महाभारत 1.105 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 105→

[mh-1-105] • 27 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। रूपसत्त्वगुणोपेता धर्मारामा महाव्रता। दुहिता कुन्तिभोजस्य कृते पित्रा स्वयंवरे। तां तु तेजस्विनीं कन्यां रूपयौवनशालिनीम्। नावृण्वन् पार्थिवाः के चिद् अतीव स्त्रीगुणैर् युताम्। ततः सा कुन्तिभोजेन राज्ञाहूय नराधिपान्। पित्रा स्वयंवरे दत्ता दुहिता राजसत्तम। ततः सा रङ्गमध्यस्थं तेषां राज्ञां मनस्विनी। ददर्श राजशार्दूलं पाण्डुं भरतसत्तमम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. rūpasattvaguṇopetā dharmārāmā mahāvratā. duhitā kuntibhojasya kṛte pitrā svayaṃvare. tāṃ tu tejasvinīṃ kanyāṃ rūpayauvanaśālinīm. nāvṛṇvan pārthivāḥ ke cid atīva strīguṇair yutām. tataḥ sā kuntibhojena rājñāhūya narādhipān. pitrā svayaṃvare dattā duhitā rājasattama. tataḥ sā raṅgamadhyasthaṃ teṣāṃ rājñāṃ manasvinī. dadarśa rājaśārdūlaṃ pāṇḍuṃ bharatasattamam.

सिंहदंष्ट्रं गजस्कन्धम् ऋषभाक्षं महाबलम्। पतिं वव्रे महेष्वासं पाण्डुं कुन्ती यशस्विनी। आदित्यम् इव सर्वेषां राज्ञां प्रच्छाद्य वै प्रभाः। तिष्ठन्तं राजसमितौ पुरंदरम् इवापरम्। तं दृष्ट्वा सानवद्याङ्गी कुन्तिभोजसुता शुभा। पाण्डुं नरवरं रङ्गे हृदयेनाकुलाभवत्। ततः कामपरीताङ्गी सकृत् प्रचलमानसा। व्रीडमाना स्रजं कुन्ती राज्ञः स्कन्धे समासृजत्। तं निशम्य वृतं पाण्डुं कुन्त्या सर्वे नराधिपाः। यथागतं समाजग्मुर् गजैर् अश्वै रथैस् तथा। ततस् तस्याः पिता राजन्न् उद्वाहम् अकरोत् प्रभुः। भूमिपालसहस्राणां मध्ये पाण्डुम् अविन्दत।

siṃhadaṃṣṭraṃ gajaskandham ṛṣabhākṣaṃ mahābalam. patiṃ vavre maheṣvāsaṃ pāṇḍuṃ kuntī yaśasvinī. ādityam iva sarveṣāṃ rājñāṃ pracchādya vai prabhāḥ. tiṣṭhantaṃ rājasamitau puraṃdaram ivāparam. taṃ dṛṣṭvā sānavadyāṅgī kuntibhojasutā śubhā. pāṇḍuṃ naravaraṃ raṅge hṛdayenākulābhavat. tataḥ kāmaparītāṅgī sakṛt pracalamānasā. vrīḍamānā srajaṃ kuntī rājñaḥ skandhe samāsṛjat. taṃ niśamya vṛtaṃ pāṇḍuṃ kuntyā sarve narādhipāḥ. yathāgataṃ samājagmur gajair aśvai rathais tathā. tatas tasyāḥ pitā rājann udvāham akarot prabhuḥ. bhūmipālasahasrāṇāṃ madhye pāṇḍum avindata.

स तया कुन्तिभोजस्य दुहित्रा कुरुनन्दनः। युयुजे ऽमितसौभाग्यः पौलोम्या मघवान् इव।

sa tayā kuntibhojasya duhitrā kurunandanaḥ. yuyuje 'mitasaubhāgyaḥ paulomyā maghavān iva.

यात्वा देवव्रतेनापि मद्राणां पुटभेदनम्। विश्रुता त्रिषु लोकेषु माद्री मद्रपतेः सुता।

yātvā devavratenāpi madrāṇāṃ puṭabhedanam. viśrutā triṣu lokeṣu mādrī madrapateḥ sutā.

सर्वराजसु विख्याता रूपेणासदृशी भुवि। पाण्डोर् अर्थे परिक्रीता धनेन महता तदा। विवाहं कारयाम् आस भीष्मः पाण्डोर् महात्मनः।

sarvarājasu vikhyātā rūpeṇāsadṛśī bhuvi. pāṇḍor arthe parikrītā dhanena mahatā tadā. vivāhaṃ kārayām āsa bhīṣmaḥ pāṇḍor mahātmanaḥ.

सिंहोरस्कं गजस्कन्धम् ऋषभाक्षं मनस्विनम्। पाण्डुं दृष्ट्वा नरव्याघ्रं व्यस्मयन्त नरा भुवि।

siṃhoraskaṃ gajaskandham ṛṣabhākṣaṃ manasvinam. pāṇḍuṃ dṛṣṭvā naravyāghraṃ vyasmayanta narā bhuvi.

कृतोद्वाहस् ततः पाण्डुर् बलोत्साहसमन्वितः। गोप्ता भरतवंशस्य श्रीमान् सर्वास्त्रकोविदः। जिगीषमाणो वसुधां ययौ शत्रून् अनेकशः। वैशंपायन उवाच। कुन्त्याः पाण्डोश् च राजेन्द्र कुन्तिभोजो महीपतिः। कृत्वोद्वाहं तदा तं तु नानावसुभिर् अर्चितम्। स्वपुरं प्रेषयाम् आस स राजा कुरुसत्तमम्। ततो बलेन महता नानाध्वजपताकिना। स्तूयमानः स चाशीभिर् ब्राह्मणैश् च महर्षिभिः। संप्राप्य नगरं राजा पाण्डुः कौरवनन्दनः। न्यवेशयत तां भार्यां कुन्तीं स्वभवने प्रभुः। ततः शांतनवो भीष्मो राज्ञः पाण्डोर् यशस्विनः। विवाहस्यापरस्यार्थे चकार मतिमान् मतिम्। सो ऽमात्यैः स्थविरैः सार्धं ब्राह्मणैश् च महर्षिभिः। बलेन चतुरङ्गेन ययौ मद्रपतेः पुरम्। तम् आगतम् अभिश्रुत्य भीष्मं बाह्लीकपुङ्गवः। प्रत्युद्गम्यार्चयित्वा च पुरं प्रावेशयन् नृपः। दत्त्वा तस्यासनं शुभ्रं पाद्यम् अर्घ्यं तथैव च। मधुपर्कं च मद्रेशः पप्रच्छागमने ऽर्थिताम्। तं भीष्मः प्रत्युवाचेदं मद्रराजं कुरूद्वहः। आगतं मां विजानीहि वरार्थिनम् अरिंदम। श्रूयते भवतः साध्वी स्वसा माद्री यशस्विनी। ताम् अहं वरयिष्यामि पाण्डोर् अर्थे यशस्विनीम्। युक्तरूपो हि संबन्धे त्वं नो राजन् वयं तव। एतत् संचिन्त्य मद्रेश गृहाणास्मान् यथाविधि। तम् एवंवादिनं भीष्मं प्रत्यभाषत मद्रपः। न हि मे ऽन्यो वरस् त्वत्तः श्रेयान् इति मतिर् मम। पूर्वैः प्रवर्तितं किं चित् कुले ऽस्मिन् नृपसत्तमैः। साधु वा यदि वासाधु तन् नातिक्रान्तुम् उत्सहे। व्यक्तं तद् भवतश् चापि विदितं नात्र संशयः। न च युक्तं तथा वक्तुं भवान् देहीति सत्तम। कुलधर्मः स नो वीर प्रमाणं परमं च तत्। तेन त्वां न ब्रवीम्य् एतद् असंदिग्धं वचो ऽरिहन्। तं भीष्मः प्रत्युवाचेदं मद्रराजं महामतिः। धर्म एष परो राजन् स्वयम् उक्तः स्वयंभुवा। नात्र कश् चन दोषो ऽस्ति पूर्वैर् विधिर् अयं कृतः। विदितेयं च ते शल्य मर्यादा साधुसंमता। इत्य् उक्त्वा स महातेजाः शातकुम्भं कृताकृतम्। रत्नानि च विचित्राणि शल्यायादात् सहस्रशः। गजान् अश्वान् रथांश् चैव वासांस्य् आभरणानि च। मणिमुक्ताप्रवालं च गाङ्गेयो व्यसृजच् छुभम्। तत् प्रगृह्य धनं सर्वं शल्यः संप्रीतमानसः। ददौ तां समलंकृत्य स्वसारं कौरवर्षभे। स तां माद्रीम् उपादाय भीष्मः सागरगासुतः। आजगाम पुरं धीमान् प्रविष्टो गजसाह्वयम्। तत इष्टे ऽहनि प्राप्ते मुहूर्ते साधुसंमते। जग्राह विधिवत् पाणिं माद्र्याः पाण्डुर् नराधिपः। ततो विवाहे निर्वृत्ते स राजा कुरुनन्दनः। स्थापयाम् आस तां भार्यां शुभे वेश्मनि भाविनीम्। स ताभ्यां व्यचरत् सार्धं भार्याभ्यां राजसत्तमः। कुन्त्या माद्र्या च राजेन्द्रो यथाकामं यथासुखम्। ततः स कौरवो राजा विहृत्य त्रिदशा निशाः। जिगीषया महीं पाण्डुर् निश्चक्राम पुरात् प्रभो। स भीष्मप्रमुखान् वृद्धान् अभिवाद्य प्रणम्य च। धृतराष्ट्रं च कौरव्यं तथान्यान् कुरुसत्तमान्। आमन्त्र्य प्रययौ राजा तैश् चैवाभ्यनुमोदितः। मङ्गलाचारयुक्ताभिर् आशीर्भिश् चाभिनन्दितः। गजवाजिरथौघेन बलेन महतागमत्। स राजा देवराजाभो विजिगीषुर् वसुंधराम्। हृष्टपुष्टबलः प्रायात् पाण्डुः शत्रून् अनेकशः।

kṛtodvāhas tataḥ pāṇḍur balotsāhasamanvitaḥ. goptā bharatavaṃśasya śrīmān sarvāstrakovidaḥ. jigīṣamāṇo vasudhāṃ yayau śatrūn anekaśaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. kuntyāḥ pāṇḍoś ca rājendra kuntibhojo mahīpatiḥ. kṛtvodvāhaṃ tadā taṃ tu nānāvasubhir arcitam. svapuraṃ preṣayām āsa sa rājā kurusattamam. tato balena mahatā nānādhvajapatākinā. stūyamānaḥ sa cāśībhir brāhmaṇaiś ca maharṣibhiḥ. saṃprāpya nagaraṃ rājā pāṇḍuḥ kauravanandanaḥ. nyaveśayata tāṃ bhāryāṃ kuntīṃ svabhavane prabhuḥ. tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo rājñaḥ pāṇḍor yaśasvinaḥ. vivāhasyāparasyārthe cakāra matimān matim. so 'mātyaiḥ sthaviraiḥ sārdhaṃ brāhmaṇaiś ca maharṣibhiḥ. balena caturaṅgena yayau madrapateḥ puram. tam āgatam abhiśrutya bhīṣmaṃ bāhlīkapuṅgavaḥ. pratyudgamyārcayitvā ca puraṃ prāveśayan nṛpaḥ. dattvā tasyāsanaṃ śubhraṃ pādyam arghyaṃ tathaiva ca. madhuparkaṃ ca madreśaḥ papracchāgamane 'rthitām. taṃ bhīṣmaḥ pratyuvācedaṃ madrarājaṃ kurūdvahaḥ. āgataṃ māṃ vijānīhi varārthinam ariṃdama. śrūyate bhavataḥ sādhvī svasā mādrī yaśasvinī. tām ahaṃ varayiṣyāmi pāṇḍor arthe yaśasvinīm. yuktarūpo hi saṃbandhe tvaṃ no rājan vayaṃ tava. etat saṃcintya madreśa gṛhāṇāsmān yathāvidhi. tam evaṃvādinaṃ bhīṣmaṃ pratyabhāṣata madrapaḥ. na hi me 'nyo varas tvattaḥ śreyān iti matir mama. pūrvaiḥ pravartitaṃ kiṃ cit kule 'smin nṛpasattamaiḥ. sādhu vā yadi vāsādhu tan nātikrāntum utsahe. vyaktaṃ tad bhavataś cāpi viditaṃ nātra saṃśayaḥ. na ca yuktaṃ tathā vaktuṃ bhavān dehīti sattama. kuladharmaḥ sa no vīra pramāṇaṃ paramaṃ ca tat. tena tvāṃ na bravīmy etad asaṃdigdhaṃ vaco 'rihan. taṃ bhīṣmaḥ pratyuvācedaṃ madrarājaṃ mahāmatiḥ. dharma eṣa paro rājan svayam uktaḥ svayaṃbhuvā. nātra kaś cana doṣo 'sti pūrvair vidhir ayaṃ kṛtaḥ. viditeyaṃ ca te śalya maryādā sādhusaṃmatā. ity uktvā sa mahātejāḥ śātakumbhaṃ kṛtākṛtam. ratnāni ca vicitrāṇi śalyāyādāt sahasraśaḥ. gajān aśvān rathāṃś caiva vāsāṃsy ābharaṇāni ca. maṇimuktāpravālaṃ ca gāṅgeyo vyasṛjac chubham. tat pragṛhya dhanaṃ sarvaṃ śalyaḥ saṃprītamānasaḥ. dadau tāṃ samalaṃkṛtya svasāraṃ kauravarṣabhe. sa tāṃ mādrīm upādāya bhīṣmaḥ sāgaragāsutaḥ. ājagāma puraṃ dhīmān praviṣṭo gajasāhvayam. tata iṣṭe 'hani prāpte muhūrte sādhusaṃmate. jagrāha vidhivat pāṇiṃ mādryāḥ pāṇḍur narādhipaḥ. tato vivāhe nirvṛtte sa rājā kurunandanaḥ. sthāpayām āsa tāṃ bhāryāṃ śubhe veśmani bhāvinīm. sa tābhyāṃ vyacarat sārdhaṃ bhāryābhyāṃ rājasattamaḥ. kuntyā mādryā ca rājendro yathākāmaṃ yathāsukham. tataḥ sa kauravo rājā vihṛtya tridaśā niśāḥ. jigīṣayā mahīṃ pāṇḍur niścakrāma purāt prabho. sa bhīṣmapramukhān vṛddhān abhivādya praṇamya ca. dhṛtarāṣṭraṃ ca kauravyaṃ tathānyān kurusattamān. āmantrya prayayau rājā taiś caivābhyanumoditaḥ. maṅgalācārayuktābhir āśīrbhiś cābhinanditaḥ. gajavājirathaughena balena mahatāgamat. sa rājā devarājābho vijigīṣur vasuṃdharām. hṛṣṭapuṣṭabalaḥ prāyāt pāṇḍuḥ śatrūn anekaśaḥ.

पूर्वम् आगस्कृतो गत्वा दशार्णाः समरे जिताः। पाण्डुना नरसिंहेन कौरवाणां यशोभृता।

pūrvam āgaskṛto gatvā daśārṇāḥ samare jitāḥ. pāṇḍunā narasiṃhena kauravāṇāṃ yaśobhṛtā.

ततः सेनाम् उपादाय पाण्डुर् नानाविधध्वजाम्। प्रभूतहस्त्यश्वरथां पदातिगणसंकुलाम्।

tataḥ senām upādāya pāṇḍur nānāvidhadhvajām. prabhūtahastyaśvarathāṃ padātigaṇasaṃkulām.

आगस्कृत् सर्ववीराणां वैरी सर्वमहीभृताम्। गोप्ता मगधराष्ट्रस्य दार्वो राजगृहे हतः।

āgaskṛt sarvavīrāṇāṃ vairī sarvamahībhṛtām. goptā magadharāṣṭrasya dārvo rājagṛhe hataḥ.

ततः कोशं समादाय वाहनानि बलानि च। पाण्डुना मिथिलां गत्वा विदेहाः समरे जिताः।

tataḥ kośaṃ samādāya vāhanāni balāni ca. pāṇḍunā mithilāṃ gatvā videhāḥ samare jitāḥ.

तथा काशिषु सुह्मेषु पुण्ड्रेषु भरतर्षभ। स्वबाहुबलवीर्येण कुरूणाम् अकरोद् यशः।

tathā kāśiṣu suhmeṣu puṇḍreṣu bharatarṣabha. svabāhubalavīryeṇa kurūṇām akarod yaśaḥ.

तं शरौघमहाज्वालम् अस्त्रार्चिषम् अरिंदमम्। पाण्डुपावकम् आसाद्य व्यदह्यन्त नराधिपाः।

taṃ śaraughamahājvālam astrārciṣam ariṃdamam. pāṇḍupāvakam āsādya vyadahyanta narādhipāḥ.

ते ससेनाः ससेनेन विध्वंसितबला नृपाः। पाण्डुना वशगाः कृत्वा करकर्मसु योजिताः।

te sasenāḥ sasenena vidhvaṃsitabalā nṛpāḥ. pāṇḍunā vaśagāḥ kṛtvā karakarmasu yojitāḥ.

तेन ते निर्जिताः सर्वे पृथिव्यां सर्वपार्थिवाः। तम् एकं मेनिरे शूरं देवेष्व् इव पुरंदरम्।

tena te nirjitāḥ sarve pṛthivyāṃ sarvapārthivāḥ. tam ekaṃ menire śūraṃ deveṣv iva puraṃdaram.

तं कृताञ्जलयः सर्वे प्रणता वसुधाधिपाः। उपाजग्मुर् धनं गृह्य रत्नानि विविधानि च।

taṃ kṛtāñjalayaḥ sarve praṇatā vasudhādhipāḥ. upājagmur dhanaṃ gṛhya ratnāni vividhāni ca.

मणिमुक्ताप्रवालं च सुवर्णं रजतं तथा। गोरत्नान्य् अश्वरत्नानि रथरत्नानि कुञ्जरान्।

maṇimuktāpravālaṃ ca suvarṇaṃ rajataṃ tathā. goratnāny aśvaratnāni ratharatnāni kuñjarān.

खरोष्ट्रमहिषांश् चैव यच् च किं चिद् अजाविकम्। तत् सर्वं प्रतिजग्राह राजा नागपुराधिपः।

kharoṣṭramahiṣāṃś caiva yac ca kiṃ cid ajāvikam. tat sarvaṃ pratijagrāha rājā nāgapurādhipaḥ.

तद् आदाय ययौ पाण्डुः पुनर् मुदितवाहनः। हर्षयिष्यन् स्वराष्ट्राणि पुरं च गजसाह्वयम्।

tad ādāya yayau pāṇḍuḥ punar muditavāhanaḥ. harṣayiṣyan svarāṣṭrāṇi puraṃ ca gajasāhvayam.

शंतनो राजसिंहस्य भरतस्य च धीमतः। प्रनष्टः कीर्तिजः शब्दः पाण्डुना पुनर् उद्धृतः।

śaṃtano rājasiṃhasya bharatasya ca dhīmataḥ. pranaṣṭaḥ kīrtijaḥ śabdaḥ pāṇḍunā punar uddhṛtaḥ.

ये पुरा कुरुराष्ट्राणि जह्रुः कुरुधनानि च। ते नागपुरसिंहेन पाण्डुना करदाः कृताः।

ye purā kururāṣṭrāṇi jahruḥ kurudhanāni ca. te nāgapurasiṃhena pāṇḍunā karadāḥ kṛtāḥ.

इत्य् अभाषन्त राजानो राजामात्याश् च संगताः। अभ्यनन्दन्त वै पाण्डुम् आशीर्वादैः पृथग्विधैः। प्रतीतमनसो हृष्टाः पौरजानपदैः सह।

ity abhāṣanta rājāno rājāmātyāś ca saṃgatāḥ. abhyanandanta vai pāṇḍum āśīrvādaiḥ pṛthagvidhaiḥ. pratītamanaso hṛṣṭāḥ paurajānapadaiḥ saha.

प्रत्युद्ययुस् तं संप्राप्तं सर्वे भीष्मपुरोगमाः। ते नदूरम् इवाध्वानं गत्वा नागपुरालयाः। आवृतं ददृशुर् लोकं हृष्टा बहुविधैर् जनैः।

pratyudyayus taṃ saṃprāptaṃ sarve bhīṣmapurogamāḥ. te nadūram ivādhvānaṃ gatvā nāgapurālayāḥ. āvṛtaṃ dadṛśur lokaṃ hṛṣṭā bahuvidhair janaiḥ.

नानायानसमानीतै रत्नैर् उच्चावचैस् तथा। हस्त्यश्वरथरत्नैश् च गोभिर् उष्ट्रैर् अथाविकैः। नान्तं ददृशुर् आसाद्य भीष्मेण सह कौरवाः।

nānāyānasamānītai ratnair uccāvacais tathā. hastyaśvaratharatnaiś ca gobhir uṣṭrair athāvikaiḥ. nāntaṃ dadṛśur āsādya bhīṣmeṇa saha kauravāḥ.

सो ऽभिवाद्य पितुः पादौ कौसल्यानन्दवर्धनः। यथार्हं मानयाम् आस पौरजानपदान् अपि।

so 'bhivādya pituḥ pādau kausalyānandavardhanaḥ. yathārhaṃ mānayām āsa paurajānapadān api.

प्रमृद्य परराष्ट्राणि कृतार्थं पुनरागतम्। पुत्रम् आसाद्य भीष्मस् तु हर्षाद् अश्रूण्य् अवर्तयत्।

pramṛdya pararāṣṭrāṇi kṛtārthaṃ punarāgatam. putram āsādya bhīṣmas tu harṣād aśrūṇy avartayat.

स तूर्यशतसंघानां भेरीणां च महास्वनैः। हर्षयन् सर्वशः पौरान् विवेश गजसाह्वयम्।

sa tūryaśatasaṃghānāṃ bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ. harṣayan sarvaśaḥ paurān viveśa gajasāhvayam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents