महाभारत 1.114 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 114→

[mh-1-114] • 66 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। संवत्सराहिते गर्भे गान्धार्या जनमेजय। आह्वयाम् आस वै कुन्ती गर्भार्थं धर्मम् अच्युतम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. saṃvatsarāhite garbhe gāndhāryā janamejaya. āhvayām āsa vai kuntī garbhārthaṃ dharmam acyutam.

सा बलिं त्वरिता देवी धर्मायोपजहार ह। जानती धर्मम् अग्र्यं वै मन्त्रैर् वशम् उपानयत्। आहूतो नियमात् कुन्त्या सर्वभूतनमस्कृतः। ददृशे भगवान् धर्मः संतानार्थाय पाण्डवे। तस्मिन् बहुमृगे ऽरण्ये शतशृङ्गे नगोत्तमे। पाण्डोर् अर्थे महाभागा कुन्ती धर्मम् उपागमत्। ऋतुकाले शुचिस्नाता शुक्लवस्त्रा यशस्विनी। शय्यां जग्राह सुश्रोणी सह धर्मेण सुव्रता। जजाप जप्यं विधिवद् दत्तं दुर्वाससा पुरा। आजगाम ततो देवो धर्मो मन्त्रबलात् ततः। विमाने सूर्यसंकाशे कुन्ती यत्र जपस्थिता। विहस्य तां ततो ब्रूयाः कुन्ति किं ते ददाम्य् अहम्। सा तं विहस्यमानापि पुत्रं देह्य् अब्रवीद् इदम्।

sā baliṃ tvaritā devī dharmāyopajahāra ha. jānatī dharmam agryaṃ vai mantrair vaśam upānayat. āhūto niyamāt kuntyā sarvabhūtanamaskṛtaḥ. dadṛśe bhagavān dharmaḥ saṃtānārthāya pāṇḍave. tasmin bahumṛge 'raṇye śataśṛṅge nagottame. pāṇḍor arthe mahābhāgā kuntī dharmam upāgamat. ṛtukāle śucisnātā śuklavastrā yaśasvinī. śayyāṃ jagrāha suśroṇī saha dharmeṇa suvratā. jajāpa japyaṃ vidhivad dattaṃ durvāsasā purā. ājagāma tato devo dharmo mantrabalāt tataḥ. vimāne sūryasaṃkāśe kuntī yatra japasthitā. vihasya tāṃ tato brūyāḥ kunti kiṃ te dadāmy aham. sā taṃ vihasyamānāpi putraṃ dehy abravīd idam.

संगम्य सा तु धर्मेण योगमूर्तिधरेण वै। लेभे पुत्रं वरारोहा सर्वप्राणभृतां वरम्।

saṃgamya sā tu dharmeṇa yogamūrtidhareṇa vai. lebhe putraṃ varārohā sarvaprāṇabhṛtāṃ varam.

ऐन्द्रे चन्द्रसमायुक्ते मुहूर्ते ऽभिजिते ऽष्टमे। दिवा मध्यगते सूर्ये तिथौ पुण्ये ऽभिपूजिते।

aindre candrasamāyukte muhūrte 'bhijite 'ṣṭame. divā madhyagate sūrye tithau puṇye 'bhipūjite.

समृद्धयशसं कुन्ती सुषाव समये सुतम्। जातमात्रे सुते तस्मिन् वाग् उवाचाशरीरिणी।

samṛddhayaśasaṃ kuntī suṣāva samaye sutam. jātamātre sute tasmin vāg uvācāśarīriṇī.

एष धर्मभृतां श्रेष्ठो भविष्यति न संशयः। विक्रान्तः सत्यवाक् चैव राजा पृथ्व्यां भविष्यति। युधिष्ठिर इति ख्यातः पाण्डोः प्रथमजः सुतः।

eṣa dharmabhṛtāṃ śreṣṭho bhaviṣyati na saṃśayaḥ. vikrāntaḥ satyavāk caiva rājā pṛthvyāṃ bhaviṣyati. yudhiṣṭhira iti khyātaḥ pāṇḍoḥ prathamajaḥ sutaḥ.

भविता प्रथितो राजा त्रिषु लोकेषु विश्रुतः। यशसा तेजसा चैव वृत्तेन च समन्वितः।

bhavitā prathito rājā triṣu lokeṣu viśrutaḥ. yaśasā tejasā caiva vṛttena ca samanvitaḥ.

धार्मिकं तं सुतं लब्ध्वा पाण्डुस् तां पुनर् अब्रवीत्। प्राहुः क्षत्रं बलज्येष्ठं बलज्येष्ठं सुतं वृणु। प्राहुः पुत्रा बहुतराः कर्तव्याः कर्मविद्द्विजाः। ततः कुन्तीम् अभिक्रम्य शशासातीव भारत। वायुम् आवाहयस्वेति स देवो बलवत्तरः। अश्वमेधः क्रतुश्रेष्ठो ज्योतिःश्रेष्ठो दिवाकरः। ब्राह्मणो द्विपदां श्रेष्ठो देवश्रेष्ठश् च मारुतः। मारुतं मरुतां श्रेष्ठं सर्वप्राणिभिर् ईडितम्। आवाहय त्वं नियमात् पुत्रार्थं वरवर्णिनि। स नो यं दास्यति सुतं स प्राणबलवान् नृषु। भविष्यति वरारोहे बलज्येष्ठा हि भूमिपाः।

dhārmikaṃ taṃ sutaṃ labdhvā pāṇḍus tāṃ punar abravīt. prāhuḥ kṣatraṃ balajyeṣṭhaṃ balajyeṣṭhaṃ sutaṃ vṛṇu. prāhuḥ putrā bahutarāḥ kartavyāḥ karmaviddvijāḥ. tataḥ kuntīm abhikramya śaśāsātīva bhārata. vāyum āvāhayasveti sa devo balavattaraḥ. aśvamedhaḥ kratuśreṣṭho jyotiḥśreṣṭho divākaraḥ. brāhmaṇo dvipadāṃ śreṣṭho devaśreṣṭhaś ca mārutaḥ. mārutaṃ marutāṃ śreṣṭhaṃ sarvaprāṇibhir īḍitam. āvāhaya tvaṃ niyamāt putrārthaṃ varavarṇini. sa no yaṃ dāsyati sutaṃ sa prāṇabalavān nṛṣu. bhaviṣyati varārohe balajyeṣṭhā hi bhūmipāḥ.

ततस् तथोक्ता पत्या तु वायुम् एवाजुहाव सा। ततस् ताम् आगतो वायुर् मृगारूढो महाबलः। किं ते कुन्ति ददाम्य् अद्य ब्रूहि यत् ते हृदि स्थितम्। सा सलज्जा विहस्याह पुत्रं देहि सुरोत्तम। बलवन्तं महाकायं सर्वदर्पप्रभञ्जनम्। द्वितीयेनोपहारेण तेनोक्तविधिना पुनः। तैर् एव नियमैः स्थित्वा मन्त्रग्रामम् उदैरयत्। आजगाम ततो वायुः किं करोमीति चाब्रवीत्। लज्जान्विता ततः कुन्ती पुत्रम् ऐच्छन् महाबलम्। तथास्त्व् इति च तां वायुः समालभ्य दिवं गतः। तस्माज् जज्ञे महाबाहुर् भीमो भीमपराक्रमः।

tatas tathoktā patyā tu vāyum evājuhāva sā. tatas tām āgato vāyur mṛgārūḍho mahābalaḥ. kiṃ te kunti dadāmy adya brūhi yat te hṛdi sthitam. sā salajjā vihasyāha putraṃ dehi surottama. balavantaṃ mahākāyaṃ sarvadarpaprabhañjanam. dvitīyenopahāreṇa tenoktavidhinā punaḥ. tair eva niyamaiḥ sthitvā mantragrāmam udairayat. ājagāma tato vāyuḥ kiṃ karomīti cābravīt. lajjānvitā tataḥ kuntī putram aicchan mahābalam. tathāstv iti ca tāṃ vāyuḥ samālabhya divaṃ gataḥ. tasmāj jajñe mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ.

तम् अप्य् अतिबलं जातं वाग् अभ्यवदद् अच्युतम्। सर्वेषां बलिनां श्रेष्ठो जातो ऽयम् इति भारत। जातमात्रे कुमारे तु सर्वलोकस्य पार्थिवाः। मूत्रं प्रसुस्रुवुः सर्वे व्यथिताश् च प्रपेदिरे। वाहनानि व्यशीर्यन्त विमुञ्चन्त्य् अश्रुबिन्दवः। यथानिलः समुद्धूतः समर्थः कम्पने भुवः। तथा मन्युपरीताङ्गो भीमो भीमपराक्रमः।

tam apy atibalaṃ jātaṃ vāg abhyavadad acyutam. sarveṣāṃ balināṃ śreṣṭho jāto 'yam iti bhārata. jātamātre kumāre tu sarvalokasya pārthivāḥ. mūtraṃ prasusruvuḥ sarve vyathitāś ca prapedire. vāhanāni vyaśīryanta vimuñcanty aśrubindavaḥ. yathānilaḥ samuddhūtaḥ samarthaḥ kampane bhuvaḥ. tathā manyuparītāṅgo bhīmo bhīmaparākramaḥ.

इदम् अत्यद्भुतं चासीज् जातमात्रे वृकोदरे। यद् अङ्कात् पतितो मातुः शिलां गात्रैर् अचूर्णयत्। जनमेजय उवाच। वैशंपायन उवाच। कथं स वज्रसंघातः कुमारो न्यपतद् गिरौ। कथं तु तेन पतता शिला गात्रैर् विचूर्णिता। एतद् इच्छामि भगवंस् त्वत्तः श्रोतुं द्विजोत्तम। यथावद् इह विप्रर्षे परं मे ऽत्र कुतूहलम्। साध्व् अयं प्रश्नम् उद्दिष्टः पाण्डवेय ब्रवीमि ते। कुन्ती तु सह पुत्रेण यात्वा सुरुचिरं सरः। स्नात्वा तु सुतम् आदाय दशमे ऽहनि यादवी। दैवतान्य् अर्चयिष्यन्ती निर्जगामाश्रमात् पृथा। शैलाभ्याशेन गच्छन्त्यास् तदा भरतसत्तम। निश्चक्राम महाव्याघ्रो जिघांसुर् गिरिगह्वरात्। तम् आपतन्तं शार्दूलं विकृष्य धनुर् उत्तमम्। निर्बिभेद शरैः पाण्डुस् त्रिभिस् त्रिदशविक्रमः। नादेन महता तां तु पूरयन्तं गिरेर् गुहाम्। दृष्ट्वा शैलम् उपारोढुम् ऐच्छत् कुन्ती भयात् तदा। त्रासात् तस्याः सुतस् त्व् अङ्कात् पपात भरतर्षभ। पर्वतस्योपरिस्थायाम् अधस्ताद् अपतच् छिशुः। स शिलां चूर्णयाम् आस वज्रवद् वज्रिचोदितः। पुत्रस्नेहात् ततः पाण्डुर् अभ्यधावद् गिरेस् तटम्।

idam atyadbhutaṃ cāsīj jātamātre vṛkodare. yad aṅkāt patito mātuḥ śilāṃ gātrair acūrṇayat. janamejaya uvāca. vaiśaṃpāyana uvāca. kathaṃ sa vajrasaṃghātaḥ kumāro nyapatad girau. kathaṃ tu tena patatā śilā gātrair vicūrṇitā. etad icchāmi bhagavaṃs tvattaḥ śrotuṃ dvijottama. yathāvad iha viprarṣe paraṃ me 'tra kutūhalam. sādhv ayaṃ praśnam uddiṣṭaḥ pāṇḍaveya bravīmi te. kuntī tu saha putreṇa yātvā suruciraṃ saraḥ. snātvā tu sutam ādāya daśame 'hani yādavī. daivatāny arcayiṣyantī nirjagāmāśramāt pṛthā. śailābhyāśena gacchantyās tadā bharatasattama. niścakrāma mahāvyāghro jighāṃsur girigahvarāt. tam āpatantaṃ śārdūlaṃ vikṛṣya dhanur uttamam. nirbibheda śaraiḥ pāṇḍus tribhis tridaśavikramaḥ. nādena mahatā tāṃ tu pūrayantaṃ girer guhām. dṛṣṭvā śailam upāroḍhum aicchat kuntī bhayāt tadā. trāsāt tasyāḥ sutas tv aṅkāt papāta bharatarṣabha. parvatasyoparisthāyām adhastād apatac chiśuḥ. sa śilāṃ cūrṇayām āsa vajravad vajricoditaḥ. putrasnehāt tataḥ pāṇḍur abhyadhāvad gires taṭam.

कुन्ती व्याघ्रभयोद्विग्ना सहसोत्पतिता किल। नान्वबुध्यत संसुप्तम् उत्सङ्गे स्वे वृकोदरम्।

kuntī vyāghrabhayodvignā sahasotpatitā kila. nānvabudhyata saṃsuptam utsaṅge sve vṛkodaram.

ततः स वज्रसंघातः कुमारो ऽभ्यपतद् गिरौ। पतता तेन शतधा शिला गात्रैर् विचूर्णिता। तां शिलां चूर्णितां दृष्ट्वा पाण्डुर् विस्मयम् आगमत्। स तु जन्मनि भीमस्य विनदन्तं महास्वनम्। ददर्श गिरिशृङ्गस्थं व्याघ्रं व्याघ्रपराक्रमः। दारसंरक्षणार्थाय पुत्रसंरक्षणाय च। सदा बाणधनुष्पाणिर् अभवत् कुरुनन्दनः। मघे चन्द्रमसा युक्ते सिंहे चाभ्युदिते गुरौ। दिवा मध्यगते सूर्ये तिथौ पुण्ये त्रयोदशीम्। मैत्रे मुहूर्ते सा कुन्ती सुषुवे भीमम् अच्युतम्।

tataḥ sa vajrasaṃghātaḥ kumāro 'bhyapatad girau. patatā tena śatadhā śilā gātrair vicūrṇitā. tāṃ śilāṃ cūrṇitāṃ dṛṣṭvā pāṇḍur vismayam āgamat. sa tu janmani bhīmasya vinadantaṃ mahāsvanam. dadarśa giriśṛṅgasthaṃ vyāghraṃ vyāghraparākramaḥ. dārasaṃrakṣaṇārthāya putrasaṃrakṣaṇāya ca. sadā bāṇadhanuṣpāṇir abhavat kurunandanaḥ. maghe candramasā yukte siṃhe cābhyudite gurau. divā madhyagate sūrye tithau puṇye trayodaśīm. maitre muhūrte sā kuntī suṣuve bhīmam acyutam.

यस्मिन्न् अहनि भीमस् तु जज्ञे भरतसत्तम। दुर्योधनो ऽपि तत्रैव प्रजज्ञे वसुधाधिप।

yasminn ahani bhīmas tu jajñe bharatasattama. duryodhano 'pi tatraiva prajajñe vasudhādhipa.

जाते वृकोदरे पाण्डुर् इदं भूयो ऽन्वचिन्तयत्। कथं नु मे वरः पुत्रो लोकश्रेष्ठो भवेद् इति।

jāte vṛkodare pāṇḍur idaṃ bhūyo 'nvacintayat. kathaṃ nu me varaḥ putro lokaśreṣṭho bhaved iti.

दैवे पुरुषकारे च लोको ऽयं हि प्रतिष्ठितः। तत्र दैवं तु विधिना कालयुक्तेन लभ्यते।

daive puruṣakāre ca loko 'yaṃ hi pratiṣṭhitaḥ. tatra daivaṃ tu vidhinā kālayuktena labhyate.

