महाभारत 1.115 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 115→

[mh-1-115] • 28 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। कुन्तीपुत्रेषु जातेषु धृतराष्ट्रात्मजेषु च। मद्रराजसुता पाण्डुं रहो वचनम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. kuntīputreṣu jāteṣu dhṛtarāṣṭrātmajeṣu ca. madrarājasutā pāṇḍuṃ raho vacanam abravīt.

न मे ऽस्ति त्वयि संतापो विगुणे ऽपि परंतप। न तापो यौवनस्थायी पराभवं कथं च नः। नावरत्वे वरार्हायाः स्थित्वा चानघ नित्यदा।

na me 'sti tvayi saṃtāpo viguṇe 'pi paraṃtapa. na tāpo yauvanasthāyī parābhavaṃ kathaṃ ca naḥ. nāvaratve varārhāyāḥ sthitvā cānagha nityadā.

गान्धार्याश् चैव नृपते जातं पुत्रशतं तथा। श्रुत्वा न मे तथा दुःखम् अभवत् कुरुनन्दन।

gāndhāryāś caiva nṛpate jātaṃ putraśataṃ tathā. śrutvā na me tathā duḥkham abhavat kurunandana.

इदं तु मे महद् दुःखं तुल्यतायाम् अपुत्रता। दिष्ट्या त्व् इदानीं भर्तुर् मे कुन्त्याम् अप्य् अस्ति संततिः।

idaṃ tu me mahad duḥkhaṃ tulyatāyām aputratā. diṣṭyā tv idānīṃ bhartur me kuntyām apy asti saṃtatiḥ.

यदि त्व् अपत्यसंतानं कुन्तिराजसुता मयि। कुर्याद् अनुग्रहो मे स्यात् तव चापि हितं भवेत्।

yadi tv apatyasaṃtānaṃ kuntirājasutā mayi. kuryād anugraho me syāt tava cāpi hitaṃ bhavet.

स्तम्भो हि मे सपत्नीत्वाद् वक्तुं कुन्तिसुतां प्रति। यदि तु त्वं प्रसन्नो मे स्वयम् एनां प्रचोदय।

stambho hi me sapatnītvād vaktuṃ kuntisutāṃ prati. yadi tu tvaṃ prasanno me svayam enāṃ pracodaya.

पाण्डुर् उवाच। ममाप्य् एष सदा माद्रि हृद्य् अर्थः परिवर्तते। न तु त्वां प्रसहे वक्तुम् इष्टानिष्टविवक्षया।

pāṇḍur uvāca. mamāpy eṣa sadā mādri hṛdy arthaḥ parivartate. na tu tvāṃ prasahe vaktum iṣṭāniṣṭavivakṣayā.

तव त्व् इदं मतं ज्ञात्वा प्रयतिष्याम्य् अतः परम्। मन्ये ध्रुवं मयोक्ता सा वचो मे प्रतिपत्स्यते।

tava tv idaṃ mataṃ jñātvā prayatiṣyāmy ataḥ param. manye dhruvaṃ mayoktā sā vaco me pratipatsyate.

वैशंपायन उवाच। ततः कुन्तीं पुनः पाण्डुर् विविक्त इदम् अब्रवीत्। अनुगृह्णीष्व कल्याणि मद्रराजसुताम् अपि। कुलस्य मम संतानं लोकस्य च कुरु प्रियम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ kuntīṃ punaḥ pāṇḍur vivikta idam abravīt. anugṛhṇīṣva kalyāṇi madrarājasutām api. kulasya mama saṃtānaṃ lokasya ca kuru priyam.

मम चापिण्डनाशाय पूर्वेषाम् अपि चात्मनः। मत्प्रियार्थं च कल्याणि कुरु कल्याणम् उत्तमम्। कुलस्य पिण्डवृद्धिश् च कुलस्य कुलसंततिः। मम चेष्टस्य निर्वृत्तिस् तव चापि परं यशः।

mama cāpiṇḍanāśāya pūrveṣām api cātmanaḥ. matpriyārthaṃ ca kalyāṇi kuru kalyāṇam uttamam. kulasya piṇḍavṛddhiś ca kulasya kulasaṃtatiḥ. mama ceṣṭasya nirvṛttis tava cāpi paraṃ yaśaḥ.

यशसो ऽर्थाय चैव त्वं कुरु कर्म सुदुष्करम्। प्राप्याधिपत्यम् इन्द्रेण यज्ञैर् इष्टं यशोर्थिना।

yaśaso 'rthāya caiva tvaṃ kuru karma suduṣkaram. prāpyādhipatyam indreṇa yajñair iṣṭaṃ yaśorthinā.

तथा मन्त्रविदो विप्रास् तपस् तप्त्वा सुदुष्करम्। गुरून् अभ्युपगच्छन्ति यशसो ऽर्थाय भामिनि।

tathā mantravido viprās tapas taptvā suduṣkaram. gurūn abhyupagacchanti yaśaso 'rthāya bhāmini.

तथा राजर्षयः सर्वे ब्राह्मणाश् च तपोधनाः। चक्रुर् उच्चावचं कर्म यशसो ऽर्थाय दुष्करम्। तथा राजर्षयो धीरा मनुवैन्यादयः पृथक्। यशो ऽर्थं धर्मयुक्तानि चक्रुः कर्माणि शोभने।

tathā rājarṣayaḥ sarve brāhmaṇāś ca tapodhanāḥ. cakrur uccāvacaṃ karma yaśaso 'rthāya duṣkaram. tathā rājarṣayo dhīrā manuvainyādayaḥ pṛthak. yaśo 'rthaṃ dharmayuktāni cakruḥ karmāṇi śobhane.

सा त्वं माद्रीं प्लवेनेव तारयेमाम् अनिन्दिते। अपत्यसंविभागेन परां कीर्तिम् अवाप्नुहि। धर्मं वै धर्मशास्त्रोक्तं यथा वदसि तत् तथा। तस्माद् अनुग्रहं माद्र्याः कुरुष्व वरवर्णिनि।

sā tvaṃ mādrīṃ plaveneva tārayemām anindite. apatyasaṃvibhāgena parāṃ kīrtim avāpnuhi. dharmaṃ vai dharmaśāstroktaṃ yathā vadasi tat tathā. tasmād anugrahaṃ mādryāḥ kuruṣva varavarṇini.

एवम् उक्ताब्रवीन् माद्रीं सकृच् चिन्तय दैवतम्। तस्मात् ते भवितापत्यम् अनुरूपम् असंशयम्। कुन्त्या मन्त्रे कृते तस्मिन् विधिदृष्टेन कर्मणा। ततो राजसुता स्नाता शयने संविवेश ह।

evam uktābravīn mādrīṃ sakṛc cintaya daivatam. tasmāt te bhavitāpatyam anurūpam asaṃśayam. kuntyā mantre kṛte tasmin vidhidṛṣṭena karmaṇā. tato rājasutā snātā śayane saṃviveśa ha.

ततो माद्री विचार्यैव जगाम मनसाश्विनौ। ताव् आगम्य सुतौ तस्यां जनयाम् आसतुर् यमौ।

tato mādrī vicāryaiva jagāma manasāśvinau. tāv āgamya sutau tasyāṃ janayām āsatur yamau.

नकुलं सहदेवं च रूपेणाप्रतिमौ भुवि। तथैव ताव् अपि यमौ वाग् उवाचाशरीरिणी। कर्मतो भक्तितश् चैव बलतो ऽपि नयैस् तथा।

nakulaṃ sahadevaṃ ca rūpeṇāpratimau bhuvi. tathaiva tāv api yamau vāg uvācāśarīriṇī. karmato bhaktitaś caiva balato 'pi nayais tathā.

रूपसत्त्वगुणोपेताव् एताव् अन्याञ् जनान् अति। भासतस् तेजसात्यर्थं रूपद्रविणसंपदा।

rūpasattvaguṇopetāv etāv anyāñ janān ati. bhāsatas tejasātyarthaṃ rūpadraviṇasaṃpadā.

नामानि चक्रिरे तेषां शतशृङ्गनिवासिनः। भक्त्या च कर्मणा चैव तथाशीर्भिर् विशां पते।

nāmāni cakrire teṣāṃ śataśṛṅganivāsinaḥ. bhaktyā ca karmaṇā caiva tathāśīrbhir viśāṃ pate.

ज्येष्ठं युधिष्ठिरेत्य् आहुर् भीमसेनेति मध्यमम्। अर्जुनेति तृतीयं च कुन्तीपुत्रान् अकल्पयन्।

jyeṣṭhaṃ yudhiṣṭhirety āhur bhīmaseneti madhyamam. arjuneti tṛtīyaṃ ca kuntīputrān akalpayan.

पूर्वजं नकुलेत्य् एवं सहदेवेति चापरम्। माद्रीपुत्राव् अकथयंस् ते विप्राः प्रीतमानसाः। अनुसंवत्सरं जाता अपि ते कुरुसत्तमाः। पाण्डुपुत्रा व्यराजन्त पञ्च संवत्सरा इव। अन्ववर्तन्त पार्थाश् च माद्रीपुत्रौ तथैव च। महासत्त्वा महावीर्या महाबलपराक्रमाः। पाण्डुर् दृष्ट्वा सुतांस् तांस् तु देवरूपान् महौजसः। मुदं परमिकां लेभे ननन्द च नराधिपः। ऋषीणाम् अपि सर्वेषां शतशृङ्गनिवासिनाम्। प्रिया बभूवुस् तासां च तथैव मुनियोषिताम्।

pūrvajaṃ nakulety evaṃ sahadeveti cāparam. mādrīputrāv akathayaṃs te viprāḥ prītamānasāḥ. anusaṃvatsaraṃ jātā api te kurusattamāḥ. pāṇḍuputrā vyarājanta pañca saṃvatsarā iva. anvavartanta pārthāś ca mādrīputrau tathaiva ca. mahāsattvā mahāvīryā mahābalaparākramāḥ. pāṇḍur dṛṣṭvā sutāṃs tāṃs tu devarūpān mahaujasaḥ. mudaṃ paramikāṃ lebhe nananda ca narādhipaḥ. ṛṣīṇām api sarveṣāṃ śataśṛṅganivāsinām. priyā babhūvus tāsāṃ ca tathaiva muniyoṣitām.

कुन्तीम् अथ पुनः पाण्डुर् माद्र्यर्थे समचोदयत्। तम् उवाच पृथा राजन् रहस्य् उक्ता सती सदा।

kuntīm atha punaḥ pāṇḍur mādryarthe samacodayat. tam uvāca pṛthā rājan rahasy uktā satī sadā.

उक्ता सकृद् द्वन्द्वम् एषा लेभे तेनास्मि वञ्चिता। बिभेम्य् अस्याः परिभवान् नारीणां गतिर् ईदृशी।

uktā sakṛd dvandvam eṣā lebhe tenāsmi vañcitā. bibhemy asyāḥ paribhavān nārīṇāṃ gatir īdṛśī.

नाज्ञासिषम् अहं मूढा द्वन्द्वाह्वाने फलद्वयम्। तस्मान् नाहं नियोक्तव्या त्वयैषो ऽस्तु वरो मम।

nājñāsiṣam ahaṃ mūḍhā dvandvāhvāne phaladvayam. tasmān nāhaṃ niyoktavyā tvayaiṣo 'stu varo mama.

एवं पाण्डोः सुताः पञ्च देवदत्ता महाबलाः। संभूताः कीर्तिमन्तस् ते कुरुवंशविवर्धनाः। देवौजसः सत्त्ववन्तः सर्वशास्त्रविशारदाः। दिव्यसंहननाः सर्वे सर्वे भास्वरमूर्तयः।

evaṃ pāṇḍoḥ sutāḥ pañca devadattā mahābalāḥ. saṃbhūtāḥ kīrtimantas te kuruvaṃśavivardhanāḥ. devaujasaḥ sattvavantaḥ sarvaśāstraviśāradāḥ. divyasaṃhananāḥ sarve sarve bhāsvaramūrtayaḥ.

शुभलक्षणसंपन्नाः सोमवत् प्रियदर्शनाः। सिंहदर्पा महेष्वासाः सिंहविक्रान्तगामिनः। सिंहोरस्काः सिंहसत्त्वाः सिंहाक्षाः सिंहविक्रमाः। सिंहग्रीवा मनुष्येन्द्रा ववृधुर् देवविक्रमाः।

śubhalakṣaṇasaṃpannāḥ somavat priyadarśanāḥ. siṃhadarpā maheṣvāsāḥ siṃhavikrāntagāminaḥ. siṃhoraskāḥ siṃhasattvāḥ siṃhākṣāḥ siṃhavikramāḥ. siṃhagrīvā manuṣyendrā vavṛdhur devavikramāḥ.

विवर्धमानास् ते तत्र पुण्ये हैमवते गिरौ। विस्मयं जनयाम् आसुर् महर्षीणां समेयुषाम्।

vivardhamānās te tatra puṇye haimavate girau. vismayaṃ janayām āsur maharṣīṇāṃ sameyuṣām.

ते च पञ्च शतं चैव कुरुवंशविवर्धनाः। सर्वे ववृधुर् अल्पेन कालेनाप्स्व् इव नीरजाः। वैशंपायनः। जातमात्रान् उपादाय शतशृङ्गनिवासिनः। पाण्डोः पुत्रान् अमन्यन्त तापसाः स्वान् इवात्मजान्। ततस् तु वृष्णयः सर्वे वसुदेवपुरोगमाः। पाण्डुः शापभयाद् भीतः शतशृङ्गम् उपेयिवान्। तत्रैव मुनिभिः सार्धं तापसो ऽभूत् तपश् चरन्। शाकमूलफलाहारस् तपस्वी नियतेन्द्रियः। योगध्यानपरो राजा बभूवेति च वादकाः। प्रब्रुवन्ति स्म बहवस् तच् छ्रुत्वा शोककर्शिताः। पाण्डोः प्रीतिसमायुक्ताः कदा श्रोष्याम सत्कथाः। इत्य् एवं कथयन्तस् ते वृष्णयः सह बान्धवैः। पाण्डोः पुत्रागमं श्रुत्वा सर्वे हर्षसमन्विताः। सभाजयन्तस् ते ऽन्योन्यं वसुदेवं वचो ऽब्रुवन्। न भवेरन् क्रियाहीनाः पाण्डोः पुत्रा महाबलाः। पाण्डोः प्रियहितान्वेषी प्रेषय त्वं पुरोहितम्। वसुदेवस् तथेत्य् उक्त्वा विससर्ज पुरोहितम्। युक्तानि च कुमाराणां पारिबर्हाण्य् अनेकशः। कुन्तीं माद्रीं च संदिश्य दासदासीपरिच्छदम्। गावो हिरण्यं रूप्यं च प्रेषयाम् आस भारत। तानि सर्वाणि संगृह्य प्रययौ स पुरोहितः। तम् आगतं द्विजश्रेष्ठं काश्यपं वै पुरोहितम्। पूजयाम् आस विधिवत् पाण्डुः परपुरंजयः। पृथा माद्री च संहृष्टे वसुदेवं प्रशंसताम्। ततः पाण्डुः क्रियाः सर्वाः पाण्डवानाम् अकारयत्। गर्भाधानादिकृत्यानि चौलोपनयनानि च। काश्यपः कृतवान् सर्वम् उपाकर्म च भारत। चौलोपनयनाद् ऊर्ध्वं वृषभाक्षा यशस्विनः। वैदिकाध्ययने सर्वे समपद्यन्त पारगाः। शर्यातेः पृषतः पुत्रः शुको नाम परंतपः। येन सागरपर्यन्ता धनुषा निर्जिता मही। अश्वमेधशतैर् इष्ट्वा स महात्मा महामखैः। आराध्य देवताः सर्वाः पितॄन् अपि महामतिः। शतशृङ्गे तपस् तेपे शाकमूलफलाशनः। तेनोपकरणश्रेष्ठैः शिक्षया चोपबृंहिताः। तत्प्रसादाद् धनुर्वेदे समपद्यन्त पारगाः। गदायां पारगो भीमस् तोमरेषु युधिष्ठिरः। असिचर्मणि निष्णातौ यमौ सत्त्ववतां वरौ। धनुर्वेदे गतः पारं सव्यसाची परंतपः। शुकेन समनुज्ञातो मत्समो ऽयम् इति प्रभो। अनुज्ञाय ततो राजा शक्तिं खड्गं तथा शरान्। धनुश् च ददतां श्रेष्ठस् तालमात्रं महाप्रभम्। विपाठक्षुरनाराचान् गृध्रपक्षान् अलंकृतान्। ददौ पार्थाय संहृष्टो महोरगसमप्रभान्। अवाप्य सर्वशस्त्राणि मुदितो वासवात्मजः। मेने सर्वान् महीपालान् अपर्याप्तान् स्वतेजसा। एकवर्षान्तरास् त्व् एवं परस्परम् अरिंदमाः। अन्ववर्धन्त पार्थाश् च माद्रीपुत्रौ तथैव च। पाण्डवानां तथायुस् त्वं शृणु कौरवनन्दन। जगाम हास्तिनपुरं षोडशाब्दो युधिष्ठिरः। भीमसेनः पञ्चदशे बीभत्सुर् वै चतुर्दशे। त्रयोदशाब्दौ च यमौ जग्मतुर् नागसाह्वयम्। तत्र त्रयोदशाब्दानि धार्तराष्ट्रैः सहोषिताः। षट् च मासाञ् जतुगृहान् मुक्ता जातो घटोत्कचः। षण्मासान् एकचक्रायां वर्षं पाञ्चालके गृहे। धार्तराष्ट्रैः सहोषित्वा पञ्च वर्षाणि भारत। इन्द्रप्रस्थे ऽवसंस् तत्र त्रीणि वर्षाणि विंशतिम्। द्वादशाब्दान् अथैकं च विभ्रमद्यूतनिर्जिताः। भुङ्क्त्वा षट्त्रिंशतं राज्यं सागरान्तां वसुंधराम्। मासैः षड्भिर् महात्मानः सर्वे कृष्णपरायणाः। राज्ये परिक्षितं स्थाप्य इष्टां गतिम् अवाप्नुवन्। एवं युधिष्ठिरस्यापि आयुर् अष्टोत्तरं शतम्। अर्जुनात् केशवो ज्येष्ठस् त्रिभिर् मासैर् महाभुजः। कृष्णात् संकर्षणो ज्येष्ठस् त्रिभिर् मासैर् महाबलः।

te ca pañca śataṃ caiva kuruvaṃśavivardhanāḥ. sarve vavṛdhur alpena kālenāpsv iva nīrajāḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. jātamātrān upādāya śataśṛṅganivāsinaḥ. pāṇḍoḥ putrān amanyanta tāpasāḥ svān ivātmajān. tatas tu vṛṣṇayaḥ sarve vasudevapurogamāḥ. pāṇḍuḥ śāpabhayād bhītaḥ śataśṛṅgam upeyivān. tatraiva munibhiḥ sārdhaṃ tāpaso 'bhūt tapaś caran. śākamūlaphalāhāras tapasvī niyatendriyaḥ. yogadhyānaparo rājā babhūveti ca vādakāḥ. prabruvanti sma bahavas tac chrutvā śokakarśitāḥ. pāṇḍoḥ prītisamāyuktāḥ kadā śroṣyāma satkathāḥ. ity evaṃ kathayantas te vṛṣṇayaḥ saha bāndhavaiḥ. pāṇḍoḥ putrāgamaṃ śrutvā sarve harṣasamanvitāḥ. sabhājayantas te 'nyonyaṃ vasudevaṃ vaco 'bruvan. na bhaveran kriyāhīnāḥ pāṇḍoḥ putrā mahābalāḥ. pāṇḍoḥ priyahitānveṣī preṣaya tvaṃ purohitam. vasudevas tathety uktvā visasarja purohitam. yuktāni ca kumārāṇāṃ pāribarhāṇy anekaśaḥ. kuntīṃ mādrīṃ ca saṃdiśya dāsadāsīparicchadam. gāvo hiraṇyaṃ rūpyaṃ ca preṣayām āsa bhārata. tāni sarvāṇi saṃgṛhya prayayau sa purohitaḥ. tam āgataṃ dvijaśreṣṭhaṃ kāśyapaṃ vai purohitam. pūjayām āsa vidhivat pāṇḍuḥ parapuraṃjayaḥ. pṛthā mādrī ca saṃhṛṣṭe vasudevaṃ praśaṃsatām. tataḥ pāṇḍuḥ kriyāḥ sarvāḥ pāṇḍavānām akārayat. garbhādhānādikṛtyāni caulopanayanāni ca. kāśyapaḥ kṛtavān sarvam upākarma ca bhārata. caulopanayanād ūrdhvaṃ vṛṣabhākṣā yaśasvinaḥ. vaidikādhyayane sarve samapadyanta pāragāḥ. śaryāteḥ pṛṣataḥ putraḥ śuko nāma paraṃtapaḥ. yena sāgaraparyantā dhanuṣā nirjitā mahī. aśvamedhaśatair iṣṭvā sa mahātmā mahāmakhaiḥ. ārādhya devatāḥ sarvāḥ pitṝn api mahāmatiḥ. śataśṛṅge tapas tepe śākamūlaphalāśanaḥ. tenopakaraṇaśreṣṭhaiḥ śikṣayā copabṛṃhitāḥ. tatprasādād dhanurvede samapadyanta pāragāḥ. gadāyāṃ pārago bhīmas tomareṣu yudhiṣṭhiraḥ. asicarmaṇi niṣṇātau yamau sattvavatāṃ varau. dhanurvede gataḥ pāraṃ savyasācī paraṃtapaḥ. śukena samanujñāto matsamo 'yam iti prabho. anujñāya tato rājā śaktiṃ khaḍgaṃ tathā śarān. dhanuś ca dadatāṃ śreṣṭhas tālamātraṃ mahāprabham. vipāṭhakṣuranārācān gṛdhrapakṣān alaṃkṛtān. dadau pārthāya saṃhṛṣṭo mahoragasamaprabhān. avāpya sarvaśastrāṇi mudito vāsavātmajaḥ. mene sarvān mahīpālān aparyāptān svatejasā. ekavarṣāntarās tv evaṃ parasparam ariṃdamāḥ. anvavardhanta pārthāś ca mādrīputrau tathaiva ca. pāṇḍavānāṃ tathāyus tvaṃ śṛṇu kauravanandana. jagāma hāstinapuraṃ ṣoḍaśābdo yudhiṣṭhiraḥ. bhīmasenaḥ pañcadaśe bībhatsur vai caturdaśe. trayodaśābdau ca yamau jagmatur nāgasāhvayam. tatra trayodaśābdāni dhārtarāṣṭraiḥ sahoṣitāḥ. ṣaṭ ca māsāñ jatugṛhān muktā jāto ghaṭotkacaḥ. ṣaṇmāsān ekacakrāyāṃ varṣaṃ pāñcālake gṛhe. dhārtarāṣṭraiḥ sahoṣitvā pañca varṣāṇi bhārata. indraprasthe 'vasaṃs tatra trīṇi varṣāṇi viṃśatim. dvādaśābdān athaikaṃ ca vibhramadyūtanirjitāḥ. bhuṅktvā ṣaṭtriṃśataṃ rājyaṃ sāgarāntāṃ vasuṃdharām. māsaiḥ ṣaḍbhir mahātmānaḥ sarve kṛṣṇaparāyaṇāḥ. rājye parikṣitaṃ sthāpya iṣṭāṃ gatim avāpnuvan. evaṃ yudhiṣṭhirasyāpi āyur aṣṭottaraṃ śatam. arjunāt keśavo jyeṣṭhas tribhir māsair mahābhujaḥ. kṛṣṇāt saṃkarṣaṇo jyeṣṭhas tribhir māsair mahābalaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents