महाभारत 1.118 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 118→

[mh-1-118] • 31 श्लोकाः

वैशंपायनः। कुरवश् च तदा सर्वे पाण्डोः श्रुत्वा तथा विधिम्। भीष्मप्रभृतयो मात्रा जगृहुस् तान् सुतान् सह।

vaiśaṃpāyanaḥ. kuravaś ca tadā sarve pāṇḍoḥ śrutvā tathā vidhim. bhīṣmaprabhṛtayo mātrā jagṛhus tān sutān saha.

धृतराष्ट्र उवाच। पाण्डोर् विदुर सर्वाणि प्रेतकार्याणि कारय। राजवद् राजसिंहस्य माद्र्याश् चैव विशेषतः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. pāṇḍor vidura sarvāṇi pretakāryāṇi kāraya. rājavad rājasiṃhasya mādryāś caiva viśeṣataḥ.

पशून् वासांसि रत्नानि धनानि विविधानि च। पाण्डोः प्रयच्छ माद्र्याश् च येभ्यो यावच् च वाञ्छितम्।

paśūn vāsāṃsi ratnāni dhanāni vividhāni ca. pāṇḍoḥ prayaccha mādryāś ca yebhyo yāvac ca vāñchitam.

यथा च कुन्ती सत्कारं कुर्यान् माद्र्यास् तथा कुरु। यथा न वायुर् नादित्यः पश्येतां तां सुसंवृताम्।

yathā ca kuntī satkāraṃ kuryān mādryās tathā kuru. yathā na vāyur nādityaḥ paśyetāṃ tāṃ susaṃvṛtām.

न शोच्यः पाण्डुर् अनघः प्रशस्यः स नराधिपः। यस्य पञ्च सुता वीरा जाताः सुरसुतोपमाः। स पाण्डुश् च न शोच्यः स्यात् प्रवरः पुण्यकर्मणाम्।

na śocyaḥ pāṇḍur anaghaḥ praśasyaḥ sa narādhipaḥ. yasya pañca sutā vīrā jātāḥ surasutopamāḥ. sa pāṇḍuś ca na śocyaḥ syāt pravaraḥ puṇyakarmaṇām.

वैशंपायन उवाच। विदुरस् तं तथेत्य् उक्त्वा भीष्मेण सह भारत। पाण्डुं संस्कारयाम् आस देशे परमसंवृते।

vaiśaṃpāyana uvāca. viduras taṃ tathety uktvā bhīṣmeṇa saha bhārata. pāṇḍuṃ saṃskārayām āsa deśe paramasaṃvṛte.

ततस् तु नगरात् तूर्णम् आज्यहोमपुरस्कृताः। निर्हृताः पावका दीप्ताः पाण्डो राजपुरोहितैः। पलाशवृन्तकाष्ठैश् च कुशमुञ्जकबल्वजैः। सूत्रोक्तेन विधानेन शरीरे चक्रुर् अञ्जसा। अथ दर्भे तयोर् भूप कृत्वा प्रतिकृती तयोः। शिबिकायाम् अथारोप्य शोभितायाम् अलंकृतैः।

tatas tu nagarāt tūrṇam ājyahomapuraskṛtāḥ. nirhṛtāḥ pāvakā dīptāḥ pāṇḍo rājapurohitaiḥ. palāśavṛntakāṣṭhaiś ca kuśamuñjakabalvajaiḥ. sūtroktena vidhānena śarīre cakrur añjasā. atha darbhe tayor bhūpa kṛtvā pratikṛtī tayoḥ. śibikāyām athāropya śobhitāyām alaṃkṛtaiḥ.

अथैनम् आर्तवैर् गन्धैर् माल्यैश् च विविधैर् वरैः। शिबिकां समलंचक्रुर् वाससाच्छाद्य सर्वशः। मुक्ताप्रवालमाणिक्यहेमस्रग्भिर् अलंकृताम्।

athainam ārtavair gandhair mālyaiś ca vividhair varaiḥ. śibikāṃ samalaṃcakrur vāsasācchādya sarvaśaḥ. muktāpravālamāṇikyahemasragbhir alaṃkṛtām.

तां तथा शोभितां माल्यैर् वासोभिश् च महाधनैः। दर्पणाशोकपुन्नागमल्लिकाजातिचम्पकैः। नालिकेरफलैः पुष्पैः पूगीफलसुनार्चितैः। अमात्या ज्ञातयश् चैव सुहृदश् चोपतस्थिरे।

tāṃ tathā śobhitāṃ mālyair vāsobhiś ca mahādhanaiḥ. darpaṇāśokapunnāgamallikājāticampakaiḥ. nālikeraphalaiḥ puṣpaiḥ pūgīphalasunārcitaiḥ. amātyā jñātayaś caiva suhṛdaś copatasthire.

नृसिंहं नरयुक्तेन परमालंकृतेन तम्। अवहन् यानमुख्येन सह माद्र्या सुसंवृतम्।

nṛsiṃhaṃ narayuktena paramālaṃkṛtena tam. avahan yānamukhyena saha mādryā susaṃvṛtam.

पाण्डुरेणातपत्रेण चामरव्यजनेन च। सर्ववादित्रनादैश् च समलंचक्रिरे ततः।

pāṇḍureṇātapatreṇa cāmaravyajanena ca. sarvavāditranādaiś ca samalaṃcakrire tataḥ.

रत्नानि चाप्य् उपादाय बहूनि शतशो नराः। प्रददुः काङ्क्षमाणेभ्यः पाण्डोस् तत्रौर्ध्वदेहिकम्।

ratnāni cāpy upādāya bahūni śataśo narāḥ. pradaduḥ kāṅkṣamāṇebhyaḥ pāṇḍos tatraurdhvadehikam.

अथ छत्राणि शुभ्राणि पाण्डुराणि बृहन्ति च। आजह्रुः कौरवस्यार्थे वासांसि रुचिराणि च।

atha chatrāṇi śubhrāṇi pāṇḍurāṇi bṛhanti ca. ājahruḥ kauravasyārthe vāsāṃsi rucirāṇi ca.

याजकैः शुक्लवासोभिर् हूयमाना हुताशनाः। अगच्छन्न् अग्रतस् तस्य दीप्यमानाः स्वलंकृताः।

yājakaiḥ śuklavāsobhir hūyamānā hutāśanāḥ. agacchann agratas tasya dīpyamānāḥ svalaṃkṛtāḥ.

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश् चैव सहस्रशः। रुदन्तः शोकसंतप्ता अनुजग्मुर् नराधिपम्। रुदन्तश् च तथा स्त्रियः। विकीर्णमूर्धजाः सर्वे मूर्ध्नि विन्यस्तपाणयः। उरस्ताडं रुदन्त्यश् च स्त्रियः सर्वा अनुव्रताः। एकवस्त्रधराः सर्वे निराभरणभूषिताः। नोष्णीषिणो महाराज निरानन्दा भृशातुराः। पुरुषाश् च स्त्रियः सर्वा।

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva sahasraśaḥ. rudantaḥ śokasaṃtaptā anujagmur narādhipam. rudantaś ca tathā striyaḥ. vikīrṇamūrdhajāḥ sarve mūrdhni vinyastapāṇayaḥ. urastāḍaṃ rudantyaś ca striyaḥ sarvā anuvratāḥ. ekavastradharāḥ sarve nirābharaṇabhūṣitāḥ. noṣṇīṣiṇo mahārāja nirānandā bhṛśāturāḥ. puruṣāś ca striyaḥ sarvā.

अयम् अस्मान् अपाहाय दुःखे चाधाय शाश्वते। कृत्वानाथान् परो नाथः क्व यास्यति नराधिपः। अनिधाय सुतान् राज्ये वने जातान् यशस्विनः। अ पुत्रसंपत्तिं क्व यास्यसि महीपते।

ayam asmān apāhāya duḥkhe cādhāya śāśvate. kṛtvānāthān paro nāthaḥ kva yāsyati narādhipaḥ. anidhāya sutān rājye vane jātān yaśasvinaḥ. a putrasaṃpattiṃ kva yāsyasi mahīpate.

क्रोशन्तः पाण्डवाः सर्वे भीष्मो विदुर एव च। बाह्लीकः सोमदत्तश् च तथा भूरिश्रवा नृपः। अन्योन्यं वै समाश्लिष्य अनुजग्मुः सहस्रशः। रमणीये वनोद्देशे गङ्गातीरे समे शुभे।

krośantaḥ pāṇḍavāḥ sarve bhīṣmo vidura eva ca. bāhlīkaḥ somadattaś ca tathā bhūriśravā nṛpaḥ. anyonyaṃ vai samāśliṣya anujagmuḥ sahasraśaḥ. ramaṇīye vanoddeśe gaṅgātīre same śubhe.

न्यासयाम् आसुर् अथ तां शिबिकां सत्यवादिनः। सभार्यस्य नृसिंहस्य पाण्डोर् अक्लिष्टकर्मणः। आछिद्य वाससंवीतं देशशुद्धिं वितेनिरे।

nyāsayām āsur atha tāṃ śibikāṃ satyavādinaḥ. sabhāryasya nṛsiṃhasya pāṇḍor akliṣṭakarmaṇaḥ. āchidya vāsasaṃvītaṃ deśaśuddhiṃ vitenire.

ततस् तस्य शरीरं तत् सर्वगन्धनिषेवितम्। शुचिकालीयकादिग्धं मुख्यस्नानाधिवासितम्। पर्यषिञ्चज् जलेनाशु शातकुम्भमयैर् घटैः।

tatas tasya śarīraṃ tat sarvagandhaniṣevitam. śucikālīyakādigdhaṃ mukhyasnānādhivāsitam. paryaṣiñcaj jalenāśu śātakumbhamayair ghaṭaiḥ.

चन्दनेन च मुख्येन शुक्लेन समलेपयन्। कालागुरुविमिश्रेण तथा तुङ्गरसेन च।

candanena ca mukhyena śuklena samalepayan. kālāguruvimiśreṇa tathā tuṅgarasena ca.

अथैनं देशजैः शुक्लैर् वासोभिः समयोजयन्। आच्छन्नः स तु वासोभिर् जीवन्न् इव नरर्षभः। शुशुभे पुरुषव्याघ्रो महार्हशयनोचितः। हयमेधाग्निना सर्वे याजकाः सपुरोहिताः। वेदोक्तेन विधानेन क्रियाश् चक्रुः समन्त्रकम्।

athainaṃ deśajaiḥ śuklair vāsobhiḥ samayojayan. ācchannaḥ sa tu vāsobhir jīvann iva nararṣabhaḥ. śuśubhe puruṣavyāghro mahārhaśayanocitaḥ. hayamedhāgninā sarve yājakāḥ sapurohitāḥ. vedoktena vidhānena kriyāś cakruḥ samantrakam.

याजकैर् अभ्यनुज्ञातं प्रेतकर्मणि निष्ठितैः। घृतावसिक्तं राजानं सह माद्र्या स्वलंकृतम्।

yājakair abhyanujñātaṃ pretakarmaṇi niṣṭhitaiḥ. ghṛtāvasiktaṃ rājānaṃ saha mādryā svalaṃkṛtam.

तुङ्गपद्मकमिश्रेण चन्दनेन सुगन्धिना। सरलं देवदारुं च गुग्गुलुं लाक्षया सह। रक्तचन्दनकाष्ठैश् च हरिबेरैर् उशीरजैः। अन्यैश् च विविधैर् गन्धैर् अनल्पैः समदाहयन्। घृताप्लुतैस् तथा वस्त्रैः प्रावारैश् च महाधनैः। घृतपूर्णैस् तथा कुम्भै राजानं समदाहयन्।

tuṅgapadmakamiśreṇa candanena sugandhinā. saralaṃ devadāruṃ ca gugguluṃ lākṣayā saha. raktacandanakāṣṭhaiś ca hariberair uśīrajaiḥ. anyaiś ca vividhair gandhair analpaiḥ samadāhayan. ghṛtāplutais tathā vastraiḥ prāvāraiś ca mahādhanaiḥ. ghṛtapūrṇais tathā kumbhai rājānaṃ samadāhayan.

ततस् तयोः शरीरे ते दृष्ट्वा मोहवशं गता। हाहा पुत्रेति कौसल्या पपात सहसा भुवि।

tatas tayoḥ śarīre te dṛṣṭvā mohavaśaṃ gatā. hāhā putreti kausalyā papāta sahasā bhuvi.

तां प्रेक्ष्य पतिताम् आर्तां पौरजानपदो जनः। रुरोद सस्वनं सर्वो राजभक्त्या कृपान्वितः।

tāṃ prekṣya patitām ārtāṃ paurajānapado janaḥ. ruroda sasvanaṃ sarvo rājabhaktyā kṛpānvitaḥ.

क्लान्तानीवार्तनादेन सर्वाणि च विचुक्रुशुः। मानुषैः सह भूतानि तिर्यग्योनिगतान्य् अपि। सर्वाणि सहदुःखानि रुरुदुः सह तैर् जनैः।

klāntānīvārtanādena sarvāṇi ca vicukruśuḥ. mānuṣaiḥ saha bhūtāni tiryagyonigatāny api. sarvāṇi sahaduḥkhāni ruruduḥ saha tair janaiḥ.

तथा भीष्मः शांतनवो विदुरश् च महामतिः। सर्वशः कौरवाश् चैव प्राणदन् भृशदुःखिताः। चुक्रुशुः पाण्डवाः सर्वे धृतराष्ट्रश् च भारत।

tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavo viduraś ca mahāmatiḥ. sarvaśaḥ kauravāś caiva prāṇadan bhṛśaduḥkhitāḥ. cukruśuḥ pāṇḍavāḥ sarve dhṛtarāṣṭraś ca bhārata.

ततो भीष्मो ऽथ विदुरो राजा च सह बन्धुभिः। उदकं चक्रिरे तस्य सर्वाश् च कुरुयोषितः। चुक्रुशुः पाण्डवाः सर्वे भीष्मः शांतनवस् तथा। विदुरो ज्ञातयश् चैव चक्रुश् चाप्य् उदकक्रियाम्। एककुण्डे पृथक् चैव पिण्डांश् चैव पृथक् पृथक्। ददुर् धर्मोदकं सर्वे सर्वाश् च कुरुयोषितः।

tato bhīṣmo 'tha viduro rājā ca saha bandhubhiḥ. udakaṃ cakrire tasya sarvāś ca kuruyoṣitaḥ. cukruśuḥ pāṇḍavāḥ sarve bhīṣmaḥ śāṃtanavas tathā. viduro jñātayaś caiva cakruś cāpy udakakriyām. ekakuṇḍe pṛthak caiva piṇḍāṃś caiva pṛthak pṛthak. dadur dharmodakaṃ sarve sarvāś ca kuruyoṣitaḥ.

कृतोदकांस् तान् आदाय पाण्डवाञ् शोककर्शितान्। सर्वाः प्रकृतयो राजञ् शोचन्त्यः पर्यवारयन्।

kṛtodakāṃs tān ādāya pāṇḍavāñ śokakarśitān. sarvāḥ prakṛtayo rājañ śocantyaḥ paryavārayan.

यथैव पाण्डवा भूमौ सुषुपुः सह बान्धवैः। तथैव नागरा राजञ् शिश्यिरे ब्राह्मणादयः।

yathaiva pāṇḍavā bhūmau suṣupuḥ saha bāndhavaiḥ. tathaiva nāgarā rājañ śiśyire brāhmaṇādayaḥ.

तद् अनानन्दम् अस्वस्थम् आकुमारम् अहृष्टवत्। बभूव पाण्डवैः सार्धं नगरं द्वादश क्षपाः।

tad anānandam asvastham ākumāram ahṛṣṭavat. babhūva pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ nagaraṃ dvādaśa kṣapāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...