महाभारत 1.101 (श्लोक 1)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 101→

[mh-1-101] • 28 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। किं कृतं कर्म धर्मेण येन शापम् उपेयिवान्। कस्य शापाच् च ब्रह्मर्षे शूद्रयोनाव् अजायत।

janamejaya uvāca. kiṃ kṛtaṃ karma dharmeṇa yena śāpam upeyivān. kasya śāpāc ca brahmarṣe śūdrayonāv ajāyata.

वैशंपायन उवाच। बभूव ब्राह्मणः कश् चिन् माण्डव्य इति विश्रुतः। धृतिमान् सर्वधर्मज्ञः सत्ये तपसि च स्थितः। स तीर्थयात्रां विचरञ् जगाम च यदृच्छया। संनिकृष्टानि तीर्थानि ग्रामाणां यानि कानि चित्। तत्राश्रमपदं कृत्वा वसति स्म महामुनिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. babhūva brāhmaṇaḥ kaś cin māṇḍavya iti viśrutaḥ. dhṛtimān sarvadharmajñaḥ satye tapasi ca sthitaḥ. sa tīrthayātrāṃ vicarañ jagāma ca yadṛcchayā. saṃnikṛṣṭāni tīrthāni grāmāṇāṃ yāni kāni cit. tatrāśramapadaṃ kṛtvā vasati sma mahāmuniḥ.

स आश्रमपदद्वारि वृक्षमूले महातपाः। ऊर्ध्वबाहुर् महायोगी तस्थौ मौनव्रतान्वितः।

sa āśramapadadvāri vṛkṣamūle mahātapāḥ. ūrdhvabāhur mahāyogī tasthau maunavratānvitaḥ.

तस्य कालेन महता तस्मिंस् तपसि तिष्ठतः। तम् आश्रमपदं प्राप्ता दस्यवो लोप्त्रहारिणः। अनुसार्यमाणा बहुभी रक्षिभिर् भरतर्षभ। ताम् एव वसतिं जग्मुस् तद्ग्रामाल् लोप्त्रहारिणः।

tasya kālena mahatā tasmiṃs tapasi tiṣṭhataḥ. tam āśramapadaṃ prāptā dasyavo loptrahāriṇaḥ. anusāryamāṇā bahubhī rakṣibhir bharatarṣabha. tām eva vasatiṃ jagmus tadgrāmāl loptrahāriṇaḥ.

ते तस्यावसथे लोप्त्रं निदधुः कुरुसत्तम। निधाय च भयाल् लीनास् तत्रैवान्वागते बले।

te tasyāvasathe loptraṃ nidadhuḥ kurusattama. nidhāya ca bhayāl līnās tatraivānvāgate bale.

तेषु लीनेष्व् अथो शीघ्रं ततस् तद् रक्षिणां बलम्। ततः शीघ्रतरं राजंस् तदा राजबलं महत्। यस्मिन्न् आवसथे शेते स मुनिः संशितव्रतः। आजगाम ततो ऽपश्यंस् तम् ऋषिं तस्करानुगाः।

teṣu līneṣv atho śīghraṃ tatas tad rakṣiṇāṃ balam. tataḥ śīghrataraṃ rājaṃs tadā rājabalaṃ mahat. yasminn āvasathe śete sa muniḥ saṃśitavrataḥ. ājagāma tato 'paśyaṃs tam ṛṣiṃ taskarānugāḥ.

तम् अपृच्छंस् ततो राजंस् तथावृत्तं तपोधनम्। कतरेण पथा याता दस्यवो द्विजसत्तम। तेन गच्छामहे ब्रह्मन् पथा शीघ्रतरं वयम्।

tam apṛcchaṃs tato rājaṃs tathāvṛttaṃ tapodhanam. katareṇa pathā yātā dasyavo dvijasattama. tena gacchāmahe brahman pathā śīghrataraṃ vayam.

तथा तु रक्षिणां तेषां ब्रुवतां स तपोधनः। न किं चिद् वचनं राजन्न् अवदत् साध्व् असाधु वा।

tathā tu rakṣiṇāṃ teṣāṃ bruvatāṃ sa tapodhanaḥ. na kiṃ cid vacanaṃ rājann avadat sādhv asādhu vā.

ततस् ते राजपुरुषा विचिन्वानास् तदाश्रमम्। ददृशुस् तत्र संलीनांस् तांश् चोरान् द्रव्यम् एव च।

tatas te rājapuruṣā vicinvānās tadāśramam. dadṛśus tatra saṃlīnāṃs tāṃś corān dravyam eva ca.

ततः शङ्का समभवद् रक्षिणां तं मुनिं प्रति। संयम्यैनं ततो राज्ञे दस्यूंश् चैव न्यवेदयन्।

tataḥ śaṅkā samabhavad rakṣiṇāṃ taṃ muniṃ prati. saṃyamyainaṃ tato rājñe dasyūṃś caiva nyavedayan.

तं राजा सह तैश् चोरैर् अन्वशाद् वध्यताम् इति। स वध्यघातैर् अज्ञातः शूले प्रोतो महातपाः।

taṃ rājā saha taiś corair anvaśād vadhyatām iti. sa vadhyaghātair ajñātaḥ śūle proto mahātapāḥ.

ततस् ते शूलम् आरोप्य तं मुनिं रक्षिणस् तदा। प्रतिजग्मुर् महीपालं धनान्य् आदाय तान्य् अथ।

tatas te śūlam āropya taṃ muniṃ rakṣiṇas tadā. pratijagmur mahīpālaṃ dhanāny ādāya tāny atha.

शूलस्थः स तु धर्मात्मा कालेन महता ततः। निराहारो ऽपि विप्रर्षिर् मरणं नाभ्युपागमत्। धारयाम् आस च प्राणान् ऋषींश् च समुपानयत्।

śūlasthaḥ sa tu dharmātmā kālena mahatā tataḥ. nirāhāro 'pi viprarṣir maraṇaṃ nābhyupāgamat. dhārayām āsa ca prāṇān ṛṣīṃś ca samupānayat.

शूलाग्रे तप्यमानेन तपस् तेन महात्मना। संतापं परमं जग्मुर् मुनयो ऽथ परंतप। दुःखिता ऋषयस् तत्र आश्रमस्थाश् च तं तदा।

śūlāgre tapyamānena tapas tena mahātmanā. saṃtāpaṃ paramaṃ jagmur munayo 'tha paraṃtapa. duḥkhitā ṛṣayas tatra āśramasthāś ca taṃ tadā.

ते रात्रौ शकुना भूत्वा संन्यवर्तन्त सर्वतः। दर्शयन्तो यथाशक्ति तम् अपृच्छन् द्विजोत्तमम्। भगवन् केन दोषेण गन्तासि द्विजसत्तम। श्रोतुम् इच्छामहे ब्रह्मन् किं पापं कृतवान् असि। येनेह समनुप्राप्तं शूले दुःखभयं महत्। तत् ते द्विजवरश्रेष्ठ संशयः सुमहान् इह। ईदृशस्य द्विजश्रेष्ठ उग्रे तपसि वर्ततः।

te rātrau śakunā bhūtvā saṃnyavartanta sarvataḥ. darśayanto yathāśakti tam apṛcchan dvijottamam. bhagavan kena doṣeṇa gantāsi dvijasattama. śrotum icchāmahe brahman kiṃ pāpaṃ kṛtavān asi. yeneha samanuprāptaṃ śūle duḥkhabhayaṃ mahat. tat te dvijavaraśreṣṭha saṃśayaḥ sumahān iha. īdṛśasya dvijaśreṣṭha ugre tapasi vartataḥ.

ततः स मुनिशार्दूलस् तान् उवाच तपोधनान्। दोषतः कं गमिष्यामि न हि मे ऽन्यो ऽपराध्यति। तं दृष्ट्वा रक्षिणस् तत्र तथा बहुतिथे ऽहनि। न्यवेदयंस् तथा राज्ञे यथा वृत्तं नराधिप। श्रुत्वा च वचनं तेषां शूलस्थम् ऋषिसत्तमम्।

tataḥ sa muniśārdūlas tān uvāca tapodhanān. doṣataḥ kaṃ gamiṣyāmi na hi me 'nyo 'parādhyati. taṃ dṛṣṭvā rakṣiṇas tatra tathā bahutithe 'hani. nyavedayaṃs tathā rājñe yathā vṛttaṃ narādhipa. śrutvā ca vacanaṃ teṣāṃ śūlastham ṛṣisattamam.

राजा च तम् ऋषिं श्रुत्वा निष्क्रम्य सह मन्त्रिभिः। प्रसादयाम् आस तदा शूलस्थम् ऋषिसत्तमम्।

rājā ca tam ṛṣiṃ śrutvā niṣkramya saha mantribhiḥ. prasādayām āsa tadā śūlastham ṛṣisattamam.

यन् मयापकृतं मोहाद् अज्ञानाद् ऋषिसत्तम। प्रसादये त्वां तत्राहं न मे त्वं क्रोद्धुम् अर्हसि।

yan mayāpakṛtaṃ mohād ajñānād ṛṣisattama. prasādaye tvāṃ tatrāhaṃ na me tvaṃ kroddhum arhasi.

एवम् उक्तस् ततो राज्ञा प्रसादम् अकरोन् मुनिः। कृतप्रसादो राजा तं ततः समवतारयत्।

evam uktas tato rājñā prasādam akaron muniḥ. kṛtaprasādo rājā taṃ tataḥ samavatārayat.

अवतार्य च शूलाग्रात् तच् छूलं निश्चकर्ष ह। अशक्नुवंश् च निष्क्रष्टुं शूलं मूले स चिच्छिदे।

avatārya ca śūlāgrāt tac chūlaṃ niścakarṣa ha. aśaknuvaṃś ca niṣkraṣṭuṃ śūlaṃ mūle sa cicchide.

स तथान्तर्गतेनैव शूलेन व्यचरन् मुनिः। कण्ठपार्श्वान्तरस्थेन शङ्कुना मुनिर् आचरत्। पुष्पभाजनधारी स्याद् इति चिन्तापरो ऽभवत्। स तेन तपसा लोकान् विजिग्ये दुर्लभान् परैः। अणीमाण्डव्य इति च ततो लोकेषु कथ्यते।

sa tathāntargatenaiva śūlena vyacaran muniḥ. kaṇṭhapārśvāntarasthena śaṅkunā munir ācarat. puṣpabhājanadhārī syād iti cintāparo 'bhavat. sa tena tapasā lokān vijigye durlabhān paraiḥ. aṇīmāṇḍavya iti ca tato lokeṣu kathyate.

स गत्वा सदनं विप्रो धर्मस्य परमार्थवित्। आसनस्थं ततो धर्मं दृष्ट्वोपालभत प्रभुः।

sa gatvā sadanaṃ vipro dharmasya paramārthavit. āsanasthaṃ tato dharmaṃ dṛṣṭvopālabhata prabhuḥ.

किं नु तद् दुष्कृतं कर्म मया कृतम् अजानता। यस्येयं फलनिर्वृत्तिर् ईदृश्य् आसादिता मया। शीघ्रम् आचक्ष्व मे तत्त्वं पश्य मे तपसो बलम्।

kiṃ nu tad duṣkṛtaṃ karma mayā kṛtam ajānatā. yasyeyaṃ phalanirvṛttir īdṛśy āsāditā mayā. śīghram ācakṣva me tattvaṃ paśya me tapaso balam.

धर्म उवाच। पतंगकानां पुच्छेषु त्वयेषीका प्रवेशिता। कर्मणस् तस्य ते प्राप्तं फलम् एतत् तपोधन। स्वल्पम् एव यथा दत्तं दानं बहुगुणं भवेत्। अधर्म एवं विप्रर्षे बहुदुःखफलप्रदः। आणिमाण्डव्यः। कस्मिन् काले मया तत् तु कृतं ब्रूहि यथातथम्। तेनोक्तो धर्मराजो ऽथ बालभावे त्वया कृतम्।

dharma uvāca. pataṃgakānāṃ puccheṣu tvayeṣīkā praveśitā. karmaṇas tasya te prāptaṃ phalam etat tapodhana. svalpam eva yathā dattaṃ dānaṃ bahuguṇaṃ bhavet. adharma evaṃ viprarṣe bahuduḥkhaphalapradaḥ. āṇimāṇḍavyaḥ. kasmin kāle mayā tat tu kṛtaṃ brūhi yathātatham. tenokto dharmarājo 'tha bālabhāve tvayā kṛtam.

अणीमाण्डव्य उवाच। अल्पे ऽपराधे विपुलो मम दण्डस् त्वया कृतः। शूद्रयोनाव् अतो धर्म मानुषः संभविष्यसि। बालो हि द्वादशाद् वर्षाज् जन्मनो यत् करिष्यति। न भविष्यत्य् अधर्मो ऽत्र न प्रज्ञास्यति वै दिशः।

aṇīmāṇḍavya uvāca. alpe 'parādhe vipulo mama daṇḍas tvayā kṛtaḥ. śūdrayonāv ato dharma mānuṣaḥ saṃbhaviṣyasi. bālo hi dvādaśād varṣāj janmano yat kariṣyati. na bhaviṣyaty adharmo 'tra na prajñāsyati vai diśaḥ.

मर्यादां स्थापयाम्य् अद्य लोके धर्मफलोदयाम्। आ चतुर्दशमाद् वर्षान् न भविष्यति पातकम्। परेण कुर्वताम् एवं दोष एव भविष्यति।

maryādāṃ sthāpayāmy adya loke dharmaphalodayām. ā caturdaśamād varṣān na bhaviṣyati pātakam. pareṇa kurvatām evaṃ doṣa eva bhaviṣyati.

वैशंपायन उवाच। एतेन त्व् अपराधेन शापात् तस्य महात्मनः। धर्मो विदुररूपेण शूद्रयोनाव् अजायत।

vaiśaṃpāyana uvāca. etena tv aparādhena śāpāt tasya mahātmanaḥ. dharmo vidurarūpeṇa śūdrayonāv ajāyata.

धर्मे चार्थे च कुशलो लोभक्रोधविवर्जितः। दीर्घदर्शी शमपरः कुरूणां च हिते रतः। वैशंपायन उवाच। सर्वतो बलवान् धर्मस् ततो ऽपि ब्राह्मणो महान्। इतीह कथयाम् आस भगवान् बादरायणः।

dharme cārthe ca kuśalo lobhakrodhavivarjitaḥ. dīrghadarśī śamaparaḥ kurūṇāṃ ca hite rataḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. sarvato balavān dharmas tato 'pi brāhmaṇo mahān. itīha kathayām āsa bhagavān bādarāyaṇaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents