महाभारत 1.100 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 100→

[mh-1-100] • 30 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः सत्यवती काले वधूं स्नाताम् ऋतौ तदा। संवेशयन्ती शयने शनकैर् वाक्यम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ satyavatī kāle vadhūṃ snātām ṛtau tadā. saṃveśayantī śayane śanakair vākyam abravīt.

कौसल्ये देवरस् ते ऽस्ति सो ऽद्य त्वानुप्रवेक्ष्यति। अप्रमत्ता प्रतीक्षैनं निशीथे आगमिष्यति।

kausalye devaras te 'sti so 'dya tvānupravekṣyati. apramattā pratīkṣainaṃ niśīthe āgamiṣyati.

श्वश्र्वास् तद् वचनं श्रुत्वा शयाना शयने शुभे। साचिन्तयत् तदा भीष्मम् अन्यांश् च कुरुपुंगवान्। ततः सुप्तजनप्राये निशीथे भगवान् ऋषिः।

śvaśrvās tad vacanaṃ śrutvā śayānā śayane śubhe. sācintayat tadā bhīṣmam anyāṃś ca kurupuṃgavān. tataḥ suptajanaprāye niśīthe bhagavān ṛṣiḥ.

ततो ऽम्बिकायां प्रथमं नियुक्तः सत्यवाग् ऋषिः। दीप्यमानेषु दीपेषु शयनं प्रविवेश ह। सत्यवत्या नियुक्तस् तु सत्यवाग् ऋषिसत्तमः। जगाम तस्याः शयनं विपुले तपसि स्थितः।

tato 'mbikāyāṃ prathamaṃ niyuktaḥ satyavāg ṛṣiḥ. dīpyamāneṣu dīpeṣu śayanaṃ praviveśa ha. satyavatyā niyuktas tu satyavāg ṛṣisattamaḥ. jagāma tasyāḥ śayanaṃ vipule tapasi sthitaḥ.

तस्य कृष्णस्य कपिला जटा दीप्ते च लोचने। बभ्रूणि चैव श्मश्रूणि दृष्ट्वा देवी न्यमीलयत्। तं समीक्ष्य तु कौसल्या दुष्प्रेक्ष्यम् अतथोचिता। विरूपम् इति वित्रस्ता संकुच्यासीन् निमीलिता। विरूपो हि जटी चापि दुर्वर्णः पुरुषः कृशः। सुगन्धेतरगन्धश् च सर्वथा दुष्प्रधर्षणः।

tasya kṛṣṇasya kapilā jaṭā dīpte ca locane. babhrūṇi caiva śmaśrūṇi dṛṣṭvā devī nyamīlayat. taṃ samīkṣya tu kausalyā duṣprekṣyam atathocitā. virūpam iti vitrastā saṃkucyāsīn nimīlitā. virūpo hi jaṭī cāpi durvarṇaḥ puruṣaḥ kṛśaḥ. sugandhetaragandhaś ca sarvathā duṣpradharṣaṇaḥ.

संबभूव तया रात्रौ मातुः प्रियचिकीर्षया। भयात् काशिसुता तं तु नाशक्नोद् अभिवीक्षितुम्।

saṃbabhūva tayā rātrau mātuḥ priyacikīrṣayā. bhayāt kāśisutā taṃ tu nāśaknod abhivīkṣitum.

ततो निष्क्रान्तम् आसाद्य माता पुत्रम् अथाब्रवीत्। अप्य् अस्यां गुणवान् पुत्र राजपुत्रो भविष्यति। इत्य् उक्तः सो ऽब्रवीन् मातः कुमारो मातृदोषतः। अन्धो नागायुतप्राणो भविष्यत्य् अम्बिकोदरात्।

tato niṣkrāntam āsādya mātā putram athābravīt. apy asyāṃ guṇavān putra rājaputro bhaviṣyati. ity uktaḥ so 'bravīn mātaḥ kumāro mātṛdoṣataḥ. andho nāgāyutaprāṇo bhaviṣyaty ambikodarāt.

निशम्य तद् वचो मातुर् व्यासः परमबुद्धिमान्। प्रोवाचातीन्द्रियज्ञानो विधिना संप्रचोदितः।

niśamya tad vaco mātur vyāsaḥ paramabuddhimān. provācātīndriyajñāno vidhinā saṃpracoditaḥ.

नागायुतसमप्राणो विद्वान् राजर्षिसत्तमः। महाभागो महावीर्यो महाबुद्धिर् भविष्यति।

nāgāyutasamaprāṇo vidvān rājarṣisattamaḥ. mahābhāgo mahāvīryo mahābuddhir bhaviṣyati.

तस्य चापि शतं पुत्रा भविष्यन्ति महाबलाः। किं तु मातुः स वैगुण्याद् अन्ध एव भविष्यति।

tasya cāpi śataṃ putrā bhaviṣyanti mahābalāḥ. kiṃ tu mātuḥ sa vaiguṇyād andha eva bhaviṣyati.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा माता पुत्रम् अथाब्रवीत्। अलब्धलाभः पुत्रो ऽयं यद्य् अन्धो वै भविष्यति। अस्य वंशस्य गोप्तारं सतां शोकविनाशनम्। तस्माद् अवरजं पुत्रं जनयान्यं नराधिपम्। भ्रातुर् भार्यापरा चेयं रूपयौवनशालिनी। अस्याम् उत्पादयापत्यं मन्नियोगाद् गुणाधिकम्। नान्धः कुरूणां नृपतिर् अनुरूपस् तपोधन।

tasya tad vacanaṃ śrutvā mātā putram athābravīt. alabdhalābhaḥ putro 'yaṃ yady andho vai bhaviṣyati. asya vaṃśasya goptāraṃ satāṃ śokavināśanam. tasmād avarajaṃ putraṃ janayānyaṃ narādhipam. bhrātur bhāryāparā ceyaṃ rūpayauvanaśālinī. asyām utpādayāpatyaṃ manniyogād guṇādhikam. nāndhaḥ kurūṇāṃ nṛpatir anurūpas tapodhana.

ज्ञातिवंशस्य गोप्तारं पितॄणां वंशवर्धनम्। द्वितीयं कुरुवंशस्य राजानं दातुम् अर्हसि।

jñātivaṃśasya goptāraṃ pitṝṇāṃ vaṃśavardhanam. dvitīyaṃ kuruvaṃśasya rājānaṃ dātum arhasi.

स तथेति प्रतिज्ञाय निश्चक्राम महातपाः। सापि कालेन कौसल्या सुषुवे ऽन्धं तम् आत्मजम्। अम्बालिकां समाधाय तस्यां सत्यवती सुतम्। भूयो नियोजयाम् आस संतानाय कुलस्य वै। विषण्णाम्बालिका साध्वी निषण्णा शयनोत्तमे। को न्व् एष्यतीति ध्यायन्ती नियता संप्रतीक्षते। धृतराष्ट्र यतस् तेन धृतराष्ट्रस् ततो ऽभवत्।

sa tatheti pratijñāya niścakrāma mahātapāḥ. sāpi kālena kausalyā suṣuve 'ndhaṃ tam ātmajam. ambālikāṃ samādhāya tasyāṃ satyavatī sutam. bhūyo niyojayām āsa saṃtānāya kulasya vai. viṣaṇṇāmbālikā sādhvī niṣaṇṇā śayanottame. ko nv eṣyatīti dhyāyantī niyatā saṃpratīkṣate. dhṛtarāṣṭra yatas tena dhṛtarāṣṭras tato 'bhavat.

पुनर् एव तु सा देवी परिभाष्य स्नुषां ततः। ऋषिम् आवाहयत् सत्या यथापूर्वम् अनिन्दिता।

punar eva tu sā devī paribhāṣya snuṣāṃ tataḥ. ṛṣim āvāhayat satyā yathāpūrvam aninditā.

ततस् तेनैव विधिना महर्षिस् ताम् अपद्यत। अम्बालिकाम् अथाभ्यागाद् ऋषिं दृष्ट्वा च सापि तम्। विषण्णा पाण्डुसंकाशा समपद्यत भारत।

tatas tenaiva vidhinā maharṣis tām apadyata. ambālikām athābhyāgād ṛṣiṃ dṛṣṭvā ca sāpi tam. viṣaṇṇā pāṇḍusaṃkāśā samapadyata bhārata.

तां भीतां पाण्डुसंकाशां विषण्णां प्रेक्ष्य पार्थिव। व्यासः सत्यवतीपुत्र इदं वचनम् अब्रवीत्।

tāṃ bhītāṃ pāṇḍusaṃkāśāṃ viṣaṇṇāṃ prekṣya pārthiva. vyāsaḥ satyavatīputra idaṃ vacanam abravīt.

यस्मात् पाण्डुत्वम् आपन्ना विरूपं प्रेक्ष्य माम् अपि। तस्माद् एष सुतस् तुभ्यं पाण्डुर् एव भविष्यति।

yasmāt pāṇḍutvam āpannā virūpaṃ prekṣya mām api. tasmād eṣa sutas tubhyaṃ pāṇḍur eva bhaviṣyati.

नाम चास्य तद् एवेह भविष्यति शुभानने। इत्य् उक्त्वा स निराक्रामद् भगवान् ऋषिसत्तमः।

nāma cāsya tad eveha bhaviṣyati śubhānane. ity uktvā sa nirākrāmad bhagavān ṛṣisattamaḥ.

ततो निष्क्रान्तम् आलोक्य सत्या पुत्रम् अभाषत। अप्य् अस्य गुणवान् पुत्र राजपुत्रो भविष्यति। कुमारो ब्रूहि मे पुत्र अस्त्य् अत्र भविता शुभः। शशंस स पुनर् मात्रे तस्य बालस्य पाण्डुताम्। तम् उवाच ततो माता अप्य् अत्र भविता शुभः। कुमारो ब्रूहि मे तत्त्वम् ऋषिस् तां प्रत्युवाच ह। भविष्यति सुविक्रान्तः कुमारो दिक्षु विश्रुतः। पाण्डुत्वं वर्णतस् तस्य मातृदोषाद् भविष्यति।

tato niṣkrāntam ālokya satyā putram abhāṣata. apy asya guṇavān putra rājaputro bhaviṣyati. kumāro brūhi me putra asty atra bhavitā śubhaḥ. śaśaṃsa sa punar mātre tasya bālasya pāṇḍutām. tam uvāca tato mātā apy atra bhavitā śubhaḥ. kumāro brūhi me tattvam ṛṣis tāṃ pratyuvāca ha. bhaviṣyati suvikrāntaḥ kumāro dikṣu viśrutaḥ. pāṇḍutvaṃ varṇatas tasya mātṛdoṣād bhaviṣyati.

तं माता पुनर् एवान्यम् एकं पुत्रम् अयाचत। तथेति च महर्षिस् तां मातरं प्रत्यभाषत।

taṃ mātā punar evānyam ekaṃ putram ayācata. tatheti ca maharṣis tāṃ mātaraṃ pratyabhāṣata.

ततः कुमारं सा देवी प्राप्तकालम् अजीजनत्। पाण्डुं लक्षणसंपन्नं दीप्यमानम् इव श्रिया। तस्य पुत्रा महेष्वासा जज्ञिरे पञ्च पाण्डवाः। तस्य पुत्रा महेष्वासा जनिष्यन्तीह पञ्च वै। इत्य् उक्त्वा मातरं तत्र सो ऽभिवाद्य जगाम ह। मुनौ याते ऽम्बिका पुत्रं महाभागम् असूयत। धृतराष्ट्रं महाप्राज्ञं प्रज्ञाचक्षुषम् ईश्वरम्। अनुजाम्बालिका तत्र पुत्रं काले व्यजायत। पाण्डुं लक्षणसंपन्नं दीप्यमानं श्रियावृतम्। तयोर् जन्मक्रियाः सर्वा यथावद् अनुपूर्वशः। कारयाम् आस वै भीष्मो ब्राह्मणैर् वेदपारगैः। अन्धं दृष्ट्वाम्बिकापुत्रं जातं सत्यवती सुतम्। कौसल्यार्थे समाहूय पुत्रम् अन्यम् अयाचत। अन्धो ऽयम् अन्यम् इच्छामि कौसल्यातनयं शुभम्। एवम् उक्तो महर्षिस् तां मातरं प्रत्यभाषत। नियता यदि कौसल्या भविष्यति पुनः शुभा। भविष्यति कुमारो ऽस्यां धर्मशास्त्रार्थतत्त्ववित्। तां समाधाय वै भूयः स्नुषां सत्यवती तदा।

tataḥ kumāraṃ sā devī prāptakālam ajījanat. pāṇḍuṃ lakṣaṇasaṃpannaṃ dīpyamānam iva śriyā. tasya putrā maheṣvāsā jajñire pañca pāṇḍavāḥ. tasya putrā maheṣvāsā janiṣyantīha pañca vai. ity uktvā mātaraṃ tatra so 'bhivādya jagāma ha. munau yāte 'mbikā putraṃ mahābhāgam asūyata. dhṛtarāṣṭraṃ mahāprājñaṃ prajñācakṣuṣam īśvaram. anujāmbālikā tatra putraṃ kāle vyajāyata. pāṇḍuṃ lakṣaṇasaṃpannaṃ dīpyamānaṃ śriyāvṛtam. tayor janmakriyāḥ sarvā yathāvad anupūrvaśaḥ. kārayām āsa vai bhīṣmo brāhmaṇair vedapāragaiḥ. andhaṃ dṛṣṭvāmbikāputraṃ jātaṃ satyavatī sutam. kausalyārthe samāhūya putram anyam ayācata. andho 'yam anyam icchāmi kausalyātanayaṃ śubham. evam ukto maharṣis tāṃ mātaraṃ pratyabhāṣata. niyatā yadi kausalyā bhaviṣyati punaḥ śubhā. bhaviṣyati kumāro 'syāṃ dharmaśāstrārthatattvavit. tāṃ samādhāya vai bhūyaḥ snuṣāṃ satyavatī tadā.

ऋतुकाले ततो ज्येष्ठां वधूं तस्मै न्ययोजयत्। सा तु रूपं च गन्धं च महर्षेः प्रविचिन्त्य तम्। नाकरोद् वचनं देव्या भयात् सुरसुतोपमा।

ṛtukāle tato jyeṣṭhāṃ vadhūṃ tasmai nyayojayat. sā tu rūpaṃ ca gandhaṃ ca maharṣeḥ pravicintya tam. nākarod vacanaṃ devyā bhayāt surasutopamā.

ततः स्वैर् भूषणैर् दासीं भूषयित्वाप्सरोपमाम्। प्रेषयाम् आस कृष्णाय ततः काशिपतेः सुता।

tataḥ svair bhūṣaṇair dāsīṃ bhūṣayitvāpsaropamām. preṣayām āsa kṛṣṇāya tataḥ kāśipateḥ sutā.

दासी ऋषिम् अनुप्राप्तं प्रत्युद्गम्याभिवाद्य च। संविवेशाभ्यनुज्ञाता सत्कृत्योपचचार ह। उपचारेण शीलेन रूपयौवनसंपदा। वाग्भावोपप्रदानेन गात्रसंस्पर्शनेन च।

dāsī ṛṣim anuprāptaṃ pratyudgamyābhivādya ca. saṃviveśābhyanujñātā satkṛtyopacacāra ha. upacāreṇa śīlena rūpayauvanasaṃpadā. vāgbhāvopapradānena gātrasaṃsparśanena ca.

कामोपभोगेन तु स तस्यां तुष्टिम् अगाद् ऋषिः। तया सहोषितो रात्रिं महर्षिः प्रीयमाणया।

kāmopabhogena tu sa tasyāṃ tuṣṭim agād ṛṣiḥ. tayā sahoṣito rātriṃ maharṣiḥ prīyamāṇayā.

उत्तिष्ठन्न् अब्रवीद् एनाम् अभुजिष्या भविष्यसि। अयं च ते शुभे गर्भः श्रीमान् उदरम् आगतः। धर्मात्मा भविता लोके सर्वबुद्धिमतां वरः।

uttiṣṭhann abravīd enām abhujiṣyā bhaviṣyasi. ayaṃ ca te śubhe garbhaḥ śrīmān udaram āgataḥ. dharmātmā bhavitā loke sarvabuddhimatāṃ varaḥ.

स जज्ञे विदुरो नाम कृष्णद्वैपायनात्मजः। धृतराष्ट्रस्य च भ्राता पाण्डोश् चामितबुद्धिमान्।

sa jajñe viduro nāma kṛṣṇadvaipāyanātmajaḥ. dhṛtarāṣṭrasya ca bhrātā pāṇḍoś cāmitabuddhimān.

धर्मो विदुररूपेण शापात् तस्य महात्मनः। माण्डव्यस्यार्थतत्त्वज्ञः कामक्रोधविवर्जितः। कृष्णद्वैपायनो ऽप्य् एतत् सत्यवत्यै न्यवेदयत्। प्रलम्भम् आत्मनश् चैव शूद्रायाः पुत्रजन्म च।

dharmo vidurarūpeṇa śāpāt tasya mahātmanaḥ. māṇḍavyasyārthatattvajñaḥ kāmakrodhavivarjitaḥ. kṛṣṇadvaipāyano 'py etat satyavatyai nyavedayat. pralambham ātmanaś caiva śūdrāyāḥ putrajanma ca.

स धर्मस्यानृणो भूत्वा पुनर् मात्रा समेत्य च। तस्यै गर्भं समावेद्य तत्रैवान्तरधीयत।

sa dharmasyānṛṇo bhūtvā punar mātrā sametya ca. tasyai garbhaṃ samāvedya tatraivāntaradhīyata.

एवं विचित्रवीर्यस्य क्षेत्रे द्वैपायनाद् अपि। जज्ञिरे देवगर्भाभाः कुरुवंशविवर्धनाः। तेषु त्रिषु कुमारेषु जातेषु कुरुजाङ्गलम्। कुरवो ऽथ कुरुक्षेत्रं सर्वं त्रयम् अवर्धत। गन्धवत्या तथैवोक्तो धर्मरूपं सुतं प्रति। नाहम् अस्मि पुनर् योक्तुं शक्तो मातः सुतं प्रति।

evaṃ vicitravīryasya kṣetre dvaipāyanād api. jajñire devagarbhābhāḥ kuruvaṃśavivardhanāḥ. teṣu triṣu kumāreṣu jāteṣu kurujāṅgalam. kuravo 'tha kurukṣetraṃ sarvaṃ trayam avardhata. gandhavatyā tathaivokto dharmarūpaṃ sutaṃ prati. nāham asmi punar yoktuṃ śakto mātaḥ sutaṃ prati.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...