रामायण 1.12 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 12→

[rm-1-12] • 34 श्लोकाः

पुनः प्राप्ते वसन्ते तु पूर्णः संवत्सरो ऽभवत्। अभिवाद्य वसिष्ठं च न्यायतः प्रतिपूज्य च।

punaḥ prāpte vasante tu pūrṇaḥ saṃvatsaro 'bhavat. abhivādya vasiṣṭhaṃ ca nyāyataḥ pratipūjya ca.

अब्रवीत् प्रश्रितं वाक्यं प्रसवार्थं द्विजोत्तमम्। यज्ञो मे क्रियतां विप्र यथोक्तं मुनिपुंगव।

abravīt praśritaṃ vākyaṃ prasavārthaṃ dvijottamam. yajño me kriyatāṃ vipra yathoktaṃ munipuṃgava.

यथा न विघ्नः क्रियते यज्ञाङ्गेषु विधीयताम्। भवान् स्निग्धः सुहृन् मह्यं गुरुश् च परमो महान्।

yathā na vighnaḥ kriyate yajñāṅgeṣu vidhīyatām. bhavān snigdhaḥ suhṛn mahyaṃ guruś ca paramo mahān.

वोढव्यो भवता चैव भारो यज्ञस्य चोद्यतः। तथेति च स राजानम् अब्रवीद् द्विजसत्तमः।

voḍhavyo bhavatā caiva bhāro yajñasya codyataḥ. tatheti ca sa rājānam abravīd dvijasattamaḥ.

करिष्ये सर्वम् एवैतद् भवता यत् समर्थितम्। ततो ऽब्रवीद् द्विजान् वृद्धान् यज्ञकर्मसु निष्ठितान्।

kariṣye sarvam evaitad bhavatā yat samarthitam. tato 'bravīd dvijān vṛddhān yajñakarmasu niṣṭhitān.

स्थापत्ये निष्ठितांश् चैव वृद्धान् परमधार्मिकान्। कर्मान्तिकाञ् शिल्पकारान् वर्धकीन् खनकान् अपि।

sthāpatye niṣṭhitāṃś caiva vṛddhān paramadhārmikān. karmāntikāñ śilpakārān vardhakīn khanakān api.

गणकाञ् शिल्पिनश् चैव तथैव नटनर्तकान्। तथा शुचीञ् शास्त्रविदः पुरुषान् सुबहुश्रुतान्।

gaṇakāñ śilpinaś caiva tathaiva naṭanartakān. tathā śucīñ śāstravidaḥ puruṣān subahuśrutān.

यज्ञकर्म समीहन्तां भवन्तो राजशासनात्। इष्टका बहुसाहस्री शीघ्रम् आनीयताम् इति।

yajñakarma samīhantāṃ bhavanto rājaśāsanāt. iṣṭakā bahusāhasrī śīghram ānīyatām iti.

औपकार्याः क्रियन्तां च राज्ञां बहुगुणान्विताः। ब्राह्मणावसथाश् चैव कर्तव्याः शतशः शुभाः।

aupakāryāḥ kriyantāṃ ca rājñāṃ bahuguṇānvitāḥ. brāhmaṇāvasathāś caiva kartavyāḥ śataśaḥ śubhāḥ.

भक्ष्यान्नपानैर् बहुभिः समुपेताः सुनिष्ठिताः। तथा पौरजनस्यापि कर्तव्या बहुविस्तराः।

bhakṣyānnapānair bahubhiḥ samupetāḥ suniṣṭhitāḥ. tathā paurajanasyāpi kartavyā bahuvistarāḥ.

आवासा बहुभक्ष्या वै सर्वकामैर् उपस्थिताः। तथा जानपदस्यापि जनस्य बहुशोभनम्।

āvāsā bahubhakṣyā vai sarvakāmair upasthitāḥ. tathā jānapadasyāpi janasya bahuśobhanam.

दातव्यम् अन्नं विधिवत् सत्कृत्य न तु लीलया। सर्वे वर्णा यथा पूजां प्राप्नुवन्ति सुसत्कृताः।

dātavyam annaṃ vidhivat satkṛtya na tu līlayā. sarve varṇā yathā pūjāṃ prāpnuvanti susatkṛtāḥ.

न चावज्ञा प्रयोक्तव्या कामक्रोधवशाद् अपि। यज्ञकर्मसु ये ऽव्यग्राः पुरुषाः शिल्पिनस् तथा।

na cāvajñā prayoktavyā kāmakrodhavaśād api. yajñakarmasu ye 'vyagrāḥ puruṣāḥ śilpinas tathā.

तेषाम् अपि विशेषेण पूजा कार्या यथाक्रमम्। यथा सर्वं सुविहितं न किं चित् परिहीयते।

teṣām api viśeṣeṇa pūjā kāryā yathākramam. yathā sarvaṃ suvihitaṃ na kiṃ cit parihīyate.

तथा भवन्तः कुर्वन्तु प्रीतिस्निग्धेन चेतसा। ततः सर्वे समागम्य वसिष्ठम् इदम् अब्रुवन्।

tathā bhavantaḥ kurvantu prītisnigdhena cetasā. tataḥ sarve samāgamya vasiṣṭham idam abruvan.

यथोक्तं तत् करिष्यामो न किं चित् परिहास्यते। ततः सुमन्त्रम् आहूय वसिष्ठो वाक्यम् अब्रवीत्।

yathoktaṃ tat kariṣyāmo na kiṃ cit parihāsyate. tataḥ sumantram āhūya vasiṣṭho vākyam abravīt.

निमन्त्रयस्य नृपतीन् पृथिव्यां ये च धार्मिकाः। ब्राह्मणान् क्षत्रियान् वैश्याञ् शूद्रांश् चैव सहस्रशः।

nimantrayasya nṛpatīn pṛthivyāṃ ye ca dhārmikāḥ. brāhmaṇān kṣatriyān vaiśyāñ śūdrāṃś caiva sahasraśaḥ.

समानयस्व सत्कृत्य सर्वदेशेषु मानवान्। मिथिलाधिपतिं शूरं जनकं सत्यविक्रमम्।

samānayasva satkṛtya sarvadeśeṣu mānavān. mithilādhipatiṃ śūraṃ janakaṃ satyavikramam.

निष्ठितं सर्वशास्त्रेषु तथा वेदेषु निष्ठितम्। तम् आनय महाभागं स्वयम् एव सुसत्कृतम्। पूर्वसंबन्धिनं ज्ञात्वा ततः पूर्वं ब्रवीमि ते।

niṣṭhitaṃ sarvaśāstreṣu tathā vedeṣu niṣṭhitam. tam ānaya mahābhāgaṃ svayam eva susatkṛtam. pūrvasaṃbandhinaṃ jñātvā tataḥ pūrvaṃ bravīmi te.

तथा काशिपतिं स्निग्धं सततं प्रियवादिनम्। सद्वृत्तं देवसंकाशं स्वयम् एवानयस्व ह।

tathā kāśipatiṃ snigdhaṃ satataṃ priyavādinam. sadvṛttaṃ devasaṃkāśaṃ svayam evānayasva ha.

तथा केकयराजानं वृद्धं परमधार्मिकम्। श्वशुरं राजसिंहस्य सपुत्रं तम् इहानय।

tathā kekayarājānaṃ vṛddhaṃ paramadhārmikam. śvaśuraṃ rājasiṃhasya saputraṃ tam ihānaya.

अङ्गेश्वरं महाभागं लोमपादं सुसत्कृतम्। वयस्यं राजसिंहस्य तम् आनय यशस्विनम्।

aṅgeśvaraṃ mahābhāgaṃ lomapādaṃ susatkṛtam. vayasyaṃ rājasiṃhasya tam ānaya yaśasvinam.

प्राचीनान् सिन्धुसौवीरान् सौराष्ठ्रेयांश् च पार्थिवान्। दाक्षिणात्यान् नरेन्द्रांश् च समस्तान् आनयस्व ह।

prācīnān sindhusauvīrān saurāṣṭhreyāṃś ca pārthivān. dākṣiṇātyān narendrāṃś ca samastān ānayasva ha.

सन्ति स्निग्धाश् च ये चान्ये राजानः पृथिवीतले। तान् आनय यथाक्षिप्रं सानुगान् सहबान्धवान्।

santi snigdhāś ca ye cānye rājānaḥ pṛthivītale. tān ānaya yathākṣipraṃ sānugān sahabāndhavān.

वसिष्ठवाक्यं तच् छ्रुत्वा सुमन्त्रस् त्वरितस् तदा। व्यादिशत् पुरुषांस् तत्र राज्ञाम् आनयने शुभान्।

vasiṣṭhavākyaṃ tac chrutvā sumantras tvaritas tadā. vyādiśat puruṣāṃs tatra rājñām ānayane śubhān.

स्वयम् एव हि धर्मात्मा प्रययौ मुनिशासनात्। सुमन्त्रस् त्वरितो भूत्वा समानेतुं महीक्षितः।

svayam eva hi dharmātmā prayayau muniśāsanāt. sumantras tvarito bhūtvā samānetuṃ mahīkṣitaḥ.

ते च कर्मान्तिकाः सर्वे वसिष्ठाय च धीमते। सर्वं निवेदयन्ति स्म यज्ञे यद् उपकल्पितम्।

te ca karmāntikāḥ sarve vasiṣṭhāya ca dhīmate. sarvaṃ nivedayanti sma yajñe yad upakalpitam.

ततः प्रीतो द्विजश्रेष्ठस् तान् सर्वान् पुनर् अब्रवीत्। अवज्ञया न दातव्यं कस्य चिल् लीलयापि वा। अवज्ञया कृतं हन्याद् दातारं नात्र संशयः।

tataḥ prīto dvijaśreṣṭhas tān sarvān punar abravīt. avajñayā na dātavyaṃ kasya cil līlayāpi vā. avajñayā kṛtaṃ hanyād dātāraṃ nātra saṃśayaḥ.

ततः कैश् चिद् अहोरात्रैर् उपयाता महीक्षितः। बहूनि रत्नान्य् आदाय राज्ञो दशरथस्य ह।

tataḥ kaiś cid ahorātrair upayātā mahīkṣitaḥ. bahūni ratnāny ādāya rājño daśarathasya ha.

ततो वसिष्ठः सुप्रीतो राजानम् इदम् अब्रवीत्। उपयाता नरव्याघ्र राजानस् तव शासनात्।

tato vasiṣṭhaḥ suprīto rājānam idam abravīt. upayātā naravyāghra rājānas tava śāsanāt.

मयापि सत्कृताः सर्वे यथार्हं राजसत्तमाः। यज्ञियं च कृतं राजन् पुरुषैः सुसमाहितैः।

mayāpi satkṛtāḥ sarve yathārhaṃ rājasattamāḥ. yajñiyaṃ ca kṛtaṃ rājan puruṣaiḥ susamāhitaiḥ.

निर्यातु च भवान् यष्टुं यज्ञायतनम् अन्तिकात्। सर्वकामैर् उपहृतैर् उपेतं वै समन्ततः।

niryātu ca bhavān yaṣṭuṃ yajñāyatanam antikāt. sarvakāmair upahṛtair upetaṃ vai samantataḥ.

तथा वसिष्ठवचनाद् ऋश्यशृङ्गस्य चोभयोः। शुभे दिवस नक्षत्रे निर्यातो जगतीपतिः।

tathā vasiṣṭhavacanād ṛśyaśṛṅgasya cobhayoḥ. śubhe divasa nakṣatre niryāto jagatīpatiḥ.

ततो वसिष्ठप्रमुखाः सर्व एव द्विजोत्तमाः। ऋश्यशृङ्गं पुरस्कृत्य यज्ञकर्मारभंस् तदा।

tato vasiṣṭhapramukhāḥ sarva eva dvijottamāḥ. ṛśyaśṛṅgaṃ puraskṛtya yajñakarmārabhaṃs tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...