महाभारत 1.150 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 150→

[mh-1-150] • 27 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। करिष्य इति भीमेन प्रतिज्ञाते तु भारत। आजग्मुस् ते ततः सर्वे भैक्षम् आदाय पाण्डवाः। भीमसेनं ततो दृष्ट्वा आपूर्णवदनं तदा। बुबोध धर्मराजस् तु हृषितं भीमम् अच्युतम्। हर्षितुं कारणं यत् तन् मनसा चिन्तयन् गुरुः। स समीक्ष्य तदा राजञ् श्रोतुकामो युधां पतिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. kariṣya iti bhīmena pratijñāte tu bhārata. ājagmus te tataḥ sarve bhaikṣam ādāya pāṇḍavāḥ. bhīmasenaṃ tato dṛṣṭvā āpūrṇavadanaṃ tadā. bubodha dharmarājas tu hṛṣitaṃ bhīmam acyutam. harṣituṃ kāraṇaṃ yat tan manasā cintayan guruḥ. sa samīkṣya tadā rājañ śrotukāmo yudhāṃ patiḥ.

आकारेणैव तं ज्ञात्वा पाण्डुपुत्रो युधिष्ठिरः। रहः समुपविश्यैकस् ततः पप्रच्छ मातरम्।

ākāreṇaiva taṃ jñātvā pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ. rahaḥ samupaviśyaikas tataḥ papraccha mātaram.

किं चिकीर्षत्य् अयं कर्म भीमो भीमपराक्रमः। भवत्य् अनुमते कच्चिद् अयं कर्तुम् इहेच्छति।

kiṃ cikīrṣaty ayaṃ karma bhīmo bhīmaparākramaḥ. bhavaty anumate kaccid ayaṃ kartum ihecchati.

कुन्त्य् उवाच। ममैव वचनाद् एष करिष्यति परंतपः। ब्राह्मणार्थे महत् कृत्यं मोष्काय नगरस्य च। बकाय कल्पितं पुत्र महान्तं बलिम् उत्तमम्। भीमो भुनक्ति संपुष्टम् अप्य् एकाहं तपःसुत।

kunty uvāca. mamaiva vacanād eṣa kariṣyati paraṃtapaḥ. brāhmaṇārthe mahat kṛtyaṃ moṣkāya nagarasya ca. bakāya kalpitaṃ putra mahāntaṃ balim uttamam. bhīmo bhunakti saṃpuṣṭam apy ekāhaṃ tapaḥsuta.

युधिष्ठिर उवाच। किम् इदं साहसं तीक्ष्णं भवत्या दुष्कृतं कृतम्। परित्यागं हि पुत्रस्य न प्रशंसन्ति साधवः।

yudhiṣṭhira uvāca. kim idaṃ sāhasaṃ tīkṣṇaṃ bhavatyā duṣkṛtaṃ kṛtam. parityāgaṃ hi putrasya na praśaṃsanti sādhavaḥ.

कथं परसुतस्यार्थे स्वसुतं त्यक्तुम् इच्छसि। लोकवृत्तिविरुद्धं वै पुत्रत्यागात् कृतं त्वया।

kathaṃ parasutasyārthe svasutaṃ tyaktum icchasi. lokavṛttiviruddhaṃ vai putratyāgāt kṛtaṃ tvayā.

यस्य बाहू समाश्रित्य सुखं सर्वे स्वपामहे। राज्यं चापहृतं क्षुद्रैर् आजिहीर्षामहे पुनः।

yasya bāhū samāśritya sukhaṃ sarve svapāmahe. rājyaṃ cāpahṛtaṃ kṣudrair ājihīrṣāmahe punaḥ.

यस्य दुर्योधनो वीर्यं चिन्तयन्न् अमितौजसः। न शेते वसतीः सर्वा दुःखाच् छकुनिना सह।

yasya duryodhano vīryaṃ cintayann amitaujasaḥ. na śete vasatīḥ sarvā duḥkhāc chakuninā saha.

यस्य वीरस्य वीर्येण मुक्ता जतुगृहाद् वयम्। अन्येभ्यश् चैव पापेभ्यो निहतश् च पुरोचनः।

yasya vīrasya vīryeṇa muktā jatugṛhād vayam. anyebhyaś caiva pāpebhyo nihataś ca purocanaḥ.

यस्य वीर्यं समाश्रित्य वसुपूर्णां वसुंधराम्। भोक्तुम् इच्छामहे मातः निःसपत्ना महामनः। इमां मन्यामहे प्राप्तां निहत्य धृतराष्ट्रजान्। कर्णं दुःशासनं चैव शकुनिं चापि सौबलम्।

yasya vīryaṃ samāśritya vasupūrṇāṃ vasuṃdharām. bhoktum icchāmahe mātaḥ niḥsapatnā mahāmanaḥ. imāṃ manyāmahe prāptāṃ nihatya dhṛtarāṣṭrajān. karṇaṃ duḥśāsanaṃ caiva śakuniṃ cāpi saubalam.

तस्य व्यवसितस् त्यागो बुद्धिम् आस्थाय कां त्वया। कच्चिन् न दुःखैर् बुद्धिस् ते विप्लुता गतचेतसः।

tasya vyavasitas tyāgo buddhim āsthāya kāṃ tvayā. kaccin na duḥkhair buddhis te viplutā gatacetasaḥ.

कुन्त्य् उवाच। युधिष्ठिर न संतापः कार्यः प्रति वृकोदरम्। न चायं बुद्धिदौर्बल्याद् व्यवसायः कृतो मया। न च शोकेन बुद्धिर् मे विप्लुता गतचेतना।

kunty uvāca. yudhiṣṭhira na saṃtāpaḥ kāryaḥ prati vṛkodaram. na cāyaṃ buddhidaurbalyād vyavasāyaḥ kṛto mayā. na ca śokena buddhir me viplutā gatacetanā.

इह विप्रस्य भवने वयं पुत्र सुखोषिताः। अज्ञाता धार्तराष्ट्राणां सत्कृता वीतमन्यवः। तस्य प्रतिक्रिया तात मयेयं प्रसमीक्षिता। एतावान् एव पुरुषः कृतं यस्मिन् न नश्यति। ब्राह्मणार्थे महान् धर्मो जानतीत्थं वृकोदरे। यावच् च कुर्याद् अन्यो ऽस्य कुर्याद् बहुगुणं ततः।

iha viprasya bhavane vayaṃ putra sukhoṣitāḥ. ajñātā dhārtarāṣṭrāṇāṃ satkṛtā vītamanyavaḥ. tasya pratikriyā tāta mayeyaṃ prasamīkṣitā. etāvān eva puruṣaḥ kṛtaṃ yasmin na naśyati. brāhmaṇārthe mahān dharmo jānatītthaṃ vṛkodare. yāvac ca kuryād anyo 'sya kuryād bahuguṇaṃ tataḥ.

दृष्ट्वा भीष्मस्य विक्रान्तं तदा जतुगृहे महत्। हिडिम्बस्य वधाच् चैव विश्वासो मे वृकोदरे।

dṛṣṭvā bhīṣmasya vikrāntaṃ tadā jatugṛhe mahat. hiḍimbasya vadhāc caiva viśvāso me vṛkodare.

बाह्वोर् बलं हि भीमस्य नागायुतसमं महत्। येन यूयं गजप्रख्या निर्व्यूढा वारणावतात्।

bāhvor balaṃ hi bhīmasya nāgāyutasamaṃ mahat. yena yūyaṃ gajaprakhyā nirvyūḍhā vāraṇāvatāt.

वृकोदरबलो नान्यो न भूतो न भविष्यति। यो ऽभ्युदीयाद् युधि श्रेष्ठम् अपि वज्रधरं स्वयम्।

vṛkodarabalo nānyo na bhūto na bhaviṣyati. yo 'bhyudīyād yudhi śreṣṭham api vajradharaṃ svayam.

जातमात्रः पुरा चैष ममाङ्कात् पतितो गिरौ। शरीरगौरवात् तस्य शिला गात्रैर् विचूर्णिता। तथा हि दृष्टं स्वप्नं तु मया गतनिशे महत्। भुक्त्वा भीमो बकं हत्वा नागरैः परिवारितः। हृष्टः पुनर् इमं वासम् आयातो ऽलंकृतः शुभैः।

jātamātraḥ purā caiṣa mamāṅkāt patito girau. śarīragauravāt tasya śilā gātrair vicūrṇitā. tathā hi dṛṣṭaṃ svapnaṃ tu mayā gataniśe mahat. bhuktvā bhīmo bakaṃ hatvā nāgaraiḥ parivāritaḥ. hṛṣṭaḥ punar imaṃ vāsam āyāto 'laṃkṛtaḥ śubhaiḥ.

तद् अहं प्रज्ञया स्मृत्वा बलं भीमस्य पाण्डव। प्रतीकारं च विप्रस्य ततः कृतवती मतिम्।

tad ahaṃ prajñayā smṛtvā balaṃ bhīmasya pāṇḍava. pratīkāraṃ ca viprasya tataḥ kṛtavatī matim.

नेदं लोभान् न चाज्ञानान् न च मोहाद् विनिश्चितम्। बुद्धिपूर्वं तु धर्मस्य व्यवसायः कृतो मया।

nedaṃ lobhān na cājñānān na ca mohād viniścitam. buddhipūrvaṃ tu dharmasya vyavasāyaḥ kṛto mayā.

अर्थौ द्वाव् अपि निष्पन्नौ युधिष्ठिर भविष्यतः। प्रतीकारश् च वासस्य धर्मश् च चरितो महान्।

arthau dvāv api niṣpannau yudhiṣṭhira bhaviṣyataḥ. pratīkāraś ca vāsasya dharmaś ca carito mahān.

यो ब्राह्मणस्य साहाय्यं कुर्याद् अर्थेषु कर्हि चित्। क्षत्रियः स शुभांल् लोकान् प्राप्नुयाद् इति मे श्रुतम्।

yo brāhmaṇasya sāhāyyaṃ kuryād artheṣu karhi cit. kṣatriyaḥ sa śubhāṃl lokān prāpnuyād iti me śrutam.

क्षत्रियः क्षत्रियस्यैव कुर्वाणो वधमोक्षणम्। विपुलां कीर्तिम् आप्नोति लोके ऽस्मिंश् च परत्र च।

kṣatriyaḥ kṣatriyasyaiva kurvāṇo vadhamokṣaṇam. vipulāṃ kīrtim āpnoti loke 'smiṃś ca paratra ca.

वैश्यस्यैव तु साहाय्यं कुर्वाणः क्षत्रियो युधि। स सर्वेष्व् अपि लोकेषु प्रजा रञ्जयते ध्रुवम्।

vaiśyasyaiva tu sāhāyyaṃ kurvāṇaḥ kṣatriyo yudhi. sa sarveṣv api lokeṣu prajā rañjayate dhruvam.

शूद्रं तु मोक्षयन् राजा शरणार्थिनम् आगतम्। प्राप्नोतीह कुले जन्म सद्रव्ये राजसत्कृते।

śūdraṃ tu mokṣayan rājā śaraṇārthinam āgatam. prāpnotīha kule janma sadravye rājasatkṛte.

एवं स भगवान् व्यासः पुरा कौरवनन्दन। प्रोवाच सुतरां प्राज्ञस् तस्माद् एतच् चिकीर्षितम्।

evaṃ sa bhagavān vyāsaḥ purā kauravanandana. provāca sutarāṃ prājñas tasmād etac cikīrṣitam.

युधिष्ठिर उवाच। उपपन्नम् इदं मातस् त्वया यद् बुद्धिपूर्वकम्। आर्तस्य ब्राह्मणस्यैवम् अनुक्रोशाद् इदं कृतम्। ध्रुवम् एष्यति भीमो ऽयं निहत्य पुरुषादकम्। सर्वथा ब्राह्मणस्यार्थे यद् अनुक्रोशवत्य् असि। मन्वादिमुनिभिः प्रोक्तं वेदविद्भिर् महात्मभिः। गवार्थे ब्राह्मणस्यार्थे सद्यः प्राणान् परित्यजेत्। मुच्यते ब्रह्महत्याया गोप्तारो ब्राह्मणस्य च। आगन्ता नगरं चैव तस्मात् पापाद् विमुच्यते।

yudhiṣṭhira uvāca. upapannam idaṃ mātas tvayā yad buddhipūrvakam. ārtasya brāhmaṇasyaivam anukrośād idaṃ kṛtam. dhruvam eṣyati bhīmo 'yaṃ nihatya puruṣādakam. sarvathā brāhmaṇasyārthe yad anukrośavaty asi. manvādimunibhiḥ proktaṃ vedavidbhir mahātmabhiḥ. gavārthe brāhmaṇasyārthe sadyaḥ prāṇān parityajet. mucyate brahmahatyāyā goptāro brāhmaṇasya ca. āgantā nagaraṃ caiva tasmāt pāpād vimucyate.

यथा त्व् इदं न विन्देयुर् नरा नगरवासिनः। तथायं ब्राह्मणो वाच्यः परिग्राह्यश् च यत्नतः। वैशंपायनः। युधिष्ठिरेण संमन्त्र्य ब्राह्मणार्थम् अरिंदम। कुन्ती प्रविश्य तान् सर्वान् सान्त्वयाम् आस भारत।

yathā tv idaṃ na vindeyur narā nagaravāsinaḥ. tathāyaṃ brāhmaṇo vācyaḥ parigrāhyaś ca yatnataḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. yudhiṣṭhireṇa saṃmantrya brāhmaṇārtham ariṃdama. kuntī praviśya tān sarvān sāntvayām āsa bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents