महाभारत 6.99 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 99→

[mh-6-99] • 47 श्लोकाः

संजय उवाच। मध्याह्ने तु महाराज संग्रामः समपद्यत। लोकक्षयकरो रौद्रो भीष्मस्य सह सोमकैः।

saṃjaya uvāca. madhyāhne tu mahārāja saṃgrāmaḥ samapadyata. lokakṣayakaro raudro bhīṣmasya saha somakaiḥ.

गाङ्गेयो रथिनां श्रेष्ठः पाण्डवानाम् अनीकिनीम्। व्यधमन् निशितैर् बाणैः शतशो ऽथ सहस्रशः।

gāṅgeyo rathināṃ śreṣṭhaḥ pāṇḍavānām anīkinīm. vyadhaman niśitair bāṇaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

संममर्द च तत् सैन्यं पिता देवव्रतस् तव। धान्यानाम् इव लूनानां प्रकरं गोगणा इव।

saṃmamarda ca tat sainyaṃ pitā devavratas tava. dhānyānām iva lūnānāṃ prakaraṃ gogaṇā iva.

धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च विराटो द्रुपदस् तथा। भीष्मम् आसाद्य समरे शरैर् जघ्नुर् महारथम्।

dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca virāṭo drupadas tathā. bhīṣmam āsādya samare śarair jaghnur mahāratham.

धृष्टद्युम्नं ततो विद्ध्वा विराटं च त्रिभिः शरैः। द्रुपदस्य च नाराचं प्रेषयाम् आस भारत।

dhṛṣṭadyumnaṃ tato viddhvā virāṭaṃ ca tribhiḥ śaraiḥ. drupadasya ca nārācaṃ preṣayām āsa bhārata.

तेन विद्धा महेष्वासा भीष्मेणामित्रकर्शिना। चुक्रुधुः समरे राजन् पादस्पृष्टा इवोरगाः।

tena viddhā maheṣvāsā bhīṣmeṇāmitrakarśinā. cukrudhuḥ samare rājan pādaspṛṣṭā ivoragāḥ.

शिखण्डी तं च विव्याध भरतानां पितामहम्। स्त्रीमयं मनसा ध्यात्वा नास्मै प्राहरद् अच्युतः।

śikhaṇḍī taṃ ca vivyādha bharatānāṃ pitāmaham. strīmayaṃ manasā dhyātvā nāsmai prāharad acyutaḥ.

धृष्टद्युम्नस् तु समरे क्रोधाद् अग्निर् इव ज्वलन्। पितामहं त्रिभिर् बाणैर् बाह्वोर् उरसि चार्पयत्।

dhṛṣṭadyumnas tu samare krodhād agnir iva jvalan. pitāmahaṃ tribhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat.

द्रुपदः पञ्चविंशत्या विराटो दशभिः शरैः। शिखण्डी पञ्चविंशत्या भीष्मं विव्याध सायकैः।

drupadaḥ pañcaviṃśatyā virāṭo daśabhiḥ śaraiḥ. śikhaṇḍī pañcaviṃśatyā bhīṣmaṃ vivyādha sāyakaiḥ.

सो ऽतिविद्धो महाराज भीष्मः संख्ये महात्मभिः। वसन्ते पुष्पशबलो रक्ताशोक इवाबभौ।

so 'tividdho mahārāja bhīṣmaḥ saṃkhye mahātmabhiḥ. vasante puṣpaśabalo raktāśoka ivābabhau.

तान् प्रत्यविध्यद् गाङ्गेयस् त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः। द्रुपदस्य च भल्लेन धनुश् चिच्छेद मारिष।

tān pratyavidhyad gāṅgeyas tribhis tribhir ajihmagaiḥ. drupadasya ca bhallena dhanuś ciccheda māriṣa.

सो ऽन्यत् कार्मुकम् आदाय भीष्मं विव्याध पञ्चभिः। सारथिं च त्रिभिर् बाणैः सुशितै रणमूर्धनि।

so 'nyat kārmukam ādāya bhīṣmaṃ vivyādha pañcabhiḥ. sārathiṃ ca tribhir bāṇaiḥ suśitai raṇamūrdhani.

ततो भीमो महाराज द्रौपद्याः पञ्च चात्मजाः। केकया भ्रातरः पञ्च सात्यकिश् चैव सात्वतः।

tato bhīmo mahārāja draupadyāḥ pañca cātmajāḥ. kekayā bhrātaraḥ pañca sātyakiś caiva sātvataḥ.

अभ्यद्रवन्त गाङ्गेयं युधिष्ठिरहितेप्सया। रिरक्षिषन्तः पाञ्चाल्यं धृष्टद्युम्नमुखन् रणे।

abhyadravanta gāṅgeyaṃ yudhiṣṭhirahitepsayā. rirakṣiṣantaḥ pāñcālyaṃ dhṛṣṭadyumnamukhan raṇe.

तथैव तावकाः सर्वे भीष्मरक्षार्थम् उद्यताः। प्रत्युद्ययुः पाण्डुसेनां सहसैन्या नराधिप।

tathaiva tāvakāḥ sarve bhīṣmarakṣārtham udyatāḥ. pratyudyayuḥ pāṇḍusenāṃ sahasainyā narādhipa.

तत्रासीत् सुमहद् युद्धं तव तेषां च संकुलम्। नराश्वरथनागानां यमराष्ट्रविवर्धनम्।

tatrāsīt sumahad yuddhaṃ tava teṣāṃ ca saṃkulam. narāśvarathanāgānāṃ yamarāṣṭravivardhanam.

रथी रथिनम् आसाद्य प्राहिणोद् यमसादनम्। तथेतरान् समासाद्य नरनागाश्वसादिनः।

rathī rathinam āsādya prāhiṇod yamasādanam. tathetarān samāsādya naranāgāśvasādinaḥ.

अनयन् परलोकाय शरैः संनतपर्वभिः। अस्त्रैश् च विविधैर् घोरैस् तत्र तत्र विशां पते।

anayan paralokāya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. astraiś ca vividhair ghorais tatra tatra viśāṃ pate.

रथाश् च रथिभिर् हीना हतसारथयस् तथा। विप्रद्रुताश्वाः समरे दिशो जग्मुः समन्ततः।

rathāś ca rathibhir hīnā hatasārathayas tathā. vipradrutāśvāḥ samare diśo jagmuḥ samantataḥ.

मर्दमाना नरान् राजन् हयांश् च सुबहून् रणे। वातायमाना दृश्यन्ते गन्धर्वनगरोपमाः।

mardamānā narān rājan hayāṃś ca subahūn raṇe. vātāyamānā dṛśyante gandharvanagaropamāḥ.

रथिनश् च रथैर् हीना वर्मिणस् तेजसा युताः। कुण्डलोष्णीषिणः सर्वे निष्काङ्गदविभूषिताः।

rathinaś ca rathair hīnā varmiṇas tejasā yutāḥ. kuṇḍaloṣṇīṣiṇaḥ sarve niṣkāṅgadavibhūṣitāḥ.

देवपुत्रसमा रूपे शौर्ये शक्रसमा युधि। ऋद्ध्या वैश्रवणं चाति नयेन च बृहस्पतिम्।

devaputrasamā rūpe śaurye śakrasamā yudhi. ṛddhyā vaiśravaṇaṃ cāti nayena ca bṛhaspatim.

सर्वलोकेश्वराः शूरास् तत्र तत्र विशां पते। विप्रद्रुता व्यदृश्यन्त प्राकृता इव मानवाः।

sarvalokeśvarāḥ śūrās tatra tatra viśāṃ pate. vipradrutā vyadṛśyanta prākṛtā iva mānavāḥ.

दन्तिनश् च नरश्रेष्ठ विहीना वरसादिभिः। मृद्नन्तः स्वान्य् अनीकानि संपेतुः सर्वशब्दगाः।

dantinaś ca naraśreṣṭha vihīnā varasādibhiḥ. mṛdnantaḥ svāny anīkāni saṃpetuḥ sarvaśabdagāḥ.

वर्मभिश् चामरैश् छत्रैः पताकाभिश् च मारिष। कक्ष्याभिर् अथ तोत्त्रैश् च घण्टाभिस् तोमरैस् तथा।

varmabhiś cāmaraiś chatraiḥ patākābhiś ca māriṣa. kakṣyābhir atha tottraiś ca ghaṇṭābhis tomarais tathā.

विशीर्णैर् विप्रधावन्तो दृश्यन्ते स्म दिशो दश। नगमेघप्रतीकाशैर् जलदोदयनिस्वनैः।

viśīrṇair vipradhāvanto dṛśyante sma diśo daśa. nagameghapratīkāśair jaladodayanisvanaiḥ.

तथैव दन्तिभिर् हीनान् गजारोहान् विशां पते। प्रधावन्तो ऽन्वपश्याम तव तेषां च संकुले।

tathaiva dantibhir hīnān gajārohān viśāṃ pate. pradhāvanto 'nvapaśyāma tava teṣāṃ ca saṃkule.

नानादेशसमुत्थांश् च तुरगान् हेमभूषितान्। वातायमानान् अद्राक्षं शतशो ऽथ सहस्रशः।

nānādeśasamutthāṃś ca turagān hemabhūṣitān. vātāyamānān adrākṣaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

अश्वारोहान् हतैर् अश्वैर् गृहीतासीन् समन्ततः। द्रवमाणान् अपश्याम द्राव्यमाणांश् च संयुगे। ततो ऽन्तरे महाराज भीमसेनः प्रतापवान्। चकार सुमहद् युद्धं महाघोरं भयानकम्।

aśvārohān hatair aśvair gṛhītāsīn samantataḥ. dravamāṇān apaśyāma drāvyamāṇāṃś ca saṃyuge. tato 'ntare mahārāja bhīmasenaḥ pratāpavān. cakāra sumahad yuddhaṃ mahāghoraṃ bhayānakam.

गजो गजं समासाद्य द्रवमाणं महारणे। ययौ विमृद्नंस् तरसा पदातीन् वाजिनस् तथा। अश्वान् अश्वैश् च संमर्द्य रथैश् च रथिनस् तथा।

gajo gajaṃ samāsādya dravamāṇaṃ mahāraṇe. yayau vimṛdnaṃs tarasā padātīn vājinas tathā. aśvān aśvaiś ca saṃmardya rathaiś ca rathinas tathā.

तथैव च रथान् राजन् संममर्द रणे गजः। रथश् चैव समासाद्य पदातिं तुरगं तथा।

tathaiva ca rathān rājan saṃmamarda raṇe gajaḥ. rathaś caiva samāsādya padātiṃ turagaṃ tathā.

व्यमृद्नात् समरे राजंस् तुरगांश् च नरान् रणे। एवं ते बहुधा राजन् प्रमृद्नन्तः परस्परम्। दृश्यन्ते स्म महाबाहो तत्र तत्र महाबलाः।

vyamṛdnāt samare rājaṃs turagāṃś ca narān raṇe. evaṃ te bahudhā rājan pramṛdnantaḥ parasparam. dṛśyante sma mahābāho tatra tatra mahābalāḥ.

तस्मिन् रौद्रे तथा युद्धे वर्तमाने महाभये। प्रावर्तत नदी घोरा शोणितान्त्रतरङ्गिणी।

tasmin raudre tathā yuddhe vartamāne mahābhaye. prāvartata nadī ghorā śoṇitāntrataraṅgiṇī.

अस्थिसंचयसंघाटा केशशैवलशाद्वला। रथह्रदा शरावर्ता हयमीना दुरासदा।

asthisaṃcayasaṃghāṭā keśaśaivalaśādvalā. rathahradā śarāvartā hayamīnā durāsadā.

शीर्षोपलसमाकीर्णा हस्तिग्राहसमाकुला। कवचोष्णीषफेनाढ्या धनुर्द्वीपासिकच्छपा। शङ्खचक्रौघसंपूर्णा छत्रकूर्मा रथोडुपा।

śīrṣopalasamākīrṇā hastigrāhasamākulā. kavacoṣṇīṣaphenāḍhyā dhanurdvīpāsikacchapā. śaṅkhacakraughasaṃpūrṇā chatrakūrmā rathoḍupā.

पताकाध्वजवृक्षाढ्या मर्त्यकूलापहारिणी। क्रव्यादसंघसंकीर्णा यमराष्ट्रविवर्धिनी।

patākādhvajavṛkṣāḍhyā martyakūlāpahāriṇī. kravyādasaṃghasaṃkīrṇā yamarāṣṭravivardhinī.

तां नदीं क्षत्रियाः शूरा हयनागरथप्लवैः। प्रतेरुर् बहवो राजन् भयं त्यक्त्वा महाहवे।

tāṃ nadīṃ kṣatriyāḥ śūrā hayanāgarathaplavaiḥ. praterur bahavo rājan bhayaṃ tyaktvā mahāhave.

अपोवाह रणे भीरून् कश्मलेनाभिसंवृतान्। यथा वैतरणी प्रेतान् प्रेतराजपुरं प्रति।

apovāha raṇe bhīrūn kaśmalenābhisaṃvṛtān. yathā vaitaraṇī pretān pretarājapuraṃ prati.

प्राक्रोशन् क्षत्रियास् तत्र दृष्ट्वा तद् वैशसं महत्। दुर्योधनापराधेन क्षयं गच्छन्ति कौरवाः।

prākrośan kṣatriyās tatra dṛṣṭvā tad vaiśasaṃ mahat. duryodhanāparādhena kṣayaṃ gacchanti kauravāḥ.

गुणवत्सु कथं द्वेषं धार्तराष्ट्रो जनेश्वरः। कृतवान् पाण्डुपुत्रेषु पापात्मा लोभमोहितः।

guṇavatsu kathaṃ dveṣaṃ dhārtarāṣṭro janeśvaraḥ. kṛtavān pāṇḍuputreṣu pāpātmā lobhamohitaḥ.

एवं बहुविधा वाचः श्रूयन्ते स्मात्र भारत। पाण्डवस्तवसंयुक्ताः पुत्राणां ते सुदारुणाः।

evaṃ bahuvidhā vācaḥ śrūyante smātra bhārata. pāṇḍavastavasaṃyuktāḥ putrāṇāṃ te sudāruṇāḥ.

ता निशम्य तदा वाचः सर्वयोधैर् उदाहृताः। आगस्कृत् सर्वलोकस्य पुत्रो दुर्योधनस् तव।

tā niśamya tadā vācaḥ sarvayodhair udāhṛtāḥ. āgaskṛt sarvalokasya putro duryodhanas tava.

भीष्मं द्रोणं कृपं चैव शल्यं चोवाच भारत। युध्यध्वम् अनहंकाराः किं चिरं कुरुथेति च। इति दुर्योधनोत्सृष्टाः सर्वे युयुधिरे नृपाः।

bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ caiva śalyaṃ covāca bhārata. yudhyadhvam anahaṃkārāḥ kiṃ ciraṃ kurutheti ca. iti duryodhanotsṛṣṭāḥ sarve yuyudhire nṛpāḥ.

ततः प्रववृते युद्धं कुरूणां पाण्डवैः सह। अक्षद्यूतकृतं राजन् सुघोरं वैशसं तदा।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha. akṣadyūtakṛtaṃ rājan sughoraṃ vaiśasaṃ tadā.

यत् पुरा न निगृह्णीषे वार्यमाणो महात्मभिः। वैचित्रवीर्य तस्येदं फलं पश्य तथाविधम्।

yat purā na nigṛhṇīṣe vāryamāṇo mahātmabhiḥ. vaicitravīrya tasyedaṃ phalaṃ paśya tathāvidham.

न हि पाण्डुसुता राजन् ससैन्याः सपदानुगाः। अयुध्यन्त महारङ्गे मध्यं प्राप्ते दिवाकरे। सात्यकिः कृतवर्माणं विद्ध्वा पञ्चभिर् आयसैः। नाकम्पयत शैनेयो सत्यवान् सत्यकोविदः। रक्षन्ति समरे प्राणान् कौरवा वा विशां पते।

na hi pāṇḍusutā rājan sasainyāḥ sapadānugāḥ. ayudhyanta mahāraṅge madhyaṃ prāpte divākare. sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ viddhvā pañcabhir āyasaiḥ. nākampayata śaineyo satyavān satyakovidaḥ. rakṣanti samare prāṇān kauravā vā viśāṃ pate.

एतस्मात् कारणाद् घोरो वर्तते स्म जनक्षयः। दैवाद् वा पुरुषव्याघ्र तव चापनयान् नृप।

etasmāt kāraṇād ghoro vartate sma janakṣayaḥ. daivād vā puruṣavyāghra tava cāpanayān nṛpa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...