महाभारत 1.136 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 136→

[mh-1-136] • 19 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तांस् तु दृष्ट्वा सुमनसः परिसंवत्सरोषितान्। विश्वस्तान् इव संलक्ष्य हर्षं चक्रे पुरोचनः। स तु संचिन्तयाम् आस प्रहृष्टेनान्तरात्मना। प्राप्तकालम् इदं मन्ये पाण्डवानां विनाशने। तद् अस्यान्तर्गतं भावं विज्ञाय कुरुपुंगवः। चिन्तयाम् आस मतिमान् धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tāṃs tu dṛṣṭvā sumanasaḥ parisaṃvatsaroṣitān. viśvastān iva saṃlakṣya harṣaṃ cakre purocanaḥ. sa tu saṃcintayām āsa prahṛṣṭenāntarātmanā. prāptakālam idaṃ manye pāṇḍavānāṃ vināśane. tad asyāntargataṃ bhāvaṃ vijñāya kurupuṃgavaḥ. cintayām āsa matimān dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ.

पुरोचने तथा हृष्टे कौन्तेयो ऽथ युधिष्ठिरः। भीमसेनार्जुनौ चैव यमौ चोवाच धर्मवित्।

purocane tathā hṛṣṭe kaunteyo 'tha yudhiṣṭhiraḥ. bhīmasenārjunau caiva yamau covāca dharmavit.

अस्मान् अयं सुविश्वस्तान् वेत्ति पापः पुरोचनः। वञ्चितो ऽयं नृशंसात्मा कालं मन्ये पलायने।

asmān ayaṃ suviśvastān vetti pāpaḥ purocanaḥ. vañcito 'yaṃ nṛśaṃsātmā kālaṃ manye palāyane.

आयुधागारम् आदीप्य दग्ध्वा चैव पुरोचनम्। षट् प्राणिनो निधायेह द्रवामो ऽनभिलक्षिताः।

āyudhāgāram ādīpya dagdhvā caiva purocanam. ṣaṭ prāṇino nidhāyeha dravāmo 'nabhilakṣitāḥ.

अथ दानापदेशेन कुन्ती ब्राह्मणभोजनम्। चक्रे निशि महद् राजन्न् आजग्मुस् तत्र योषितः।

atha dānāpadeśena kuntī brāhmaṇabhojanam. cakre niśi mahad rājann ājagmus tatra yoṣitaḥ.

ता विहृत्य यथाकामं भुक्त्वा पीत्वा च भारत। जग्मुर् निशि गृहान् एव समनुज्ञाप्य माधवीम्। पुरोचनप्रणिहिता पृथां स्म किल सेवते। निषादी दुष्टहृदया नित्यम् अन्तरचारिणी।

tā vihṛtya yathākāmaṃ bhuktvā pītvā ca bhārata. jagmur niśi gṛhān eva samanujñāpya mādhavīm. purocanapraṇihitā pṛthāṃ sma kila sevate. niṣādī duṣṭahṛdayā nityam antaracāriṇī.

निषादी पञ्चपुत्रा तु तस्मिन् भोज्ये यदृच्छया। पुराभ्यासकृतस्नेहा सखी कुन्त्याः समा सुतैः। आनीय मधुमूलानि फलानि विविधानि च। अन्नार्थिनी समभ्यागात् सपुत्रा कालचोदिता। पापा च पञ्चपुत्रा सा पृथायाः सखिमानिनी।

niṣādī pañcaputrā tu tasmin bhojye yadṛcchayā. purābhyāsakṛtasnehā sakhī kuntyāḥ samā sutaiḥ. ānīya madhumūlāni phalāni vividhāni ca. annārthinī samabhyāgāt saputrā kālacoditā. pāpā ca pañcaputrā sā pṛthāyāḥ sakhimāninī.

सा पीत्वा मदिरां मत्ता सपुत्रा मदविह्वला। सह सर्वैः सुतै राजंस् तस्मिन्न् एव निवेशने। सुष्वाप विगतज्ञाना मृतकल्पा नराधिप।

sā pītvā madirāṃ mattā saputrā madavihvalā. saha sarvaiḥ sutai rājaṃs tasminn eva niveśane. suṣvāpa vigatajñānā mṛtakalpā narādhipa.

अथ प्रवाते तुमुले निशि सुप्ते जने विभो। तद् उपादीपयद् भीमः शेते यत्र पुरोचनः। ततो जतुगृहद्वारं दीपयाम् आस पाण्डवः। समन्ततो ददौ पश्चाद् अग्निं तत्र निवेशने। ज्ञात्वा तु तद् गृहं सर्वम् आदीप्तं पाण्डुनन्दनाः। सुरङ्गां (!) विविशुस् तूर्णं मात्रा सार्धम् अरिंदमाः। पूर्वम् एव बिलं शोध्य भीमसेनो महामतिः। पाण्डवैः सहितां कुन्तीं प्रावेशयत तद् बिलम्। दत्त्वाग्निं सहसा भीमो निर्जगाम बिलेन सः। गृहे तत्परितः सुधीः। गृहस्थं द्रव्यसंजातं।

atha pravāte tumule niśi supte jane vibho. tad upādīpayad bhīmaḥ śete yatra purocanaḥ. tato jatugṛhadvāraṃ dīpayām āsa pāṇḍavaḥ. samantato dadau paścād agniṃ tatra niveśane. jñātvā tu tad gṛhaṃ sarvam ādīptaṃ pāṇḍunandanāḥ. suraṅgāṃ (!) viviśus tūrṇaṃ mātrā sārdham ariṃdamāḥ. pūrvam eva bilaṃ śodhya bhīmaseno mahāmatiḥ. pāṇḍavaiḥ sahitāṃ kuntīṃ prāveśayata tad bilam. dattvāgniṃ sahasā bhīmo nirjagāma bilena saḥ. gṛhe tatparitaḥ sudhīḥ. gṛhasthaṃ dravyasaṃjātaṃ.

ततः प्रतापः सुमहाञ् शब्दश् चैव विभावसोः। प्रादुरासीत् तदा तेन बुबुधे स जनव्रजः। तद् अवेक्ष्य गृहं दीप्तम् आहुः पौराः कृशाननाः।

tataḥ pratāpaḥ sumahāñ śabdaś caiva vibhāvasoḥ. prādurāsīt tadā tena bubudhe sa janavrajaḥ. tad avekṣya gṛhaṃ dīptam āhuḥ paurāḥ kṛśānanāḥ.

पौरा ऊचुः। दुर्योधनप्रयुक्तेन पापेनाकृतबुद्धिना। गृहम् आत्मविनाशाय कारितं दाहितं च यत्। अहो धिक् पाण्डवाः सर्वे दह्यन्त इति चुक्रुशुः। चक्रुश् च परमं यत्नं नरास् तेषां प्रमोक्षणे। ततस् ते जातुषं वेश्म ददृशू रोमहर्षणम्। पाण्डवानां विनाशाय विहितं क्रूरकर्मणा। पुरोचनेन पापेन दुर्योधनहितेप्सया।

paurā ūcuḥ. duryodhanaprayuktena pāpenākṛtabuddhinā. gṛham ātmavināśāya kāritaṃ dāhitaṃ ca yat. aho dhik pāṇḍavāḥ sarve dahyanta iti cukruśuḥ. cakruś ca paramaṃ yatnaṃ narās teṣāṃ pramokṣaṇe. tatas te jātuṣaṃ veśma dadṛśū romaharṣaṇam. pāṇḍavānāṃ vināśāya vihitaṃ krūrakarmaṇā. purocanena pāpena duryodhanahitepsayā.

अहो धिग् धृतराष्ट्रस्य बुद्धिर् नातिसमञ्जसी। यः शुचीन् पाण्डवान् बालान् दाहयाम् आस मन्त्रिणा।

aho dhig dhṛtarāṣṭrasya buddhir nātisamañjasī. yaḥ śucīn pāṇḍavān bālān dāhayām āsa mantriṇā.

दिष्ट्या त्व् इदानीं पापात्मा दग्धो ऽयम् अतिदुर्मतिः। अनागसः सुविश्वस्तान् यो ददाह नरोत्तमान्।

diṣṭyā tv idānīṃ pāpātmā dagdho 'yam atidurmatiḥ. anāgasaḥ suviśvastān yo dadāha narottamān.

वैशंपायन उवाच। एवं ते विलपन्ति स्म वारणावतका जनाः। परिवार्य गृहं तच् च तस्थू रात्रौ समन्ततः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ te vilapanti sma vāraṇāvatakā janāḥ. parivārya gṛhaṃ tac ca tasthū rātrau samantataḥ.

पाण्डवाश् चापि ते राजन् मात्रा सह सुदुःखिताः। बिलेन तेन निर्गत्य जग्मुर् गूढम् अलक्षिताः।

pāṇḍavāś cāpi te rājan mātrā saha suduḥkhitāḥ. bilena tena nirgatya jagmur gūḍham alakṣitāḥ.

तेन निद्रोपरोधेन साध्वसेन च पाण्डवाः। न शेकुः सहसा गन्तुं सह मात्रा परंतपाः।

tena nidroparodhena sādhvasena ca pāṇḍavāḥ. na śekuḥ sahasā gantuṃ saha mātrā paraṃtapāḥ.

भीमसेनस् तु राजेन्द्र भीमवेगपराक्रमः। जगाम भ्रातॄन् आदाय सर्वान् मातरम् एव च।

bhīmasenas tu rājendra bhīmavegaparākramaḥ. jagāma bhrātṝn ādāya sarvān mātaram eva ca.

स्कन्धम् आरोप्य जननीं यमाव् अङ्केन वीर्यवान्। पार्थौ गृहीत्वा पाणिभ्यां भ्रातरौ सुमहाबलौ। बिलेन योजनं दूरं गत्वा सिद्धपदे शुभे। निश्चेरुर् वटमूले ते निद्रामुद्रितलोचनाः। बिलान् निर्गत्य सहसा भ्रातॄन् मातरम् एव च। गङ्गातीरवनं प्राप्य वहन् प्रायात् स मारुतिः।

skandham āropya jananīṃ yamāv aṅkena vīryavān. pārthau gṛhītvā pāṇibhyāṃ bhrātarau sumahābalau. bilena yojanaṃ dūraṃ gatvā siddhapade śubhe. niścerur vaṭamūle te nidrāmudritalocanāḥ. bilān nirgatya sahasā bhrātṝn mātaram eva ca. gaṅgātīravanaṃ prāpya vahan prāyāt sa mārutiḥ.

तरसा पादपान् भञ्जन् महीं पद्भ्यां विदारयन्। स जगामाशु तेजस्वी वातरंहा वृकोदरः। अव्यक्तवनमार्गः सन् भञ्जन् गुल्मलतागुरून्। वैशंपायन उवाच। एतस्मिन्न् एव काले तु यथासंप्रत्य् अयं कविः। विदुरः प्रेषयाम् आस तद्वनं पुरुषं शुचिम्। स गत्वा तु यथोद्देशं पाण्डवान् ददृशे वने। जनन्या सह कौरव्य मापयानान् नदीजलम्। विदितं तन् महाबुद्धेर् विदुरस्य महात्मनः। ततस् तस्यापि चारेण चेष्टितं पापचेतसः। ततः संप्रेषितो विद्वान् विदुरेण नरस् तदा। पार्थानां दर्शयाम् आस मनोमारुतगामिनीम्। सर्ववातसहां नावं यन्त्रयुक्तां पताकिनीम्। शिवे भागीरथीतीरे नरैर् विस्रम्भिभिः कृताम्। ततः पुनर् अथोवाच ज्ञापकं पूर्वचोदितम्। युधिष्ठिर निबोधेदं संज्ञार्थं वचनं कवेः। कक्षघ्नः शिशिरघ्नश् च महाकक्षे बिलौकसः। न हन्तीत्य् एवम् आत्मानं यो रक्षति स जीवति। तेन मां प्रेषितं विद्धि विश्वस्तं संज्ञयानया। भूयश् चैवाह मां क्षत्ता विदुरः सर्वतो ऽर्थवित्। कर्णं दुर्योधनं चैव भ्रातृभिः सहितं रणे। शकुनिं चैव कौन्तेय विजेतासि न संशयः। इयं वारिपथे युक्ता नौर् अप्सु सुखगामिनी। मोचयिष्यति वः सर्वान् अस्माद् देशान् न संशयः। अथ तान् व्यथितान् दृष्ट्वा सह मात्रा नरोत्तमान्। नावम् आरोप्य गङ्गायां प्रस्थितान् अब्रवीत् पुनः। विदुरो मूर्ध्न्य् उपाघ्राय परिष्वज्य च वो मुहुः। अरिष्टं गच्छताव्यग्राः पन्थानम् इति चाब्रवीत्। इत्य् उक्त्वा स तु तान् वीरान् पुमान् विदुरचोदितः। तारयाम् आस राजेन्द्र गङ्गां नावा नरर्षभान्। तारयित्वा ततो गङ्गां पारं प्राप्तांश् च सर्वशः। जयाशिषः प्रयुज्याथ यथागतम् अगाद् धि सः। पाण्डवाश् च महात्मानः प्रतिसंदिश्य वै कवेः। गङ्गाम् उत्तीर्य वेगेन जग्मुर् गूढम् अलक्षिताः।

tarasā pādapān bhañjan mahīṃ padbhyāṃ vidārayan. sa jagāmāśu tejasvī vātaraṃhā vṛkodaraḥ. avyaktavanamārgaḥ san bhañjan gulmalatāgurūn. vaiśaṃpāyana uvāca. etasminn eva kāle tu yathāsaṃpraty ayaṃ kaviḥ. viduraḥ preṣayām āsa tadvanaṃ puruṣaṃ śucim. sa gatvā tu yathoddeśaṃ pāṇḍavān dadṛśe vane. jananyā saha kauravya māpayānān nadījalam. viditaṃ tan mahābuddher vidurasya mahātmanaḥ. tatas tasyāpi cāreṇa ceṣṭitaṃ pāpacetasaḥ. tataḥ saṃpreṣito vidvān vidureṇa naras tadā. pārthānāṃ darśayām āsa manomārutagāminīm. sarvavātasahāṃ nāvaṃ yantrayuktāṃ patākinīm. śive bhāgīrathītīre narair visrambhibhiḥ kṛtām. tataḥ punar athovāca jñāpakaṃ pūrvacoditam. yudhiṣṭhira nibodhedaṃ saṃjñārthaṃ vacanaṃ kaveḥ. kakṣaghnaḥ śiśiraghnaś ca mahākakṣe bilaukasaḥ. na hantīty evam ātmānaṃ yo rakṣati sa jīvati. tena māṃ preṣitaṃ viddhi viśvastaṃ saṃjñayānayā. bhūyaś caivāha māṃ kṣattā viduraḥ sarvato 'rthavit. karṇaṃ duryodhanaṃ caiva bhrātṛbhiḥ sahitaṃ raṇe. śakuniṃ caiva kaunteya vijetāsi na saṃśayaḥ. iyaṃ vāripathe yuktā naur apsu sukhagāminī. mocayiṣyati vaḥ sarvān asmād deśān na saṃśayaḥ. atha tān vyathitān dṛṣṭvā saha mātrā narottamān. nāvam āropya gaṅgāyāṃ prasthitān abravīt punaḥ. viduro mūrdhny upāghrāya pariṣvajya ca vo muhuḥ. ariṣṭaṃ gacchatāvyagrāḥ panthānam iti cābravīt. ity uktvā sa tu tān vīrān pumān viduracoditaḥ. tārayām āsa rājendra gaṅgāṃ nāvā nararṣabhān. tārayitvā tato gaṅgāṃ pāraṃ prāptāṃś ca sarvaśaḥ. jayāśiṣaḥ prayujyātha yathāgatam agād dhi saḥ. pāṇḍavāś ca mahātmānaḥ pratisaṃdiśya vai kaveḥ. gaṅgām uttīrya vegena jagmur gūḍham alakṣitāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents