महाभारत 1.178 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 178→

[mh-1-178] • 18 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ते ऽलंकृताः कुण्डलिनो युवानः; परस्परं स्पर्धमानाः समेताः। अस्त्रं बलं चात्मनि मन्यमानाः; सर्वे समुत्पेतुर् अहंकृतेन।

vaiśaṃpāyana uvāca. te 'laṃkṛtāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ; parasparaṃ spardhamānāḥ sametāḥ. astraṃ balaṃ cātmani manyamānāḥ; sarve samutpetur ahaṃkṛtena.

रूपेण वीर्येण कुलेन चैव; धर्मेण चैवापि च यौवनेन। समृद्धदर्पा मदवेगभिन्ना; मत्ता यथा हैमवता गजेन्द्राः।

rūpeṇa vīryeṇa kulena caiva; dharmeṇa caivāpi ca yauvanena. samṛddhadarpā madavegabhinnā; mattā yathā haimavatā gajendrāḥ.

परस्परं स्पर्धया प्रेक्षमाणाः; संकल्पजेनापि परिप्लुताङ्गाः। कृष्णा ममैषेत्य् अभिभाषमाणा; नृपासनेभ्यः सहसोपतस्थुः।

parasparaṃ spardhayā prekṣamāṇāḥ; saṃkalpajenāpi pariplutāṅgāḥ. kṛṣṇā mamaiṣety abhibhāṣamāṇā; nṛpāsanebhyaḥ sahasopatasthuḥ.

ते क्षत्रिया रङ्गगताः समेता; जिगीषमाणा द्रुपदात्मजां ताम्। चकाशिरे पर्वतराजकन्याम्; उमां यथा देवगणाः समेताः।

te kṣatriyā raṅgagatāḥ sametā; jigīṣamāṇā drupadātmajāṃ tām. cakāśire parvatarājakanyām; umāṃ yathā devagaṇāḥ sametāḥ.

कन्दर्पबाणाभिनिपीडिताङ्गाः; कृष्णागतैस् ते हृदयैर् नरेन्द्राः। रङ्गावतीर्णा द्रुपदात्मजार्थं; द्वेष्यान् हि चक्रुः सुहृदो ऽपि तत्र।

kandarpabāṇābhinipīḍitāṅgāḥ; kṛṣṇāgatais te hṛdayair narendrāḥ. raṅgāvatīrṇā drupadātmajārthaṃ; dveṣyān hi cakruḥ suhṛdo 'pi tatra.

अथाययुर् देवगणा विमानै; रुद्रादित्या वसवो ऽथाश्विनौ च। साध्याश् च सर्वे मरुतस् तथैव; यमं पुरस्कृत्य धनेश्वरं च।

athāyayur devagaṇā vimānai; rudrādityā vasavo 'thāśvinau ca. sādhyāś ca sarve marutas tathaiva; yamaṃ puraskṛtya dhaneśvaraṃ ca.

दैत्याः सुपर्णाश् च महोरगाश् च; देवर्षयो गुह्यकाश् चारणाश् च। विश्वावसुर् नारदपर्वतौ च; गन्धर्वमुख्याश् च सहाप्सरोभिः।

daityāḥ suparṇāś ca mahoragāś ca; devarṣayo guhyakāś cāraṇāś ca. viśvāvasur nāradaparvatau ca; gandharvamukhyāś ca sahāpsarobhiḥ.

हलायुधस् तत्र च केशवश् च; वृष्ण्यन्धकाश् चैव यथा प्रधानाः। प्रेक्षां स्म चक्रुर् यदुपुंगवास् ते; स्थिताश् च कृष्णस्य मते बभूवुः।

halāyudhas tatra ca keśavaś ca; vṛṣṇyandhakāś caiva yathā pradhānāḥ. prekṣāṃ sma cakrur yadupuṃgavās te; sthitāś ca kṛṣṇasya mate babhūvuḥ.

दृष्ट्वा हि तान् मत्तगजेन्द्ररूपान्; पञ्चाभिपद्मान् इव वारणेन्द्रान्। भस्मावृताङ्गान् इव हव्यवाहान्; पार्थान् प्रदध्यौ स यदुप्रवीरः।

dṛṣṭvā hi tān mattagajendrarūpān; pañcābhipadmān iva vāraṇendrān. bhasmāvṛtāṅgān iva havyavāhān; pārthān pradadhyau sa yadupravīraḥ.

शशंस रामाय युधिष्ठिरं च; भीमं च जिष्णुं च यमौ च वीरौ। शनैः शनैस् तांश् च निरीक्ष्य रामो; जनार्दनं प्रीतमना ददर्श।

śaśaṃsa rāmāya yudhiṣṭhiraṃ ca; bhīmaṃ ca jiṣṇuṃ ca yamau ca vīrau. śanaiḥ śanais tāṃś ca nirīkṣya rāmo; janārdanaṃ prītamanā dadarśa.

अन्ये तु नानानृपपुत्रपौत्राः; कृष्णागतैर् नेत्रमनःस्वभावैः। व्यायच्छमाना ददृशुर् भ्रमन्तीं; संदष्टदन्तच्छदताम्रवक्त्राः।

anye tu nānānṛpaputrapautrāḥ; kṛṣṇāgatair netramanaḥsvabhāvaiḥ. vyāyacchamānā dadṛśur bhramantīṃ; saṃdaṣṭadantacchadatāmravaktrāḥ.

तथैव पार्थाः पृथुबाहवस् ते; वीरौ यमौ चैव महानुभावौ। तां द्रौपदीं प्रेक्ष्य तदा स्म सर्वे; कन्दर्पबाणाभिहता बभूवुः। देवाश् च सर्वे सगणाः समेतास्। तां द्रष्टुकामा वसवो ऽश्विनौ च। रुद्राश् च सोमो वरुणो यमश् च। शक्रं पुरस्कृत्य धनेश्वरश् च। विश्वावसुर् नारदपर्वतौ च। देवर्षयश् चाप्सरसां गणाश् च।

tathaiva pārthāḥ pṛthubāhavas te; vīrau yamau caiva mahānubhāvau. tāṃ draupadīṃ prekṣya tadā sma sarve; kandarpabāṇābhihatā babhūvuḥ. devāś ca sarve sagaṇāḥ sametās. tāṃ draṣṭukāmā vasavo 'śvinau ca. rudrāś ca somo varuṇo yamaś ca. śakraṃ puraskṛtya dhaneśvaraś ca. viśvāvasur nāradaparvatau ca. devarṣayaś cāpsarasāṃ gaṇāś ca.

देवर्षिगन्धर्वसमाकुलं तत्; सुपर्णनागासुरसिद्धजुष्टम्। दिव्येन गन्धेन समाकुलं च; दिव्यैश् च माल्यैर् अवकीर्यमाणम्।

devarṣigandharvasamākulaṃ tat; suparṇanāgāsurasiddhajuṣṭam. divyena gandhena samākulaṃ ca; divyaiś ca mālyair avakīryamāṇam.

महास्वनैर् दुन्दुभिनादितैश् च; बभूव तत् संकुलम् अन्तरिक्षम्। विमानसंबाधम् अभूत् समन्तात्; सवेणुवीणापणवानुनादम्। समाजवाटोपरि संस्थितानां। मेघैः समन्ताद् इव गर्जमानैः।

mahāsvanair dundubhināditaiś ca; babhūva tat saṃkulam antarikṣam. vimānasaṃbādham abhūt samantāt; saveṇuvīṇāpaṇavānunādam. samājavāṭopari saṃsthitānāṃ. meghaiḥ samantād iva garjamānaiḥ.

ततस् तु ते राजगणाः क्रमेण; कृष्णानिमित्तं नृप विक्रमन्तः। सकर्णदुर्योधनशाल्वशल्य-। द्रौणायनिक्राथसुनीथवक्राः। कलिङ्गवङ्गाधिपपाण्ड्यपौण्ड्रा। विदेहराजो यवनाधिपश् च। अन्ये च नाना नृपपुत्रपौत्रा। राष्ट्राधिपाः पङ्कजपत्रनेत्राः। किरीटहाराङ्गदचक्रवालैर्। विभूषिताङ्गाः पृथुबाहवस् ते। अनुक्रमं विक्रमसत्त्वयुक्ता। बलेन वीर्येण च नर्दमानाः। तत् कार्मुकं संहननोपपन्नं; सज्यं न शेकुस् तरसापि कर्तुम्।

tatas tu te rājagaṇāḥ krameṇa; kṛṣṇānimittaṃ nṛpa vikramantaḥ. sakarṇaduryodhanaśālvaśalya-. drauṇāyanikrāthasunīthavakrāḥ. kaliṅgavaṅgādhipapāṇḍyapauṇḍrā. videharājo yavanādhipaś ca. anye ca nānā nṛpaputrapautrā. rāṣṭrādhipāḥ paṅkajapatranetrāḥ. kirīṭahārāṅgadacakravālair. vibhūṣitāṅgāḥ pṛthubāhavas te. anukramaṃ vikramasattvayuktā. balena vīryeṇa ca nardamānāḥ. tat kārmukaṃ saṃhananopapannaṃ; sajyaṃ na śekus tarasāpi kartum.

ते विक्रमन्तः स्फुरता दृढेन; निष्कृष्यमाणा धनुषा नरेन्द्राः। विचेष्टमाना धरणीतलस्था; दीना अदृश्यन्त विभग्नचित्ताः। गतौजसः स्रस्तकिरीटहारा। विनिःश्वसन्तः शमयां बभूवुः। पाञ्चालराजस्य सुता सखीभिः। दृष्ट्वा धनुःक्षोभम् उदाररूपा। जहास राज्ञां बहुवीर्यभाजां। लीलाविलासाञ्चितलोचनान्ता।

te vikramantaḥ sphuratā dṛḍhena; niṣkṛṣyamāṇā dhanuṣā narendrāḥ. viceṣṭamānā dharaṇītalasthā; dīnā adṛśyanta vibhagnacittāḥ. gataujasaḥ srastakirīṭahārā. viniḥśvasantaḥ śamayāṃ babhūvuḥ. pāñcālarājasya sutā sakhībhiḥ. dṛṣṭvā dhanuḥkṣobham udārarūpā. jahāsa rājñāṃ bahuvīryabhājāṃ. līlāvilāsāñcitalocanāntā.

हाहाकृतं तद् धनुषा दृढेन; निष्पिष्टभग्नाङ्गदकुण्डलं च। कृष्णानिमित्तं विनिवृत्तभावं; राज्ञां तदा मण्डलम् आर्तम् आसीत्। सर्वान् नृपांस् तान् प्रसमीक्ष्य कर्णो। धनुर्धराणां प्रवरो जगाम। उद्धृत्य तूर्णं धनुर् उद्यतं तत्। सज्यं चकाराशु युयोज बाणान्। दृष्ट्वा सूतं मेनिरे पाण्डुपुत्रा। भित्त्वा नीतं लक्ष्यवरं धरायाम्। धनुर्धरा रागकृतप्रतिज्ञम्। अत्यग्निसोमार्कम् अथार्कपुत्रम्। दृष्ट्वा तु तं द्रौपदी वाक्यम् उच्चैर्। जगाद नाहं वरयामि सूतम्। सामर्षहासं प्रसमीक्ष्य सूर्यं। तत्याज कर्णः स्फुरितं धनुस् तत्। एवं तेषु निवृत्तेषु क्षत्रियेषु समन्ततः। चेदीनाम् अधिपो वीरो बलवान् अन्तकोपमः। दमघोषात्मजो वीरः शिशुपालो महामतिः। धनुर् आदायमानस् तु जानुभ्याम् अगमन् महीम्। ततो राजा महावीर्यो जरासंधो महाबलः। धनुषो ऽभ्याशम् आगत्य तस्थौ गिरिर् इवाचलः। धनुषा पीड्यमानस् तु जानुभ्याम् अगमन् महीम्। तत उत्थाय राजा स स्वराष्ट्राण्य् अभिजग्मिवान्। ततः शल्यो महावीर्यो मद्रराजो महाबलः। तद् अप्य् आरोप्यमाणस् तु जानुभ्याम् अगमन् महीम्। ताडितः स धनुष्कोट्या पपातोर्व्यां वियन्मुखः। संरंभात् क्रोशमात्रे तु राजानो ऽन्ये भयातुराः। ततो वैकर्तनः कर्णो वृषा वै सूतनन्दनः। धनुर् आरोप्यमाणं तु रोममात्रे ऽभ्यताडयत्। कम्बुग्रीवः पृथुव्यंसो मत्तवारणविक्रमः। मत्तवारणताम्राक्षो मत्तवारणवेगवान्। धनुर् आरोप्यमाणं तु सर्षमात्रे ऽभ्यताडयत्। त्रैलोक्यविजयी कर्णः सत्त्वे त्रैलोक्यविश्रुतः। धनुषा सो ऽपि निर्धूत इति सर्वे भयाकुलाः। एवं कर्णे विनिर्धूते धनुषान्ये नृपोत्तमाः। चक्षुर्भिर् अपि नापश्यन् विनम्रमुखपङ्कजाः। दृष्ट्वा कर्णं विनिर्धूतं लोकवीरा नृपोत्तमाः। निराशा धनुषोद्धारे द्रौपदीसंगमे ऽपि च। ततो दुर्योधनो राजा धार्तराष्ट्रः परंतपः। मानी दृढास्त्रः संपन्नः सर्वैश् च नृपलक्षणैः। उत्थितः सहसा तत्र भ्रातृमध्ये महाबलः। विलोक्य द्रौपदीं हृष्टो धनुषो ऽभ्याशम् आगमत्। स बभौ धनुर् आदाय शक्रश् चापधरो यथा। स तदारोपयाम् आस तिलमात्रे ह्य् अताडयत्। आरोप्यमाणस् तद् राजा धनुषा बलिना तदा। मा स उत्थानम् अपतद् अङ्गुल्यग्रे स ताडितः। स ययौ ताडितस् तेन व्रीडन्न् इव नराधिपः। तम् अथारोप्यमाणं तु मुद्गमात्रे ऽभ्यताडयत्। स पपात महीं रङ्गाद् अर्धयोजनदूरतः। तथैवागात् स्वकं राज्यं पश्चाद् अनवलोकयन्। ततो वैकर्तनः कर्णो वृषा वै सूतनन्दनः। धनुर् अभ्याशम् आगम्य तोलयाम् आस तद् धनुः। तं चाप्य् आरोप्यमाणं तद् रोममात्रे ऽभ्यताडयत्। ततो वरिष्ठः सुरदानवानाम्। उदारधीर् वृष्णिकुलप्रवीरः। जहर्ष रामेण स पीड्य हस्तं। हस्तं गतां पाण्डुसुतस्य मत्वा। न जज्ञुर् अन्ये नृपवीरमुख्याः। संछन्नरूपान् अथ पाण्डुपुत्रान्। विना हि भीष्मं च यदुप्रवीरौ। धौम्यं च धर्मं सहसोदरांश् च।

hāhākṛtaṃ tad dhanuṣā dṛḍhena; niṣpiṣṭabhagnāṅgadakuṇḍalaṃ ca. kṛṣṇānimittaṃ vinivṛttabhāvaṃ; rājñāṃ tadā maṇḍalam ārtam āsīt. sarvān nṛpāṃs tān prasamīkṣya karṇo. dhanurdharāṇāṃ pravaro jagāma. uddhṛtya tūrṇaṃ dhanur udyataṃ tat. sajyaṃ cakārāśu yuyoja bāṇān. dṛṣṭvā sūtaṃ menire pāṇḍuputrā. bhittvā nītaṃ lakṣyavaraṃ dharāyām. dhanurdharā rāgakṛtapratijñam. atyagnisomārkam athārkaputram. dṛṣṭvā tu taṃ draupadī vākyam uccair. jagāda nāhaṃ varayāmi sūtam. sāmarṣahāsaṃ prasamīkṣya sūryaṃ. tatyāja karṇaḥ sphuritaṃ dhanus tat. evaṃ teṣu nivṛtteṣu kṣatriyeṣu samantataḥ. cedīnām adhipo vīro balavān antakopamaḥ. damaghoṣātmajo vīraḥ śiśupālo mahāmatiḥ. dhanur ādāyamānas tu jānubhyām agaman mahīm. tato rājā mahāvīryo jarāsaṃdho mahābalaḥ. dhanuṣo 'bhyāśam āgatya tasthau girir ivācalaḥ. dhanuṣā pīḍyamānas tu jānubhyām agaman mahīm. tata utthāya rājā sa svarāṣṭrāṇy abhijagmivān. tataḥ śalyo mahāvīryo madrarājo mahābalaḥ. tad apy āropyamāṇas tu jānubhyām agaman mahīm. tāḍitaḥ sa dhanuṣkoṭyā papātorvyāṃ viyanmukhaḥ. saṃraṃbhāt krośamātre tu rājāno 'nye bhayāturāḥ. tato vaikartanaḥ karṇo vṛṣā vai sūtanandanaḥ. dhanur āropyamāṇaṃ tu romamātre 'bhyatāḍayat. kambugrīvaḥ pṛthuvyaṃso mattavāraṇavikramaḥ. mattavāraṇatāmrākṣo mattavāraṇavegavān. dhanur āropyamāṇaṃ tu sarṣamātre 'bhyatāḍayat. trailokyavijayī karṇaḥ sattve trailokyaviśrutaḥ. dhanuṣā so 'pi nirdhūta iti sarve bhayākulāḥ. evaṃ karṇe vinirdhūte dhanuṣānye nṛpottamāḥ. cakṣurbhir api nāpaśyan vinamramukhapaṅkajāḥ. dṛṣṭvā karṇaṃ vinirdhūtaṃ lokavīrā nṛpottamāḥ. nirāśā dhanuṣoddhāre draupadīsaṃgame 'pi ca. tato duryodhano rājā dhārtarāṣṭraḥ paraṃtapaḥ. mānī dṛḍhāstraḥ saṃpannaḥ sarvaiś ca nṛpalakṣaṇaiḥ. utthitaḥ sahasā tatra bhrātṛmadhye mahābalaḥ. vilokya draupadīṃ hṛṣṭo dhanuṣo 'bhyāśam āgamat. sa babhau dhanur ādāya śakraś cāpadharo yathā. sa tadāropayām āsa tilamātre hy atāḍayat. āropyamāṇas tad rājā dhanuṣā balinā tadā. mā sa utthānam apatad aṅgulyagre sa tāḍitaḥ. sa yayau tāḍitas tena vrīḍann iva narādhipaḥ. tam athāropyamāṇaṃ tu mudgamātre 'bhyatāḍayat. sa papāta mahīṃ raṅgād ardhayojanadūrataḥ. tathaivāgāt svakaṃ rājyaṃ paścād anavalokayan. tato vaikartanaḥ karṇo vṛṣā vai sūtanandanaḥ. dhanur abhyāśam āgamya tolayām āsa tad dhanuḥ. taṃ cāpy āropyamāṇaṃ tad romamātre 'bhyatāḍayat. tato variṣṭhaḥ suradānavānām. udāradhīr vṛṣṇikulapravīraḥ. jaharṣa rāmeṇa sa pīḍya hastaṃ. hastaṃ gatāṃ pāṇḍusutasya matvā. na jajñur anye nṛpavīramukhyāḥ. saṃchannarūpān atha pāṇḍuputrān. vinā hi bhīṣmaṃ ca yadupravīrau. dhaumyaṃ ca dharmaṃ sahasodarāṃś ca.

तस्मिंस् तु संभ्रान्तजने समाजे; निक्षिप्तवादेषु नराधिपेषु। कुन्तीसुतो जिष्णुर् इयेष कर्तुं; सज्यं धनुस् तत् सशरं स वीरः।

tasmiṃs tu saṃbhrāntajane samāje; nikṣiptavādeṣu narādhipeṣu. kuntīsuto jiṣṇur iyeṣa kartuṃ; sajyaṃ dhanus tat saśaraṃ sa vīraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents