महाभारत 1.117 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 117→

[mh-1-117] • 33 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। पाण्डोर् अवभृथं कृत्वा देवकल्पा महर्षयः। ततो मन्त्रम् अकुर्वन्त ते समेत्य तपस्विनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. pāṇḍor avabhṛthaṃ kṛtvā devakalpā maharṣayaḥ. tato mantram akurvanta te sametya tapasvinaḥ.

हित्वा राज्यं च राष्ट्रं च स महात्मा महातपाः। अस्मिन् स्थाने तपस् तप्तुं तापसाञ् शरणं गतः।

hitvā rājyaṃ ca rāṣṭraṃ ca sa mahātmā mahātapāḥ. asmin sthāne tapas taptuṃ tāpasāñ śaraṇaṃ gataḥ.

स जातमात्रान् पुत्रांश् च दारांश् च भवताम् इह। प्रदायोपनिधिं राजा पाण्डुः स्वर्गम् इतो गतः। तस्येमान् आत्मजान् देहं भार्यां च सुमहात्मनः। स्वराष्ट्रं गृह्य गच्छामो धर्म एष हि नः स्मृतः। तस्मात् कृत्यं परीक्षध्वम् इति होवाच धर्मवित्। शुकः परमकल्याणो गिरा समभिभाषत।

sa jātamātrān putrāṃś ca dārāṃś ca bhavatām iha. pradāyopanidhiṃ rājā pāṇḍuḥ svargam ito gataḥ. tasyemān ātmajān dehaṃ bhāryāṃ ca sumahātmanaḥ. svarāṣṭraṃ gṛhya gacchāmo dharma eṣa hi naḥ smṛtaḥ. tasmāt kṛtyaṃ parīkṣadhvam iti hovāca dharmavit. śukaḥ paramakalyāṇo girā samabhibhāṣata.

ते परस्परम् आमन्त्र्य सर्वभूतहिते रताः। धर्मं चैव पुरस्कृत्य श्रेष्ठां मतिम् अकुर्वत। कुरुक्षेत्रम् इतः कुन्तीं तां सपुत्रां नयामहे। पाण्डोः पुत्रान् पुरस्कृत्य नगरं नागसाह्वयम्।

te parasparam āmantrya sarvabhūtahite ratāḥ. dharmaṃ caiva puraskṛtya śreṣṭhāṃ matim akurvata. kurukṣetram itaḥ kuntīṃ tāṃ saputrāṃ nayāmahe. pāṇḍoḥ putrān puraskṛtya nagaraṃ nāgasāhvayam.

उदारमनसः सिद्धा गमने चक्रिरे मनः। भीष्माय पाण्डवान् दातुं धृतराष्ट्राय चैव हि।

udāramanasaḥ siddhā gamane cakrire manaḥ. bhīṣmāya pāṇḍavān dātuṃ dhṛtarāṣṭrāya caiva hi.

तस्मिन्न् एव क्षणे सर्वे तान् आदाय प्रतस्थिरे। पाण्डोर् दारांश् च पुत्रांश् च शरीरं चैव तापसाः। आदाय प्रस्थिताः सर्वे शतशृङ्गान् नगोत्तमात्।

tasminn eva kṣaṇe sarve tān ādāya pratasthire. pāṇḍor dārāṃś ca putrāṃś ca śarīraṃ caiva tāpasāḥ. ādāya prasthitāḥ sarve śataśṛṅgān nagottamāt.

सुखिनी सा पुरा भूत्वा सततं पुत्रवत्सला। प्रपन्ना दीर्घम् अध्वानं संक्षिप्तं तद् अमन्यत।

sukhinī sā purā bhūtvā satataṃ putravatsalā. prapannā dīrgham adhvānaṃ saṃkṣiptaṃ tad amanyata.

सा नदीर्घेण कालेन संप्राप्ता कुरुजाङ्गलम्। वर्धमानपुरद्वारम् आससाद यशस्विनी। द्वारिणं तापसा ऊचू राजानं च प्रकाशय। ते तु गत्वा क्षणेनैव सभायां विनिवेदिताः।

sā nadīrgheṇa kālena saṃprāptā kurujāṅgalam. vardhamānapuradvāram āsasāda yaśasvinī. dvāriṇaṃ tāpasā ūcū rājānaṃ ca prakāśaya. te tu gatvā kṣaṇenaiva sabhāyāṃ viniveditāḥ.

तं चारणसहस्राणां मुनीनाम् आगमं तदा। श्रुत्वा नागपुरे नॄणां विस्मयः समजायत।

taṃ cāraṇasahasrāṇāṃ munīnām āgamaṃ tadā. śrutvā nāgapure nṝṇāṃ vismayaḥ samajāyata.

मुहूर्तोदित आदित्ये सर्वे धर्मपुरस्कृताः। सदारास् तापसान् द्रष्टुं निर्ययुः पुरवासिनः।

muhūrtodita āditye sarve dharmapuraskṛtāḥ. sadārās tāpasān draṣṭuṃ niryayuḥ puravāsinaḥ.

स्त्रीसंघाः क्षत्रसंघाश् च यानसंघान् समास्थिताः। ब्राह्मणैः सह निर्जग्मुर् ब्राह्मणानां च योषितः।

strīsaṃghāḥ kṣatrasaṃghāś ca yānasaṃghān samāsthitāḥ. brāhmaṇaiḥ saha nirjagmur brāhmaṇānāṃ ca yoṣitaḥ.

तथा विट्शूद्रसंघानां महान् व्यतिकरो ऽभवत्। न कश् चिद् अकरोद् ईर्ष्याम् अभवन् धर्मबुद्धयः।

tathā viṭśūdrasaṃghānāṃ mahān vyatikaro 'bhavat. na kaś cid akarod īrṣyām abhavan dharmabuddhayaḥ.

तथा भीष्मः शांतनवः सोमदत्तो ऽथ बाह्लिकः। प्रज्ञाचक्षुश् च राजर्षिः क्षत्ता च विदुरः स्वयम्।

tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ somadatto 'tha bāhlikaḥ. prajñācakṣuś ca rājarṣiḥ kṣattā ca viduraḥ svayam.

सा च सत्यवती देवी कौसल्या च यशस्विनी। राजदारैः परिवृता गान्धारी च विनिर्ययौ।

sā ca satyavatī devī kausalyā ca yaśasvinī. rājadāraiḥ parivṛtā gāndhārī ca viniryayau.

धृतराष्ट्रस्य दायादा दुर्योधनपुरोगमाः। भूषिता भूषणैश् चित्रैः शतसंख्या विनिर्ययुः।

dhṛtarāṣṭrasya dāyādā duryodhanapurogamāḥ. bhūṣitā bhūṣaṇaiś citraiḥ śatasaṃkhyā viniryayuḥ.

तान् महर्षिगणान् सर्वाञ् शिरोभिर् अभिवाद्य च। स्वागतं वचनं चोक्त्वा पाण्डोर् भवनम् आविशन्। उपोपविविशुः सर्वे कौरव्याः सपुरोहिताः।

tān maharṣigaṇān sarvāñ śirobhir abhivādya ca. svāgataṃ vacanaṃ coktvā pāṇḍor bhavanam āviśan. upopaviviśuḥ sarve kauravyāḥ sapurohitāḥ.

तथैव शिरसा भूमाव् अभिवाद्य प्रणम्य च। उपोपविविशुः सर्वे पौरजानपदा अपि।

tathaiva śirasā bhūmāv abhivādya praṇamya ca. upopaviviśuḥ sarve paurajānapadā api.

तम् अकूजम् इवाज्ञाय जनौघं सर्वशस् तदा। पूजयित्वा यथान्यायं पाद्येनार्घ्येण च प्रभो। भीष्मो राज्यं च राष्ट्रं च महर्षिभ्यो न्यवेदयत्।

tam akūjam ivājñāya janaughaṃ sarvaśas tadā. pūjayitvā yathānyāyaṃ pādyenārghyeṇa ca prabho. bhīṣmo rājyaṃ ca rāṣṭraṃ ca maharṣibhyo nyavedayat.

तेषाम् अथो वृद्धतमः प्रत्युत्थाय जटाजिनी। महर्षिमतम् आज्ञाय महर्षिर् इदम् अब्रवीत्।

teṣām atho vṛddhatamaḥ pratyutthāya jaṭājinī. maharṣimatam ājñāya maharṣir idam abravīt.

यः स कौरव्यदायादः पाण्डुर् नाम नराधिपः। कामभोगान् परित्यज्य शतशृङ्गम् इतो गतः। कामभोगान् परित्यज्य तपस्वी संबभूव ह। स यथोक्तं तपस् तेपे तत्र मूलफलाशनः। पत्नीभ्यां सह धर्मात्मा कं चित् कालम् अतन्द्रितः। तेन वृत्तसमाचारैस् तपसा च तपस्विनः। तोषितास् तापसास् तत्र शतशृङ्गनिवासिनः। स्वर्गलोकं गन्तुकामं तापसा विनिवार्य तम्। उद्यतं सह पत्नीभ्यां विप्रा वचनम् अब्रुवन्। अनपत्यस्य राजेन्द्र पुण्यलोका न सन्ति ते। तस्माद् धर्मं च वायुं च महेन्द्रं च तथाश्विनौ। आराधयस्व राजेन्द्र पत्नीभ्यां सह देवताः। तृप्ताः पुत्रान् प्रयच्छन्ति ऋणमुक्तो भविष्यसि। तपसा दिव्यचक्षुष्ट्वात् पश्यामस् ते तथा सुतान्। अस्माकं वचनं श्रुत्वा देवान् आराधयत् तदा। कुन्ती संप्रेषयाम् आस देवरन्यायधर्मतः। स्वानाम् अन्यतमैर् नार्यः पुण्यैर् आख्यायिकैर् अपि। मुनेर् मन्त्रप्रभावेण शंकरांशाभियोगिनः। आहूय धर्मं वायुं च महेन्द्रं च तथाश्विनौ। असूत पुत्रान् कुन्ती च माद्री च द्वौ सुताव् अपि।

yaḥ sa kauravyadāyādaḥ pāṇḍur nāma narādhipaḥ. kāmabhogān parityajya śataśṛṅgam ito gataḥ. kāmabhogān parityajya tapasvī saṃbabhūva ha. sa yathoktaṃ tapas tepe tatra mūlaphalāśanaḥ. patnībhyāṃ saha dharmātmā kaṃ cit kālam atandritaḥ. tena vṛttasamācārais tapasā ca tapasvinaḥ. toṣitās tāpasās tatra śataśṛṅganivāsinaḥ. svargalokaṃ gantukāmaṃ tāpasā vinivārya tam. udyataṃ saha patnībhyāṃ viprā vacanam abruvan. anapatyasya rājendra puṇyalokā na santi te. tasmād dharmaṃ ca vāyuṃ ca mahendraṃ ca tathāśvinau. ārādhayasva rājendra patnībhyāṃ saha devatāḥ. tṛptāḥ putrān prayacchanti ṛṇamukto bhaviṣyasi. tapasā divyacakṣuṣṭvāt paśyāmas te tathā sutān. asmākaṃ vacanaṃ śrutvā devān ārādhayat tadā. kuntī saṃpreṣayām āsa devaranyāyadharmataḥ. svānām anyatamair nāryaḥ puṇyair ākhyāyikair api. muner mantraprabhāveṇa śaṃkarāṃśābhiyoginaḥ. āhūya dharmaṃ vāyuṃ ca mahendraṃ ca tathāśvinau. asūta putrān kuntī ca mādrī ca dvau sutāv api.

ब्रह्मचर्यव्रतस्थस्य तस्य दिव्येन हेतुना। साक्षाद् धर्माद् अयं पुत्रस् तस्य जातो युधिष्ठिरः।

brahmacaryavratasthasya tasya divyena hetunā. sākṣād dharmād ayaṃ putras tasya jāto yudhiṣṭhiraḥ.

तथेमं बलिनां श्रेष्ठं तस्य राज्ञो महात्मनः। मातरिश्वा ददौ पुत्रं भीमं नाम महाबलम्।

tathemaṃ balināṃ śreṣṭhaṃ tasya rājño mahātmanaḥ. mātariśvā dadau putraṃ bhīmaṃ nāma mahābalam.

पुरुहूताद् अयं जज्ञे कुन्त्यां सत्यपराक्रमः। यस्य कीरित्र् महेष्वासान् सर्वान् अभिभविष्यति। अस्मिञ् जाते महेष्वासे देवाः सेन्द्रास् तथाब्रुवन्। मत्प्रसादाद् अयं जातः कुन्त्यां सत्यपराक्रमः। अजेयो युधि जेतारीन् देवतादीन् न संशयः। स लङ्घयित्वा हरिणा भुवो भारान् नियोजितः। नरो माम् आविशत् कुन्ति विष्णोर् अर्धं नरं विदुः। सो ऽहं त्वाम् आविशं भद्रे जातो ऽहं फल्गुनाह्वयः। तस्माद् अजय्यो भुवने चतुर्दशभिर् अप्य् असौ। युधिष्ठिरो राजसूयं भ्रातृवीर्याद् अवाप्स्यति। इन्द्रस्य वचनं श्रुत्वा पाण्डुः प्रीतिम् अवाप सः। एष जेता मनुष्यांश् च सर्वान् गन्धर्वराक्षसान्। एष दुर्योधनं कीर्त्या भारतांश् च विजेष्यति। वीरस्यैकस्य विक्रान्तैर् धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। यक्ष्यते राजसूयाद्यैर् धर्म एवापरः सदा। विजित्य नृपतीन् सर्वान् कृत्वा च करदान् प्रभुः। स्वयं भोक्ष्यति धर्मात्मा पृथिवीं सागराम्बराम्। सुरासुरोरगांश् चैव वीर्याद् एकरथो जयेत्। अजातशत्रुर् धर्मात्मा पृथ्वैश्वर्याभिपूजितः।

puruhūtād ayaṃ jajñe kuntyāṃ satyaparākramaḥ. yasya kīritr maheṣvāsān sarvān abhibhaviṣyati. asmiñ jāte maheṣvāse devāḥ sendrās tathābruvan. matprasādād ayaṃ jātaḥ kuntyāṃ satyaparākramaḥ. ajeyo yudhi jetārīn devatādīn na saṃśayaḥ. sa laṅghayitvā hariṇā bhuvo bhārān niyojitaḥ. naro mām āviśat kunti viṣṇor ardhaṃ naraṃ viduḥ. so 'haṃ tvām āviśaṃ bhadre jāto 'haṃ phalgunāhvayaḥ. tasmād ajayyo bhuvane caturdaśabhir apy asau. yudhiṣṭhiro rājasūyaṃ bhrātṛvīryād avāpsyati. indrasya vacanaṃ śrutvā pāṇḍuḥ prītim avāpa saḥ. eṣa jetā manuṣyāṃś ca sarvān gandharvarākṣasān. eṣa duryodhanaṃ kīrtyā bhāratāṃś ca vijeṣyati. vīrasyaikasya vikrāntair dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. yakṣyate rājasūyādyair dharma evāparaḥ sadā. vijitya nṛpatīn sarvān kṛtvā ca karadān prabhuḥ. svayaṃ bhokṣyati dharmātmā pṛthivīṃ sāgarāmbarām. surāsuroragāṃś caiva vīryād ekaratho jayet. ajātaśatrur dharmātmā pṛthvaiśvaryābhipūjitaḥ.

यौ तु माद्री महेष्वासाव् असूत कुरुसत्तमौ। अश्विभ्यां मनुजव्याघ्राव् इमौ ताव् अपि तिष्ठतः। नकुलः सहदेवश् च ताव् अप्य् अमिततेजसौ। पाण्डवौ नरशार्दूलाव् इमाव् अप्य् अपराजितौ।

yau tu mādrī maheṣvāsāv asūta kurusattamau. aśvibhyāṃ manujavyāghrāv imau tāv api tiṣṭhataḥ. nakulaḥ sahadevaś ca tāv apy amitatejasau. pāṇḍavau naraśārdūlāv imāv apy aparājitau.

चरता धर्मनित्येन वनवासं यशस्विना। एष पैतामहो वंशः पाण्डुना पुनर् उद्धृतः।

caratā dharmanityena vanavāsaṃ yaśasvinā. eṣa paitāmaho vaṃśaḥ pāṇḍunā punar uddhṛtaḥ.

पुत्राणां जन्म वृद्धिं च वैदिकाध्ययनानि च। पश्यतः सततं पाण्डोः शश्वत् प्रीतिर् अवर्धत।

putrāṇāṃ janma vṛddhiṃ ca vaidikādhyayanāni ca. paśyataḥ satataṃ pāṇḍoḥ śaśvat prītir avardhata.

वर्तमानः सतां वृत्ते पुत्रलाभम् अवाप्य च। पितृलोकं गतः पाण्डुर् इतः सप्तदशे ऽहनि।

vartamānaḥ satāṃ vṛtte putralābham avāpya ca. pitṛlokaṃ gataḥ pāṇḍur itaḥ saptadaśe 'hani.

तं चितागतम् आज्ञाय वैश्वानरमुखे हुतम्। प्रविष्टा पावकं माद्री हित्वा जीवितम् आत्मनः।

taṃ citāgatam ājñāya vaiśvānaramukhe hutam. praviṣṭā pāvakaṃ mādrī hitvā jīvitam ātmanaḥ.

सा गता सह तेनैव पतिलोकम् अनुव्रता। तस्यास् तस्य च यत् कार्यं क्रियतां तदनन्तरम्। भीष्मं च धृतराष्ट्रं च विदुरं च महामतिम्। पृथां च शरणं प्राप्तां पाण्डवांश् च यशस्विनः। यथावद् अनुगृह्णन्तां धर्मो ह्य् एष सनातनः। एतेषां भरणं भीष्म महान् धर्मस् तथैव च। क्षत्तुश् च धृतराष्ट्रस्य गान्धार्याश् च विशेषतः। इमे शरीरे च तयोः पृथां च शरणागताम्। तस्य पुत्रांश् च धर्मज्ञान् सर्वान् सत्कर्तुम् अर्हथ।

sā gatā saha tenaiva patilokam anuvratā. tasyās tasya ca yat kāryaṃ kriyatāṃ tadanantaram. bhīṣmaṃ ca dhṛtarāṣṭraṃ ca viduraṃ ca mahāmatim. pṛthāṃ ca śaraṇaṃ prāptāṃ pāṇḍavāṃś ca yaśasvinaḥ. yathāvad anugṛhṇantāṃ dharmo hy eṣa sanātanaḥ. eteṣāṃ bharaṇaṃ bhīṣma mahān dharmas tathaiva ca. kṣattuś ca dhṛtarāṣṭrasya gāndhāryāś ca viśeṣataḥ. ime śarīre ca tayoḥ pṛthāṃ ca śaraṇāgatām. tasya putrāṃś ca dharmajñān sarvān satkartum arhatha.

इमे तयोः शरीरे द्वे सुताश् चेमे तयोर् वराः। क्रियाभिर् अनुगृह्यन्तां सह मात्रा परंतपाः।

ime tayoḥ śarīre dve sutāś ceme tayor varāḥ. kriyābhir anugṛhyantāṃ saha mātrā paraṃtapāḥ.

प्रेतकार्ये च निर्वृत्ते पितृमेधं महायशाः। लभतां सर्वधर्मज्ञः पाण्डुः कुरुकुलोद्वहः।

pretakārye ca nirvṛtte pitṛmedhaṃ mahāyaśāḥ. labhatāṃ sarvadharmajñaḥ pāṇḍuḥ kurukulodvahaḥ.

एवम् उक्त्वा कुरून् सर्वान् कुरूणाम् एव पश्यताम्। क्षणेनान्तर्हिताः सर्वे चारणा गुह्यकैः सह।

evam uktvā kurūn sarvān kurūṇām eva paśyatām. kṣaṇenāntarhitāḥ sarve cāraṇā guhyakaiḥ saha.

गन्धर्वनगराकारं तत्रैवान्तर्हितं पुनः। ऋषिसिद्धगणं दृष्ट्वा विस्मयं ते परं ययुः। कौरवाः सहसोत्पत्य साधु साध्व् इति विस्मिताः।

gandharvanagarākāraṃ tatraivāntarhitaṃ punaḥ. ṛṣisiddhagaṇaṃ dṛṣṭvā vismayaṃ te paraṃ yayuḥ. kauravāḥ sahasotpatya sādhu sādhv iti vismitāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...