महाभारत 1.197 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 197→

[mh-1-197] • 29 श्लोकाः

विदुर उवाच। राजन् निःसंशयं श्रेयो वाच्यस् त्वम् असि बान्धवैः। न त्व् अशुश्रूषमाणेषु वाक्यं संप्रतितिष्ठति।

vidura uvāca. rājan niḥsaṃśayaṃ śreyo vācyas tvam asi bāndhavaiḥ. na tv aśuśrūṣamāṇeṣu vākyaṃ saṃpratitiṣṭhati.

हितं हि तव तद् वाक्यम् उक्तवान् कुरुसत्तमः। भीष्मः शांतनवो राजन् प्रतिगृह्णासि तन् न च।

hitaṃ hi tava tad vākyam uktavān kurusattamaḥ. bhīṣmaḥ śāṃtanavo rājan pratigṛhṇāsi tan na ca.

तथा द्रोणेन बहुधा भाषितं हितम् उत्तमम्। तच् च राधासुतः कर्णो मन्यते न हितं तव।

tathā droṇena bahudhā bhāṣitaṃ hitam uttamam. tac ca rādhāsutaḥ karṇo manyate na hitaṃ tava.

चिन्तयंश् च न पश्यामि राजंस् तव सुहृत्तमम्। आभ्यां पुरुषसिंहाभ्यां यो वा स्यात् प्रज्ञयाधिकः।

cintayaṃś ca na paśyāmi rājaṃs tava suhṛttamam. ābhyāṃ puruṣasiṃhābhyāṃ yo vā syāt prajñayādhikaḥ.

इमौ हि वृद्धौ वयसा प्रज्ञया च श्रुतेन च। समौ च त्वयि राजेन्द्र तेषु पाण्डुसुतेषु च।

imau hi vṛddhau vayasā prajñayā ca śrutena ca. samau ca tvayi rājendra teṣu pāṇḍusuteṣu ca.

धर्मे चानवमौ राजन् सत्यतायां च भारत। रामाद् दाशरथेश् चैव गयाच् चैव न संशयः।

dharme cānavamau rājan satyatāyāṃ ca bhārata. rāmād dāśaratheś caiva gayāc caiva na saṃśayaḥ.

न चोक्तवन्ताव् अश्रेयः पुरस्ताद् अपि किं चन। न चाप्य् अपकृतं किं चिद् अनयोर् लक्ष्यते त्वयि।

na coktavantāv aśreyaḥ purastād api kiṃ cana. na cāpy apakṛtaṃ kiṃ cid anayor lakṣyate tvayi.

ताव् इमौ पुरुषव्याघ्राव् अनागसि नृप त्वयि। न मन्त्रयेतां त्वच् छ्रेयः कथं सत्यपराक्रमौ।

tāv imau puruṣavyāghrāv anāgasi nṛpa tvayi. na mantrayetāṃ tvac chreyaḥ kathaṃ satyaparākramau.

प्रज्ञावन्तौ नरश्रेष्ठाव् अस्मिंल् लोके नराधिप। त्वन्निमित्तम् अतो नेमौ किं चिज् जिह्मं वदिष्यतः। एतदर्थम् इमौ राजन् महात्मानौ महाद्युती। इति मे नैष्ठिकी बुद्धिर् वर्तते कुरुनन्दन।

prajñāvantau naraśreṣṭhāv asmiṃl loke narādhipa. tvannimittam ato nemau kiṃ cij jihmaṃ vadiṣyataḥ. etadartham imau rājan mahātmānau mahādyutī. iti me naiṣṭhikī buddhir vartate kurunandana.

न चार्थहेतोर् धर्मज्ञौ वक्ष्यतः पक्षसंश्रितम्। एतद् धि परमं श्रेयो मेनाते तव भारत।

na cārthahetor dharmajñau vakṣyataḥ pakṣasaṃśritam. etad dhi paramaṃ śreyo menāte tava bhārata.

दुर्योधनप्रभृतयः पुत्रा राजन् यथा तव। तथैव पाण्डवेयास् ते पुत्रा राजन् न संशयः।

duryodhanaprabhṛtayaḥ putrā rājan yathā tava. tathaiva pāṇḍaveyās te putrā rājan na saṃśayaḥ.

तेषु चेद् अहितं किं चिन् मन्त्रयेयुर् अबुद्धितः। मन्त्रिणस् ते न ते श्रेयः प्रपश्यन्ति विशेषतः।

teṣu ced ahitaṃ kiṃ cin mantrayeyur abuddhitaḥ. mantriṇas te na te śreyaḥ prapaśyanti viśeṣataḥ.

अथ ते हृदये राजन् विशेषस् तेषु वर्तते। अन्तरस्थं विवृण्वानाः श्रेयः कुर्युर् न ते ध्रुवम्।

atha te hṛdaye rājan viśeṣas teṣu vartate. antarasthaṃ vivṛṇvānāḥ śreyaḥ kuryur na te dhruvam.

एतदर्थम् इमौ राजन् महात्मानौ महाद्युती। नोचतुर् विवृतं किं चिन् न ह्य् एष तव निश्चयः।

etadartham imau rājan mahātmānau mahādyutī. nocatur vivṛtaṃ kiṃ cin na hy eṣa tava niścayaḥ.

यच् चाप्य् अशक्यतां तेषाम् आहतुः पुरुषर्षभौ। तत् तथा पुरुषव्याघ्र तव तद् भद्रम् अस्तु ते।

yac cāpy aśakyatāṃ teṣām āhatuḥ puruṣarṣabhau. tat tathā puruṣavyāghra tava tad bhadram astu te.

कथं हि पाण्डवः श्रीमान् सव्यसाची परंतपः। शक्यो विजेतुं संग्रामे राजन् मघवता अपि।

kathaṃ hi pāṇḍavaḥ śrīmān savyasācī paraṃtapaḥ. śakyo vijetuṃ saṃgrāme rājan maghavatā api.

भीमसेनो महाबाहुर् नागायुतबलो महान्। कथं हि युधि शक्येत विजेतुम् अमरैर् अपि। राक्षसाणां क्षयकरो बाहुशाली महाबलः। हिडिम्बो निहतो येन बाहुयुद्धेन भारत। यो रावणसमो युद्धे तथा च बकराक्षसः। स युध्यमानो राजेन्द्र भीमो भीमपराक्रमः। उद्योगं त्वत्कृतं श्रुत्वा युद्धार्थं पाण्डवैः सह। आगमिष्यन्ति सर्वे वै यादवाः शलभा इव।

bhīmaseno mahābāhur nāgāyutabalo mahān. kathaṃ hi yudhi śakyeta vijetum amarair api. rākṣasāṇāṃ kṣayakaro bāhuśālī mahābalaḥ. hiḍimbo nihato yena bāhuyuddhena bhārata. yo rāvaṇasamo yuddhe tathā ca bakarākṣasaḥ. sa yudhyamāno rājendra bhīmo bhīmaparākramaḥ. udyogaṃ tvatkṛtaṃ śrutvā yuddhārthaṃ pāṇḍavaiḥ saha. āgamiṣyanti sarve vai yādavāḥ śalabhā iva.

तथैव कृतिनौ युद्धे यमौ यमसुताव् इव। कथं विषहितुं शक्यौ रणे जीवितुम् इच्छता।

tathaiva kṛtinau yuddhe yamau yamasutāv iva. kathaṃ viṣahituṃ śakyau raṇe jīvitum icchatā.

यस्मिन् धृतिर् अनुक्रोशः क्षमा सत्यं पराक्रमः। नित्यानि पाण्डवश्रेष्ठे स जीयेत कथं रणे।

yasmin dhṛtir anukrośaḥ kṣamā satyaṃ parākramaḥ. nityāni pāṇḍavaśreṣṭhe sa jīyeta kathaṃ raṇe.

येषां पक्षधरो रामो येषां मन्त्री जनार्दनः। किं नु तैर् अजितं संख्ये येषां पक्षे च सात्यकिः।

yeṣāṃ pakṣadharo rāmo yeṣāṃ mantrī janārdanaḥ. kiṃ nu tair ajitaṃ saṃkhye yeṣāṃ pakṣe ca sātyakiḥ.

द्रुपदः श्वशुरो येषां येषां श्यालाश् च पार्षताः। धृष्टद्युम्नमुखा वीरा भ्रातरो द्रुपदात्मजाः। चैद्यश् च येषां भ्राता च शिशुपालो महारथः।

drupadaḥ śvaśuro yeṣāṃ yeṣāṃ śyālāś ca pārṣatāḥ. dhṛṣṭadyumnamukhā vīrā bhrātaro drupadātmajāḥ. caidyaś ca yeṣāṃ bhrātā ca śiśupālo mahārathaḥ.

सो ऽशक्यतां च विज्ञाय तेषाम् अग्रेण भारत। दायाद्यतां च धर्मेण सम्यक् तेषु समाचर।

so 'śakyatāṃ ca vijñāya teṣām agreṇa bhārata. dāyādyatāṃ ca dharmeṇa samyak teṣu samācara.

इदं निर्दिग्धम् अयशः पुरोचनकृतं महत्। तेषाम् अनुग्रहेणाद्य राजन् प्रक्षालयात्मनः। तेषाम् अनुग्रहश् चायं सर्वेषां चैव नः कुले। जीवितं च परं श्रेयः क्षत्रस्य च विवर्धनम्।

idaṃ nirdigdham ayaśaḥ purocanakṛtaṃ mahat. teṣām anugraheṇādya rājan prakṣālayātmanaḥ. teṣām anugrahaś cāyaṃ sarveṣāṃ caiva naḥ kule. jīvitaṃ ca paraṃ śreyaḥ kṣatrasya ca vivardhanam.

द्रुपदो ऽपि महान् राजा कृतवैरश् च नः पुरा। तस्य संग्रहणं राजन् स्वपक्षस्य विवर्धनम्।

drupado 'pi mahān rājā kṛtavairaś ca naḥ purā. tasya saṃgrahaṇaṃ rājan svapakṣasya vivardhanam.

बलवन्तश् च दाशार्हा बहवश् च विशां पते। यतः कृष्णस् ततस् ते स्युर् यतः कृष्णस् ततो जयः।

balavantaś ca dāśārhā bahavaś ca viśāṃ pate. yataḥ kṛṣṇas tatas te syur yataḥ kṛṣṇas tato jayaḥ.

यच् च साम्नैव शक्येत कार्यं साधयितुं नृप। को दैवशप्तस् तत् कार्तुं विग्रहेण समाचरेत्।

yac ca sāmnaiva śakyeta kāryaṃ sādhayituṃ nṛpa. ko daivaśaptas tat kārtuṃ vigraheṇa samācaret.

श्रुत्वा च जीवतः पार्थान् पौरजानपदो जनः। बलवद् दर्शने गृध्नुस् तेषां राजन् कुरु प्रियम्।

śrutvā ca jīvataḥ pārthān paurajānapado janaḥ. balavad darśane gṛdhnus teṣāṃ rājan kuru priyam.

दुर्योधनश् च कर्णश् च शकुनिश् चापि सौबलः। अधर्मयुक्ता दुष्प्रज्ञा बाला मैषां वचः कृथाः।

duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ. adharmayuktā duṣprajñā bālā maiṣāṃ vacaḥ kṛthāḥ.

उक्तम् एतन् मया राजन् पुरा गुणवतस् तव। दुर्योधनापराधेन प्रजेयं विनशिष्यति। धृतराष्ट्रः। अजय्याः पाण्डवा युद्धे हरेण हरिणापि वा। त्रैलोक्येनापि भूपाल किम् उ तैः खलु मानवैः। दैवानुकूलाः कौन्तेया दैवं तेषां परायणम्। प्रत्यक्षम् एतत् सर्वेषां मुक्ता जतुगृहानलात्। जित्वा गन्धर्वराजानं धौम्यं प्राप्य पुरोहितम्। पाञ्चालनगरं प्राप्य हत्वा लक्षम् अमानुषम्। अनम्यं धनुर् आनाम्य शिरोभिः सह भूभृताम्। चैद्यमागधकर्णाद्यैः किं कृतं तत्र भूमिपैः। आरूढमूलाः पार्थाश् च दरिद्रा निर्धना इति। जेतुं शक्या न मन्येथा अजय्याः पाण्डवाः सुरैः। यावत् तिष्ठति लोके ऽस्मिन् कृष्णो यादववंशजः। मुरारिः केशिहन्ता च लीलामानुषविग्रहः। प्रणतार्तिहरो योगी केशवः क्लेशनाशनः। भक्तानुवत्सलो भक्तस्वान्तवेश्मगृही तथा। चतुःसागरपर्यन्तां केवलं पृथिवीं न हि। धर्मात्मजो महाराज तावत् त्रैलोक्यम् अर्हति। अलं कर्णानया बुद्ध्या नोत्साहय सुयोधनम्। शकुने गच्छ मा गाधं निरयं कौरवैः सह। पाण्डवाश् च वयं सर्वे भूमिपालाः सबान्धवाः। वृष्ण्यन्धकपुरोगाश् च यादवाः सहकेशवाः। सर्वे संभूय जीवाम सपुत्रपशुबान्धवाः। बोधयध्वं तथा यूयं तथैव शरदां शतम्। मा पुत्रवशगो भूप तव पुत्रः सुदुर्मतिः। आनीय पाण्डवान् साधून् पुत्रांश् च सह सर्वशः। अभेदेन निरीक्षस्व न भेदं चक्षुषोः कुरु। मनसा स्नेहपूर्णेन निर्भेदो नखमांसवत्। पार्थिवार्थे प्रियं ब्रूहि नाप्रियं सूतनन्दन। पुत्र त्वं च न मे ब्रूहि पार्थानाम् अहितं क्व चित्। दुर्योधनम् असन्मार्गान् निवर्तय महामते।

uktam etan mayā rājan purā guṇavatas tava. duryodhanāparādhena prajeyaṃ vinaśiṣyati. dhṛtarāṣṭraḥ. ajayyāḥ pāṇḍavā yuddhe hareṇa hariṇāpi vā. trailokyenāpi bhūpāla kim u taiḥ khalu mānavaiḥ. daivānukūlāḥ kaunteyā daivaṃ teṣāṃ parāyaṇam. pratyakṣam etat sarveṣāṃ muktā jatugṛhānalāt. jitvā gandharvarājānaṃ dhaumyaṃ prāpya purohitam. pāñcālanagaraṃ prāpya hatvā lakṣam amānuṣam. anamyaṃ dhanur ānāmya śirobhiḥ saha bhūbhṛtām. caidyamāgadhakarṇādyaiḥ kiṃ kṛtaṃ tatra bhūmipaiḥ. ārūḍhamūlāḥ pārthāś ca daridrā nirdhanā iti. jetuṃ śakyā na manyethā ajayyāḥ pāṇḍavāḥ suraiḥ. yāvat tiṣṭhati loke 'smin kṛṣṇo yādavavaṃśajaḥ. murāriḥ keśihantā ca līlāmānuṣavigrahaḥ. praṇatārtiharo yogī keśavaḥ kleśanāśanaḥ. bhaktānuvatsalo bhaktasvāntaveśmagṛhī tathā. catuḥsāgaraparyantāṃ kevalaṃ pṛthivīṃ na hi. dharmātmajo mahārāja tāvat trailokyam arhati. alaṃ karṇānayā buddhyā notsāhaya suyodhanam. śakune gaccha mā gādhaṃ nirayaṃ kauravaiḥ saha. pāṇḍavāś ca vayaṃ sarve bhūmipālāḥ sabāndhavāḥ. vṛṣṇyandhakapurogāś ca yādavāḥ sahakeśavāḥ. sarve saṃbhūya jīvāma saputrapaśubāndhavāḥ. bodhayadhvaṃ tathā yūyaṃ tathaiva śaradāṃ śatam. mā putravaśago bhūpa tava putraḥ sudurmatiḥ. ānīya pāṇḍavān sādhūn putrāṃś ca saha sarvaśaḥ. abhedena nirīkṣasva na bhedaṃ cakṣuṣoḥ kuru. manasā snehapūrṇena nirbhedo nakhamāṃsavat. pārthivārthe priyaṃ brūhi nāpriyaṃ sūtanandana. putra tvaṃ ca na me brūhi pārthānām ahitaṃ kva cit. duryodhanam asanmārgān nivartaya mahāmate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...