामहः साक्षाद् अभिगम्य महासुरौ। वरेण छन्दयाम् आस सर्वलोकपितामहः।

tataḥ pitāmahaḥ sākṣād abhigamya mahāsurau. vareṇa chandayām āsa sarvalokapitāmahaḥ.

ततः सुन्दोपसुन्दौ तौ भ्रातरौ दृढविक्रमौ। दृष्ट्वा पितामहं देवं तस्थतुः प्राञ्जली तदा।

tataḥ sundopasundau tau bhrātarau dṛḍhavikramau. dṛṣṭvā pitāmahaṃ devaṃ tasthatuḥ prāñjalī tadā.

ऊचतुश् च प्रभुं देवं ततस् तौ सहितौ तदा। आवयोस् तपसानेन यदि प्रीतः पितामहः।

ūcatuś ca prabhuṃ devaṃ tatas tau sahitau tadā. āvayos tapasānena yadi prītaḥ pitāmahaḥ.

मायाविदाव् अस्त्रविदौ बलिनौ कामरूपिणौ। उभाव् अप्य् अमरौ स्यावः प्रसन्नो यदि नौ प्रभुः।

māyāvidāv astravidau balinau kāmarūpiṇau. ubhāv apy amarau syāvaḥ prasanno yadi nau prabhuḥ.

पितामह उवाच। ऋते ऽमरत्वम् अन्यद् वां सर्वम् उक्तं भविष्यति। अन्यद् वृणीतां मृत्योश् च विधानम् अमरैः समम्।

pitāmaha uvāca. ṛte 'maratvam anyad vāṃ sarvam uktaṃ bhaviṣyati. anyad vṛṇītāṃ mṛtyoś ca vidhānam amaraiḥ samam.

करिष्यावेदम् इति यन् महद् अभ्युत्थितं तपः। युवयोर् हेतुनानेन नामरत्वं विधीयते।

kariṣyāvedam iti yan mahad abhyutthitaṃ tapaḥ. yuvayor hetunānena nāmaratvaṃ vidhīyate.

त्रैलोक्यविजयार्थाय भवद्भ्याम् आस्थितं तपः। हेतुनानेन दैत्येन्द्रौ न वां कामं करोम्य् अहम्।

trailokyavijayārthāya bhavadbhyām āsthitaṃ tapaḥ. hetunānena daityendrau na vāṃ kāmaṃ karomy aham.

सुन्दोपसुन्दाव् ऊचतुः। त्रिषु लोकेषु यद् भूतं किं चित् स्थावरजङ्गमम्। सर्वस्मान् नौ भयं न स्याद् ऋते ऽन्योन्यं पितामह।

sundopasundāv ūcatuḥ. triṣu lokeṣu yad bhūtaṃ kiṃ cit sthāvarajaṅgamam. sarvasmān nau bhayaṃ na syād ṛte 'nyonyaṃ pitāmaha.

पितामह उवाच। यत् प्रार्थितं यथोक्तं च कामम् एतद् ददानि वाम्। मृत्योर् विधानम् एतच् च यथावद् वां भविष्यति।

pitāmaha uvāca. yat prārthitaṃ yathoktaṃ ca kāmam etad dadāni vām. mṛtyor vidhānam etac ca yathāvad vāṃ bhaviṣyati.

नारद उवाच। ततः पितामहो दत्त्वा वरम् एतत् तदा तयोः। निवर्त्य तपसस् तौ च ब्रह्मलोकं जगाम ह।

nārada uvāca. tataḥ pitāmaho dattvā varam etat tadā tayoḥ. nivartya tapasas tau ca brahmalokaṃ jagāma ha.

लब्ध्वा वराणि सर्वाणि दैत्येन्द्राव् अपि ताव् उभौ। अवध्यौ सर्वलोकस्य स्वम् एव भवनं गतौ।

labdhvā varāṇi sarvāṇi daityendrāv api tāv ubhau. avadhyau sarvalokasya svam eva bhavanaṃ gatau.

तौ तु लब्धवरौ दृष्ट्वा कृतकामौ महासुरौ। सर्वः सुहृज्जनस् ताभ्यां प्रमोदम् उपजग्मिवान्।

tau tu labdhavarau dṛṣṭvā kṛtakāmau mahāsurau. sarvaḥ suhṛjjanas tābhyāṃ pramodam upajagmivān.

ततस् तौ तु जटा हित्वा मौलिनौ संबभूवतुः। महार्हाभरणोपेतौ विरजोम्बरधारिणौ।

tatas tau tu jaṭā hitvā maulinau saṃbabhūvatuḥ. mahārhābharaṇopetau virajombaradhāriṇau.

अकालकौमुदीं चैव चक्रतुः सार्वकामिकीम्। दैत्येन्द्रौ परमप्रीतौ तयोश् चैव सुहृज्जनः।

akālakaumudīṃ caiva cakratuḥ sārvakāmikīm. daityendrau paramaprītau tayoś caiva suhṛjjanaḥ.

भक्ष्यतां भुज्यतां नित्यं रम्यतां गीयताम् इति। पीयतां दीयतां चेति वाच आसन् गृहे गृहे। इति वाचः प्रहृष्टानां तत्र तत्र महात्मनाम्।

bhakṣyatāṃ bhujyatāṃ nityaṃ ramyatāṃ gīyatām iti. pīyatāṃ dīyatāṃ ceti vāca āsan gṛhe gṛhe. iti vācaḥ prahṛṣṭānāṃ tatra tatra mahātmanām.

तत्र तत्र महापानैर् उत्कृष्टतलनादितैः। हृष्टं प्रमुदितं सर्वं दैत्यानाम् अभवत् पुरम्।

tatra tatra mahāpānair utkṛṣṭatalanāditaiḥ. hṛṣṭaṃ pramuditaṃ sarvaṃ daityānām abhavat puram.

तैस् तैर् विहारैर् बहुभिर् दैत्यानां कामरूपिणाम्। समाः संक्रीडतां तेषाम् अहर् एकम् इवाभवत्।

tais tair vihārair bahubhir daityānāṃ kāmarūpiṇām. samāḥ saṃkrīḍatāṃ teṣām ahar ekam ivābhavat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...