महाभारत 1.143 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 143→

[mh-1-143] • 39 श्लोकाः

वैशंपायनः। सा ततो न्यपतत् तूर्णं भगिनी तस्य रक्षसः। अब्रुवाणा हिडिम्बा तु राक्षसी पाण्डवान् प्रति। अभिवाद्य ततः कुन्तीं धर्मराजं च पाण्डवम्। अभिपूज्य च तान् सर्वान् भीमसेनम् अभाषत। अहं ते दर्शनाद् एव मन्मथस्य वशं गता। क्रूरं भ्रातृवचो हित्वा सा त्वाम् एवानुरुन्धती। राक्षसे रौद्रसंकाशे तवापश्यं विचेष्टितम्। अहं शुश्रूषुर् इच्छेयं तव गात्रं निषेवितुम्।

vaiśaṃpāyanaḥ. sā tato nyapatat tūrṇaṃ bhaginī tasya rakṣasaḥ. abruvāṇā hiḍimbā tu rākṣasī pāṇḍavān prati. abhivādya tataḥ kuntīṃ dharmarājaṃ ca pāṇḍavam. abhipūjya ca tān sarvān bhīmasenam abhāṣata. ahaṃ te darśanād eva manmathasya vaśaṃ gatā. krūraṃ bhrātṛvaco hitvā sā tvām evānurundhatī. rākṣase raudrasaṃkāśe tavāpaśyaṃ viceṣṭitam. ahaṃ śuśrūṣur iccheyaṃ tava gātraṃ niṣevitum.

भीम उवाच। स्मरन्ति वैरं रक्षांसि मायाम् आश्रित्य मोहिनीम्। हिडिम्बे व्रज पन्थानं त्वं वै भ्रातृनिषेवितम्।

bhīma uvāca. smaranti vairaṃ rakṣāṃsi māyām āśritya mohinīm. hiḍimbe vraja panthānaṃ tvaṃ vai bhrātṛniṣevitam.

युधिष्ठिर उवाच। क्रुद्धो ऽपि पुरुषव्याघ्र भीम मा स्म स्त्रियं वधीः। शरीरगुप्त्याभ्यधिकं धर्मं गोपय पाण्डव। शरणागतगूह्या त्वं धर्मं गोपाय पाण्डव।

yudhiṣṭhira uvāca. kruddho 'pi puruṣavyāghra bhīma mā sma striyaṃ vadhīḥ. śarīraguptyābhyadhikaṃ dharmaṃ gopaya pāṇḍava. śaraṇāgatagūhyā tvaṃ dharmaṃ gopāya pāṇḍava.

वधाभिप्रायम् आयान्तम् अवधीस् त्वं महाबलम्। रक्षसस् तस्य भगिनी किं नः क्रुद्धा करिष्यति।

vadhābhiprāyam āyāntam avadhīs tvaṃ mahābalam. rakṣasas tasya bhaginī kiṃ naḥ kruddhā kariṣyati.

वैशंपायन उवाच। हिडिम्बा तु ततः कुन्तीम् अभिवाद्य कृताञ्जलिः। युधिष्ठिरं च कौन्तेयम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. hiḍimbā tu tataḥ kuntīm abhivādya kṛtāñjaliḥ. yudhiṣṭhiraṃ ca kaunteyam idaṃ vacanam abravīt.

आर्ये जानासि यद् दुःखम् इह स्त्रीणाम् अनङ्गजम्। तद् इदं माम् अनुप्राप्तं भीमसेनकृतं शुभे।

ārye jānāsi yad duḥkham iha strīṇām anaṅgajam. tad idaṃ mām anuprāptaṃ bhīmasenakṛtaṃ śubhe.

सोढं तत् परमं दुःखं मया कालप्रतीक्षया। सो ऽयम् अभ्यागतः कालो भविता मे सुखाय वै।

soḍhaṃ tat paramaṃ duḥkhaṃ mayā kālapratīkṣayā. so 'yam abhyāgataḥ kālo bhavitā me sukhāya vai.

मया ह्य् उत्सृज्य सुहृदः स्वधर्मं स्वजनं तथा। वृतो ऽयं पुरुषव्याघ्रस् तव पुत्रः पतिः शुभे।

mayā hy utsṛjya suhṛdaḥ svadharmaṃ svajanaṃ tathā. vṛto 'yaṃ puruṣavyāghras tava putraḥ patiḥ śubhe.

वरेणापि तथानेन त्वया चापि यशस्विनि। तद् अर्हसि कृपां कर्तुं मयि त्वं वरवर्णिनि। तथा ब्रुवन्ती हि तदा प्रत्याख्याता क्रियां प्रति। भूम्यां दुष्कृतिनो लोकान् गमिष्ये ऽहं न संशयः।

vareṇāpi tathānena tvayā cāpi yaśasvini. tad arhasi kṛpāṃ kartuṃ mayi tvaṃ varavarṇini. tathā bruvantī hi tadā pratyākhyātā kriyāṃ prati. bhūmyāṃ duṣkṛtino lokān gamiṣye 'haṃ na saṃśayaḥ.

त्वं मां मूढेति वा मत्वा भक्ता वानुगतेति वा। भर्त्रानेन महाभागे संयोजय सुतेन ते।

tvaṃ māṃ mūḍheti vā matvā bhaktā vānugateti vā. bhartrānena mahābhāge saṃyojaya sutena te.

तम् उपादाय गच्छेयं यथेष्टं देवरूपिणम्। पुनश् चैवागमिष्यामि विश्रम्भं कुरु मे शुभे। अहं हि समये लिप्से प्राग् भ्रातुर् अपवर्जनात्। ततः सो ऽभ्यपतद् रात्रौ भीमसेनजिघांसया। यथा यथा विक्रमते यथा रमति तिष्ठति। तथा तथा समाधाय पाण्डवं काममोहिता। न यातुधान्य् अहं त्व् आर्ये न चास्मि रजनीचरी। ईशा रक्षःसु साध्व्य् अस्मि राज्ञी सालकटङ्कटी। पुत्रेण तव संयुक्ता युवतिर् देववर्णिनी। सर्वान् वो ऽहम् उपस्थास्ये पुरस्कृत्य वृकोदरम्। अप्रमत्ता प्रमत्तेषु शुश्रूषुर् अनहंवदा।

tam upādāya gaccheyaṃ yatheṣṭaṃ devarūpiṇam. punaś caivāgamiṣyāmi viśrambhaṃ kuru me śubhe. ahaṃ hi samaye lipse prāg bhrātur apavarjanāt. tataḥ so 'bhyapatad rātrau bhīmasenajighāṃsayā. yathā yathā vikramate yathā ramati tiṣṭhati. tathā tathā samādhāya pāṇḍavaṃ kāmamohitā. na yātudhāny ahaṃ tv ārye na cāsmi rajanīcarī. īśā rakṣaḥsu sādhvy asmi rājñī sālakaṭaṅkaṭī. putreṇa tava saṃyuktā yuvatir devavarṇinī. sarvān vo 'ham upasthāsye puraskṛtya vṛkodaram. apramattā pramatteṣu śuśrūṣur anahaṃvadā.

अहं हि मनसा ध्याता सर्वान् नेष्यामि वः सदा। वृजिने तारयिष्यामि दुर्गेषु च नरर्षभान्।

ahaṃ hi manasā dhyātā sarvān neṣyāmi vaḥ sadā. vṛjine tārayiṣyāmi durgeṣu ca nararṣabhān.

पृष्ठेन वो वहिष्यामि शीघ्रां गतिम् अभीप्सतः। यूयं प्रसादं कुरुत भीमसेनो भजेत माम्। उवाच सा तदा कुन्ती हिडिम्बां नाम राक्षसीम्।

pṛṣṭhena vo vahiṣyāmi śīghrāṃ gatim abhīpsataḥ. yūyaṃ prasādaṃ kuruta bhīmaseno bhajeta mām. uvāca sā tadā kuntī hiḍimbāṃ nāma rākṣasīm.

आपदस् तरणे प्राणान् धारयेद् येन येन हि। सर्वम् आदृत्य कर्तव्यं तद् धर्मम् अनुवर्तता।

āpadas taraṇe prāṇān dhārayed yena yena hi. sarvam ādṛtya kartavyaṃ tad dharmam anuvartatā.

आपत्सु यो धारयति धर्मं धर्मविद् उत्तमः। व्यसनं ह्य् एव धर्मस्य धर्मिणाम् आपद् उच्यते।

āpatsu yo dhārayati dharmaṃ dharmavid uttamaḥ. vyasanaṃ hy eva dharmasya dharmiṇām āpad ucyate.

पुण्यं प्राणान् धारयति पुण्यं प्राणदम् उच्यते। येन येनाचरेद् धर्मं तस्मिन् गर्हा न विद्यते। वैशंपायनः। महतो ऽत्र स्त्रियं कामाद् बाधितां त्राहि माम् अपि। धर्मार्थकाममोक्षेषु दयां कुर्वन्ति साधवः। तं तु धर्मम् इति प्राहुर् मुनयो धर्मवत्सलाः। दिव्यज्ञानेन पश्यामि अतीतानागतान् अहम्। तस्माद् वक्ष्यामि वः श्रेय आसन्नं सर उत्तमम्। अद्यासाद्य सरः स्नात्वा विश्रम्य च वनस्पतौ। श्वः प्रभाते महद् भूतं प्रादुर्भूतं जगत्पतिम्। व्यासं कमलपत्राक्षं दृष्ट्वा शोकं विहास्यथ। धृतराष्ट्राद् विवासश् च दहनं वारणावते। त्राणं च विदुरात् तुभ्यं विदितं ज्ञानचक्षुषा। आवासे शालिहोत्रस्य स वो वासं विधास्यति। वर्षवातातपसहः अयं पुण्यो वनस्पतिः। पीतमात्रे तु पानीये क्षुत्पिपासे विनश्यतः। तपसा शालिहोत्रेण सरो वृक्षश् च निर्मितः। कादम्बाः सारसा हंसाः कुरर्यः कुररैः सह। रुवन्ति मधुरं गीतं गान्धर्वस्वनमिश्रितम्। तस्यास् तद् वचनं श्रुत्वा कुन्ती वचनम् अब्रवीत्। युधिष्ठिरं महाप्राज्ञं सर्वशास्त्रविशारदम्। त्वं हि धर्मभृतां श्रेष्ठ मयोक्तं शृणु भारत। राक्षस्य् एषा हि वाक्येन धर्मं वदति साधु वै। भावेन दुष्टा भीमं सा किं करिष्यति राक्षसी। भजतां पाण्डवं वीरम् अपत्यार्थं यदीच्छसि।

puṇyaṃ prāṇān dhārayati puṇyaṃ prāṇadam ucyate. yena yenācared dharmaṃ tasmin garhā na vidyate. vaiśaṃpāyanaḥ. mahato 'tra striyaṃ kāmād bādhitāṃ trāhi mām api. dharmārthakāmamokṣeṣu dayāṃ kurvanti sādhavaḥ. taṃ tu dharmam iti prāhur munayo dharmavatsalāḥ. divyajñānena paśyāmi atītānāgatān aham. tasmād vakṣyāmi vaḥ śreya āsannaṃ sara uttamam. adyāsādya saraḥ snātvā viśramya ca vanaspatau. śvaḥ prabhāte mahad bhūtaṃ prādurbhūtaṃ jagatpatim. vyāsaṃ kamalapatrākṣaṃ dṛṣṭvā śokaṃ vihāsyatha. dhṛtarāṣṭrād vivāsaś ca dahanaṃ vāraṇāvate. trāṇaṃ ca vidurāt tubhyaṃ viditaṃ jñānacakṣuṣā. āvāse śālihotrasya sa vo vāsaṃ vidhāsyati. varṣavātātapasahaḥ ayaṃ puṇyo vanaspatiḥ. pītamātre tu pānīye kṣutpipāse vinaśyataḥ. tapasā śālihotreṇa saro vṛkṣaś ca nirmitaḥ. kādambāḥ sārasā haṃsāḥ kuraryaḥ kuraraiḥ saha. ruvanti madhuraṃ gītaṃ gāndharvasvanamiśritam. tasyās tad vacanaṃ śrutvā kuntī vacanam abravīt. yudhiṣṭhiraṃ mahāprājñaṃ sarvaśāstraviśāradam. tvaṃ hi dharmabhṛtāṃ śreṣṭha mayoktaṃ śṛṇu bhārata. rākṣasy eṣā hi vākyena dharmaṃ vadati sādhu vai. bhāvena duṣṭā bhīmaṃ sā kiṃ kariṣyati rākṣasī. bhajatāṃ pāṇḍavaṃ vīram apatyārthaṃ yadīcchasi.

युधिष्ठिर उवाच। एवम् एतद् यथात्थ त्वं हिडिम्बे नात्र संशयः। स्थातव्यं तु त्वया धर्मे यथा ब्रूयां सुमध्यमे। नित्यं कृताह्निका स्नात्वा कृतशौचा सुरूपिणी।

yudhiṣṭhira uvāca. evam etad yathāttha tvaṃ hiḍimbe nātra saṃśayaḥ. sthātavyaṃ tu tvayā dharme yathā brūyāṃ sumadhyame. nityaṃ kṛtāhnikā snātvā kṛtaśaucā surūpiṇī.

स्नातं कृताह्निकं भद्रे कृतकौतुकमङ्गलम्। भीमसेनं भजेथास् त्वं प्राग् अस्तगमनाद् रवेः।

snātaṃ kṛtāhnikaṃ bhadre kṛtakautukamaṅgalam. bhīmasenaṃ bhajethās tvaṃ prāg astagamanād raveḥ.

अहःसु विहरानेन यथाकामं मनोजवा। अयं त्व् आनयितव्यस् ते भीमसेनः सदा निशि। वैशंपायनः। प्राक् संध्यातो विमोक्तव्यो रक्षितव्यश् च नित्यशः। एवं रमस्व भीमेन यावद् गर्भस्य वेदनम्। एष ते समयो भद्रे शुश्रूष्यश् चाप्रमत्तया। नित्यानुकूलया भूत्वा कर्तव्यं शोभनं त्वया। युधिष्ठिरेणैवम् उक्ता कुन्त्या चाङ्के ऽधिरोपिता। भीमार्जुनान्तरगता यमाभ्यां च पुरस्कृता। तिर्यग् युधिष्ठिरे याति हिडिम्बा भीमगामिनी। शालिहोत्रसरो रम्यम् आसेदुस् ते जलार्थिनः। तत् तथेति प्रतिज्ञाय हिडिम्बा राक्षसी तदा। वनस्पतितलं गत्वा परिमृज्य गृहं यथा। पाण्डवानां च वासं सा कृत्वा पर्णमयं तथा। आत्मनश् च तथा कुन्त्या एकोद्देशे चकार सा। पाण्डवास् तु ततः स्नात्वा शुद्धाः संध्याम् उपास्य च। तृषिताः क्षुत्पिपासार्ता जलमात्रेण वर्तयन्। शालिहोत्रस् तदा ज्ञात्वा क्षुधार्तान् पाण्डवांस् तदा। मनसा चिन्तयाम् आस पानीयं भोजनं महत्। ततस् ते पाण्डवाः सर्वे विश्रान्ताः पृथया सह। यथा जतुगृहे वृत्तं राक्षसेन कृतं च यत्। कृत्वा कथा बहुविधाः कथान्ते पाण्डुनन्दनम्। कुन्ती राजसुता वाक्यं भीमसेनम् अथाब्रवीत्। यथा पाण्डुस् तथा मान्यस् तव ज्येष्ठो युधिष्ठिरः। अहं धर्मविधानेन मान्या गुरुतरी तव। तस्मात् पाण्डुहितार्थं मे युवराज हितं कुरु। निकृता धार्तराष्ट्रेण पापेनाकृतबुद्धिना। दुष्कृतस्य प्रतीकारं न पश्यामि वृकोदर। तस्मात् कतिपयाहेन योगक्षेमं भविष्यति। क्षेमं दुर्गम् इमं वासं वसिष्यामो यथासुखम्। इदम् अद्य महद् दुःखं धर्मकृच्छ्रं वृकोदर। दृष्ट्वैव त्वां महाप्राज्ञ अनङ्गेनाभिचोदिता। युधिष्ठिरं च मां चैव वरयाम् आस धर्मतः। धर्मार्थं देहि पुत्रं त्वं स नः श्रेयः करिष्यति। प्रतिवाक्यं तु नेच्छामि ह्य् आवाभ्यां वचनं कुरु।

ahaḥsu viharānena yathākāmaṃ manojavā. ayaṃ tv ānayitavyas te bhīmasenaḥ sadā niśi. vaiśaṃpāyanaḥ. prāk saṃdhyāto vimoktavyo rakṣitavyaś ca nityaśaḥ. evaṃ ramasva bhīmena yāvad garbhasya vedanam. eṣa te samayo bhadre śuśrūṣyaś cāpramattayā. nityānukūlayā bhūtvā kartavyaṃ śobhanaṃ tvayā. yudhiṣṭhireṇaivam uktā kuntyā cāṅke 'dhiropitā. bhīmārjunāntaragatā yamābhyāṃ ca puraskṛtā. tiryag yudhiṣṭhire yāti hiḍimbā bhīmagāminī. śālihotrasaro ramyam āsedus te jalārthinaḥ. tat tatheti pratijñāya hiḍimbā rākṣasī tadā. vanaspatitalaṃ gatvā parimṛjya gṛhaṃ yathā. pāṇḍavānāṃ ca vāsaṃ sā kṛtvā parṇamayaṃ tathā. ātmanaś ca tathā kuntyā ekoddeśe cakāra sā. pāṇḍavās tu tataḥ snātvā śuddhāḥ saṃdhyām upāsya ca. tṛṣitāḥ kṣutpipāsārtā jalamātreṇa vartayan. śālihotras tadā jñātvā kṣudhārtān pāṇḍavāṃs tadā. manasā cintayām āsa pānīyaṃ bhojanaṃ mahat. tatas te pāṇḍavāḥ sarve viśrāntāḥ pṛthayā saha. yathā jatugṛhe vṛttaṃ rākṣasena kṛtaṃ ca yat. kṛtvā kathā bahuvidhāḥ kathānte pāṇḍunandanam. kuntī rājasutā vākyaṃ bhīmasenam athābravīt. yathā pāṇḍus tathā mānyas tava jyeṣṭho yudhiṣṭhiraḥ. ahaṃ dharmavidhānena mānyā gurutarī tava. tasmāt pāṇḍuhitārthaṃ me yuvarāja hitaṃ kuru. nikṛtā dhārtarāṣṭreṇa pāpenākṛtabuddhinā. duṣkṛtasya pratīkāraṃ na paśyāmi vṛkodara. tasmāt katipayāhena yogakṣemaṃ bhaviṣyati. kṣemaṃ durgam imaṃ vāsaṃ vasiṣyāmo yathāsukham. idam adya mahad duḥkhaṃ dharmakṛcchraṃ vṛkodara. dṛṣṭvaiva tvāṃ mahāprājña anaṅgenābhicoditā. yudhiṣṭhiraṃ ca māṃ caiva varayām āsa dharmataḥ. dharmārthaṃ dehi putraṃ tvaṃ sa naḥ śreyaḥ kariṣyati. prativākyaṃ tu necchāmi hy āvābhyāṃ vacanaṃ kuru.

वैशंपायन उवाच। तथेति तत् प्रतिज्ञाय हिडिम्बा राक्षसी तदा। भीमसेनो ऽब्रवीद् इदम्। शासनं ते करिष्यामि देवशासनम् इत्य् अपि। समक्षं भ्रातृमध्ये तु भीमसेनो ऽब्रवीद् इदम्। शृणु राक्षसि सत्येन समयं ते वदाम्य् अहम्। यावत्कालेन भवति पुत्रस्योत्पादनं शुभे। तावत्कालं गमिष्यामि त्वया सह सुमध्यमे। विशेषतो मत्सकाशे मा प्रकाशय नीचताम्। उत्तमस्त्रीगुणोपेता भजेथा वरवर्णिनि। गताहनि निवेशेषु भोज्यं राजार्हम् आनयत्। सा कदा चिद् विहारार्थं हिडिम्बा कामचारिणी। भीमसेनम् उपादाय ऊर्ध्वम् आचक्रमे ततः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatheti tat pratijñāya hiḍimbā rākṣasī tadā. bhīmaseno 'bravīd idam. śāsanaṃ te kariṣyāmi devaśāsanam ity api. samakṣaṃ bhrātṛmadhye tu bhīmaseno 'bravīd idam. śṛṇu rākṣasi satyena samayaṃ te vadāmy aham. yāvatkālena bhavati putrasyotpādanaṃ śubhe. tāvatkālaṃ gamiṣyāmi tvayā saha sumadhyame. viśeṣato matsakāśe mā prakāśaya nīcatām. uttamastrīguṇopetā bhajethā varavarṇini. gatāhani niveśeṣu bhojyaṃ rājārham ānayat. sā kadā cid vihārārthaṃ hiḍimbā kāmacāriṇī. bhīmasenam upādāya ūrdhvam ācakrame tataḥ.

शैलशृङ्गेषु रम्येषु देवतायतनेषु च। मृगपक्षिविघुष्टेषु रमणीयेषु सर्वदा।

śailaśṛṅgeṣu ramyeṣu devatāyataneṣu ca. mṛgapakṣivighuṣṭeṣu ramaṇīyeṣu sarvadā.

कृत्वा च परमं रूपं सर्वाभरणभूषिता। संजल्पन्ती सुमधुरं रमयाम् आस पाण्डवम्।

kṛtvā ca paramaṃ rūpaṃ sarvābharaṇabhūṣitā. saṃjalpantī sumadhuraṃ ramayām āsa pāṇḍavam.

तथैव वनदुर्गेषु पुष्पितद्रुमसानुषु। सरःसु रमणीयेषु पद्मोत्पलयुतेषु च।

tathaiva vanadurgeṣu puṣpitadrumasānuṣu. saraḥsu ramaṇīyeṣu padmotpalayuteṣu ca.

नदीद्वीपप्रदेशेषु वैडूर्यसिकतासु च। सुतीर्थवनतोयासु तथा गिरिनदीषु च। काननेषु विचित्रेषु पुष्पितद्रुमवल्लिषु। हिमवद्गिरिकुञ्जेषु गुहासु विविधासु च। प्रफुल्लशतपत्रेषु सरःस्व् अमलवारिषु।

nadīdvīpapradeśeṣu vaiḍūryasikatāsu ca. sutīrthavanatoyāsu tathā girinadīṣu ca. kānaneṣu vicitreṣu puṣpitadrumavalliṣu. himavadgirikuñjeṣu guhāsu vividhāsu ca. praphullaśatapatreṣu saraḥsv amalavāriṣu.

सगरस्य प्रदेशेषु मणिहेमचितेषु च। पत्तनेषु च रम्येषु महाशालवनेषु च।

sagarasya pradeśeṣu maṇihemaciteṣu ca. pattaneṣu ca ramyeṣu mahāśālavaneṣu ca.

देवारण्येषु पुण्येषु तथा पर्वतसानुषु। गुह्यकानां निवासेषु तापसायतनेषु च।

devāraṇyeṣu puṇyeṣu tathā parvatasānuṣu. guhyakānāṃ nivāseṣu tāpasāyataneṣu ca.

सर्वर्तुफलपुष्पेषु मानसेषु सरःसु च। बिभ्रती परमं रूपं रमयाम् आस पाण्डवम्। वैशंपायनः। गते भगवति व्यासे पाण्डवा विगतज्वराः। ऊषुस् तत्र च षण्मासान् वटवृक्षे यथासुखम्। शाकमूलफलाहारास् तपः कुर्वन्ति पाण्डवाः। अनुज्ञाता महाराज ततः कमलपालिका। यथा च सुकृती स्वर्गे मोदते ऽप्सरसा सह। स तथा परमप्रीतस् तया रेमे महाद्युतिः। शुभं हि जघनं तस्याः सुवर्णमणिमेखलम्। न ततर्प मुदा मृद्नन् भीमसेनो मुहुर् मुहुः। रमयन्ती ततो भीमं तत्र तत्र मनोजवा। सा रेमे तेन संहर्षाद् अतृप्यन्ती मुहुर् मुहुः। अहःसु विचरन्ती सा निशाकालेषु पाण्डवम्। आनीय वै स्वके गेहे दर्शयाम् आस मातरम्। भ्रातृभिः सहितो नित्यं स्वपते पाण्डवस् तदा। कुन्त्याः परिचरन्ती सा तस्याः पार्श्वे ऽवसन् निशाम्। कामांश् च मुखवासादीन् आनयिष्यति भोजनम्। तस्यां रात्र्यां व्यतीतायाम् आजगाम महाव्रतः। पाराशर्यो महाप्राज्ञो दिव्यदर्शी महातपाः। ते ऽभिवाद्य महात्मानं कृष्णद्वैपायनं तदा। तस्थुः प्राञ्जलयः सर्वे सस्नुषा चैव माधवी।

sarvartuphalapuṣpeṣu mānaseṣu saraḥsu ca. bibhratī paramaṃ rūpaṃ ramayām āsa pāṇḍavam. vaiśaṃpāyanaḥ. gate bhagavati vyāse pāṇḍavā vigatajvarāḥ. ūṣus tatra ca ṣaṇmāsān vaṭavṛkṣe yathāsukham. śākamūlaphalāhārās tapaḥ kurvanti pāṇḍavāḥ. anujñātā mahārāja tataḥ kamalapālikā. yathā ca sukṛtī svarge modate 'psarasā saha. sa tathā paramaprītas tayā reme mahādyutiḥ. śubhaṃ hi jaghanaṃ tasyāḥ suvarṇamaṇimekhalam. na tatarpa mudā mṛdnan bhīmaseno muhur muhuḥ. ramayantī tato bhīmaṃ tatra tatra manojavā. sā reme tena saṃharṣād atṛpyantī muhur muhuḥ. ahaḥsu vicarantī sā niśākāleṣu pāṇḍavam. ānīya vai svake gehe darśayām āsa mātaram. bhrātṛbhiḥ sahito nityaṃ svapate pāṇḍavas tadā. kuntyāḥ paricarantī sā tasyāḥ pārśve 'vasan niśām. kāmāṃś ca mukhavāsādīn ānayiṣyati bhojanam. tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyām ājagāma mahāvrataḥ. pārāśaryo mahāprājño divyadarśī mahātapāḥ. te 'bhivādya mahātmānaṃ kṛṣṇadvaipāyanaṃ tadā. tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve sasnuṣā caiva mādhavī.

रमयन्ती तथा भीमं तत्र तत्र मनोजवा। दिव्याभरणवस्त्राङ्गी दिव्यस्रगनुलेपना। एवं भ्रातॄन् सप्त मासान् हिडिम्बावासयद् वने। पाण्डवान् भीमसेनार्थं राक्षसी कामरूपिणी। सुखं स विहरन् भीमस् तत्कालं पर्यणामयत्। ततो ऽलभत सा गर्भं राक्षसी कामरूपिणी। अतृप्ता भीमसेनेन सप्तमासोपसंगता। प्रजज्ञे राक्षसी पुत्रं भीमसेनान् महाबलम्।

ramayantī tathā bhīmaṃ tatra tatra manojavā. divyābharaṇavastrāṅgī divyasraganulepanā. evaṃ bhrātṝn sapta māsān hiḍimbāvāsayad vane. pāṇḍavān bhīmasenārthaṃ rākṣasī kāmarūpiṇī. sukhaṃ sa viharan bhīmas tatkālaṃ paryaṇāmayat. tato 'labhata sā garbhaṃ rākṣasī kāmarūpiṇī. atṛptā bhīmasenena saptamāsopasaṃgatā. prajajñe rākṣasī putraṃ bhīmasenān mahābalam.

विरूपाक्षं महावक्त्रं शङ्कुकर्णं विभीषणम्। भीमरूपं सुताम्रोष्ठं तीक्ष्णदंष्ट्रं महाबलम्।

virūpākṣaṃ mahāvaktraṃ śaṅkukarṇaṃ vibhīṣaṇam. bhīmarūpaṃ sutāmroṣṭhaṃ tīkṣṇadaṃṣṭraṃ mahābalam.

महेष्वासं महावीर्यं महासत्त्वं महाभुजम्। महाजवं महाकायं महामायम् अरिंदमम्। दीर्घघोणं महोरस्कं विकटोद्बद्धपिण्डिकम्।

maheṣvāsaṃ mahāvīryaṃ mahāsattvaṃ mahābhujam. mahājavaṃ mahākāyaṃ mahāmāyam ariṃdamam. dīrghaghoṇaṃ mahoraskaṃ vikaṭodbaddhapiṇḍikam.

अमानुषं मानुषजं भीमवेगं महाबलम्। यः पिशाचान् अतीवान्यान् बभूवाति स मानुषान्।

amānuṣaṃ mānuṣajaṃ bhīmavegaṃ mahābalam. yaḥ piśācān atīvānyān babhūvāti sa mānuṣān.

बालो ऽपि यौवनं प्राप्तो मानुषेषु विशां पते। सर्वास्त्रेषु परं वीरः प्रकर्षम् अगमद् बली।

bālo 'pi yauvanaṃ prāpto mānuṣeṣu viśāṃ pate. sarvāstreṣu paraṃ vīraḥ prakarṣam agamad balī.

सद्यो हि गर्भं राक्षस्यो लभन्ते प्रसवन्ति च। कामरूपधराश् चैव भवन्ति बहुरूपिणः।

sadyo hi garbhaṃ rākṣasyo labhante prasavanti ca. kāmarūpadharāś caiva bhavanti bahurūpiṇaḥ.

प्रणम्य विकचः पादाव् अगृह्णात् स पितुस् तदा। मातुश् च परमेष्वासस् तौ च नामास्य चक्रतुः।

praṇamya vikacaḥ pādāv agṛhṇāt sa pitus tadā. mātuś ca parameṣvāsas tau ca nāmāsya cakratuḥ.

घटभासोत्कच इति मातरं सो ऽभ्यभाषत। अभवत् तेन नामास्य घटोत्कच इति स्म ह।

ghaṭabhāsotkaca iti mātaraṃ so 'bhyabhāṣata. abhavat tena nāmāsya ghaṭotkaca iti sma ha.

अनुरक्तश् च तान् आसीत् पाण्डवान् स घटोत्कचः। विकीर्णकेशो घटते पित्रोर् अग्रे यतस् ततः। पुरतः पाण्डवानां च तेन चासौ घटोत्कचः। तेषां च दयितो नित्यम् आत्मभूतो बभूव सः। वैशंपायनः। घटोत्कचो महाकायः पाण्डवान् पृथया सह। अभिवाद्य यथान्यायम् अब्रवीच् च प्रभाष्य तान्। किं करोम्य् अहम् आर्याणां निःशङ्कं वदतानघाः। तं ब्रुवन्तं भैमसेनिं कुन्ती वचनम् अब्रवीत्। त्वं कुरूणां कुले जातः साक्षाद् भीमसमो ह्य् असि। ज्येष्ठः पुत्रो ऽसि पञ्चानां साहाय्यं कुरु पुत्रक। पृथयाप्य् एवम् उक्तस् तु प्रणम्येदं वचो ऽब्रवीत्। यथा हि रावणो लोके इन्द्रजिद् वा महाबलः। वर्ष्मवीर्यसमो लोके विशिष्टश् चाभवं नृषु।

anuraktaś ca tān āsīt pāṇḍavān sa ghaṭotkacaḥ. vikīrṇakeśo ghaṭate pitror agre yatas tataḥ. purataḥ pāṇḍavānāṃ ca tena cāsau ghaṭotkacaḥ. teṣāṃ ca dayito nityam ātmabhūto babhūva saḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. ghaṭotkaco mahākāyaḥ pāṇḍavān pṛthayā saha. abhivādya yathānyāyam abravīc ca prabhāṣya tān. kiṃ karomy aham āryāṇāṃ niḥśaṅkaṃ vadatānaghāḥ. taṃ bruvantaṃ bhaimaseniṃ kuntī vacanam abravīt. tvaṃ kurūṇāṃ kule jātaḥ sākṣād bhīmasamo hy asi. jyeṣṭhaḥ putro 'si pañcānāṃ sāhāyyaṃ kuru putraka. pṛthayāpy evam uktas tu praṇamyedaṃ vaco 'bravīt. yathā hi rāvaṇo loke indrajid vā mahābalaḥ. varṣmavīryasamo loke viśiṣṭaś cābhavaṃ nṛṣu.

संवाससमयो जीर्ण इत्य् अभाषत तं ततः। हिडिम्बा। पुनर् द्रक्ष्यसि राज्यस्थान् इत्य् अभाषत तां तदा। यदा मे त्वं स्मरेः कान्त रिरंसू रहसि प्रभो। तदा तव वशं भूय आगन्तास्म्य् आशु भारत। इत्य् उक्त्वा सा जगामाशु भावम् आसज्य पाण्डवे। हिडिम्बा समयं कृत्वा स्वां गतिं प्रत्यपद्यत। ततस् तु पाण्डवाः सर्वे शालिहोत्राश्रमे तदा। पूजितास् तेन वन्येन तम् आमन्त्र्य महामुनिम्।

saṃvāsasamayo jīrṇa ity abhāṣata taṃ tataḥ. hiḍimbā. punar drakṣyasi rājyasthān ity abhāṣata tāṃ tadā. yadā me tvaṃ smareḥ kānta riraṃsū rahasi prabho. tadā tava vaśaṃ bhūya āgantāsmy āśu bhārata. ity uktvā sā jagāmāśu bhāvam āsajya pāṇḍave. hiḍimbā samayaṃ kṛtvā svāṃ gatiṃ pratyapadyata. tatas tu pāṇḍavāḥ sarve śālihotrāśrame tadā. pūjitās tena vanyena tam āmantrya mahāmunim.

कृत्यकाल उपस्थास्ये पितॄन् इति घटोत्कचः। भवत्स्मरणमात्रतः। महत्कृच्छ्रे वने दुर्गे। आमन्त्र्य राक्षसश्रेष्ठः प्रतस्थे चोत्तरां दिशम्।

kṛtyakāla upasthāsye pitṝn iti ghaṭotkacaḥ. bhavatsmaraṇamātrataḥ. mahatkṛcchre vane durge. āmantrya rākṣasaśreṣṭhaḥ pratasthe cottarāṃ diśam.

स हि सृष्टो मघवता शक्तिहेतोर् महात्मना। कर्णस्याप्रतिवीर्यस्य विनाशाय महात्मनः।

sa hi sṛṣṭo maghavatā śaktihetor mahātmanā. karṇasyāprativīryasya vināśāya mahātmanaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents