रामायण 5.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

अध्याय 1→

[rm-5-1] • 190 श्लोकाः

ततो रावणनीतायाः सीतायाः शत्रुकर्शनः। इयेष पदम् अन्वेष्टुं चारणाचरिते पथि।

tato rāvaṇanītāyāḥ sītāyāḥ śatrukarśanaḥ. iyeṣa padam anveṣṭuṃ cāraṇācarite pathi.

अथ वैदूर्यवर्णेषु शाद्वलेषु महाबलः। धीरः सलिलकल्पेषु विचचार यथासुखम्।

atha vaidūryavarṇeṣu śādvaleṣu mahābalaḥ. dhīraḥ salilakalpeṣu vicacāra yathāsukham.

द्विजान् वित्रासयन् धीमान् उरसा पादपान् हरन्। मृगांश् च सुबहून् निघ्नन् प्रवृद्ध इव केसरी।

dvijān vitrāsayan dhīmān urasā pādapān haran. mṛgāṃś ca subahūn nighnan pravṛddha iva kesarī.

नीललोहितमाञ्जिष्ठपद्मवर्णैः सितासितैः। स्वभावविहितैश् चित्रैर् धातुभिः समलंकृतम्।

nīlalohitamāñjiṣṭhapadmavarṇaiḥ sitāsitaiḥ. svabhāvavihitaiś citrair dhātubhiḥ samalaṃkṛtam.

कामरूपिभिर् आविष्टम् अभीक्ष्णं सपरिच्छदैः। यक्षकिंनरगन्धर्वैर् देवकल्पैश् च पन्नगैः।

kāmarūpibhir āviṣṭam abhīkṣṇaṃ saparicchadaiḥ. yakṣakiṃnaragandharvair devakalpaiś ca pannagaiḥ.

स तस्य गिरिवर्यस्य तले नागवरायुते। तिष्ठन् कपिवरस् तत्र ह्रदे नाग इवाबभौ।

sa tasya girivaryasya tale nāgavarāyute. tiṣṭhan kapivaras tatra hrade nāga ivābabhau.

स सूर्याय महेन्द्राय पवनाय स्वयम्भुवे। भूतेभ्यश् चाञ्जलिं कृत्वा चकार गमने मतिम्।

sa sūryāya mahendrāya pavanāya svayambhuve. bhūtebhyaś cāñjaliṃ kṛtvā cakāra gamane matim.

अञ्जलिं प्राङ्मुखः कुर्वन् पवनायात्मयोनये। ततो हि ववृधे गन्तुं दक्षिणो दक्षिणां दिशम्।

añjaliṃ prāṅmukhaḥ kurvan pavanāyātmayonaye. tato hi vavṛdhe gantuṃ dakṣiṇo dakṣiṇāṃ diśam.

प्लवंगप्रवरैर् दृष्टः प्लवने कृतनिश्चयः। ववृधे रामवृद्ध्यर्थं समुद्र इव पर्वसु।

plavaṃgapravarair dṛṣṭaḥ plavane kṛtaniścayaḥ. vavṛdhe rāmavṛddhyarthaṃ samudra iva parvasu.

निष्प्रमाण शरीरः संल् लिलङ्घयिषुर् अर्णवम्। बाहुभ्यां पीडयाम् आस चरणाभ्यां च पर्वतम्।

niṣpramāṇa śarīraḥ saṃl lilaṅghayiṣur arṇavam. bāhubhyāṃ pīḍayām āsa caraṇābhyāṃ ca parvatam.

स चचालाचलाश् चारु मुहूर्तं कपिपीडितः। तरूणां पुष्पिताग्राणां सर्वं पुष्पम् अशातयत्।

sa cacālācalāś cāru muhūrtaṃ kapipīḍitaḥ. tarūṇāṃ puṣpitāgrāṇāṃ sarvaṃ puṣpam aśātayat.

तेन पादपमुक्तेन पुष्पौघेण सुगन्धिना। सर्वतः संवृतः शैलो बभौ पुष्पमयो यथा।

tena pādapamuktena puṣpaugheṇa sugandhinā. sarvataḥ saṃvṛtaḥ śailo babhau puṣpamayo yathā.

तेन चोत्तमवीर्येण पीड्यमानः स पर्वतः। सलिलं संप्रसुस्राव मदं मत्त इव द्विपः।

tena cottamavīryeṇa pīḍyamānaḥ sa parvataḥ. salilaṃ saṃprasusrāva madaṃ matta iva dvipaḥ.

पीड्यमानस् तु बलिना महेन्द्रस् तेन पर्वतः। रीतिर् निर्वर्तयाम् आस काञ्चनाञ्जनराजतीः। मुमोच च शिलाः शैलो विशालाः समनःशिलाः।

pīḍyamānas tu balinā mahendras tena parvataḥ. rītir nirvartayām āsa kāñcanāñjanarājatīḥ. mumoca ca śilāḥ śailo viśālāḥ samanaḥśilāḥ.

गिरिणा पीड्यमानेन पीड्यमानानि सर्वशः। गुहाविष्टानि भूतानि विनेदुर् विकृतैः स्वरैः।

giriṇā pīḍyamānena pīḍyamānāni sarvaśaḥ. guhāviṣṭāni bhūtāni vinedur vikṛtaiḥ svaraiḥ.

स महासत्त्वसंनादः शैलपीडानिमित्तजः। पृथिवीं पूरयाम् आस दिशश् चोपवनानि च।

sa mahāsattvasaṃnādaḥ śailapīḍānimittajaḥ. pṛthivīṃ pūrayām āsa diśaś copavanāni ca.

शिरोभिः पृथुभिः सर्पा व्यक्तस्वस्तिकलक्षणैः। वमन्तः पावकं घोरं ददंशुर् दशनैः शिलाः।

śirobhiḥ pṛthubhiḥ sarpā vyaktasvastikalakṣaṇaiḥ. vamantaḥ pāvakaṃ ghoraṃ dadaṃśur daśanaiḥ śilāḥ.

तास् तदा सविषैर् दष्टाः कुपितैस् तैर् महाशिलाः। जज्वलुः पावकोद्दीप्ता विभिदुश् च सहस्रधा।

tās tadā saviṣair daṣṭāḥ kupitais tair mahāśilāḥ. jajvaluḥ pāvakoddīptā vibhiduś ca sahasradhā.

यानि चौषधजालानि तस्मिञ् जातानि पर्वते। विषघ्नान्य् अपि नागानां न शेकुः शमितुं विषम्।

yāni cauṣadhajālāni tasmiñ jātāni parvate. viṣaghnāny api nāgānāṃ na śekuḥ śamituṃ viṣam.

भिद्यते ऽयं गिरिर् भूतैर् इति मत्वा तपस्विनः। त्रस्ता विद्याधरास् तस्माद् उत्पेतुः स्त्रीगणैः सह।

bhidyate 'yaṃ girir bhūtair iti matvā tapasvinaḥ. trastā vidyādharās tasmād utpetuḥ strīgaṇaiḥ saha.

पानभूमिगतं हित्वा हैमम् आसनभाजनम्। पात्राणि च महार्हाणि करकांश् च हिरण्मयान्।

pānabhūmigataṃ hitvā haimam āsanabhājanam. pātrāṇi ca mahārhāṇi karakāṃś ca hiraṇmayān.

लेह्यान् उच्चावचान् भक्ष्यान् मांसानि विविधानि च। आर्षभाणि च चर्माणि खड्गांश् च कनकत्सरून्।

lehyān uccāvacān bhakṣyān māṃsāni vividhāni ca. ārṣabhāṇi ca carmāṇi khaḍgāṃś ca kanakatsarūn.

कृतकण्ठगुणाः क्षीबा रक्तमाल्यानुलेपनाः। रक्ताक्षाः पुष्कराक्षाश् च गगनं प्रतिपेदिरे।

kṛtakaṇṭhaguṇāḥ kṣībā raktamālyānulepanāḥ. raktākṣāḥ puṣkarākṣāś ca gaganaṃ pratipedire.

हारनूपुरकेयूर पारिहार्य धराः स्त्रियः। विस्मिताः सस्मितास् तस्थुर् आकाशे रमणैः सह।

hāranūpurakeyūra pārihārya dharāḥ striyaḥ. vismitāḥ sasmitās tasthur ākāśe ramaṇaiḥ saha.

दर्शयन्तो महाविद्यां विद्याधरमहर्षयः। सहितास् तस्थुर् आकाशे वीक्षां चक्रुश् च पर्वतम्।

darśayanto mahāvidyāṃ vidyādharamaharṣayaḥ. sahitās tasthur ākāśe vīkṣāṃ cakruś ca parvatam.

शुश्रुवुश् च तदा शब्दम् ऋषीणां भावितात्मनाम्। चारणानां च सिद्धानां स्थितानां विमले ऽम्बरे।

śuśruvuś ca tadā śabdam ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām. cāraṇānāṃ ca siddhānāṃ sthitānāṃ vimale 'mbare.

एष पर्वतसंकाशो हनूमान् मारुतात्मजः। तितीर्षति महावेगं समुद्रं मकरालयम्।

eṣa parvatasaṃkāśo hanūmān mārutātmajaḥ. titīrṣati mahāvegaṃ samudraṃ makarālayam.

रामार्थं वानरार्थं च चिकीर्षन् कर्म दुष्करम्। समुद्रस्य परं पारं दुष्प्रापं प्राप्तुम् इच्छति।

rāmārthaṃ vānarārthaṃ ca cikīrṣan karma duṣkaram. samudrasya paraṃ pāraṃ duṣprāpaṃ prāptum icchati.

दुधुवे च स रोमाणि चकम्पे चाचलोपमः। ननाद च महानादं सुमहान् इव तोयदः।

dudhuve ca sa romāṇi cakampe cācalopamaḥ. nanāda ca mahānādaṃ sumahān iva toyadaḥ.

आनुपूर्व्याच् च वृत्तं च लाङ्गूलं रोमभिश् चितम्। उत्पतिष्यन् विचिक्षेप पक्षिराज इवोरगम्।

ānupūrvyāc ca vṛttaṃ ca lāṅgūlaṃ romabhiś citam. utpatiṣyan vicikṣepa pakṣirāja ivoragam.

तस्य लाङ्गूलम् आविद्धम् अतिवेगस्य पृष्ठतः। ददृशे गरुडेनेव ह्रियमाणो महोरगः।

tasya lāṅgūlam āviddham ativegasya pṛṣṭhataḥ. dadṛśe garuḍeneva hriyamāṇo mahoragaḥ.

बाहू संस्तम्भयाम् आस महापरिघसंनिभौ। ससाद च कपिः कट्यां चरणौ संचुकोप च।

bāhū saṃstambhayām āsa mahāparighasaṃnibhau. sasāda ca kapiḥ kaṭyāṃ caraṇau saṃcukopa ca.

संहृत्य च भुजौ श्रीमांस् तथैव च शिरोधराम्। तेजः सत्त्वं तथा वीर्यम् आविवेश स वीर्यवान्।

saṃhṛtya ca bhujau śrīmāṃs tathaiva ca śirodharām. tejaḥ sattvaṃ tathā vīryam āviveśa sa vīryavān.

मार्गम् आलोकयन् दूराद् ऊर्ध्वप्रणिहितेक्षणः। रुरोध हृदये प्राणान् आकाशम् अवलोकयन्।

mārgam ālokayan dūrād ūrdhvapraṇihitekṣaṇaḥ. rurodha hṛdaye prāṇān ākāśam avalokayan.

पद्भ्यां दृढम् अवस्थानं कृत्वा स कपिकुञ्जरः। निकुञ्च्य कर्णौ हनुमान् उत्पतिष्यन् महाबलः। वानरान् वानरश्रेष्ठ इदं वचनम् अब्रवीत्।

padbhyāṃ dṛḍham avasthānaṃ kṛtvā sa kapikuñjaraḥ. nikuñcya karṇau hanumān utpatiṣyan mahābalaḥ. vānarān vānaraśreṣṭha idaṃ vacanam abravīt.

यथा राघवनिर्मुक्तः शरः श्वसनविक्रमः। गच्छेत् तद्वद् गमिष्यामि लङ्कां रावणपालिताम्।

yathā rāghavanirmuktaḥ śaraḥ śvasanavikramaḥ. gacchet tadvad gamiṣyāmi laṅkāṃ rāvaṇapālitām.

न हि द्रक्ष्यामि यदि तां लङ्कायां जनकात्मजाम्। अनेनैव हि वेगेन गमिष्यामि सुरालयम्।

na hi drakṣyāmi yadi tāṃ laṅkāyāṃ janakātmajām. anenaiva hi vegena gamiṣyāmi surālayam.

यदि वा त्रिदिवे सीतां न द्रक्ष्यामि कृतश्रमः। बद्ध्वा राक्षसराजानम् आनयिष्यामि रावणम्।

yadi vā tridive sītāṃ na drakṣyāmi kṛtaśramaḥ. baddhvā rākṣasarājānam ānayiṣyāmi rāvaṇam.

सर्वथा कृतकार्यो ऽहम् एष्यामि सह सीतया। आनयिष्यामि वा लङ्कां समुत्पाट्य सरावणाम्।

sarvathā kṛtakāryo 'ham eṣyāmi saha sītayā. ānayiṣyāmi vā laṅkāṃ samutpāṭya sarāvaṇām.

एवम् उक्त्वा तु हनुमान् वानरान् वानरोत्तमः। उत्पपाताथ वेगेन वेगवान् अविचारयन्।

evam uktvā tu hanumān vānarān vānarottamaḥ. utpapātātha vegena vegavān avicārayan.

समुत्पतति तस्मिंस् तु वेगात् ते नगरोहिणः। संहृत्य विटपान् सर्वान् समुत्पेतुः समन्ततः।

samutpatati tasmiṃs tu vegāt te nagarohiṇaḥ. saṃhṛtya viṭapān sarvān samutpetuḥ samantataḥ.

स मत्तकोयष्टिभकान् पादपान् पुष्पशालिनः। उद्वहन्न् ऊरुवेगेन जगाम विमले ऽम्बरे।

sa mattakoyaṣṭibhakān pādapān puṣpaśālinaḥ. udvahann ūruvegena jagāma vimale 'mbare.

ऊरुवेगोद्धता वृक्षा मुहूर्तं कपिम् अन्वयुः। प्रस्थितं दीर्घम् अध्वानं स्वबन्धुम् इव बान्धवाः।

ūruvegoddhatā vṛkṣā muhūrtaṃ kapim anvayuḥ. prasthitaṃ dīrgham adhvānaṃ svabandhum iva bāndhavāḥ.

तम् ऊरुवेगोन्मथिताः सालाश् चान्ये नगोत्तमाः। अनुजग्मुर् हनूमन्तं सैन्या इव महीपतिम्।

tam ūruvegonmathitāḥ sālāś cānye nagottamāḥ. anujagmur hanūmantaṃ sainyā iva mahīpatim.

सुपुष्पिताग्रैर् बहुभिः पादपैर् अन्वितः कपिः। हनुमान् पर्वताकारो बभूवाद्भुतदर्शनः।

supuṣpitāgrair bahubhiḥ pādapair anvitaḥ kapiḥ. hanumān parvatākāro babhūvādbhutadarśanaḥ.

सारवन्तो ऽथ ये वृक्षा न्यमज्जंल् लवणाम्भसि। भयाद् इव महेन्द्रस्य पर्वता वरुणालये।

sāravanto 'tha ye vṛkṣā nyamajjaṃl lavaṇāmbhasi. bhayād iva mahendrasya parvatā varuṇālaye.

स नानाकुसुमैः कीर्णः कपिः साङ्कुरकोरकैः। शुशुभे मेघसंकाशः खद्योतैर् इव पर्वतः।

sa nānākusumaiḥ kīrṇaḥ kapiḥ sāṅkurakorakaiḥ. śuśubhe meghasaṃkāśaḥ khadyotair iva parvataḥ.

विमुक्तास् तस्य वेगेन मुक्त्वा पुष्पाणि ते द्रुमाः। अवशीर्यन्त सलिले निवृत्ताः सुहृदो यथा।

vimuktās tasya vegena muktvā puṣpāṇi te drumāḥ. avaśīryanta salile nivṛttāḥ suhṛdo yathā.

लघुत्वेनोपपन्नं तद् विचित्रं सागरे ऽपतत्। द्रुमाणां विविधं पुष्पं कपिवायुसमीरितम्।

laghutvenopapannaṃ tad vicitraṃ sāgare 'patat. drumāṇāṃ vividhaṃ puṣpaṃ kapivāyusamīritam.

पुष्पौघेणानुबद्धेन नानावर्णेन वानरः। बभौ मेघ इवोद्यन् वै विद्युद्गणविभूषितः।

puṣpaugheṇānubaddhena nānāvarṇena vānaraḥ. babhau megha ivodyan vai vidyudgaṇavibhūṣitaḥ.

तस्य वेगसमुद्भूतैः पुष्पैस् तोयम् अदृश्यत। ताराभिर् अभिरामाभिर् उदिताभिर् इवाम्बरम्।

tasya vegasamudbhūtaiḥ puṣpais toyam adṛśyata. tārābhir abhirāmābhir uditābhir ivāmbaram.

तस्याम्बरगतौ बाहू ददृशाते प्रसारितौ। पर्वताग्राद् विनिष्क्रान्तौ पञ्चास्याव् इव पन्नगौ।

tasyāmbaragatau bāhū dadṛśāte prasāritau. parvatāgrād viniṣkrāntau pañcāsyāv iva pannagau.

पिबन्न् इव बभौ चापि सोर्मिजालं महार्णवम्। पिपासुर् इव चाकाशं ददृशे स महाकपिः।

pibann iva babhau cāpi sormijālaṃ mahārṇavam. pipāsur iva cākāśaṃ dadṛśe sa mahākapiḥ.

तस्य विद्युत्प्रभाकारे वायुमार्गानुसारिणः। नयने विप्रकाशेते पर्वतस्थाव् इवानलौ।

tasya vidyutprabhākāre vāyumārgānusāriṇaḥ. nayane viprakāśete parvatasthāv ivānalau.

पिङ्गे पिङ्गाक्षमुख्यस्य बृहती परिमण्डले। चक्षुषी संप्रकशेते चन्द्रसूर्याव् इव स्थितौ।

piṅge piṅgākṣamukhyasya bṛhatī parimaṇḍale. cakṣuṣī saṃprakaśete candrasūryāv iva sthitau.

मुखं नासिकया तस्य ताम्रया ताम्रम् आबभौ। संध्यया समभिस्पृष्टं यथा सूर्यस्य मण्डलम्।

mukhaṃ nāsikayā tasya tāmrayā tāmram ābabhau. saṃdhyayā samabhispṛṣṭaṃ yathā sūryasya maṇḍalam.

लाङ्गलं च समाविद्धं प्लवमानस्य शोभते। अम्बरे वायुपुत्रस्य शक्रध्वज इवोच्छ्रितः।

lāṅgalaṃ ca samāviddhaṃ plavamānasya śobhate. ambare vāyuputrasya śakradhvaja ivocchritaḥ.

लाङ्गूलचक्रेण महाञ् शुक्लदंष्ट्रो ऽनिलात्मजः। व्यरोचत महाप्राज्ञः परिवेषीव भास्करः।

lāṅgūlacakreṇa mahāñ śukladaṃṣṭro 'nilātmajaḥ. vyarocata mahāprājñaḥ pariveṣīva bhāskaraḥ.

स्फिग्देशेनाभिताम्रेण रराज स महाकपिः। महता दारितेनेव गिरिर् गैरिकधातुना।

sphigdeśenābhitāmreṇa rarāja sa mahākapiḥ. mahatā dāriteneva girir gairikadhātunā.

तस्य वानरसिंहस्य प्लवमानस्य सागरम्। कक्षान्तरगतो वायुर् जीमूत इव गर्जति।

tasya vānarasiṃhasya plavamānasya sāgaram. kakṣāntaragato vāyur jīmūta iva garjati.

खे यथा निपतत्य् उल्का उत्तरान्ताद् विनिःसृता। दृश्यते सानुबन्धा च तथा स कपिकुञ्जरः।

khe yathā nipataty ulkā uttarāntād viniḥsṛtā. dṛśyate sānubandhā ca tathā sa kapikuñjaraḥ.

पतत्पतंगसंकाशो व्यायतः शुशुभे कपिः। प्रवृद्ध इव मातंगः कक्ष्यया बध्यमानया।

patatpataṃgasaṃkāśo vyāyataḥ śuśubhe kapiḥ. pravṛddha iva mātaṃgaḥ kakṣyayā badhyamānayā.

उपरिष्टाच् छरीरेण छायया चावगाढया। सागरे मारुताविष्टा नौर् इवासीत् तदा कपिः।

upariṣṭāc charīreṇa chāyayā cāvagāḍhayā. sāgare mārutāviṣṭā naur ivāsīt tadā kapiḥ.

यं यं देशं समुद्रस्य जगाम स महाकपिः। स स तस्याङ्गवेगेन सोन्माद इव लक्ष्यते।

yaṃ yaṃ deśaṃ samudrasya jagāma sa mahākapiḥ. sa sa tasyāṅgavegena sonmāda iva lakṣyate.

सागरस्योर्मिजालानाम् उरसा शैलवर्ष्मणाम्। अभिघ्नंस् तु महावेगः पुप्लुवे स महाकपिः।

sāgarasyormijālānām urasā śailavarṣmaṇām. abhighnaṃs tu mahāvegaḥ pupluve sa mahākapiḥ.

कपिवातश् च बलवान् मेघवातश् च निःसृतः। सागरं भीमनिर्घोषं कम्पयाम् आसतुर् भृशम्।

kapivātaś ca balavān meghavātaś ca niḥsṛtaḥ. sāgaraṃ bhīmanirghoṣaṃ kampayām āsatur bhṛśam.

विकर्षन्न् ऊर्मिजालानि बृहन्ति लवणाम्भसि। अत्यक्रामन् महावेगस् तरङ्गान् गणयन्न् इव।

vikarṣann ūrmijālāni bṛhanti lavaṇāmbhasi. atyakrāman mahāvegas taraṅgān gaṇayann iva.

प्लवमानं समीक्ष्याथ भुजङ्गाः सागरालयाः। व्योम्नि तं कपिशार्दूलं सुपर्णम् इति मेनिरे।

plavamānaṃ samīkṣyātha bhujaṅgāḥ sāgarālayāḥ. vyomni taṃ kapiśārdūlaṃ suparṇam iti menire.

दशयोजनविस्तीर्णा त्रिंशद्योजनम् आयता। छाया वानरसिंहस्य जले चारुतराभवत्।

daśayojanavistīrṇā triṃśadyojanam āyatā. chāyā vānarasiṃhasya jale cārutarābhavat.

श्वेताभ्रघनराजीव वायुपुत्रानुगामिनी। तस्य सा शुशुभे छाया वितता लवणाम्भसि।

śvetābhraghanarājīva vāyuputrānugāminī. tasya sā śuśubhe chāyā vitatā lavaṇāmbhasi.

प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा प्लवगं त्वरितं तदा। ववृषुः पुष्पवर्षाणि देवगन्धर्वदानवाः।

plavamānaṃ tu taṃ dṛṣṭvā plavagaṃ tvaritaṃ tadā. vavṛṣuḥ puṣpavarṣāṇi devagandharvadānavāḥ.

तताप न हि तं सूर्यः प्लवन्तं वानरेश्वरम्। सिषेवे च तदा वायू रामकार्यार्थसिद्धये।

tatāpa na hi taṃ sūryaḥ plavantaṃ vānareśvaram. siṣeve ca tadā vāyū rāmakāryārthasiddhaye.

ऋषयस् तुष्टुवुश् चैनं प्लवमानं विहायसा। जगुश् च देवगन्धर्वाः प्रशंसन्तो महौजसं।

ṛṣayas tuṣṭuvuś cainaṃ plavamānaṃ vihāyasā. jaguś ca devagandharvāḥ praśaṃsanto mahaujasaṃ.

नागाश् च तुष्टुवुर् यक्षा रक्षांसि विबुधाः खगाः। प्रेक्ष्याकाशे कपिवरं सहसा विगतक्लमम्।

nāgāś ca tuṣṭuvur yakṣā rakṣāṃsi vibudhāḥ khagāḥ. prekṣyākāśe kapivaraṃ sahasā vigataklamam.

तस्मिन् प्लवगशार्दूले प्लवमाने हनूमति। इक्ष्वाकुकुलमानार्थी चिन्तयाम् आस सागरः।

tasmin plavagaśārdūle plavamāne hanūmati. ikṣvākukulamānārthī cintayām āsa sāgaraḥ.

साहाय्यं वानरेन्द्रस्य यदि नाहं हनूमतः। करिष्यामि भविष्यामि सर्ववाच्यो विवक्षताम्।

sāhāyyaṃ vānarendrasya yadi nāhaṃ hanūmataḥ. kariṣyāmi bhaviṣyāmi sarvavācyo vivakṣatām.

अहम् इक्ष्वाकुनाथेन सगरेण विवर्धितः। इक्ष्वाकुसचिवश् चायं नावसीदितुम् अर्हति।

aham ikṣvākunāthena sagareṇa vivardhitaḥ. ikṣvākusacivaś cāyaṃ nāvasīditum arhati.

तथा मया विधातव्यं विश्रमेत यथा कपिः। शेषं च मयि विश्रान्तः सुखेनातिपतिष्यति।

tathā mayā vidhātavyaṃ viśrameta yathā kapiḥ. śeṣaṃ ca mayi viśrāntaḥ sukhenātipatiṣyati.

इति कृत्वा मतिं साध्वीं समुद्रश् छन्नम् अम्भसि। हिरण्यनाभं मैनाकम् उवाच गिरिसत्तमम्।

iti kṛtvā matiṃ sādhvīṃ samudraś channam ambhasi. hiraṇyanābhaṃ mainākam uvāca girisattamam.

त्वम् इहासुरसंघानां पातालतलवासिनाम्। देवराज्ञा गिरिश्रेष्ठ परिघः संनिवेशितः।

tvam ihāsurasaṃghānāṃ pātālatalavāsinām. devarājñā giriśreṣṭha parighaḥ saṃniveśitaḥ.

त्वम् एषां ज्ञातवीर्याणां पुनर् एवोत्पतिष्यताम्। पातालस्याप्रमेयस्य द्वारम् आवृत्य तिष्ठसि।

tvam eṣāṃ jñātavīryāṇāṃ punar evotpatiṣyatām. pātālasyāprameyasya dvāram āvṛtya tiṣṭhasi.

तिर्यग् ऊर्ध्वम् अधश् चैव शक्तिस् ते शैलवर्धितुम्। तस्मात् संचोदयामि त्वाम् उत्तिष्ठ नगसत्तम।

tiryag ūrdhvam adhaś caiva śaktis te śailavardhitum. tasmāt saṃcodayāmi tvām uttiṣṭha nagasattama.

स एष कपिशार्दूलस् त्वाम् उपर्येति वीर्यवान्। हनूमान् रामकार्यार्थं भीमकर्मा खम् आप्लुतः।

sa eṣa kapiśārdūlas tvām uparyeti vīryavān. hanūmān rāmakāryārthaṃ bhīmakarmā kham āplutaḥ.

तस्य साह्यं मया कार्यम् इक्ष्वाकुकुलवर्तिनः। मम इक्ष्वाकवः पूज्याः परं पूज्यतमास् तव।

tasya sāhyaṃ mayā kāryam ikṣvākukulavartinaḥ. mama ikṣvākavaḥ pūjyāḥ paraṃ pūjyatamās tava.

कुरु साचिव्यम् अस्माकं न नः कार्यम् अतिक्रमेत्। कर्तव्यम् अकृतं कार्यं सतां मन्युम् उदीरयेत्।

kuru sācivyam asmākaṃ na naḥ kāryam atikramet. kartavyam akṛtaṃ kāryaṃ satāṃ manyum udīrayet.

सलिलाद् ऊर्ध्वम् उत्तिष्ठ तिष्ठत्व् एष कपिस् त्वयि। अस्माकम् अतिथिश् चैव पूज्यश् च प्लवतां वरः।

salilād ūrdhvam uttiṣṭha tiṣṭhatv eṣa kapis tvayi. asmākam atithiś caiva pūjyaś ca plavatāṃ varaḥ.

चामीकरमहानाभ देवगन्धर्वसेवित। हनूमांस् त्वयि विश्रान्तस् ततः शेषं गमिष्यति।

cāmīkaramahānābha devagandharvasevita. hanūmāṃs tvayi viśrāntas tataḥ śeṣaṃ gamiṣyati.

काकुत्स्थस्यानृशंस्यं च मैथिल्याश् च विवासनम्। श्रमं च प्लवगेन्द्रस्य समीक्ष्योत्थातुम् अर्हसि।

kākutsthasyānṛśaṃsyaṃ ca maithilyāś ca vivāsanam. śramaṃ ca plavagendrasya samīkṣyotthātum arhasi.

हिरण्यनाभो मैनाको निशम्य लवणाम्भसः। उत्पपात जलात् तूर्णं महाद्रुमलतायुतः।

hiraṇyanābho maināko niśamya lavaṇāmbhasaḥ. utpapāta jalāt tūrṇaṃ mahādrumalatāyutaḥ.

स सागरजलं भित्त्वा बभूवात्युत्थितस् तदा। यथा जलधरं भित्त्वा दीप्तरश्मिर् दिवाकरः।

sa sāgarajalaṃ bhittvā babhūvātyutthitas tadā. yathā jaladharaṃ bhittvā dīptaraśmir divākaraḥ.

शातकुम्भमयैः शृङ्गैः सकिंनरमहोरगैः। आदित्योदयसंकाशैर् आलिखद्भिर् इवाम्बरम्।

śātakumbhamayaiḥ śṛṅgaiḥ sakiṃnaramahoragaiḥ. ādityodayasaṃkāśair ālikhadbhir ivāmbaram.

तस्य जाम्बूनदैः शृङ्गैः पर्वतस्य समुत्थितैः। आकाशं शस्त्रसंकाशम् अभवत् काञ्चनप्रभम्।

tasya jāmbūnadaiḥ śṛṅgaiḥ parvatasya samutthitaiḥ. ākāśaṃ śastrasaṃkāśam abhavat kāñcanaprabham.

जातरूपमयैः शृङ्गैर् भ्राजमानैः स्वयं प्रभैः। आदित्यशतसंकाशः सो ऽभवद् गिरिसत्तमः।

jātarūpamayaiḥ śṛṅgair bhrājamānaiḥ svayaṃ prabhaiḥ. ādityaśatasaṃkāśaḥ so 'bhavad girisattamaḥ.

तम् उत्थितम् असंगेन हनूमान् अग्रतः स्थितम्। मध्ये लवणतोयस्य विघ्नो ऽयम् इति निश्चितः।

tam utthitam asaṃgena hanūmān agrataḥ sthitam. madhye lavaṇatoyasya vighno 'yam iti niścitaḥ.

स तम् उच्छ्रितम् अत्यर्थं महावेगो महाकपिः। उरसा पातयाम् आस जीमूतम् इव मारुतः।

sa tam ucchritam atyarthaṃ mahāvego mahākapiḥ. urasā pātayām āsa jīmūtam iva mārutaḥ.

स तदा पातितस् तेन कपिना पर्वतोत्तमः। बुद्ध्वा तस्य कपेर् वेगं जहर्ष च ननन्द च।

sa tadā pātitas tena kapinā parvatottamaḥ. buddhvā tasya kaper vegaṃ jaharṣa ca nananda ca.

तम् आकाशगतं वीरम् आकाशे समवस्थितम्। प्रीतो हृष्टमना वाक्यम् अब्रवीत् पर्वतः कपिम्। मानुषं धरयन् रूपम् आत्मनः शिखरे स्थितः।

tam ākāśagataṃ vīram ākāśe samavasthitam. prīto hṛṣṭamanā vākyam abravīt parvataḥ kapim. mānuṣaṃ dharayan rūpam ātmanaḥ śikhare sthitaḥ.

दुष्करं कृतवान् कर्म त्वम् इदं वानरोत्तम। निपत्य मम शृङ्गेषु विश्रमस्व यथासुखम्।

duṣkaraṃ kṛtavān karma tvam idaṃ vānarottama. nipatya mama śṛṅgeṣu viśramasva yathāsukham.

राघावस्य कुले जातैर् उदधिः परिवर्धितः। स त्वां रामहिते युक्तं प्रत्यर्चयति सागरः।

rāghāvasya kule jātair udadhiḥ parivardhitaḥ. sa tvāṃ rāmahite yuktaṃ pratyarcayati sāgaraḥ.

कृते च प्रतिकर्तव्यम् एष धर्मः सनातनः। सो ऽयं तत् प्रतिकारार्थी त्वत्तः संमानम् अर्हति।

kṛte ca pratikartavyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ. so 'yaṃ tat pratikārārthī tvattaḥ saṃmānam arhati.

त्वन्निमित्तम् अनेनाहं बहुमानात् प्रचोदितः। योजनानां शतं चापि कपिर् एष समाप्लुतः। तव सानुषु विश्रान्तः शेषं प्रक्रमताम् इति।

tvannimittam anenāhaṃ bahumānāt pracoditaḥ. yojanānāṃ śataṃ cāpi kapir eṣa samāplutaḥ. tava sānuṣu viśrāntaḥ śeṣaṃ prakramatām iti.

तिष्ठ त्वं हरिशार्दूल मयि विश्रम्य गम्यताम्। तद् इदं गन्धवत् स्वादु कन्दमूलफलं बहु। तद् आस्वाद्य हरिश्रेष्ठ विश्रान्तो ऽनुगमिष्यसि।

tiṣṭha tvaṃ hariśārdūla mayi viśramya gamyatām. tad idaṃ gandhavat svādu kandamūlaphalaṃ bahu. tad āsvādya hariśreṣṭha viśrānto 'nugamiṣyasi.

अस्माकम् अपि संबन्धः कपिमुख्यस् त्वयास्ति वै। प्रख्यातस् त्रिषु लोकेषु महागुणपरिग्रहः।

asmākam api saṃbandhaḥ kapimukhyas tvayāsti vai. prakhyātas triṣu lokeṣu mahāguṇaparigrahaḥ.

वेगवन्तः प्लवन्तो ये प्लवगा मारुतात्मज। तेषां मुख्यतमं मन्ये त्वाम् अहं कपिकुञ्जर।

vegavantaḥ plavanto ye plavagā mārutātmaja. teṣāṃ mukhyatamaṃ manye tvām ahaṃ kapikuñjara.

अतिथिः किल पूजार्हः प्राकृतो ऽपि विजानता। धर्मं जिज्ञासमानेन किं पुनर् यादृशो भवान्।

atithiḥ kila pūjārhaḥ prākṛto 'pi vijānatā. dharmaṃ jijñāsamānena kiṃ punar yādṛśo bhavān.

त्वं हि देववरिष्ठस्य मारुतस्य महात्मनः। पुत्रस् तस्यैव वेगेन सदृशः कपिकुञ्जर।

tvaṃ hi devavariṣṭhasya mārutasya mahātmanaḥ. putras tasyaiva vegena sadṛśaḥ kapikuñjara.

पूजिते त्वयि धर्मज्ञ पूजां प्राप्नोति मारुतः। तस्मात् त्वं पूजनीयो मे शृणु चाप्य् अत्र कारणम्।

pūjite tvayi dharmajña pūjāṃ prāpnoti mārutaḥ. tasmāt tvaṃ pūjanīyo me śṛṇu cāpy atra kāraṇam.

पूर्वं कृतयुगे तात पर्वताः पक्षिणो ऽभवन्। ते ऽपि जग्मुर् दिशः सर्वा गरुडानिलवेगिनः।

pūrvaṃ kṛtayuge tāta parvatāḥ pakṣiṇo 'bhavan. te 'pi jagmur diśaḥ sarvā garuḍānilaveginaḥ.

ततस् तेषु प्रयातेषु देवसंघाः सहर्षिभिः। भूतानि च भयं जग्मुस् तेषां पतनशङ्कया।

tatas teṣu prayāteṣu devasaṃghāḥ saharṣibhiḥ. bhūtāni ca bhayaṃ jagmus teṣāṃ patanaśaṅkayā.

ततः क्रुद्धः सहस्राक्षः पर्वतानां शतक्रतुः। पक्षांश् चिच्छेद वज्रेण तत्र तत्र सहस्रशः।

tataḥ kruddhaḥ sahasrākṣaḥ parvatānāṃ śatakratuḥ. pakṣāṃś ciccheda vajreṇa tatra tatra sahasraśaḥ.

स माम् उपगतः क्रुद्धो वज्रम् उद्यम्य देवराट्। ततो ऽहं सहसा क्षिप्तः श्वसनेन महात्मना।

sa mām upagataḥ kruddho vajram udyamya devarāṭ. tato 'haṃ sahasā kṣiptaḥ śvasanena mahātmanā.

अस्मिंल् लवणतोये च प्रक्षिप्तः प्लवगोत्तम। गुप्तपक्षः समग्रश् च तव पित्राभिरक्षितः।

asmiṃl lavaṇatoye ca prakṣiptaḥ plavagottama. guptapakṣaḥ samagraś ca tava pitrābhirakṣitaḥ.

ततो ऽहं मानयामि त्वां मान्यो हि मम मारुतः। त्वया मे ह्य् एष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः।

tato 'haṃ mānayāmi tvāṃ mānyo hi mama mārutaḥ. tvayā me hy eṣa saṃbandhaḥ kapimukhya mahāguṇaḥ.

अस्मिन्न् एवंगते कार्ये सागरस्य ममैव च। प्रीतिं प्रीतमना कर्तुं त्वम् अर्हसि महाकपे।

asminn evaṃgate kārye sāgarasya mamaiva ca. prītiṃ prītamanā kartuṃ tvam arhasi mahākape.

श्रमं मोक्षय पूजां च गृहाण कपिसत्तम। प्रीतिं च बहुमन्यस्व प्रीतो ऽस्मि तव दर्शनात्।

śramaṃ mokṣaya pūjāṃ ca gṛhāṇa kapisattama. prītiṃ ca bahumanyasva prīto 'smi tava darśanāt.

एवम् उक्तः कपिश्रेष्ठस् तं नगोत्तमम् अब्रवीत्। प्रीतो ऽस्मि कृतम् आतिथ्यं मन्युर् एषो ऽपनीयताम्।

evam uktaḥ kapiśreṣṭhas taṃ nagottamam abravīt. prīto 'smi kṛtam ātithyaṃ manyur eṣo 'panīyatām.

त्वरते कार्यकालो मे अहश् चाप्य् अतिवर्तते। प्रतिज्ञा च मया दत्ता न स्थातव्यम् इहान्तरा।

tvarate kāryakālo me ahaś cāpy ativartate. pratijñā ca mayā dattā na sthātavyam ihāntarā.

इत्य् उक्त्वा पाणिना शैलम् आलभ्य हरिपुंगवः। जगामाकाशम् आविश्य वीर्यवान् प्रहसन्न् इव।

ity uktvā pāṇinā śailam ālabhya haripuṃgavaḥ. jagāmākāśam āviśya vīryavān prahasann iva.

स पर्वतसमुद्राभ्यां बहुमानाद् अवेक्षितः। पूजितश् चोपपन्नाभिर् आशीर्भिर् अनिलात्मजः।

sa parvatasamudrābhyāṃ bahumānād avekṣitaḥ. pūjitaś copapannābhir āśīrbhir anilātmajaḥ.

अथोर्ध्वं दूरम् उत्पत्य हित्वा शैलमहार्णवौ। पितुः पन्थानम् आस्थाय जगाम विमले ऽम्बरे।

athordhvaṃ dūram utpatya hitvā śailamahārṇavau. pituḥ panthānam āsthāya jagāma vimale 'mbare.

भूयश् चोर्ध्वगतिं प्राप्य गिरिं तम् अवलोकयन्। वायुसूनुर् निरालम्बे जगाम विमले ऽम्बरे।

bhūyaś cordhvagatiṃ prāpya giriṃ tam avalokayan. vāyusūnur nirālambe jagāma vimale 'mbare.

तद् द्वितीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम्। प्रशशंसुः सुराः सर्वे सिद्धाश् च परमर्षयः।

tad dvitīyaṃ hanumato dṛṣṭvā karma suduṣkaram. praśaśaṃsuḥ surāḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ.

देवताश् चाभवन् हृष्टास् तत्रस्थास् तस्य कर्मणा। काञ्चनस्य सुनाभस्य सहस्राक्षश् च वासवः।

devatāś cābhavan hṛṣṭās tatrasthās tasya karmaṇā. kāñcanasya sunābhasya sahasrākṣaś ca vāsavaḥ.

उवाच वचनं धीमान् परितोषात् सगद्गदम्। सुनाभं पर्वतश्रेष्ठं स्वयम् एव शचीपतिः।

uvāca vacanaṃ dhīmān paritoṣāt sagadgadam. sunābhaṃ parvataśreṣṭhaṃ svayam eva śacīpatiḥ.

हिरण्यनाभशैलेन्द्रपरितुष्टो ऽस्मि ते भृशम्। अभयं ते प्रयच्छामि तिष्ठ सौम्य यथासुखम्।

hiraṇyanābhaśailendraparituṣṭo 'smi te bhṛśam. abhayaṃ te prayacchāmi tiṣṭha saumya yathāsukham.

साह्यं कृतं ते सुमहद् विक्रान्तस्य हनूमतः। क्रमतो योजनशतं निर्भयस्य भये सति।

sāhyaṃ kṛtaṃ te sumahad vikrāntasya hanūmataḥ. kramato yojanaśataṃ nirbhayasya bhaye sati.

रामस्यैष हि दौत्येन याति दाशरथेर् हरिः। सत्क्रियां कुर्वता शक्या तोषितो ऽस्मि दृढं त्वया।

rāmasyaiṣa hi dautyena yāti dāśarather hariḥ. satkriyāṃ kurvatā śakyā toṣito 'smi dṛḍhaṃ tvayā.

ततः प्रहर्षम् अलभद् विपुलं पर्वतोत्तमः। देवतानां पतिं दृष्ट्वा परितुष्टं शतक्रतुम्।

tataḥ praharṣam alabhad vipulaṃ parvatottamaḥ. devatānāṃ patiṃ dṛṣṭvā parituṣṭaṃ śatakratum.

स वै दत्तवरः शैलो बभूवावस्थितस् तदा। हनूमांश् च मुहूर्तेन व्यतिचक्राम सागरम्।

sa vai dattavaraḥ śailo babhūvāvasthitas tadā. hanūmāṃś ca muhūrtena vyaticakrāma sāgaram.

ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश् च परमर्षयः। अब्रुवन् सूर्यसंकाशां सुरसां नागमातरम्।

tato devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ. abruvan sūryasaṃkāśāṃ surasāṃ nāgamātaram.

अयं वातात्मजः श्रीमान् प्लवते सागरोपरि। हनूमान् नाम तस्य त्वं मुहूर्तं विघ्नम् आचर।

ayaṃ vātātmajaḥ śrīmān plavate sāgaropari. hanūmān nāma tasya tvaṃ muhūrtaṃ vighnam ācara.

राक्षसं रूपम् आस्थाय सुघोरं पर्वतोपमम्। दंष्ट्राकरालं पिङ्गाक्षं वक्त्रं कृत्वा नभःस्पृशम्।

rākṣasaṃ rūpam āsthāya sughoraṃ parvatopamam. daṃṣṭrākarālaṃ piṅgākṣaṃ vaktraṃ kṛtvā nabhaḥspṛśam.

बलम् इच्छामहे ज्ञातुं भूयश् चास्य पराक्रमम्। त्वां विजेष्यत्य् उपायेन विषदं वा गमिष्यति।

balam icchāmahe jñātuṃ bhūyaś cāsya parākramam. tvāṃ vijeṣyaty upāyena viṣadaṃ vā gamiṣyati.

एवम् उक्ता तु सा देवी दैवतैर् अभिसत्कृता। समुद्रमध्ये सुरसा बिभ्रती राक्षसं वपुः।

evam uktā tu sā devī daivatair abhisatkṛtā. samudramadhye surasā bibhratī rākṣasaṃ vapuḥ.

विकृतं च विरूपं च सर्वस्य च भयावहम्। प्लवमानं हनूमन्तम् आवृत्येदम् उवाच ह।

vikṛtaṃ ca virūpaṃ ca sarvasya ca bhayāvaham. plavamānaṃ hanūmantam āvṛtyedam uvāca ha.

मम भक्षः प्रदिष्टस् त्वम् ईश्वरैर् वानरर्षभ। अहं त्वां भक्षयिष्यामि प्रविशेदं ममाननम्।

mama bhakṣaḥ pradiṣṭas tvam īśvarair vānararṣabha. ahaṃ tvāṃ bhakṣayiṣyāmi praviśedaṃ mamānanam.

एवम् उक्तः सुरसया प्राञ्जलिर् वानरर्षभः। प्रहृष्टवदनः श्रीमान् इदं वचनम् अब्रवीत्।

evam uktaḥ surasayā prāñjalir vānararṣabhaḥ. prahṛṣṭavadanaḥ śrīmān idaṃ vacanam abravīt.

रामो दाशरथिर् नाम प्रविष्टो दण्डकावनम्। लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा वैदेह्या चापि भार्यया।

rāmo dāśarathir nāma praviṣṭo daṇḍakāvanam. lakṣmaṇena saha bhrātrā vaidehyā cāpi bhāryayā.

अस्य कार्यविषक्तस्य बद्धवैरस्य राक्षसैः। तस्य सीता हृता भार्या रावणेन यशस्विनी।

asya kāryaviṣaktasya baddhavairasya rākṣasaiḥ. tasya sītā hṛtā bhāryā rāvaṇena yaśasvinī.

तस्याः सकाशं दूतो ऽहं गमिष्ये रामशासनात्। कर्तुम् अर्हसि रामस्य साह्यं विषयवासिनि।

tasyāḥ sakāśaṃ dūto 'haṃ gamiṣye rāmaśāsanāt. kartum arhasi rāmasya sāhyaṃ viṣayavāsini.

अथ वा मैथिलीं दृष्ट्वा रामं चाक्लिष्टकारिणम्। आगमिष्यामि ते वक्त्रं सत्यं प्रतिशृणोमि ते।

atha vā maithilīṃ dṛṣṭvā rāmaṃ cākliṣṭakāriṇam. āgamiṣyāmi te vaktraṃ satyaṃ pratiśṛṇomi te.

एवम् उक्ता हनुमता सुरसा कामरूपिणी। अब्रवीन् नातिवर्तेन् मां कश् चिद् एष वरो मम।

evam uktā hanumatā surasā kāmarūpiṇī. abravīn nātivarten māṃ kaś cid eṣa varo mama.

एवम् उक्तः सुरसया क्रुद्धो वानरपुंगवः। अब्रवीत् कुरु वै वक्त्रं येन मां विषहिष्यसे।

evam uktaḥ surasayā kruddho vānarapuṃgavaḥ. abravīt kuru vai vaktraṃ yena māṃ viṣahiṣyase.

इत्य् उक्त्वा सुरसां क्रुद्धो दशयोजनम् आयतः। दशयोजनविस्तारो बभूव हनुमांस् तदा।

ity uktvā surasāṃ kruddho daśayojanam āyataḥ. daśayojanavistāro babhūva hanumāṃs tadā.

तं दृष्ट्वा मेघसंकाशं दशयोजनम् आयतम्। चकार सुरसाप्य् आस्यं विंशद्योजनम् आयतम्।

taṃ dṛṣṭvā meghasaṃkāśaṃ daśayojanam āyatam. cakāra surasāpy āsyaṃ viṃśadyojanam āyatam.

हनुमांस् तु ततः क्रुद्धस् त्रिंशद्योजनम् आयतः। चकार सुरसा वक्त्रं चत्वारिंशत् तथोच्छ्रितम्।

hanumāṃs tu tataḥ kruddhas triṃśadyojanam āyataḥ. cakāra surasā vaktraṃ catvāriṃśat tathocchritam.

बभूव हनुमान् वीरः पञ्चाशद्योजनोच्छ्रितः। चकार सुरसा वक्त्रं षष्टियोजनम् आयतम्।

babhūva hanumān vīraḥ pañcāśadyojanocchritaḥ. cakāra surasā vaktraṃ ṣaṣṭiyojanam āyatam.

तथैव हनुमान् वीरः सप्ततिं योजनोच्छ्रितः। चकार सुरसा वक्त्रम् अशीतिं योजनायतम्।

tathaiva hanumān vīraḥ saptatiṃ yojanocchritaḥ. cakāra surasā vaktram aśītiṃ yojanāyatam.

हनूमान् अचल प्रख्यो नवतिं योजनोच्छ्रितः। चकार सुरसा वक्त्रं शतयोजनम् आयतम्।

hanūmān acala prakhyo navatiṃ yojanocchritaḥ. cakāra surasā vaktraṃ śatayojanam āyatam.

तद् दृष्ट्वा व्यादितं त्व् आस्यं वायुपुत्रः स बुद्धिमान्। दीर्घजिह्वं सुरसया सुघोरं नरकोपमम्।

tad dṛṣṭvā vyāditaṃ tv āsyaṃ vāyuputraḥ sa buddhimān. dīrghajihvaṃ surasayā sughoraṃ narakopamam.

स संक्षिप्यात्मनः कायं जीमूत इव मारुतिः। तस्मिन् मुहूर्ते हनुमान् बभूवाङ्गुष्ठमात्रकः।

sa saṃkṣipyātmanaḥ kāyaṃ jīmūta iva mārutiḥ. tasmin muhūrte hanumān babhūvāṅguṣṭhamātrakaḥ.

सो ऽभिपत्याशु तद् वक्त्रं निष्पत्य च महाजवः। अन्तरिक्षे स्थितः श्रीमान् इदं वचनम् अब्रवीत्।

so 'bhipatyāśu tad vaktraṃ niṣpatya ca mahājavaḥ. antarikṣe sthitaḥ śrīmān idaṃ vacanam abravīt.

प्रविष्टो ऽस्मि हि ते वक्त्रं दाक्षायणि नमो ऽस्तु ते। गमिष्ये यत्र वैदेही सत्यं चास्तु वचस् तव।

praviṣṭo 'smi hi te vaktraṃ dākṣāyaṇi namo 'stu te. gamiṣye yatra vaidehī satyaṃ cāstu vacas tava.

तं दृष्ट्वा वदनान् मुक्तं चन्द्रं राहुमुखाद् इव। अब्रवीत् सुरसा देवी स्वेन रूपेण वानरम्।

taṃ dṛṣṭvā vadanān muktaṃ candraṃ rāhumukhād iva. abravīt surasā devī svena rūpeṇa vānaram.

अर्थसिद्ध्यै हरिश्रेष्ठ गच्छ सौम्य यथासुखम्। समानय च वैदेहीं राघवेण महात्मना।

arthasiddhyai hariśreṣṭha gaccha saumya yathāsukham. samānaya ca vaidehīṃ rāghaveṇa mahātmanā.

तत् तृतीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम्। साधु साध्व् इति भूतानि प्रशशंसुस् तदा हरिम्।

tat tṛtīyaṃ hanumato dṛṣṭvā karma suduṣkaram. sādhu sādhv iti bhūtāni praśaśaṃsus tadā harim.

स सागरम् अनाधृष्यम् अभ्येत्य वरुणालयम्। जगामाकाशम् आविश्य वेगेन गरुणोपमः।

sa sāgaram anādhṛṣyam abhyetya varuṇālayam. jagāmākāśam āviśya vegena garuṇopamaḥ.

सेविते वारिधारिभिः पतगैश् च निषेविते। चरिते कैशिकाचार्यैर् ऐरावतनिषेविते।

sevite vāridhāribhiḥ patagaiś ca niṣevite. carite kaiśikācāryair airāvataniṣevite.

सिंहकुञ्जरशार्दूलपतगोरगवाहनैः। विमानैः संपतद्भिश् च विमलैः समलंकृते।

siṃhakuñjaraśārdūlapatagoragavāhanaiḥ. vimānaiḥ saṃpatadbhiś ca vimalaiḥ samalaṃkṛte.

वज्राशनिसमाघातैः पावकैर् उपशोभिते। कृतपुण्यैर् महाभागैः स्वर्गजिद्भिर् अलंकृते।

vajrāśanisamāghātaiḥ pāvakair upaśobhite. kṛtapuṇyair mahābhāgaiḥ svargajidbhir alaṃkṛte.

बहता हव्यम् अत्यन्तं सेविते चित्रभानुना। ग्रहनक्षत्रचन्द्रार्कतारागणविभूषिते।

bahatā havyam atyantaṃ sevite citrabhānunā. grahanakṣatracandrārkatārāgaṇavibhūṣite.

महर्षिगणगन्धर्वनागयक्षसमाकुले। विविक्ते विमले विश्वे विश्वावसुनिषेविते।

maharṣigaṇagandharvanāgayakṣasamākule. vivikte vimale viśve viśvāvasuniṣevite.

देवराजगजाक्रान्ते चन्द्रसूर्यपथे शिवे। विताने जीवलोकस्य विततो ब्रह्मनिर्मिते।

devarājagajākrānte candrasūryapathe śive. vitāne jīvalokasya vitato brahmanirmite.

बहुशः सेविते वीरैर् विद्याधरगणैर् वरैः। कपिना कृष्यमाणानि महाभ्राणि चकाशिरे।

bahuśaḥ sevite vīrair vidyādharagaṇair varaiḥ. kapinā kṛṣyamāṇāni mahābhrāṇi cakāśire.

प्रविशन्न् अभ्रजालानि निष्पतंश् च पुनः पुनः। प्रावृषीन्दुर् इवाभाति निष्पतन् प्रविशंस् तदा।

praviśann abhrajālāni niṣpataṃś ca punaḥ punaḥ. prāvṛṣīndur ivābhāti niṣpatan praviśaṃs tadā.

प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा सिंहिका नाम राक्षसी। मनसा चिन्तयाम् आस प्रवृद्धा कामरूपिणी।

plavamānaṃ tu taṃ dṛṣṭvā siṃhikā nāma rākṣasī. manasā cintayām āsa pravṛddhā kāmarūpiṇī.

अद्य दीर्घस्य कालस्य भविष्याम्य् अहम् आशिता। इदं हि मे महत् सत्त्वं चिरस्य वशम् आगतम्।

adya dīrghasya kālasya bhaviṣyāmy aham āśitā. idaṃ hi me mahat sattvaṃ cirasya vaśam āgatam.

इति संचिन्त्य मनसा छायाम् अस्य समक्षिपत्। छायायां संगृहीतायां चिन्तयाम् आस वानरः।

iti saṃcintya manasā chāyām asya samakṣipat. chāyāyāṃ saṃgṛhītāyāṃ cintayām āsa vānaraḥ.

समाक्षिप्तो ऽस्मि सहसा पङ्गूकृतपराक्रमः। प्रतिलोमेन वातेन महानौर् इव सागरे।

samākṣipto 'smi sahasā paṅgūkṛtaparākramaḥ. pratilomena vātena mahānaur iva sāgare.

तिर्यग् ऊर्ध्वम् अधश् चैव वीक्षमाणस् ततः कपिः। ददर्श स महासत्त्वम् उत्थितं लवणाम्भसि।

tiryag ūrdhvam adhaś caiva vīkṣamāṇas tataḥ kapiḥ. dadarśa sa mahāsattvam utthitaṃ lavaṇāmbhasi.

कपिराज्ञा यद् आख्यातं सत्त्वम् अद्भुतदर्शनम्। छायाग्राहि महावीर्यं तद् इदं नात्र संशयः।

kapirājñā yad ākhyātaṃ sattvam adbhutadarśanam. chāyāgrāhi mahāvīryaṃ tad idaṃ nātra saṃśayaḥ.

स तां बुद्ध्वार्थतत्त्वेन सिंहिकां मतिमान् कपिः। व्यवर्धत महाकायः प्रावृषीव बलाहकः।

sa tāṃ buddhvārthatattvena siṃhikāṃ matimān kapiḥ. vyavardhata mahākāyaḥ prāvṛṣīva balāhakaḥ.

तस्य सा कायम् उद्वीक्ष्य वर्धमानं महाकपेः। वक्त्रं प्रसारयाम् आस पातालाम्बरसंनिभम्।

tasya sā kāyam udvīkṣya vardhamānaṃ mahākapeḥ. vaktraṃ prasārayām āsa pātālāmbarasaṃnibham.

स ददर्श ततस् तस्या विकृतं सुमहन् मुखम्। कायमात्रं च मेधावी मर्माणि च महाकपिः।

sa dadarśa tatas tasyā vikṛtaṃ sumahan mukham. kāyamātraṃ ca medhāvī marmāṇi ca mahākapiḥ.

स तस्या विवृते वक्त्रे वज्रसंहननः कपिः। संक्षिप्य मुहुर् आत्मानं निष्पपात महाबलः।

sa tasyā vivṛte vaktre vajrasaṃhananaḥ kapiḥ. saṃkṣipya muhur ātmānaṃ niṣpapāta mahābalaḥ.

आस्ये तस्या निमज्जन्तं ददृशुः सिद्धचारणाः। ग्रस्यमानं यथा चन्द्रं पूर्णं पर्वणि राहुणा।

āsye tasyā nimajjantaṃ dadṛśuḥ siddhacāraṇāḥ. grasyamānaṃ yathā candraṃ pūrṇaṃ parvaṇi rāhuṇā.

ततस् तस्य नखैस् तीक्ष्णैर् मर्माण्य् उत्कृत्य वानरः। उत्पपाताथ वेगेन मनःसंपातविक्रमः।

tatas tasya nakhais tīkṣṇair marmāṇy utkṛtya vānaraḥ. utpapātātha vegena manaḥsaṃpātavikramaḥ.

तां हतां वानरेणाशु पतितां वीक्ष्य सिंहिकाम्। भूतान्य् आकाशचारीणि तम् ऊचुः प्लवगर्षभम्।

tāṃ hatāṃ vānareṇāśu patitāṃ vīkṣya siṃhikām. bhūtāny ākāśacārīṇi tam ūcuḥ plavagarṣabham.

भीमम् अद्य कृतं कर्म महत् सत्त्वं त्वया हतम्। साधयार्थम् अभिप्रेतम् अरिष्टं प्लवतां वर।

bhīmam adya kṛtaṃ karma mahat sattvaṃ tvayā hatam. sādhayārtham abhipretam ariṣṭaṃ plavatāṃ vara.

यस्य त्व् एतानि चत्वारि वानरेन्द्र यथा तव। धृतिर् दृष्टिर् मतिर् दाक्ष्यं स कर्मसु न सीदति।

yasya tv etāni catvāri vānarendra yathā tava. dhṛtir dṛṣṭir matir dākṣyaṃ sa karmasu na sīdati.

स तैः संभावितः पूज्यः प्रतिपन्नप्रयोजनः। जगामाकाशम् आविश्य पन्नगाशनवत् कपिः।

sa taiḥ saṃbhāvitaḥ pūjyaḥ pratipannaprayojanaḥ. jagāmākāśam āviśya pannagāśanavat kapiḥ.

प्राप्तभूयिष्ठ पारस् तु सर्वतः प्रतिलोकयन्। योजनानां शतस्यान्ते वनराजिं ददर्श सः।

prāptabhūyiṣṭha pāras tu sarvataḥ pratilokayan. yojanānāṃ śatasyānte vanarājiṃ dadarśa saḥ.

ददर्श च पतन्न् एव विविधद्रुमभूषितम्। द्वीपं शाखामृगश्रेष्ठो मलयोपवनानि च।

dadarśa ca patann eva vividhadrumabhūṣitam. dvīpaṃ śākhāmṛgaśreṣṭho malayopavanāni ca.

सागरं सागरानूपान् सागरानूपजान् द्रुमान्। सागरस्य च पत्नीनां मुखान्य् अपि विलोकयन्।

sāgaraṃ sāgarānūpān sāgarānūpajān drumān. sāgarasya ca patnīnāṃ mukhāny api vilokayan.

स महामेघसंकाशं समीक्ष्यात्मानम् आत्मना। निरुन्धन्तम् इवाकाशं चकार मतिमान् मतिम्।

sa mahāmeghasaṃkāśaṃ samīkṣyātmānam ātmanā. nirundhantam ivākāśaṃ cakāra matimān matim.

कायवृद्धिं प्रवेगं च मम दृष्ट्वैव राक्षसाः। मयि कौतूहलं कुर्युर् इति मेने महाकपिः।

kāyavṛddhiṃ pravegaṃ ca mama dṛṣṭvaiva rākṣasāḥ. mayi kautūhalaṃ kuryur iti mene mahākapiḥ.

ततः शरीरं संक्षिप्य तन् महीधरसंनिभम्। पुनः प्रकृतिम् आपेदे वीतमोह इवात्मवान्।

tataḥ śarīraṃ saṃkṣipya tan mahīdharasaṃnibham. punaḥ prakṛtim āpede vītamoha ivātmavān.

स चारुनानाविधरूपधारी परं समासाद्य समुद्रतीरम्। परैर् अशक्यप्रतिपन्नरूपः समीक्षितात्मा समवेक्षितार्थः।

sa cārunānāvidharūpadhārī paraṃ samāsādya samudratīram. parair aśakyapratipannarūpaḥ samīkṣitātmā samavekṣitārthaḥ.

ततः स लम्बस्य गिरेः समृद्धे विचित्रकूटे निपपात कूटे। सकेतकोद्दालकनालिकेरे महाद्रिकूटप्रतिमो महात्मा।

tataḥ sa lambasya gireḥ samṛddhe vicitrakūṭe nipapāta kūṭe. saketakoddālakanālikere mahādrikūṭapratimo mahātmā.

स सागरं दानवपन्नगायुतं बलेन विक्रम्य महोर्मिमालिनम्। निपत्य तीरे च महोदधेस् तदा ददर्श लङ्काम् अमरावतीम् इव।

sa sāgaraṃ dānavapannagāyutaṃ balena vikramya mahormimālinam. nipatya tīre ca mahodadhes tadā dadarśa laṅkām amarāvatīm iva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...