इन्द्रो हि राजा देवानां प्रधान इति नः श्रुतम्। अप्रमेयबलोत्साहो वीर्यवान् अमितद्युतिः।

indro hi rājā devānāṃ pradhāna iti naḥ śrutam. aprameyabalotsāho vīryavān amitadyutiḥ.

तं तोषयित्वा तपसा पुत्रं लप्स्ये महाबलम्। यं दास्यति स मे पुत्रं स वरीयान् भविष्यति। अमानुषान् मानुषांश् च स संग्रामे हनिष्यति। कर्मणा मनसा वाचा तस्मात् तप्स्ये महत् तपः।

taṃ toṣayitvā tapasā putraṃ lapsye mahābalam. yaṃ dāsyati sa me putraṃ sa varīyān bhaviṣyati. amānuṣān mānuṣāṃś ca sa saṃgrāme haniṣyati. karmaṇā manasā vācā tasmāt tapsye mahat tapaḥ.

ततः पाण्डुर् महातेजा मन्त्रयित्वा महर्षिभिः। दिदेश कुन्त्याः कौरव्यो व्रतं सांवत्सरं शुभम्।

tataḥ pāṇḍur mahātejā mantrayitvā maharṣibhiḥ. dideśa kuntyāḥ kauravyo vrataṃ sāṃvatsaraṃ śubham.

आत्मना च महाबाहुर् एकपादस्थितो ऽभवत्। उग्रं स तप आतस्थे परमेण समाधिना।

ātmanā ca mahābāhur ekapādasthito 'bhavat. ugraṃ sa tapa ātasthe parameṇa samādhinā.

आरिराधयिषुर् देवं त्रिदशानां तम् ईश्वरम्। सूर्येण सह धर्मात्मा पर्यवर्तत भारत।

ārirādhayiṣur devaṃ tridaśānāṃ tam īśvaram. sūryeṇa saha dharmātmā paryavartata bhārata.

तं तु कालेन महता वासवः प्रत्यभाषत। पुत्रं तव प्रदास्यामि त्रिषु लोकेषु विश्रुतम्।

taṃ tu kālena mahatā vāsavaḥ pratyabhāṣata. putraṃ tava pradāsyāmi triṣu lokeṣu viśrutam.

देवानां ब्राह्मणानां च सुहृदां चार्थसाधकम्। दुर्हृदां शोकजननं सर्वबान्धवनन्दनम्। सुतं ते ऽग्र्यं प्रदास्यामि सर्वामित्रविनाशनम्।

devānāṃ brāhmaṇānāṃ ca suhṛdāṃ cārthasādhakam. durhṛdāṃ śokajananaṃ sarvabāndhavanandanam. sutaṃ te 'gryaṃ pradāsyāmi sarvāmitravināśanam.

इत्य् उक्तः कौरवो राजा वासवेन महात्मना। कुन्तीं राजसुतां पाण्डुर् अपत्यार्थे ऽभ्यचोदयत्। धर्मं बलं च निश्चित्य यथा स्याद् इति भारत। उवाच कुन्तीं धर्मात्मा देवराजवचः स्मरन्। उदर्कस् तव कल्याणि तुष्टो देवगणेश्वरः। दातुम् इच्छति ते पुत्रं यथा संकल्पितं हृदा। अतिमानुषकर्माणं यशस्विनम् अरिंदमम्।

ity uktaḥ kauravo rājā vāsavena mahātmanā. kuntīṃ rājasutāṃ pāṇḍur apatyārthe 'bhyacodayat. dharmaṃ balaṃ ca niścitya yathā syād iti bhārata. uvāca kuntīṃ dharmātmā devarājavacaḥ smaran. udarkas tava kalyāṇi tuṣṭo devagaṇeśvaraḥ. dātum icchati te putraṃ yathā saṃkalpitaṃ hṛdā. atimānuṣakarmāṇaṃ yaśasvinam ariṃdamam.

नीतिमन्तं महात्मानम् आदित्यसमतेजसम्। दुराधर्षं क्रियावन्तम् अतीवाद्भुतदर्शनम्।

nītimantaṃ mahātmānam ādityasamatejasam. durādharṣaṃ kriyāvantam atīvādbhutadarśanam.

पुत्रं जनय सुश्रोणि धाम क्षत्रियतेजसाम्। लब्धः प्रसादो देवेन्द्रात् तम् आह्वय शुचिस्मिते। वैशंपायनः। जातेषु धृतराष्ट्रस्य कुमारेषु महात्मसु।

putraṃ janaya suśroṇi dhāma kṣatriyatejasām. labdhaḥ prasādo devendrāt tam āhvaya śucismite. vaiśaṃpāyanaḥ. jāteṣu dhṛtarāṣṭrasya kumāreṣu mahātmasu.

एवम् उक्ता ततः शक्रम् आजुहाव यशस्विनी। ततः पर्यचरत् तेन बलिना भगवान् अपि। अथाजगाम देवेन्द्रो जनयाम् आस चार्जुनम्। उत्तराभ्यां तु पूर्वाभ्यां फल्गुनीभ्यां ततो दिवा। जातस् तु फाल्गुने मासि तेनासौ फल्गुनः स्मृतः।

evam uktā tataḥ śakram ājuhāva yaśasvinī. tataḥ paryacarat tena balinā bhagavān api. athājagāma devendro janayām āsa cārjunam. uttarābhyāṃ tu pūrvābhyāṃ phalgunībhyāṃ tato divā. jātas tu phālgune māsi tenāsau phalgunaḥ smṛtaḥ.

जातमात्रे कुमारे तु वाग् उवाचाशरीरिणी। सर्वभूतप्रहर्षिणी। सूतके वर्तमानां तां। महागम्भीरनिर्घोषा नभो नादयती तदा। शृण्वतां सर्वभूतानां तेषां चाश्रमवासिनाम्। कुन्तीम् आभाष्य विस्पष्टम् उवाचेदं शुचिस्मिताम्।

jātamātre kumāre tu vāg uvācāśarīriṇī. sarvabhūtapraharṣiṇī. sūtake vartamānāṃ tāṃ. mahāgambhīranirghoṣā nabho nādayatī tadā. śṛṇvatāṃ sarvabhūtānāṃ teṣāṃ cāśramavāsinām. kuntīm ābhāṣya vispaṣṭam uvācedaṃ śucismitām.

कार्तवीर्यसमः कुन्ति शिबितुल्यपराक्रमः। एष वीर्यवतां श्रेष्ठो भविष्यत्य् अपराजितः। तथा दिव्यानि चास्त्राणि निखिलान्य् आहरिष्यति। एष शक्र इवाजेयो यशस् ते प्रथयिष्यति।

kārtavīryasamaḥ kunti śibitulyaparākramaḥ. eṣa vīryavatāṃ śreṣṭho bhaviṣyaty aparājitaḥ. tathā divyāni cāstrāṇi nikhilāny āhariṣyati. eṣa śakra ivājeyo yaśas te prathayiṣyati.

अदित्या विष्णुना प्रीतिर् यथाभूद् अभिवर्धिता। तथा विष्णुसमः प्रीतिं वर्धयिष्यति ते ऽर्जुनः।

adityā viṣṇunā prītir yathābhūd abhivardhitā. tathā viṣṇusamaḥ prītiṃ vardhayiṣyati te 'rjunaḥ.

एष मद्रान् वशे कृत्वा कुरूंश् च सह केकयैः। चेदिकाशिकरूषांश् च कुरुलक्ष्म सुधास्यति। एतस्य भुजवीर्येण त्रासिताः सर्वशत्रवः। निवातकवचाः सर्वे प्रहास्यन्ति च जीवितम्। हिरण्यपुरम् आरुज्य निहनिष्यति संयुगे। पुलोमायास् तु तनयान् कालकेयांश् च सर्वशः। गत्वोत्तरां दिशं वीरो विजित्य युधि पार्थिवान्। धनरत्नौघम् अमितम् आनयिष्यति पाण्डवः।

eṣa madrān vaśe kṛtvā kurūṃś ca saha kekayaiḥ. cedikāśikarūṣāṃś ca kurulakṣma sudhāsyati. etasya bhujavīryeṇa trāsitāḥ sarvaśatravaḥ. nivātakavacāḥ sarve prahāsyanti ca jīvitam. hiraṇyapuram ārujya nihaniṣyati saṃyuge. pulomāyās tu tanayān kālakeyāṃś ca sarvaśaḥ. gatvottarāṃ diśaṃ vīro vijitya yudhi pārthivān. dhanaratnaugham amitam ānayiṣyati pāṇḍavaḥ.

एतस्य भुजवीर्येण खाण्डवे हव्यवाहनः। मेदसा सर्वभूतानां तृप्तिं यास्यति वै पराम्।

etasya bhujavīryeṇa khāṇḍave havyavāhanaḥ. medasā sarvabhūtānāṃ tṛptiṃ yāsyati vai parām.

ग्रामणीश् च महीपालान् एष जित्वा महाबलः। भ्रातृभिः सहितो वीरस् त्रीन् मेधान् आहरिष्यति।

grāmaṇīś ca mahīpālān eṣa jitvā mahābalaḥ. bhrātṛbhiḥ sahito vīras trīn medhān āhariṣyati.

जामदग्न्यसमः कुन्ति विष्णुतुल्यपराक्रमः। एष वीर्यवतां श्रेष्ठो भविष्यत्य् अपराजितः। एष युद्धे महादेवं तोषयिष्यति शंकरम्। अस्त्रं पाशुपतं नाम तस्मात् तुष्टाद् अवाप्स्यति। निवातकवचा नाम दैत्या विबुधविद्विषः। शक्राज्ञया महाबाहुस् तान् वधिष्यति ते सुतः।

jāmadagnyasamaḥ kunti viṣṇutulyaparākramaḥ. eṣa vīryavatāṃ śreṣṭho bhaviṣyaty aparājitaḥ. eṣa yuddhe mahādevaṃ toṣayiṣyati śaṃkaram. astraṃ pāśupataṃ nāma tasmāt tuṣṭād avāpsyati. nivātakavacā nāma daityā vibudhavidviṣaḥ. śakrājñayā mahābāhus tān vadhiṣyati te sutaḥ.

तथा दिव्यानि चास्त्राणि निखिलान्य् आहरिष्यति। विप्रनष्टां श्रियं चायम् आहर्ता पुरुषर्षभः।

tathā divyāni cāstrāṇi nikhilāny āhariṣyati. vipranaṣṭāṃ śriyaṃ cāyam āhartā puruṣarṣabhaḥ.

एताम् अत्यद्भुतां वाचं कुन्तीपुत्रस्य सूतके। उक्तवान् वायुर् आकाशे कुन्ती शुश्राव चास्य ताम्।

etām atyadbhutāṃ vācaṃ kuntīputrasya sūtake. uktavān vāyur ākāśe kuntī śuśrāva cāsya tām.

वाचम् उच्चारिताम् उच्चैस् तां निशम्य तपस्विनाम्। बभूव परमो हर्षः शतशृङ्गनिवासिनाम्।

vācam uccāritām uccais tāṃ niśamya tapasvinām. babhūva paramo harṣaḥ śataśṛṅganivāsinām.

तथा देवऋषीणां च सेन्द्राणां च दिवौकसाम्। आकाशे दुन्दुभीनां च बभूव तुमुलः स्वनः।

tathā devaṛṣīṇāṃ ca sendrāṇāṃ ca divaukasām. ākāśe dundubhīnāṃ ca babhūva tumulaḥ svanaḥ.

उदतिष्ठन् महाघोषः पुष्पवृष्टिभिर् आवृतः। समवेत्य च देवानां गणाः पार्थम् अपूजयन्।

udatiṣṭhan mahāghoṣaḥ puṣpavṛṣṭibhir āvṛtaḥ. samavetya ca devānāṃ gaṇāḥ pārtham apūjayan.

काद्रवेया वैनतेया गन्धर्वाप्सरसस् तथा। प्रजानां पतयः सर्वे सप्त चैव महर्षयः।

kādraveyā vainateyā gandharvāpsarasas tathā. prajānāṃ patayaḥ sarve sapta caiva maharṣayaḥ.

भरद्वाजः कश्यपो गौतमश् च; विश्वामित्रो जमदग्निर् वसिष्ठः। यश् चोदितो भास्करे ऽभूत् प्रनष्टे; सो ऽप्य् अत्रात्रिर् भगवान् आजगाम।

bharadvājaḥ kaśyapo gautamaś ca; viśvāmitro jamadagnir vasiṣṭhaḥ. yaś codito bhāskare 'bhūt pranaṣṭe; so 'py atrātrir bhagavān ājagāma.

मरीचिर् अङ्गिराश् चैव पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः। दक्षः प्रजापतिश् चैव गन्धर्वाप्सरसस् तथा।

marīcir aṅgirāś caiva pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ. dakṣaḥ prajāpatiś caiva gandharvāpsarasas tathā.

दिव्यमाल्याम्बरधराः सर्वालंकारभूषिताः। ते च प्रकाशा मर्त्येषु सर्वोपस्कारसंभृताः। उपगायन्ति बीभत्सुम् उपनृत्यन्ति चाप्सराः। तथा महर्षयश् चापि जेपुस् तत्र समन्ततः। ततो गन्धर्वतूर्येषु प्रणदत्सु विहायसि। गन्धर्वैः सहितः श्रीमान् प्रागायत च तुम्बुरुः।

divyamālyāmbaradharāḥ sarvālaṃkārabhūṣitāḥ. te ca prakāśā martyeṣu sarvopaskārasaṃbhṛtāḥ. upagāyanti bībhatsum upanṛtyanti cāpsarāḥ. tathā maharṣayaś cāpi jepus tatra samantataḥ. tato gandharvatūryeṣu praṇadatsu vihāyasi. gandharvaiḥ sahitaḥ śrīmān prāgāyata ca tumburuḥ.

भीमसेनोग्रसेनौ च ऊर्णायुर् अनघस् तथा। गोपतिर् धृतराष्ट्रश् च सूर्यवर्चाश् च सप्तमः।

bhīmasenograsenau ca ūrṇāyur anaghas tathā. gopatir dhṛtarāṣṭraś ca sūryavarcāś ca saptamaḥ.

युगपस् तृणपः कार्ष्णिर् नन्दिश् चित्ररथस् तथा। त्रयोदशः शालिशिराः पर्जन्यश् च चतुर्दशः।

yugapas tṛṇapaḥ kārṣṇir nandiś citrarathas tathā. trayodaśaḥ śāliśirāḥ parjanyaś ca caturdaśaḥ.

कलिः पञ्चदशश् चात्र नारदश् चैव षोडशः। सद् वा बृहद् वा बृहकः करालश् च महायशाः।

kaliḥ pañcadaśaś cātra nāradaś caiva ṣoḍaśaḥ. sad vā bṛhad vā bṛhakaḥ karālaś ca mahāyaśāḥ.

ब्रह्मचारी बहुगुणः सुपर्णश् चेति विश्रुतः। विश्वावसुर् भुमन्युश् च सुचन्द्रो दशमस् तथा।

brahmacārī bahuguṇaḥ suparṇaś ceti viśrutaḥ. viśvāvasur bhumanyuś ca sucandro daśamas tathā.

गीतमाधुर्यसंपन्नौ विख्यातौ च हहाहुहू। इत्य् एते देवगन्धर्वा जगुस् तत्र नरर्षभम्।

gītamādhuryasaṃpannau vikhyātau ca hahāhuhū. ity ete devagandharvā jagus tatra nararṣabham.

तथैवाप्सरसो हृष्टाः सर्वालंकारभूषिताः। ननृतुर् वै महाभागा जगुश् चायतलोचनाः।

tathaivāpsaraso hṛṣṭāḥ sarvālaṃkārabhūṣitāḥ. nanṛtur vai mahābhāgā jaguś cāyatalocanāḥ.

अनूना चानवद्या च प्रियमुख्या गुणावरा। अद्रिका च तथा साची मिश्रकेशी अलम्बुसा।

anūnā cānavadyā ca priyamukhyā guṇāvarā. adrikā ca tathā sācī miśrakeśī alambusā.

मरीचिः शिचुका चैव विद्युत्पर्णा तिलोत्तमा। अग्निका लक्षणा क्षेमा देवी रम्भा मनोरमा। उर्वशी चैव राजेन्द्र ननृतुर् गीतनिस्वनैः।

marīciḥ śicukā caiva vidyutparṇā tilottamā. agnikā lakṣaṇā kṣemā devī rambhā manoramā. urvaśī caiva rājendra nanṛtur gītanisvanaiḥ.

असिता च सुबाहुश् च सुप्रिया सुवपुस् तथा। पुण्डरीका सुगन्धा च सुरथा च प्रमाथिनी।

asitā ca subāhuś ca supriyā suvapus tathā. puṇḍarīkā sugandhā ca surathā ca pramāthinī.

काम्या शारद्वती चैव ननृतुस् तत्र संघशः। मेनका सहजन्या च पर्णिका पुञ्जिकस्थला।

kāmyā śāradvatī caiva nanṛtus tatra saṃghaśaḥ. menakā sahajanyā ca parṇikā puñjikasthalā.

क्रतुस्थला घृताची च विश्वाची पूर्वचित्त्य् अपि। उम्लोचेत्य् अभिविख्याता प्रम्लोचेति च ता दश। उर्वश्य् एकादशीत्य् एता जगुर् आयतलोचनाः।

kratusthalā ghṛtācī ca viśvācī pūrvacitty api. umlocety abhivikhyātā pramloceti ca tā daśa. urvaśy ekādaśīty etā jagur āyatalocanāḥ.

धातार्यमा च मित्रश् च वरुणो ऽंशो भगस् तथा। इन्द्रो विवस्वान् पूषा च त्वष्टा च सविता तथा।

dhātāryamā ca mitraś ca varuṇo 'ṃśo bhagas tathā. indro vivasvān pūṣā ca tvaṣṭā ca savitā tathā.

पर्जन्यश् चैव विष्णुश् च आदित्याः पावकार्चिषः। इत्य् एते द्वादशादित्या ज्वलन्तः सूर्यवर्चसः। महिमानं पाण्डवस्य वर्धयन्तो ऽम्बरे स्थिताः।

parjanyaś caiva viṣṇuś ca ādityāḥ pāvakārciṣaḥ. ity ete dvādaśādityā jvalantaḥ sūryavarcasaḥ. mahimānaṃ pāṇḍavasya vardhayanto 'mbare sthitāḥ.

मृगव्याधश् च शर्वश् च निरृतिश् च महायशाः। अजैकपाद् अहिर्बुध्न्यः पिनाकी च परंतपः।

mṛgavyādhaś ca śarvaś ca nirṛtiś ca mahāyaśāḥ. ajaikapād ahirbudhnyaḥ pinākī ca paraṃtapaḥ.

दहनो ऽथेश्वरश् चैव कपाली च विशां पते। स्थाणुर् भवश् च भगवान् रुद्रास् तत्रावतस्थिरे।

dahano 'theśvaraś caiva kapālī ca viśāṃ pate. sthāṇur bhavaś ca bhagavān rudrās tatrāvatasthire.

अश्विनौ वसवश् चाष्टौ मरुतश् च महाबलाः। नासत्यश् चैव दस्रश् च स्मृतौ द्वाव् अश्विनाव् इति। तौ चाश्विनौ तथा साध्यास् तस्यासञ् जन्मनि स्थिताः। क्रतुर् दक्षस् तपः सत्यः कालः कामो धुरिस् तथा। कुरुमान् मधुमांश् चैव रोचमानश् च तेजसा। विश्वेदेवास् तथा साध्यास् तत्रासन् परिसंस्थिताः।

aśvinau vasavaś cāṣṭau marutaś ca mahābalāḥ. nāsatyaś caiva dasraś ca smṛtau dvāv aśvināv iti. tau cāśvinau tathā sādhyās tasyāsañ janmani sthitāḥ. kratur dakṣas tapaḥ satyaḥ kālaḥ kāmo dhuris tathā. kurumān madhumāṃś caiva rocamānaś ca tejasā. viśvedevās tathā sādhyās tatrāsan parisaṃsthitāḥ.

कर्कोटको ऽथ शेषश् च वासुकिश् च भुजंगमः। कच्छपश् चापकुण्डश् च तक्षकश् च महोरगः।

karkoṭako 'tha śeṣaś ca vāsukiś ca bhujaṃgamaḥ. kacchapaś cāpakuṇḍaś ca takṣakaś ca mahoragaḥ.

आययुस् तेजसा युक्ता महाक्रोधा महाबलाः। एते चान्ये च बहवस् तत्र नागा व्यवस्थिताः। महान् पितामहस् त्व् एनं वस्त्रेणारजसा तदा। प्रतिजग्राह नप्तारं राजर्षिपरिवारितः। सगरेणाम्बरीषेण नहुषेण ययातिना। धीमता धुन्धुमारेण राज्ञोपरिचरेण ह। मुचुकुन्देन मान्धात्रा शिबिनारिष्टनेमिना। भरतेन दिलीपेन सर्वैश् च जनमेजय। पूरुः सार्धं नृपतिभिर् जग्राह कुरुपुंगवम्। अन्ये च बहवस् तत्र समासन् राजसत्तमाः। एते चान्ये च बहवो नरलोकाधिपास् तथा। देवलोकाद् इहागम्य प्रैक्षन्त भरतर्षभम्। विद्योतमानं वपुषा भासयन्तं दिशो दश। लक्षणैर् व्यञ्जितैर् युक्तं सर्वैर् माहात्म्यसूचकैः। तांश् च देवगणान् सर्वांस् तपःसिद्धा महर्षयः। विमानगिर्यग्रगतान् ददृशुर् नेतरे जनाः।

āyayus tejasā yuktā mahākrodhā mahābalāḥ. ete cānye ca bahavas tatra nāgā vyavasthitāḥ. mahān pitāmahas tv enaṃ vastreṇārajasā tadā. pratijagrāha naptāraṃ rājarṣiparivāritaḥ. sagareṇāmbarīṣeṇa nahuṣeṇa yayātinā. dhīmatā dhundhumāreṇa rājñoparicareṇa ha. mucukundena māndhātrā śibināriṣṭaneminā. bharatena dilīpena sarvaiś ca janamejaya. pūruḥ sārdhaṃ nṛpatibhir jagrāha kurupuṃgavam. anye ca bahavas tatra samāsan rājasattamāḥ. ete cānye ca bahavo naralokādhipās tathā. devalokād ihāgamya praikṣanta bharatarṣabham. vidyotamānaṃ vapuṣā bhāsayantaṃ diśo daśa. lakṣaṇair vyañjitair yuktaṃ sarvair māhātmyasūcakaiḥ. tāṃś ca devagaṇān sarvāṃs tapaḥsiddhā maharṣayaḥ. vimānagiryagragatān dadṛśur netare janāḥ.

तार्क्ष्यश् चारिष्टनेमिश् च गरुडश् चासितध्वजः। अरुणश् चारुणिश् चैव वैनतेया व्यवस्थिताः।

tārkṣyaś cāriṣṭanemiś ca garuḍaś cāsitadhvajaḥ. aruṇaś cāruṇiś caiva vainateyā vyavasthitāḥ.

तद् दृष्ट्वा महद् आश्चर्यं विस्मिता मुनिसत्तमाः। अधिकां स्म ततो वृत्तिम् अवर्तन् पाण्डवान् प्रति। पाण्डुः प्रीतेन मनसा देवतादीन् अपूजयत्। पाण्डुना पूजिता देवाः प्रत्यूचुर् नृपसत्तमम्। प्रादुर्भूतो ह्य् अयं धर्मो देवतानां प्रसादजः। मातरिश्वा ह्य् अयं भीमो बलवान् अरिमर्दनः। साक्षाद् इन्द्रः स्वयं जातः प्रसादाच् च शतक्रतोः। पितृत्वाद् देवतानां हि नास्ति पुण्यतरस् त्वया। पितॄणाम् ऋणमुक्तो ऽसि स्वर्गं प्राप्स्यसि पुण्यभाक्। इत्य् उक्त्वा देवताः सर्वा विप्रजग्मुर् यथागतम्।

tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ vismitā munisattamāḥ. adhikāṃ sma tato vṛttim avartan pāṇḍavān prati. pāṇḍuḥ prītena manasā devatādīn apūjayat. pāṇḍunā pūjitā devāḥ pratyūcur nṛpasattamam. prādurbhūto hy ayaṃ dharmo devatānāṃ prasādajaḥ. mātariśvā hy ayaṃ bhīmo balavān arimardanaḥ. sākṣād indraḥ svayaṃ jātaḥ prasādāc ca śatakratoḥ. pitṛtvād devatānāṃ hi nāsti puṇyataras tvayā. pitṝṇām ṛṇamukto 'si svargaṃ prāpsyasi puṇyabhāk. ity uktvā devatāḥ sarvā viprajagmur yathāgatam.

पाण्डुस् तु पुनर् एवैनां पुत्रलोभान् महायशाः। प्राहिणोद् दर्शनीयाङ्गीं कुन्ती त्व् एनम् अथाब्रवीत्।

pāṇḍus tu punar evaināṃ putralobhān mahāyaśāḥ. prāhiṇod darśanīyāṅgīṃ kuntī tv enam athābravīt.

नातश् चतुर्थं प्रसवम् आपत्स्व् अपि वदन्त्य् उत। अतः परं चारिणी स्यात् पञ्चमे बन्धकी भवेत्।

nātaś caturthaṃ prasavam āpatsv api vadanty uta. ataḥ paraṃ cāriṇī syāt pañcame bandhakī bhavet.

स त्वं विद्वन् धर्मम् इमं बुद्धिगम्यं कथं नु माम्। अपत्यार्थं समुत्क्रम्य प्रमादाद् इव भाषसे। पाण्डुः। एवम् एतद् धर्मशास्त्रं यथा वदसि तत् तथा।

sa tvaṃ vidvan dharmam imaṃ buddhigamyaṃ kathaṃ nu mām. apatyārthaṃ samutkramya pramādād iva bhāṣase. pāṇḍuḥ. evam etad dharmaśāstraṃ yathā vadasi tat tathā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents