महाभारत 1.142 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 142→

[mh-1-142] • 34 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। प्रबुद्धास् ते हिडिम्बाया रूपं दृष्ट्वातिमानुषम्। विस्मिताः पुरुषव्याघ्रा बभूवुः पृथया सह।

vaiśaṃpāyana uvāca. prabuddhās te hiḍimbāyā rūpaṃ dṛṣṭvātimānuṣam. vismitāḥ puruṣavyāghrā babhūvuḥ pṛthayā saha.

ततः कुन्ती समीक्ष्यैनां विस्मिता रूपसंपदा। उवाच मधुरं वाक्यं सान्त्वपूर्वम् इदं शनैः।

tataḥ kuntī samīkṣyaināṃ vismitā rūpasaṃpadā. uvāca madhuraṃ vākyaṃ sāntvapūrvam idaṃ śanaiḥ.

कस्य त्वं सुरगर्भाभे का चासि वरवर्णिनि। केन कार्येण सुश्रोणि कुतश् चागमनं तव।

kasya tvaṃ suragarbhābhe kā cāsi varavarṇini. kena kāryeṇa suśroṇi kutaś cāgamanaṃ tava.

यदि वास्य वनस्यासि देवता यदि वाप्सराः। आचक्ष्व मम तत् सर्वं किमर्थं चेह तिष्ठसि।

yadi vāsya vanasyāsi devatā yadi vāpsarāḥ. ācakṣva mama tat sarvaṃ kimarthaṃ ceha tiṣṭhasi.

हिडिम्बोवाच। यद् एतत् पश्यसि वनं नीलमेघनिभं महत्। निवासो राक्षसस्यैतद् धिडिम्बस्य ममैव च।

hiḍimbovāca. yad etat paśyasi vanaṃ nīlameghanibhaṃ mahat. nivāso rākṣasasyaitad dhiḍimbasya mamaiva ca.

तस्य मां राक्षसेन्द्रस्य भगिनीं विद्धि भामिनि। भ्रात्रा संप्रेषिताम् आर्ये त्वां सपुत्रां जिघांसता।

tasya māṃ rākṣasendrasya bhaginīṃ viddhi bhāmini. bhrātrā saṃpreṣitām ārye tvāṃ saputrāṃ jighāṃsatā.

क्रूरबुद्धेर् अहं तस्य वचनाद् आगता इह। अद्राक्षं हेमवर्णाभं तव पुत्रं महौजसम्।

krūrabuddher ahaṃ tasya vacanād āgatā iha. adrākṣaṃ hemavarṇābhaṃ tava putraṃ mahaujasam.

ततो ऽहं सर्वभूतानां भावे विचरता शुभे। चोदिता तव पुत्रस्य मन्मथेन वशानुगा।

tato 'haṃ sarvabhūtānāṃ bhāve vicaratā śubhe. coditā tava putrasya manmathena vaśānugā.

ततो वृतो मया भर्ता तव पुत्रो महाबलः। अपनेतुं च यतितो न चैव शकितो मया।

tato vṛto mayā bhartā tava putro mahābalaḥ. apanetuṃ ca yatito na caiva śakito mayā.

चिरायमाणां मां ज्ञात्वा ततः स पुरुषादकः। स्वयम् एवागतो हन्तुम् इमान् सर्वांस् तवात्मजान्।

cirāyamāṇāṃ māṃ jñātvā tataḥ sa puruṣādakaḥ. svayam evāgato hantum imān sarvāṃs tavātmajān.

स तेन मम कान्तेन तव पुत्रेण धीमता। बलाद् इतो विनिष्पिष्य व्यपकृष्टो महात्मना।

sa tena mama kāntena tava putreṇa dhīmatā. balād ito viniṣpiṣya vyapakṛṣṭo mahātmanā.

विकर्षन्तौ महावेगौ गर्जमानौ परस्परम्। पश्यध्वं युधि विक्रान्ताव् एतौ तौ नरराक्षसौ। युध्यन्तौ विजयाकाङ्क्षी राक्षसो मन्दबुद्धिमान्। न वाञ्छे (ऽहं) जीवितं भ्रातुः कदा ये दुष्टकर्मणः।

vikarṣantau mahāvegau garjamānau parasparam. paśyadhvaṃ yudhi vikrāntāv etau tau nararākṣasau. yudhyantau vijayākāṅkṣī rākṣaso mandabuddhimān. na vāñche ('haṃ) jīvitaṃ bhrātuḥ kadā ye duṣṭakarmaṇaḥ.

वैशंपायन उवाच। तस्याः श्रुत्वैव वचनम् उत्पपात युधिष्ठिरः। अर्जुनो नकुलश् चैव सहदेवश् च वीर्यवान्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasyāḥ śrutvaiva vacanam utpapāta yudhiṣṭhiraḥ. arjuno nakulaś caiva sahadevaś ca vīryavān.

तौ ते ददृशुर् आसक्तौ विकर्षन्तौ परस्परम्। काङ्क्षमाणौ जयं चैव सिंहाव् इव रणोत्कटौ।

tau te dadṛśur āsaktau vikarṣantau parasparam. kāṅkṣamāṇau jayaṃ caiva siṃhāv iva raṇotkaṭau.

ताव् अन्योन्यं समाश्लिष्य विकर्षन्तौ परस्परम्। दावाग्निधूमसदृशं चक्रतुः पार्थिवं रजः।

tāv anyonyaṃ samāśliṣya vikarṣantau parasparam. dāvāgnidhūmasadṛśaṃ cakratuḥ pārthivaṃ rajaḥ.

वसुधारेणुसंवीतौ वसुधाधरसंनिभौ। विभ्राजेतां यथा शैलौ नीहारेणाभिसंवृतौ। ते पश्यन्तो महद् युद्धं सर्वे व्यथितचेतसः।

vasudhāreṇusaṃvītau vasudhādharasaṃnibhau. vibhrājetāṃ yathā śailau nīhāreṇābhisaṃvṛtau. te paśyanto mahad yuddhaṃ sarve vyathitacetasaḥ.

राक्षसेन तथा भीमं क्लिश्यमानं निरीक्ष्य तु। चिरप्रयुद्धौ तौ दृष्ट्वा त्वयोन्यवधकाङ्क्षया। उवाचेदं वचः पार्थः प्रहसञ् शनकैर् इव।

rākṣasena tathā bhīmaṃ kliśyamānaṃ nirīkṣya tu. ciraprayuddhau tau dṛṣṭvā tvayonyavadhakāṅkṣayā. uvācedaṃ vacaḥ pārthaḥ prahasañ śanakair iva.

भीम मा भैर् महाबाहो न त्वां बुध्यामहे वयम्। समेतं भीमरूपेण प्रसुप्ताः श्रमकर्शिताः।

bhīma mā bhair mahābāho na tvāṃ budhyāmahe vayam. sametaṃ bhīmarūpeṇa prasuptāḥ śramakarśitāḥ.

साहाय्ये ऽस्मि स्थितः पार्थ योधयिष्यामि राक्षसम्। नकुलः सहदेवश् च मातरं गोपयिष्यतः।

sāhāyye 'smi sthitaḥ pārtha yodhayiṣyāmi rākṣasam. nakulaḥ sahadevaś ca mātaraṃ gopayiṣyataḥ.

भीम उवाच। उदासीनो निरीक्षस्व न कार्यः संभ्रमस् त्वया। न जात्व् अयं पुनर् जीवेन् मद्बाह्वन्तरम् आगतः। भुजयोर् अन्तरं प्राप्तो भीमसेनस्य राक्षसः। अमुक्त्वा पार्थ वीर्येण मृतो मा भूद् इति ध्वनिः। अयम् अस्मान् न नो हन्याज् जातु वै पार्थ राक्षसः। जीवन्तं न प्रमोक्ष्यामि मा भैषीर् भरतर्षभ।

bhīma uvāca. udāsīno nirīkṣasva na kāryaḥ saṃbhramas tvayā. na jātv ayaṃ punar jīven madbāhvantaram āgataḥ. bhujayor antaraṃ prāpto bhīmasenasya rākṣasaḥ. amuktvā pārtha vīryeṇa mṛto mā bhūd iti dhvaniḥ. ayam asmān na no hanyāj jātu vai pārtha rākṣasaḥ. jīvantaṃ na pramokṣyāmi mā bhaiṣīr bharatarṣabha.

अर्जुन उवाच। पूर्वरात्रे प्रबुद्धो ऽसि भीम क्रूरेण रक्षसा। क्षपा व्युष्टा न चेदानीं समाप्तो ऽसि महारणम्। किम् अनेन चिरं भीम जीवता पापरक्षसा। गन्तव्यं न चिरं स्थातुम् इह शक्यम् अरिंदम।

arjuna uvāca. pūrvarātre prabuddho 'si bhīma krūreṇa rakṣasā. kṣapā vyuṣṭā na cedānīṃ samāpto 'si mahāraṇam. kim anena ciraṃ bhīma jīvatā pāparakṣasā. gantavyaṃ na ciraṃ sthātum iha śakyam ariṃdama.

पुरा संरज्यते प्राची पुरा संध्या प्रवर्तते। रौद्रे मुहूर्ते रक्षांसि प्रबलानि भवन्ति च।

purā saṃrajyate prācī purā saṃdhyā pravartate. raudre muhūrte rakṣāṃsi prabalāni bhavanti ca.

त्वरस्व भीम मा क्रीड जहि रक्षो विभीषणम्। पुरा विकुरुते मायां भुजयोः सारम् अर्पय। माहात्म्यम् आत्मनो वेत्थ नराणां हितकाम्यया। रक्षो जहि यथा शक्रः पुरा वृत्रं महावने।

tvarasva bhīma mā krīḍa jahi rakṣo vibhīṣaṇam. purā vikurute māyāṃ bhujayoḥ sāram arpaya. māhātmyam ātmano vettha narāṇāṃ hitakāmyayā. rakṣo jahi yathā śakraḥ purā vṛtraṃ mahāvane.

वैशंपायन उवाच। अर्जुनेनैवम् उक्तस् तु भीमो भीमस्य रक्षसः। भीमो रोषाज् ज्वलन्न् इव। बलम् आहारयाम् आस यद् वायोर् जगतः क्षये। ततस् तस्याम्बुदाभस्य। उत्क्षिप्याभ्रामयद् देहं तूर्णं गुणशताधिकम्। इति चोवाच संक्रुद्धो भ्रामयन् राक्षसं तु सः। भीमसेनो महाबाहुर् अभिगर्जन् मुहुर् मुहुः।

vaiśaṃpāyana uvāca. arjunenaivam uktas tu bhīmo bhīmasya rakṣasaḥ. bhīmo roṣāj jvalann iva. balam āhārayām āsa yad vāyor jagataḥ kṣaye. tatas tasyāmbudābhasya. utkṣipyābhrāmayad dehaṃ tūrṇaṃ guṇaśatādhikam. iti covāca saṃkruddho bhrāmayan rākṣasaṃ tu saḥ. bhīmaseno mahābāhur abhigarjan muhur muhuḥ.

भीम उवाच। वृथामांसैर् वृथा पुष्टो वृथा वृद्धो वृथामतिः। वृथामरणम् अर्हस् त्वं वृथाद्य न भविष्यसि। क्षेमम् अद्य करिष्यामि यथा वनम् अकण्टकम्। न पुनर् मानुषान् हत्वा भक्षयिष्यसि राक्षस।

bhīma uvāca. vṛthāmāṃsair vṛthā puṣṭo vṛthā vṛddho vṛthāmatiḥ. vṛthāmaraṇam arhas tvaṃ vṛthādya na bhaviṣyasi. kṣemam adya kariṣyāmi yathā vanam akaṇṭakam. na punar mānuṣān hatvā bhakṣayiṣyasi rākṣasa.

अर्जुन उवाच। अथ वा मन्यसे भारं त्वम् इमं राक्षसं युधि। करोमि तव साहाय्यं शीघ्रम् एव निहन्यताम्।

arjuna uvāca. atha vā manyase bhāraṃ tvam imaṃ rākṣasaṃ yudhi. karomi tava sāhāyyaṃ śīghram eva nihanyatām.

अथ वाप्य् अहम् एवैनं हनिष्यामि वृकोदर। कृतकर्मा परिश्रान्तः साधु तावद् उपारम।

atha vāpy aham evainaṃ haniṣyāmi vṛkodara. kṛtakarmā pariśrāntaḥ sādhu tāvad upārama.

वैशंपायन उवाच। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा भीमसेनो ऽत्यमर्षणः। निष्पिष्यैनं बलाद् भूमौ पशुमारम् अमारयत्। अथैनम् आक्षिप्य बलात् पशुवच् चाप्य् अमारयत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasya tad vacanaṃ śrutvā bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ. niṣpiṣyainaṃ balād bhūmau paśumāram amārayat. athainam ākṣipya balāt paśuvac cāpy amārayat.

स मार्यमाणो भीमेन ननाद विपुलं स्वनम्। पूरयंस् तद् वनं सर्वं जलार्द्र इव दुन्दुभिः।

sa māryamāṇo bhīmena nanāda vipulaṃ svanam. pūrayaṃs tad vanaṃ sarvaṃ jalārdra iva dundubhiḥ.

भुजाभ्यां योक्त्रयित्वा तं बलवान् पाण्डुनन्दनः। समुद्भ्राम्य शिरश् चास्य सग्रीवं तद् उदावहत्। मध्ये भित्त्वा शिरश् चास्य सुग्रीवं तद् उपाक्षिपत्। तस्य निष्कर्णनयनं निर्जिह्वं रुधिरोक्षितम्। प्रविद्धं भीमसेनेन शिरो विदशनं बभौ। प्रसारितभुजोद्धृष्टो भिन्नमांसत्वगन्तरः। कबन्धभूतस् तत्रासीद् अद्रिर् वज्रहतो यथा। मध्ये भङ्क्त्वा स बलवान् हर्षयाम् आस पाण्डवान्।

bhujābhyāṃ yoktrayitvā taṃ balavān pāṇḍunandanaḥ. samudbhrāmya śiraś cāsya sagrīvaṃ tad udāvahat. madhye bhittvā śiraś cāsya sugrīvaṃ tad upākṣipat. tasya niṣkarṇanayanaṃ nirjihvaṃ rudhirokṣitam. praviddhaṃ bhīmasenena śiro vidaśanaṃ babhau. prasāritabhujoddhṛṣṭo bhinnamāṃsatvagantaraḥ. kabandhabhūtas tatrāsīd adrir vajrahato yathā. madhye bhaṅktvā sa balavān harṣayām āsa pāṇḍavān.

हिडिम्बं निहतं दृष्ट्वा संहृष्टास् ते तरस्विनः। हिडिम्बा चैव संप्रेक्ष्य निहतं राक्षसं रणे। अदृश्याश् चैव ये स्वस्थाः समेता भूतवादिकाः। पूजयन्ति स्म संहृष्टाः साधु साध्व् इति पाण्डवम्। भ्रातरश् चापि संहृष्टा युधिष्ठिरपुरोगमाः। अपूजयन् नरव्याघ्रं भीमसेनम् अरिंदमम्।

hiḍimbaṃ nihataṃ dṛṣṭvā saṃhṛṣṭās te tarasvinaḥ. hiḍimbā caiva saṃprekṣya nihataṃ rākṣasaṃ raṇe. adṛśyāś caiva ye svasthāḥ sametā bhūtavādikāḥ. pūjayanti sma saṃhṛṣṭāḥ sādhu sādhv iti pāṇḍavam. bhrātaraś cāpi saṃhṛṣṭā yudhiṣṭhirapurogamāḥ. apūjayan naravyāghraṃ bhīmasenam ariṃdamam.

अभिपूज्य महात्मानं भीमं भीमपराक्रमम्। पुनर् एवार्जुनो वाक्यम् उवाचेदं वृकोदरम्।

abhipūjya mahātmānaṃ bhīmaṃ bhīmaparākramam. punar evārjuno vākyam uvācedaṃ vṛkodaram.

नदूरे नगरं मन्ये वनाद् अस्माद् अहं प्रभो। शीघ्रं गच्छाम भद्रं ते न नो विद्यात् सुयोधनः।

nadūre nagaraṃ manye vanād asmād ahaṃ prabho. śīghraṃ gacchāma bhadraṃ te na no vidyāt suyodhanaḥ.

ततः सर्वे तथेत्य् उक्त्वा सह मात्रा परंतपाः। प्रययुः पुरुषव्याघ्रा हिडिम्बा चैव राक्षसी।

tataḥ sarve tathety uktvā saha mātrā paraṃtapāḥ. prayayuḥ puruṣavyāghrā hiḍimbā caiva rākṣasī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...