महाभारत 1.173 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 173→

[mh-1-173] • 25 श्लोकाः

गन्धर्वः। पुनश् चैव महातेजा विश्वामित्रजिघांसया। अग्निं संभृतवान् घोरं शाक्तेयः सुमहातपाः। वासिष्ठसंभृतश् चाग्निर् विश्वामित्रहितैषिणा। तेजसा वह्नितुल्येन ग्रस्तः स्कन्देन धीमता।

gandharvaḥ. punaś caiva mahātejā viśvāmitrajighāṃsayā. agniṃ saṃbhṛtavān ghoraṃ śākteyaḥ sumahātapāḥ. vāsiṣṭhasaṃbhṛtaś cāgnir viśvāmitrahitaiṣiṇā. tejasā vahnitulyena grastaḥ skandena dhīmatā.

अर्जुन उवाच। राज्ञा कल्माषपादेन गुरौ ब्रह्मविदां वरे। कारणं किं पुरस्कृत्य भार्या वै संनियोजिता।

arjuna uvāca. rājñā kalmāṣapādena gurau brahmavidāṃ vare. kāraṇaṃ kiṃ puraskṛtya bhāryā vai saṃniyojitā.

जानता च परं धर्मं लोक्यं तेन महात्मना। अगम्यागमनं कस्माद् वसिष्ठेन महात्मना। अधर्मिष्ठं वसिष्ठेन कृतं चापि पुरा सखे। तत्र मे संशयो जातः कार्याकार्यविनिश्चये। कृतं तेन पुरा सर्वं वक्तुम् अर्हसि पृच्छतः।

jānatā ca paraṃ dharmaṃ lokyaṃ tena mahātmanā. agamyāgamanaṃ kasmād vasiṣṭhena mahātmanā. adharmiṣṭhaṃ vasiṣṭhena kṛtaṃ cāpi purā sakhe. tatra me saṃśayo jātaḥ kāryākāryaviniścaye. kṛtaṃ tena purā sarvaṃ vaktum arhasi pṛcchataḥ.

गन्धर्व उवाच। धनंजय निबोधेदं यन् मां त्वं परिपृच्छसि। वसिष्ठं प्रति दुर्धर्षं तथामित्रसहं नृपम्।

gandharva uvāca. dhanaṃjaya nibodhedaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. vasiṣṭhaṃ prati durdharṣaṃ tathāmitrasahaṃ nṛpam.

कथितं ते मया पूर्वं यथा शप्तः स पार्थिवः। शक्तिना भरतश्रेष्ठ वासिष्ठेन महात्मना।

kathitaṃ te mayā pūrvaṃ yathā śaptaḥ sa pārthivaḥ. śaktinā bharataśreṣṭha vāsiṣṭhena mahātmanā.

स तु शापवशं प्राप्तः क्रोधपर्याकुलेक्षणः। निर्जगाम पुराद् राजा सहदारः परंतपः।

sa tu śāpavaśaṃ prāptaḥ krodhaparyākulekṣaṇaḥ. nirjagāma purād rājā sahadāraḥ paraṃtapaḥ.

अरण्यं निर्जनं गत्वा सदारः परिचक्रमे। नानामृगगणाकीर्णं नानासत्त्वसमाकुलम्।

araṇyaṃ nirjanaṃ gatvā sadāraḥ paricakrame. nānāmṛgagaṇākīrṇaṃ nānāsattvasamākulam.

नानागुल्मलताच्छन्नं नानाद्रुमसमावृतम्। अरण्यं घोरसंनादं शापग्रस्तः परिभ्रमन्।

nānāgulmalatācchannaṃ nānādrumasamāvṛtam. araṇyaṃ ghorasaṃnādaṃ śāpagrastaḥ paribhraman.

स कदा चित् क्षुधाविष्टो मृगयन् भक्षम् आत्मनः। ददर्श सुपरिक्लिष्टः कस्मिंश् चिद् वननिर्झरे। ब्राह्मणीं ब्राह्मणं चैव मैथुनायोपसंगतौ।

sa kadā cit kṣudhāviṣṭo mṛgayan bhakṣam ātmanaḥ. dadarśa suparikliṣṭaḥ kasmiṃś cid vananirjhare. brāhmaṇīṃ brāhmaṇaṃ caiva maithunāyopasaṃgatau.

तौ समीक्ष्य तु वित्रस्ताव् अकृतार्थौ प्रधावितौ। तयोश् च द्रवतोर् विप्रं जगृहे नृपतिर् बलात्।

tau samīkṣya tu vitrastāv akṛtārthau pradhāvitau. tayoś ca dravator vipraṃ jagṛhe nṛpatir balāt.

दृष्ट्वा गृहीतं भर्तारम् अथ ब्राह्मण्य् अभाषत। शृणु राजन् वचो मह्यं यत् त्वां वक्ष्यामि सुव्रत।

dṛṣṭvā gṛhītaṃ bhartāram atha brāhmaṇy abhāṣata. śṛṇu rājan vaco mahyaṃ yat tvāṃ vakṣyāmi suvrata.

आदित्यवंशप्रभवस् त्वं हि लोकपरिश्रुतः। अप्रमत्तः स्थितो धर्मे गुरुशुश्रूषणे रतः। वैष्णवो ऽसि महीपाल रविवंशविवर्धन। येन त्वया पुरा विष्णुस् तोषितः शुभकर्मणा। आत्मनं तृणवत् कृत्वा जीवितं हरये ऽर्पितम्। तदासि रक्षितस् त्वं वै विष्णुना प्रभविष्णुना।

ādityavaṃśaprabhavas tvaṃ hi lokapariśrutaḥ. apramattaḥ sthito dharme guruśuśrūṣaṇe rataḥ. vaiṣṇavo 'si mahīpāla ravivaṃśavivardhana. yena tvayā purā viṣṇus toṣitaḥ śubhakarmaṇā. ātmanaṃ tṛṇavat kṛtvā jīvitaṃ haraye 'rpitam. tadāsi rakṣitas tvaṃ vai viṣṇunā prabhaviṣṇunā.

शापं प्राप्तो ऽसि दुर्धर्ष न पापं कर्तुम् अर्हसि। ऋतुकाले तु संप्राप्ते भर्त्रास्म्य् अद्य समागता।

śāpaṃ prāpto 'si durdharṣa na pāpaṃ kartum arhasi. ṛtukāle tu saṃprāpte bhartrāsmy adya samāgatā.

अकृतार्था ह्य् अहं भर्त्रा प्रसवार्थश् च मे महान्। प्रसीद नृपतिश्रेष्ठ भर्ता मे ऽयं विसृज्यताम्।

akṛtārthā hy ahaṃ bhartrā prasavārthaś ca me mahān. prasīda nṛpatiśreṣṭha bhartā me 'yaṃ visṛjyatām.

एवं विक्रोशमानायास् तस्याः स सुनृशंसकृत्। भर्तारं भक्षयाम् आस व्याघ्रो मृगम् इवेप्सितम्।

evaṃ vikrośamānāyās tasyāḥ sa sunṛśaṃsakṛt. bhartāraṃ bhakṣayām āsa vyāghro mṛgam ivepsitam.

तस्याः क्रोधाभिभूताया यद् अश्रु न्यपतद् भुवि। सो ऽग्निः समभवद् दीप्तस् तं च देशं व्यदीपयत्।

tasyāḥ krodhābhibhūtāyā yad aśru nyapatad bhuvi. so 'gniḥ samabhavad dīptas taṃ ca deśaṃ vyadīpayat.

ततः सा शोकसंतप्ता भर्तृव्यसनदुःखिता। कल्माषपादं राजर्षिम् अशपद् ब्राह्मणी रुषा।

tataḥ sā śokasaṃtaptā bhartṛvyasanaduḥkhitā. kalmāṣapādaṃ rājarṣim aśapad brāhmaṇī ruṣā.

यस्मान् ममाकृतार्थायास् त्वया क्षुद्र नृशंसवत्। प्रेक्षन्त्या भक्षितो मे ऽद्य प्रभुर् भर्ता महायशाः।

yasmān mamākṛtārthāyās tvayā kṣudra nṛśaṃsavat. prekṣantyā bhakṣito me 'dya prabhur bhartā mahāyaśāḥ.

तस्मात् त्वम् अपि दुर्बुद्धे मच्छापपरिविक्षतः। पत्नीम् ऋताव् अनुप्राप्य सद्यस् त्यक्ष्यसि जीवितम्। तेन प्रसाद्यमाना सा प्रसादम् अकरोत् तदा।

tasmāt tvam api durbuddhe macchāpaparivikṣataḥ. patnīm ṛtāv anuprāpya sadyas tyakṣyasi jīvitam. tena prasādyamānā sā prasādam akarot tadā.

यस्य चर्षेर् वसिष्ठस्य त्वया पुत्रा विनाशिताः। तेन संगम्य ते भार्या तनयं जनयिष्यति। स ते वंशकरः पुत्रो भविष्यति नृपाधम।

yasya carṣer vasiṣṭhasya tvayā putrā vināśitāḥ. tena saṃgamya te bhāryā tanayaṃ janayiṣyati. sa te vaṃśakaraḥ putro bhaviṣyati nṛpādhama.

एवं शप्त्वा तु राजानं सा तम् आङ्गिरसी शुभा। तस्यैव संनिधौ दीप्तं प्रविवेश हुताशनम्।

evaṃ śaptvā tu rājānaṃ sā tam āṅgirasī śubhā. tasyaiva saṃnidhau dīptaṃ praviveśa hutāśanam.

वसिष्ठश् च महाभागः सर्वम् एतद् अपश्यत। ज्ञानयोगेन महता तपसा च परंतप। न चाप्य् अत्र महाबाहो अधर्मः प्रतिपद्यते। ब्राह्मणो यद् अपत्यं हि प्रार्थितः संप्रयच्छति। यदा तु कामतो गच्छेत् परनारीं नरो नृप। तदास्य परदारोक्तम् अधर्मस्य फलं भवेत्। अपकल्कस् तु राजेन्द्र निस्तीर्यैतद् द्विजोत्तमः। नान्यतो भरतश्रेष्ठ स हि लोकगुरुर् यतः।

vasiṣṭhaś ca mahābhāgaḥ sarvam etad apaśyata. jñānayogena mahatā tapasā ca paraṃtapa. na cāpy atra mahābāho adharmaḥ pratipadyate. brāhmaṇo yad apatyaṃ hi prārthitaḥ saṃprayacchati. yadā tu kāmato gacchet paranārīṃ naro nṛpa. tadāsya paradāroktam adharmasya phalaṃ bhavet. apakalkas tu rājendra nistīryaitad dvijottamaḥ. nānyato bharataśreṣṭha sa hi lokagurur yataḥ.

मुक्तशापश् च राजर्षिः कालेन महता ततः। ऋतुकाले ऽभिपतितो मदयन्त्या निवारितः।

muktaśāpaś ca rājarṣiḥ kālena mahatā tataḥ. ṛtukāle 'bhipatito madayantyā nivāritaḥ.

न हि सस्मार नृपतिस् तं शापं शापमोहितः। देव्याः सो ऽथ वचः श्रुत्वा स तस्या नृपसत्तमः। तं च शापम् अनुस्मृत्य पर्यतप्यद् भृशं तदा।

na hi sasmāra nṛpatis taṃ śāpaṃ śāpamohitaḥ. devyāḥ so 'tha vacaḥ śrutvā sa tasyā nṛpasattamaḥ. taṃ ca śāpam anusmṛtya paryatapyad bhṛśaṃ tadā.

एतस्मात् कारणाद् राजा वसिष्ठं संन्ययोजयत्। स्वदारे भरतश्रेष्ठ शापदोषसमन्वितः। यदा कल्माषपादस् तु राक्षसत्वम् अवाप सः। तदा वसिष्ठः कुरुणा यज्ञार्थे संवृतो ऽभवत्। यदा कल्माषपादस् तु राक्षसत्वं विसृष्टवान्। तदा तेनैव राज्ञा तु वसिष्ठः संवृतो ऽभवत्। एवं वसिष्ठो युष्माकं पुरोधाः संवृतो ऽभवत्।

etasmāt kāraṇād rājā vasiṣṭhaṃ saṃnyayojayat. svadāre bharataśreṣṭha śāpadoṣasamanvitaḥ. yadā kalmāṣapādas tu rākṣasatvam avāpa saḥ. tadā vasiṣṭhaḥ kuruṇā yajñārthe saṃvṛto 'bhavat. yadā kalmāṣapādas tu rākṣasatvaṃ visṛṣṭavān. tadā tenaiva rājñā tu vasiṣṭhaḥ saṃvṛto 'bhavat. evaṃ vasiṣṭho yuṣmākaṃ purodhāḥ saṃvṛto 'bhavat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents