महाभारत 1.199 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 199→

[mh-1-199] • 50 श्लोकाः

द्रुपद उवाच। एवम् एतन् महाप्राज्ञ यथात्थ विदुराद्य माम्। ममापि परमो हर्षः संबन्धे ऽस्मिन् कृते विभो।

drupada uvāca. evam etan mahāprājña yathāttha vidurādya mām. mamāpi paramo harṣaḥ saṃbandhe 'smin kṛte vibho.

गमनं चापि युक्तं स्याद् गृहम् एषां महात्मनाम्। न तु तावन् मया युक्तम् एतद् वक्तुं स्वयं गिरा।

gamanaṃ cāpi yuktaṃ syād gṛham eṣāṃ mahātmanām. na tu tāvan mayā yuktam etad vaktuṃ svayaṃ girā.

यदा तु मन्यते वीरः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। भीमसेनार्जुनौ चैव यमौ च पुरुषर्षभौ।

yadā tu manyate vīraḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. bhīmasenārjunau caiva yamau ca puruṣarṣabhau.

रामकृष्णौ च धर्मज्ञौ तदा गच्छन्तु पाण्डवाः। एतौ हि पुरुषव्याघ्राव् एषां प्रियहिते रतौ।

rāmakṛṣṇau ca dharmajñau tadā gacchantu pāṇḍavāḥ. etau hi puruṣavyāghrāv eṣāṃ priyahite ratau.

युधिष्ठिर उवाच। परवन्तो वयं राजंस् त्वयि सर्वे सहानुगाः। यथा वक्ष्यसि नः प्रीत्या करिष्यामस् तथा वयम्।

yudhiṣṭhira uvāca. paravanto vayaṃ rājaṃs tvayi sarve sahānugāḥ. yathā vakṣyasi naḥ prītyā kariṣyāmas tathā vayam.

वैशंपायन उवाच। ततो ऽब्रवीद् वासुदेवो गमनं मम रोचते। यथा वा मन्यते राजा द्रुपदः सर्वधर्मवित्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato 'bravīd vāsudevo gamanaṃ mama rocate. yathā vā manyate rājā drupadaḥ sarvadharmavit.

द्रुपद उवाच। यथैव मन्यते वीरो दाशार्हः पुरुषोत्तमः। प्राप्तकालं महाबाहुः सा बुद्धिर् निश्चिता मम।

drupada uvāca. yathaiva manyate vīro dāśārhaḥ puruṣottamaḥ. prāptakālaṃ mahābāhuḥ sā buddhir niścitā mama.

यथैव हि महाभागाः कौन्तेया मम सांप्रतम्। तथैव वासुदेवस्य पाण्डुपुत्रा न संशयः।

yathaiva hi mahābhāgāḥ kaunteyā mama sāṃpratam. tathaiva vāsudevasya pāṇḍuputrā na saṃśayaḥ.

न तद् ध्यायति कौन्तेयो धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। यद् एषां पुरुषव्याघ्रः श्रेयो ध्यायति केशवः। वैशंपायनः। कुन्ती। वैशंपायनः। विदुरः। पृथायास् तु तथा वेश्म प्रविवेश महाद्युतिः। पादौ स्पृष्ट्वा पृथायास् तु शिरसा च महीं गतः। दृष्ट्वा तु देवरं कुन्ती शुशोच च मुहुर् मुहुः। वैचित्रवीर्य ते पुत्राः कथं चिज् जीवितास् त्वया। त्वत्प्रसादाज् जतुगृहे त्राताः प्रत्यागतास् तव। कूर्मश् चिन्तयते पुत्रान् यत्र वा तत्र वा गतः। चिन्तया वर्धयेत् पुत्रान् यथा कुशलिनस् तथा। तव पुत्रास् तु जीवन्ति त्वं त्राता भरतर्षभ। यथा परभृतः पुत्रान् अरिष्टा वर्धयेत् सदा। तथैव तव पुत्रास् तु मया तात सुरक्षिताः। दुःखास् तु बहवः प्राप्तास् तथा प्राणान्तिका मया। अतः परं न जानामि कर्तव्यं ज्ञातुम् अर्हसि। इत्य् एवम् उक्त्वा दुःखार्ता शुशोच परमातुरा। प्रणिपत्याब्रवीत् क्षत्ता मा शोच इति भारत। न विनश्यन्ति लोकेषु तव पुत्रा महाबलाः। अचिरेणैव कालेन स्वराज्यस्था भवन्ति ते। बान्धवैः सहिताः सर्वैर् मा शोकं कुरु माधवि।

na tad dhyāyati kaunteyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. yad eṣāṃ puruṣavyāghraḥ śreyo dhyāyati keśavaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. kuntī. vaiśaṃpāyanaḥ. viduraḥ. pṛthāyās tu tathā veśma praviveśa mahādyutiḥ. pādau spṛṣṭvā pṛthāyās tu śirasā ca mahīṃ gataḥ. dṛṣṭvā tu devaraṃ kuntī śuśoca ca muhur muhuḥ. vaicitravīrya te putrāḥ kathaṃ cij jīvitās tvayā. tvatprasādāj jatugṛhe trātāḥ pratyāgatās tava. kūrmaś cintayate putrān yatra vā tatra vā gataḥ. cintayā vardhayet putrān yathā kuśalinas tathā. tava putrās tu jīvanti tvaṃ trātā bharatarṣabha. yathā parabhṛtaḥ putrān ariṣṭā vardhayet sadā. tathaiva tava putrās tu mayā tāta surakṣitāḥ. duḥkhās tu bahavaḥ prāptās tathā prāṇāntikā mayā. ataḥ paraṃ na jānāmi kartavyaṃ jñātum arhasi. ity evam uktvā duḥkhārtā śuśoca paramāturā. praṇipatyābravīt kṣattā mā śoca iti bhārata. na vinaśyanti lokeṣu tava putrā mahābalāḥ. acireṇaiva kālena svarājyasthā bhavanti te. bāndhavaiḥ sahitāḥ sarvair mā śokaṃ kuru mādhavi.

वैशंपायन उवाच। ततस् ते समनुज्ञाता द्रुपदेन महात्मना। पाण्डवाश् चैव कृष्णश् च विदुरश् च महामतिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas te samanujñātā drupadena mahātmanā. pāṇḍavāś caiva kṛṣṇaś ca viduraś ca mahāmatiḥ.

आदाय द्रौपदीं कृष्णां कुन्तीं चैव यशस्विनीम्। सविहारं सुखं जग्मुर् नगरं नागसाह्वयम्। सुवर्णकक्ष्याग्रैवेयान् सुवर्णाङ्कुशभूषितान्। जाम्बूनदपरिष्कारान् प्रभिन्नकरटामुखान्। अधिष्ठितान् महामात्रैः सर्वशस्त्रसमन्वितान्। सहस्रं प्रददौ राजा गजानां वरवर्मिणाम्। रथानां च सहस्रं वै सुवर्णमणिचित्रितम्। चतुर्युजां भानुमच् च पाञ्चालः प्रददौ तदा। सुवर्णपरिबर्हाणां वरचामरमालिनाम्। जात्यश्वानां च पञ्चाशत् सहस्रं प्रददौ नृपः। दासीनाम् अयुतं राजा प्रददौ वरभूषणम्। ततः सहस्रं दासानां प्रददौ वरधन्विनाम्। हैमानि शय्यासनभाजनानि; द्रव्याणि चान्यानि च गोधनानि। पृथक् पृथक् चैव ददौ स कोटिं; पाञ्चालराजः परमप्रहृष्टः। शिबिकानां शतं पूर्णं वाहान् पञ्चशतं वरान्। एवम् एतानि पाञ्चालो जन्यार्थे प्रददौ धनम्। हरणं तत्र पाञ्चाल्या ज्ञातिदेयं तु सौमकिः। धृष्टद्युम्नो ययौ तत्र भगिनीं गृह्य भारत। नानद्यमानो बहुभिस् तूर्यशब्दैः सहस्रशः।

ādāya draupadīṃ kṛṣṇāṃ kuntīṃ caiva yaśasvinīm. savihāraṃ sukhaṃ jagmur nagaraṃ nāgasāhvayam. suvarṇakakṣyāgraiveyān suvarṇāṅkuśabhūṣitān. jāmbūnadapariṣkārān prabhinnakaraṭāmukhān. adhiṣṭhitān mahāmātraiḥ sarvaśastrasamanvitān. sahasraṃ pradadau rājā gajānāṃ varavarmiṇām. rathānāṃ ca sahasraṃ vai suvarṇamaṇicitritam. caturyujāṃ bhānumac ca pāñcālaḥ pradadau tadā. suvarṇaparibarhāṇāṃ varacāmaramālinām. jātyaśvānāṃ ca pañcāśat sahasraṃ pradadau nṛpaḥ. dāsīnām ayutaṃ rājā pradadau varabhūṣaṇam. tataḥ sahasraṃ dāsānāṃ pradadau varadhanvinām. haimāni śayyāsanabhājanāni; dravyāṇi cānyāni ca godhanāni. pṛthak pṛthak caiva dadau sa koṭiṃ; pāñcālarājaḥ paramaprahṛṣṭaḥ. śibikānāṃ śataṃ pūrṇaṃ vāhān pañcaśataṃ varān. evam etāni pāñcālo janyārthe pradadau dhanam. haraṇaṃ tatra pāñcālyā jñātideyaṃ tu saumakiḥ. dhṛṣṭadyumno yayau tatra bhaginīṃ gṛhya bhārata. nānadyamāno bahubhis tūryaśabdaiḥ sahasraśaḥ.

श्रुत्वा चोपस्थितान् वीरान् धृतराष्ट्रो ऽपि कौरवः। प्रतिग्रहाय पाण्डूनां प्रेषयाम् आस कौरवान्।

śrutvā copasthitān vīrān dhṛtarāṣṭro 'pi kauravaḥ. pratigrahāya pāṇḍūnāṃ preṣayām āsa kauravān.

विकर्णं च महेष्वासं चित्रसेनं च भारत। द्रोणं च परमेष्वासं गौतमं कृपम् एव च।

vikarṇaṃ ca maheṣvāsaṃ citrasenaṃ ca bhārata. droṇaṃ ca parameṣvāsaṃ gautamaṃ kṛpam eva ca.

तैस् ते परिवृता वीराः शोभमाना महारथाः। नगरं हास्तिनपुरं शनैः प्रविविशुस् तदा। पाण्डवान् आगताञ् श्रुत्वा नागरास् तु कुतूहलात्। मण्डयां चक्रिरे तत्र नगरं नागसाह्वयम्। मुक्तपुष्पावकीर्णं तु जलसिक्तं तु सर्वशः। धूपितं दिव्यधूपेन मङ्गलैश् चाभिसंवृतम्। पताकोच्छ्रितमाल्यं च पुरम् अप्रतिमं बभौ। शङ्खभेरीनिनादैश् च नानावादित्रनिस्वनैः।

tais te parivṛtā vīrāḥ śobhamānā mahārathāḥ. nagaraṃ hāstinapuraṃ śanaiḥ praviviśus tadā. pāṇḍavān āgatāñ śrutvā nāgarās tu kutūhalāt. maṇḍayāṃ cakrire tatra nagaraṃ nāgasāhvayam. muktapuṣpāvakīrṇaṃ tu jalasiktaṃ tu sarvaśaḥ. dhūpitaṃ divyadhūpena maṅgalaiś cābhisaṃvṛtam. patākocchritamālyaṃ ca puram apratimaṃ babhau. śaṅkhabherīninādaiś ca nānāvāditranisvanaiḥ.

कौतूहलेन नगरं दीर्यमाणम् इवाभवत्। यत्र ते पुरुषव्याघ्राः शोकदुःखविनाशनाः।

kautūhalena nagaraṃ dīryamāṇam ivābhavat. yatra te puruṣavyāghrāḥ śokaduḥkhavināśanāḥ.

तत उच्चावचा वाचः प्रियाः प्रियचिकीर्षुभिः। उदीरिता अशृण्वंस् ते पाण्डवा हृदयंगमाः।

tata uccāvacā vācaḥ priyāḥ priyacikīrṣubhiḥ. udīritā aśṛṇvaṃs te pāṇḍavā hṛdayaṃgamāḥ.

अयं स पुरुषव्याघ्रः पुनर् आयाति धर्मवित्। यो नः स्वान् इव दायादान् धर्मेण परिरक्षति।

ayaṃ sa puruṣavyāghraḥ punar āyāti dharmavit. yo naḥ svān iva dāyādān dharmeṇa parirakṣati.

अद्य पाण्डुर् महाराजो वनाद् इव वनप्रियः। आगतः प्रियम् अस्माकं चिकीर्षुर् नात्र संशयः।

adya pāṇḍur mahārājo vanād iva vanapriyaḥ. āgataḥ priyam asmākaṃ cikīrṣur nātra saṃśayaḥ.

किं नु नाद्य कृतं तावत् सर्वेषां नः परं प्रियम्। यन् नः कुन्तीसुता वीरा भर्तारः पुनरागताः।

kiṃ nu nādya kṛtaṃ tāvat sarveṣāṃ naḥ paraṃ priyam. yan naḥ kuntīsutā vīrā bhartāraḥ punarāgatāḥ.

यदि दत्तं यदि हुतं विद्यते यदि नस् तपः। तेन तिष्ठन्तु नगरे पाण्डवाः शरदां शतम्।

yadi dattaṃ yadi hutaṃ vidyate yadi nas tapaḥ. tena tiṣṭhantu nagare pāṇḍavāḥ śaradāṃ śatam.

ततस् ते धृतराष्ट्रस्य भीष्मस्य च महात्मनः। अन्येषां च तदर्हाणां चक्रुः पादाभिवन्दनम्।

tatas te dhṛtarāṣṭrasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ. anyeṣāṃ ca tadarhāṇāṃ cakruḥ pādābhivandanam.

कृत्वा तु कुशलप्रश्नं सर्वेण नगरेण ते। समाविशन्त वेश्मानि धृतराष्ट्रस्य शासनात्। वैशंपायनः। दुर्योधनस्य महिषी काशिराजसुता तदा। धृतराष्ट्रस्य पुत्राणां वधूभिः सहिता तदा। पाञ्चालीं प्रतिजग्राह द्रौपदीं श्रीम् इवापराम्। पूजयाम् आस पूजार्हां शचीं देवीम् इवागताम्। ववन्दे तत्र गान्धारीं माधवी कृष्णया सह। आशिषश् च प्रयुक्त्वा तु पाञ्चालीं परिषस्वजे। परिष्वज्य च गान्धारी कृष्णां कमललोचनाम्। पुत्राणां मम पाञ्चाली मृत्युर् एवेत्य् अमन्यत। सा चिन्त्य विदुरं प्राह युक्तितः सुबलात्मजा। कुन्तीं राजसुतां क्षत्तः सवधूं सपरिच्छदाम्। पाण्डोर् निवेशनं शीघ्रं नीयतां यदि रोचते। करणेन मुहूर्तेन नक्षत्रेण तिथौ शुभे। यथा सुखं तथा कुन्ती रंस्यते स्वगृहे सुतैः। तथेत्य् एव तदा क्षत्ता कारयाम् आस तत् तदा। पूजयाम् आसुर् अत्यर्थं बान्धवाः पाण्डवांस् तदा। नागराः श्रेणिमुख्याश् च पूजयन्ति स्म पाण्डवान्। भीष्मद्रोणौ तथा कर्णो बाह्लीकः ससुतस् तदा। शासनाद् धृतराष्ट्रस्य अकुर्वन्न् अतिथिक्रियाम्। एवं विहरतां तेषां पाण्डवानां महात्मनाम्। नेता सर्वस्य कार्यस्य विदुरो राजशासनात्।

kṛtvā tu kuśalapraśnaṃ sarveṇa nagareṇa te. samāviśanta veśmāni dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt. vaiśaṃpāyanaḥ. duryodhanasya mahiṣī kāśirājasutā tadā. dhṛtarāṣṭrasya putrāṇāṃ vadhūbhiḥ sahitā tadā. pāñcālīṃ pratijagrāha draupadīṃ śrīm ivāparām. pūjayām āsa pūjārhāṃ śacīṃ devīm ivāgatām. vavande tatra gāndhārīṃ mādhavī kṛṣṇayā saha. āśiṣaś ca prayuktvā tu pāñcālīṃ pariṣasvaje. pariṣvajya ca gāndhārī kṛṣṇāṃ kamalalocanām. putrāṇāṃ mama pāñcālī mṛtyur evety amanyata. sā cintya viduraṃ prāha yuktitaḥ subalātmajā. kuntīṃ rājasutāṃ kṣattaḥ savadhūṃ saparicchadām. pāṇḍor niveśanaṃ śīghraṃ nīyatāṃ yadi rocate. karaṇena muhūrtena nakṣatreṇa tithau śubhe. yathā sukhaṃ tathā kuntī raṃsyate svagṛhe sutaiḥ. tathety eva tadā kṣattā kārayām āsa tat tadā. pūjayām āsur atyarthaṃ bāndhavāḥ pāṇḍavāṃs tadā. nāgarāḥ śreṇimukhyāś ca pūjayanti sma pāṇḍavān. bhīṣmadroṇau tathā karṇo bāhlīkaḥ sasutas tadā. śāsanād dhṛtarāṣṭrasya akurvann atithikriyām. evaṃ viharatāṃ teṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām. netā sarvasya kāryasya viduro rājaśāsanāt.

विश्रान्तास् ते महात्मानः कं चित् कालं महाबलाः। आहूता धृतराष्ट्रेण राज्ञा शांतनवेन च।

viśrāntās te mahātmānaḥ kaṃ cit kālaṃ mahābalāḥ. āhūtā dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śāṃtanavena ca.

धृतराष्ट्र उवाच। भ्रातृभिः सह कौन्तेय निबोधेदं वचो मम। पाण्डुना वर्धितं राज्यं पाण्डुना पालितं जगत्। शासनान् मम कौन्तेय मम भ्राता महाबलः। कृतवान् दुष्करं कर्म नित्यम् एव विशां पते। तस्मात् त्वम् अपि कौन्तेय शासनं कुरु माचिरम्। मम पुत्रा दुरात्मानः सर्वे ऽहंकारसंयुताः। शासनं न करिष्यन्ति मम नित्यं युधिष्ठिर। स्वकार्यनिरतैर् नित्यम् अवलिप्तैर् दुरात्मभिः। पुनर् वो विग्रहो मा भूत् खाण्डवप्रस्थम् आविश।

dhṛtarāṣṭra uvāca. bhrātṛbhiḥ saha kaunteya nibodhedaṃ vaco mama. pāṇḍunā vardhitaṃ rājyaṃ pāṇḍunā pālitaṃ jagat. śāsanān mama kaunteya mama bhrātā mahābalaḥ. kṛtavān duṣkaraṃ karma nityam eva viśāṃ pate. tasmāt tvam api kaunteya śāsanaṃ kuru māciram. mama putrā durātmānaḥ sarve 'haṃkārasaṃyutāḥ. śāsanaṃ na kariṣyanti mama nityaṃ yudhiṣṭhira. svakāryaniratair nityam avaliptair durātmabhiḥ. punar vo vigraho mā bhūt khāṇḍavaprastham āviśa.

न च वो वसतस् तत्र कश् चिच् छक्तः प्रबाधितुम्। संरक्ष्यमाणान् पार्थेन त्रिदशान् इव वज्रिणा। अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डवप्रस्थम् आविश। धृतराष्ट्रः। वैशंपायनः। श्रीवासुदेवः। वैशंपायनः। वैशंपायनः। केशवो यदि मन्येत तत् कर्तव्यम् असंशयम्। वासुदेवेन संमन्त्र्य पाण्डवाः समुपाविशन्। अभिषेकस्य संभारान् क्षत्तर् आनय माचिरम्। अभिषिक्तं करिष्यामि अद्यैव कुरुनन्दनम्। ब्राह्मणा नैगमश्रेष्ठाः श्रेणिमुख्याश् च सर्वशः। आहूयन्तां प्रकृतयो बान्धवाश् च विशेषतः। पुण्याहं वाच्यतां तात गोसहस्रं तु दीयताम्। ग्राममुख्याश् च विप्रेभ्यो दीयन्तां सहदक्षिणाः। अङ्गदे मुकुटं क्षत्तर् हस्ताभरणम् एव च। मुक्तावलीं च हारं च निष्कादीन् कुण्डलानि च। कटिबन्धं च सूत्रं च तथोदरनिबन्धनम्। अष्टोत्तरसहस्रं च ब्राह्मणाधिष्ठिता गजाः। जाह्नवीसलिलं शीघ्रम् आनयन्तां पुरोहिताः। अभिषेकोदकक्लिन्नं सर्वाभरणभूषितम्। औपवाह्योपरिगतं दिव्यचामरवीजितम्। सुवर्णमणिचित्रेण श्वेतच्छत्रेण शोभितम्। जयेति द्विजवाक्येन स्तूयमानं नृपैस् तथा। दृष्ट्वा कुन्तीसुतं श्रेष्ठम् आजमीढं युधिष्ठिरम्। प्रीताः प्रीतेन मनसा प्रशंसन्तु पुरे जनाः। पाण्डोः कृतोपकारस्य राज्यं दत्त्वा ममैव च। प्रतिक्रिया कृतम् इदं भविष्यति न संशयः। भीष्मो द्रोणः कृपः क्षत्ता साधु साध्व् इत्य् अभाषत। युक्तम् एतन् महाराज कौरवाणां यशस्करम्। शीघ्रम् अद्यैव राजेन्द्र यथोक्तं कर्तुम् अर्हसि। इत्य् एवम् उक्त्वा वार्ष्णेयस् त्वरयाम् आस तं तदा। यथोक्तं धृतराष्ट्रेण कारयाम् आस कौरव। तस्मिन् क्षणे महाराज कृष्णद्वैपायनस् तदा। आगम्य कुरुभिः सर्वैः पूजितः ससुहृद्गणैः। मूर्धावसिक्तैः सहितो ब्राह्मणैर् वेदपारगैः। कारयाम् आस विधिवत् केशवानुमते तदा। कृपो द्रोणश् च भीष्मश् च धौम्यश् च व्यासकेशवौ। बाह्लीकः सोमदत्तश् च चातुर्वेद्यपुरस्कृताः। अभिषेकं तदा चक्रुर् भद्रपीठे सुसंयतम्। जित्वा तु पृथिवीं कृत्स्नां वशे कृत्वा नरर्षभान्। राजसूयादिभिर् यज्ञैः क्रतुभिर् भूरिदक्षिणैः। स्नात्वा ह्य् अवभृथस्नानं मोदन्तां बान्धवैः सह। एवम् उक्त्वा तु ते सर्वे आशीर्भिः प्रत्यपूजयन्। मूर्धाभिषिक्तः कौरव्यः सर्वाभरणभूषितः। जयेति संस्तुतो राजा प्रददौ धनम् अक्षयम्। सर्वमूर्धावसिक्तैश् च पूजितः कुरुनन्दनः। औपवाह्यम् अथारुह्य दिव्यच्छत्रेण शोभितः। राज्ञाम् अनुगतो राजा महेन्द्र इव दैवतैः। ततः प्रदक्षिणीकृत्य नगरं नागसाह्वयम्। प्रविवेश तदा राजा नागरैः पूजितो भृशम्। मूर्धावसिक्तं पाण्डुसुतम् अभ्यनन्दन्त पाण्डवाः। गान्धारिपुत्राः शोचन्तः सर्वे ते सह बान्धवैः। ज्ञात्वा शोकं तु पुत्राणां धृतराष्ट्रो ऽब्रवीन् नृपम्। समक्षं वासुदेवस्य कुरूणां च समक्षतः। अभिषेकं त्वया प्राप्तं दुष्प्रापम् अकृतात्मभिः। गच्छ त्वम् अद्यैव नृप कृतकृत्यो ऽसि कौरव। आयुः पुरूरवा राजन् नहुषश् च ययातिना। तत्रैव निवसन्ति स्म खाण्डवाख्ये नृपोत्तम। राजधानी तु सर्वेषां पौरवाणां महाभुज। विनाशितं मुनिगणैर् लोभान् मुनिसुतस्य तु। तस्मात् त्वं खाण्डवप्रस्थं पुरं राष्ट्रं च वर्धय। ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश् च कृतनिश्चयाः। त्वद्भक्त्या जन्तवश् चान्ये भजन्त्य् एव पुरं शुभम्। पुरं राष्ट्रं समृद्धं वै धनधान्यैः समावृतम्। तस्माद् गच्छस्व कौन्तेय भ्रातृभिः सहितो ऽनघ। रथैर् नागैर् हयैश् चापि सहितास् तु पदातिभिः।

na ca vo vasatas tatra kaś cic chaktaḥ prabādhitum. saṃrakṣyamāṇān pārthena tridaśān iva vajriṇā. ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍavaprastham āviśa. dhṛtarāṣṭraḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. śrīvāsudevaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. keśavo yadi manyeta tat kartavyam asaṃśayam. vāsudevena saṃmantrya pāṇḍavāḥ samupāviśan. abhiṣekasya saṃbhārān kṣattar ānaya māciram. abhiṣiktaṃ kariṣyāmi adyaiva kurunandanam. brāhmaṇā naigamaśreṣṭhāḥ śreṇimukhyāś ca sarvaśaḥ. āhūyantāṃ prakṛtayo bāndhavāś ca viśeṣataḥ. puṇyāhaṃ vācyatāṃ tāta gosahasraṃ tu dīyatām. grāmamukhyāś ca viprebhyo dīyantāṃ sahadakṣiṇāḥ. aṅgade mukuṭaṃ kṣattar hastābharaṇam eva ca. muktāvalīṃ ca hāraṃ ca niṣkādīn kuṇḍalāni ca. kaṭibandhaṃ ca sūtraṃ ca tathodaranibandhanam. aṣṭottarasahasraṃ ca brāhmaṇādhiṣṭhitā gajāḥ. jāhnavīsalilaṃ śīghram ānayantāṃ purohitāḥ. abhiṣekodakaklinnaṃ sarvābharaṇabhūṣitam. aupavāhyoparigataṃ divyacāmaravījitam. suvarṇamaṇicitreṇa śvetacchatreṇa śobhitam. jayeti dvijavākyena stūyamānaṃ nṛpais tathā. dṛṣṭvā kuntīsutaṃ śreṣṭham ājamīḍhaṃ yudhiṣṭhiram. prītāḥ prītena manasā praśaṃsantu pure janāḥ. pāṇḍoḥ kṛtopakārasya rājyaṃ dattvā mamaiva ca. pratikriyā kṛtam idaṃ bhaviṣyati na saṃśayaḥ. bhīṣmo droṇaḥ kṛpaḥ kṣattā sādhu sādhv ity abhāṣata. yuktam etan mahārāja kauravāṇāṃ yaśaskaram. śīghram adyaiva rājendra yathoktaṃ kartum arhasi. ity evam uktvā vārṣṇeyas tvarayām āsa taṃ tadā. yathoktaṃ dhṛtarāṣṭreṇa kārayām āsa kaurava. tasmin kṣaṇe mahārāja kṛṣṇadvaipāyanas tadā. āgamya kurubhiḥ sarvaiḥ pūjitaḥ sasuhṛdgaṇaiḥ. mūrdhāvasiktaiḥ sahito brāhmaṇair vedapāragaiḥ. kārayām āsa vidhivat keśavānumate tadā. kṛpo droṇaś ca bhīṣmaś ca dhaumyaś ca vyāsakeśavau. bāhlīkaḥ somadattaś ca cāturvedyapuraskṛtāḥ. abhiṣekaṃ tadā cakrur bhadrapīṭhe susaṃyatam. jitvā tu pṛthivīṃ kṛtsnāṃ vaśe kṛtvā nararṣabhān. rājasūyādibhir yajñaiḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ. snātvā hy avabhṛthasnānaṃ modantāṃ bāndhavaiḥ saha. evam uktvā tu te sarve āśīrbhiḥ pratyapūjayan. mūrdhābhiṣiktaḥ kauravyaḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ. jayeti saṃstuto rājā pradadau dhanam akṣayam. sarvamūrdhāvasiktaiś ca pūjitaḥ kurunandanaḥ. aupavāhyam athāruhya divyacchatreṇa śobhitaḥ. rājñām anugato rājā mahendra iva daivataiḥ. tataḥ pradakṣiṇīkṛtya nagaraṃ nāgasāhvayam. praviveśa tadā rājā nāgaraiḥ pūjito bhṛśam. mūrdhāvasiktaṃ pāṇḍusutam abhyanandanta pāṇḍavāḥ. gāndhāriputrāḥ śocantaḥ sarve te saha bāndhavaiḥ. jñātvā śokaṃ tu putrāṇāṃ dhṛtarāṣṭro 'bravīn nṛpam. samakṣaṃ vāsudevasya kurūṇāṃ ca samakṣataḥ. abhiṣekaṃ tvayā prāptaṃ duṣprāpam akṛtātmabhiḥ. gaccha tvam adyaiva nṛpa kṛtakṛtyo 'si kaurava. āyuḥ purūravā rājan nahuṣaś ca yayātinā. tatraiva nivasanti sma khāṇḍavākhye nṛpottama. rājadhānī tu sarveṣāṃ pauravāṇāṃ mahābhuja. vināśitaṃ munigaṇair lobhān munisutasya tu. tasmāt tvaṃ khāṇḍavaprasthaṃ puraṃ rāṣṭraṃ ca vardhaya. brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś ca kṛtaniścayāḥ. tvadbhaktyā jantavaś cānye bhajanty eva puraṃ śubham. puraṃ rāṣṭraṃ samṛddhaṃ vai dhanadhānyaiḥ samāvṛtam. tasmād gacchasva kaunteya bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha. rathair nāgair hayaiś cāpi sahitās tu padātibhiḥ.

वैशंपायन उवाच। प्रतिगृह्य तु तद् वाक्यं नृपं सर्वे प्रणम्य च। प्रतस्थिरे ततो घोरं वनं तन् मनुजर्षभाः। पाण्डवैः सहिता गन्तुं नार्हतेति स नागरान्। घोषयाम् आस नगरे धार्तराष्ट्रः ससौबलः। अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डवप्रस्थम् आविशन्।

vaiśaṃpāyana uvāca. pratigṛhya tu tad vākyaṃ nṛpaṃ sarve praṇamya ca. pratasthire tato ghoraṃ vanaṃ tan manujarṣabhāḥ. pāṇḍavaiḥ sahitā gantuṃ nārhateti sa nāgarān. ghoṣayām āsa nagare dhārtarāṣṭraḥ sasaubalaḥ. ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍavaprastham āviśan.

ततस् ते पाण्डवास् तत्र गत्वा कृष्णपुरोगमाः। मण्डयां चक्रिरे तद् वै पुरं स्वर्गवद् अच्युताः। वासुदेवो जगन्नाथश् चिन्तयाम् आस वासवम्। महेन्द्रश् चिन्तितो राजन् विश्वकर्माणम् आदिशत्। विश्वकर्मन् महाप्राज्ञ अद्य प्रभृति तत् पुरम्। इन्द्रप्रस्थम् इति ख्यातं दिव्यं भूम्यां भविष्यति। महेन्द्रशासनाद् गत्वा विश्वकर्मा तु केशवम्। प्रणम्य प्रणिपातार्हं किं करोमीत्य् अभाषत। वासुदेवस् तु तच् छ्रुत्वा विश्वकर्माणम् अव्ययः। कुरुष्व कुरुराजस्य महेन्द्रपुरसंनिभम्। इन्द्रेण कृतनामानम् इद्रप्रस्थं महापुरम्।

tatas te pāṇḍavās tatra gatvā kṛṣṇapurogamāḥ. maṇḍayāṃ cakrire tad vai puraṃ svargavad acyutāḥ. vāsudevo jagannāthaś cintayām āsa vāsavam. mahendraś cintito rājan viśvakarmāṇam ādiśat. viśvakarman mahāprājña adya prabhṛti tat puram. indraprastham iti khyātaṃ divyaṃ bhūmyāṃ bhaviṣyati. mahendraśāsanād gatvā viśvakarmā tu keśavam. praṇamya praṇipātārhaṃ kiṃ karomīty abhāṣata. vāsudevas tu tac chrutvā viśvakarmāṇam avyayaḥ. kuruṣva kururājasya mahendrapurasaṃnibham. indreṇa kṛtanāmānam idraprasthaṃ mahāpuram.

ततः पुण्ये शिवे देशे शान्तिं कृत्वा महारथाः। स्वस्ति वाच्य यथान्यायम् इन्द्रप्रस्थं भवत्व् इति। नगरं मापयाम् आसुर् द्वैपायनपुरोगमाः। ततस् तु विश्वकर्मा तु चकार पुरम् उत्तमम्।

tataḥ puṇye śive deśe śāntiṃ kṛtvā mahārathāḥ. svasti vācya yathānyāyam indraprasthaṃ bhavatv iti. nagaraṃ māpayām āsur dvaipāyanapurogamāḥ. tatas tu viśvakarmā tu cakāra puram uttamam.

सागरप्रतिरूपाभिः परिखाभिर् अलंकृतम्। प्राकारेण च संपन्नं दिवम् आवृत्य तिष्ठता।

sāgarapratirūpābhiḥ parikhābhir alaṃkṛtam. prākāreṇa ca saṃpannaṃ divam āvṛtya tiṣṭhatā.

पाण्डुराभ्रप्रकाशेन हिमराशिनिभेन च। शुशुभे तत् पुरश्रेष्ठं नागैर् भोगवती यथा।

pāṇḍurābhraprakāśena himarāśinibhena ca. śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā.

द्विपक्षगरुडप्रख्यैर् द्वारैर् घोरप्रदर्शनैः। गुप्तम् अभ्रचयप्रख्यैर् गोपुरैर् मन्दरोपमैः।

dvipakṣagaruḍaprakhyair dvārair ghorapradarśanaiḥ. guptam abhracayaprakhyair gopurair mandaropamaiḥ.

विविधैर् अतिनिर्विद्धैः शस्त्रोपेतैः सुसंवृतैः। शक्तिभिश् चावृतं तद् धि द्विजिह्वैर् इव पन्नगैः। तल्पैश् चाभ्यासिकैर् युक्तं शुशुभे योधरक्षितम्।

vividhair atinirviddhaiḥ śastropetaiḥ susaṃvṛtaiḥ. śaktibhiś cāvṛtaṃ tad dhi dvijihvair iva pannagaiḥ. talpaiś cābhyāsikair yuktaṃ śuśubhe yodharakṣitam.

तीक्ष्णाङ्कुशशतघ्नीभिर् यन्त्रजालैश् च शोभितम्। आयसैश् च महाचक्रैः शुशुभे तत् पुरोत्तमम्।

tīkṣṇāṅkuśaśataghnībhir yantrajālaiś ca śobhitam. āyasaiś ca mahācakraiḥ śuśubhe tat purottamam.

सुविभक्तमहारथ्यं देवताबाधवर्जितम्। विरोचमानं विविधैः पाण्डुरैर् भवनोत्तमैः। हर्म्यप्रासादसंबाधं नानापण्यविभूषितम्। विस्पर्धयेव प्रासादा अन्योन्यस्योच्छ्रिताभवन्। मण्डपाश् च सभाः शालाः प्रपाश् चैव समन्ततः।

suvibhaktamahārathyaṃ devatābādhavarjitam. virocamānaṃ vividhaiḥ pāṇḍurair bhavanottamaiḥ. harmyaprāsādasaṃbādhaṃ nānāpaṇyavibhūṣitam. vispardhayeva prāsādā anyonyasyocchritābhavan. maṇḍapāś ca sabhāḥ śālāḥ prapāś caiva samantataḥ.

तत् त्रिविष्टपसंकाशम् इन्द्रप्रस्थं व्यरोचत। पुरीं सर्वगुणोपेतां निर्मितां विश्वकर्मणा। पौरवाणाम् अधिपतिः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। कृतमङ्गलसत्कारो ब्राह्मणैर् वेदपारगैः। द्वैपायनं पुरस्कृत्य धौम्यस्यानुमते स्थितः। भ्रातृभिः सहितो राजन् केशवेन सहाभिभूः। तोरणद्वारसुमुखां द्वात्रिंशद् द्वारसंयुताम्। वर्धमानपुरद्वारां प्रविवेश महाद्युतिः। शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषाः श्रूयन्ते बहवो भृशम्। जयेति ब्राह्मणगिरः श्रूयन्ते च सहस्रशः। संस्तूयमानो बहुभिः सूतमागधबन्दिभिः। औपवाह्यगतो राजा राजमार्गम् अतीत्य च। कृतमङ्गलसत्कारं प्रविवेश गृहोत्तमम्। प्रविश्य भवनं राजा सत्कारैर् अभिपूजितः। पूजयाम् आस विप्रेन्द्रान् केशवेन यथाक्रमम्। ततस् तु राष्ट्रं ववृधे नरनारीगणायुतम्। गोधनैश् च समाकीर्णं सस्यवृद्धिस् तदाभवत्। मेघवृन्दम् इवाकाशे वृद्धं विद्युत्समावृतम्।

tat triviṣṭapasaṃkāśam indraprasthaṃ vyarocata. purīṃ sarvaguṇopetāṃ nirmitāṃ viśvakarmaṇā. pauravāṇām adhipatiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. kṛtamaṅgalasatkāro brāhmaṇair vedapāragaiḥ. dvaipāyanaṃ puraskṛtya dhaumyasyānumate sthitaḥ. bhrātṛbhiḥ sahito rājan keśavena sahābhibhūḥ. toraṇadvārasumukhāṃ dvātriṃśad dvārasaṃyutām. vardhamānapuradvārāṃ praviveśa mahādyutiḥ. śaṅkhadundubhinirghoṣāḥ śrūyante bahavo bhṛśam. jayeti brāhmaṇagiraḥ śrūyante ca sahasraśaḥ. saṃstūyamāno bahubhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ. aupavāhyagato rājā rājamārgam atītya ca. kṛtamaṅgalasatkāraṃ praviveśa gṛhottamam. praviśya bhavanaṃ rājā satkārair abhipūjitaḥ. pūjayām āsa viprendrān keśavena yathākramam. tatas tu rāṣṭraṃ vavṛdhe naranārīgaṇāyutam. godhanaiś ca samākīrṇaṃ sasyavṛddhis tadābhavat. meghavṛndam ivākāśe vṛddhaṃ vidyutsamāvṛtam.

तत्र रम्ये शुभे देशे कौरव्यस्य निवेशनम्। शुशुभे धनसंपूर्णं धनाध्यक्षक्षयोपमम्। पौरवाणाम् अधिपतिः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। कृतमङ्गलसत्कारो ब्राह्मणैर् वेदपारगैः। द्वैपायनं पुरस्कृत्य धौम्यस्यानुमते स्थितः। भ्रातृभिः सहितो राजन् केशवेन सहाभिभूः। जयेति ब्रह्मणां वाचः श्रूयन्ते च सहस्रशः। संस्तूयमानो बहुभिः सूतमागधबन्दिभिः। औपवाह्यगतो राजा राजमार्गम् अतीत्य च। कृतमङ्गलसंस्कारं प्रविवेश गृहोत्तमम्। प्रविश्य भवनं राजा नागरैर् अभिपूजितः। पूजयाम् आस विप्रेन्द्रान् केशवेन यथाक्रमम्। ततस् तु राष्ट्रं ववृधे नरनारीगणैर् वृतम्।

tatra ramye śubhe deśe kauravyasya niveśanam. śuśubhe dhanasaṃpūrṇaṃ dhanādhyakṣakṣayopamam. pauravāṇām adhipatiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. kṛtamaṅgalasatkāro brāhmaṇair vedapāragaiḥ. dvaipāyanaṃ puraskṛtya dhaumyasyānumate sthitaḥ. bhrātṛbhiḥ sahito rājan keśavena sahābhibhūḥ. jayeti brahmaṇāṃ vācaḥ śrūyante ca sahasraśaḥ. saṃstūyamāno bahubhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ. aupavāhyagato rājā rājamārgam atītya ca. kṛtamaṅgalasaṃskāraṃ praviveśa gṛhottamam. praviśya bhavanaṃ rājā nāgarair abhipūjitaḥ. pūjayām āsa viprendrān keśavena yathākramam. tatas tu rāṣṭraṃ vavṛdhe naranārīgaṇair vṛtam.

तत्रागच्छन् द्विजा राजन् सर्ववेदविदां वराः। निवासं रोचयन्ति स्म सर्वभाषाविदस् तथा।

tatrāgacchan dvijā rājan sarvavedavidāṃ varāḥ. nivāsaṃ rocayanti sma sarvabhāṣāvidas tathā.

वणिजश् चाभ्ययुस् तत्र देशे दिग्भ्यो धनार्थिनः। सर्वशिल्पविदश् चैव वासायाभ्यागमंस् तदा।

vaṇijaś cābhyayus tatra deśe digbhyo dhanārthinaḥ. sarvaśilpavidaś caiva vāsāyābhyāgamaṃs tadā.

उद्यानानि च रम्याणि नगरस्य समन्ततः। आम्रैर् आम्रातकैर् नीपैर् अशोकैश् चम्पकैस् तथा। नालिकेरैश् च लिकुचैः कदलीभिः समावृताः। अशोकैस् तिलकैर् लोध्रैर् नीलाशोकैश् च चम्पकैः।

udyānāni ca ramyāṇi nagarasya samantataḥ. āmrair āmrātakair nīpair aśokaiś campakais tathā. nālikeraiś ca likucaiḥ kadalībhiḥ samāvṛtāḥ. aśokais tilakair lodhrair nīlāśokaiś ca campakaiḥ.

पुंनागैर् नागपुष्पैश् च लकुचैः पनसैस् तथा। शालतालकदम्बैश् च बकुलैश् च सकेतकैः।

puṃnāgair nāgapuṣpaiś ca lakucaiḥ panasais tathā. śālatālakadambaiś ca bakulaiś ca saketakaiḥ.

मनोहरैः पुष्पितैश् च फलभारावनामितैः। प्राचीनामलकैर् लोध्रैर् अङ्कोलैश् च सुपुष्पितैः।

manoharaiḥ puṣpitaiś ca phalabhārāvanāmitaiḥ. prācīnāmalakair lodhrair aṅkolaiś ca supuṣpitaiḥ.

जम्बूभिः पाटलाभिश् च कुब्जकैर् अतिमुक्तकैः। करवीरैः पारिजातैर् अन्यैश् च विविधैर् द्रुमैः।

jambūbhiḥ pāṭalābhiś ca kubjakair atimuktakaiḥ. karavīraiḥ pārijātair anyaiś ca vividhair drumaiḥ.

नित्यपुष्पफलोपेतैर् नानाद्विजगणायुतम्। मत्तबर्हिणसंघुष्टं कोकिलैश् च सदामदैः।

nityapuṣpaphalopetair nānādvijagaṇāyutam. mattabarhiṇasaṃghuṣṭaṃ kokilaiś ca sadāmadaiḥ.

गृहैर् आदर्शविमलैर् विविधैश् च लतागृहैः। मनोहरैश् चित्रगृहैस् तथा जगतिपर्वतैः। वापीभिर् विविधाभिश् च पूर्णाभिः परमाम्भसा।

gṛhair ādarśavimalair vividhaiś ca latāgṛhaiḥ. manoharaiś citragṛhais tathā jagatiparvataiḥ. vāpībhir vividhābhiś ca pūrṇābhiḥ paramāmbhasā.

सरोभिर् अतिरम्यैश् च पद्मोत्पलसुगन्धिभिः। हंसकारण्डवयुतैश् चक्रवाकोपशोभितैः।

sarobhir atiramyaiś ca padmotpalasugandhibhiḥ. haṃsakāraṇḍavayutaiś cakravākopaśobhitaiḥ.

रम्याश् च विविधास् तत्र पुष्करिण्यो वनावृताः। वेश्ममध्ये शिवं दिव्यम् इन्द्रवासगृहोपमम्। राज्ञो वासगृहं रम्यं विश्वकर्मा त्व् अकारयत्। सुवर्णमणिसोपानं सर्वरत्नविचित्रितम्। विहारभूम्यो विविधाः कारिताः स्युर् मनोहराः। तथा प्रासादमालाश् च शोभन्ते स्म सहस्रशः। निरन्तरा राजमार्गाः स्त्रीरत्नैः शोभिताः सिताः। तडागानि च रम्याणि बृहन्ति च महान्ति च। नदी च नन्दिनी नाम सा पुरीम् उपगूहते। चातुर्वर्ण्यसमाकीर्णं माल्यैः शिल्पिभिर् आवृतम्। उपभोगसमर्थैश् च सर्वैर् द्रव्यैः समावृतम्। नित्यम् आर्यजनोपेतं नरनारीगणायुतम्। मत्तवारणसंपूर्णं गोभिर् उष्ट्रैः खरैर् अजैः। सर्वदाभिसृतं सद्भिः कारितं विश्वकर्मणा।

ramyāś ca vividhās tatra puṣkariṇyo vanāvṛtāḥ. veśmamadhye śivaṃ divyam indravāsagṛhopamam. rājño vāsagṛhaṃ ramyaṃ viśvakarmā tv akārayat. suvarṇamaṇisopānaṃ sarvaratnavicitritam. vihārabhūmyo vividhāḥ kāritāḥ syur manoharāḥ. tathā prāsādamālāś ca śobhante sma sahasraśaḥ. nirantarā rājamārgāḥ strīratnaiḥ śobhitāḥ sitāḥ. taḍāgāni ca ramyāṇi bṛhanti ca mahānti ca. nadī ca nandinī nāma sā purīm upagūhate. cāturvarṇyasamākīrṇaṃ mālyaiḥ śilpibhir āvṛtam. upabhogasamarthaiś ca sarvair dravyaiḥ samāvṛtam. nityam āryajanopetaṃ naranārīgaṇāyutam. mattavāraṇasaṃpūrṇaṃ gobhir uṣṭraiḥ kharair ajaiḥ. sarvadābhisṛtaṃ sadbhiḥ kāritaṃ viśvakarmaṇā.

तेषां पुण्यजनोपेतं राष्ट्रम् आवसतां महत्। पाण्डवानां महाराज शश्वत् प्रीतिर् अवर्धत। सौबलेन च कर्णेन धार्तराष्ट्रैः कृपेण च।

teṣāṃ puṇyajanopetaṃ rāṣṭram āvasatāṃ mahat. pāṇḍavānāṃ mahārāja śaśvat prītir avardhata. saubalena ca karṇena dhārtarāṣṭraiḥ kṛpeṇa ca.

तत्र भीष्मेण राज्ञा च धर्मप्रणयने कृते। पाण्डवाः समपद्यन्त खाण्डवप्रस्थवासिनः।

tatra bhīṣmeṇa rājñā ca dharmapraṇayane kṛte. pāṇḍavāḥ samapadyanta khāṇḍavaprasthavāsinaḥ.

पञ्चभिस् तैर् महेष्वासैर् इन्द्रकल्पैः समन्वितम्। शुशुभे तत् पुरश्रेष्ठं नागैर् भोगवती यथा। श्रीवासुदेवः। वैशंपायनः। कुन्ती। वैशंपायनः। ततस् तु विश्वकर्माणं पूजयित्वा विसृज्य च। द्वैपायनं च संपूज्य विसृज्य च नराधिप। वार्ष्णेयम् अब्रवीद् राजा गन्तुकामं कृतक्षणम्। तव प्रसादाद् वार्ष्णेय राज्यं प्राप्तं मयानघ। प्रसादाद् एव ते वीर शून्यं राष्ट्रं सुदुर्गमम्। तवैव तत्प्रसादेन राज्यस्थास् तु भवामहे। गतिस् त्वम् अन्तकाले च पाण्डवानां तु माधव। मातास्माकं पिता देवो न पाण्डुं विद्महे वयम्। ज्ञात्वा तु कृत्यं कर्तव्यं पाण्डवानां त्वयानघ। त्वत्प्रभावान् महाभाग राज्यं प्राप्तं स्वधर्मतः। पितृपैतामहं राज्यं कथं न स्यात् तव प्रभो। धार्तराष्ट्रा दुराचाराः किं करिष्यन्ति पाण्डवान्। यथेष्टं पालय महीं सदा धर्मधुरं वह। धर्मोपदेशः संक्षेपाद् ब्राह्मणान् भर कौरव। अद्यैव नारदः श्रीमान् आगमिष्यति सत्वरः। आदृत्य तस्य वाक्यानि शासनं कुरु तस्य वै। एवम् उक्त्वा ततः कुन्तीम् अभिवाद्य जनार्दनः। उवाच श्लक्ष्णया वाचा गमिष्यामि नमो ऽस्तु ते। जातुषं गृहम् आसाद्य मया प्राप्तं च केशव। आर्येणापि तव ज्ञातं कुन्तिभोजेन चानघ। त्वया नाथेन गोविन्द दुःखं प्राप्तं महत्तरम्। किं पुनस् त्वम् अनाथानां दरिद्राणां विशेषतः। सर्वदुःखानि शाम्यन्ति तव संदर्शनान् मम। स्मरस्वैतान् महाप्राज्ञ तेन जीवन्ति पाण्डवाः। करिष्यामीति चामन्त्र्य अभिवाद्य पितृष्वसाम्। गमनाय मतिं चक्रे वासुदेवः सहानुगः।

pañcabhis tair maheṣvāsair indrakalpaiḥ samanvitam. śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā. śrīvāsudevaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. kuntī. vaiśaṃpāyanaḥ. tatas tu viśvakarmāṇaṃ pūjayitvā visṛjya ca. dvaipāyanaṃ ca saṃpūjya visṛjya ca narādhipa. vārṣṇeyam abravīd rājā gantukāmaṃ kṛtakṣaṇam. tava prasādād vārṣṇeya rājyaṃ prāptaṃ mayānagha. prasādād eva te vīra śūnyaṃ rāṣṭraṃ sudurgamam. tavaiva tatprasādena rājyasthās tu bhavāmahe. gatis tvam antakāle ca pāṇḍavānāṃ tu mādhava. mātāsmākaṃ pitā devo na pāṇḍuṃ vidmahe vayam. jñātvā tu kṛtyaṃ kartavyaṃ pāṇḍavānāṃ tvayānagha. tvatprabhāvān mahābhāga rājyaṃ prāptaṃ svadharmataḥ. pitṛpaitāmahaṃ rājyaṃ kathaṃ na syāt tava prabho. dhārtarāṣṭrā durācārāḥ kiṃ kariṣyanti pāṇḍavān. yatheṣṭaṃ pālaya mahīṃ sadā dharmadhuraṃ vaha. dharmopadeśaḥ saṃkṣepād brāhmaṇān bhara kaurava. adyaiva nāradaḥ śrīmān āgamiṣyati satvaraḥ. ādṛtya tasya vākyāni śāsanaṃ kuru tasya vai. evam uktvā tataḥ kuntīm abhivādya janārdanaḥ. uvāca ślakṣṇayā vācā gamiṣyāmi namo 'stu te. jātuṣaṃ gṛham āsādya mayā prāptaṃ ca keśava. āryeṇāpi tava jñātaṃ kuntibhojena cānagha. tvayā nāthena govinda duḥkhaṃ prāptaṃ mahattaram. kiṃ punas tvam anāthānāṃ daridrāṇāṃ viśeṣataḥ. sarvaduḥkhāni śāmyanti tava saṃdarśanān mama. smarasvaitān mahāprājña tena jīvanti pāṇḍavāḥ. kariṣyāmīti cāmantrya abhivādya pitṛṣvasām. gamanāya matiṃ cakre vāsudevaḥ sahānugaḥ.

तान् निवेश्य ततो वीरो रामेण सह केशवः। ययौ द्वारवतीं राजन् पाण्डवानुमते तदा।

tān niveśya tato vīro rāmeṇa saha keśavaḥ. yayau dvāravatīṃ rājan pāṇḍavānumate tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...