महाभारत 6.92 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 92→

[mh-6-92] • 79 श्लोकाः

संजय उवाच। पुत्रं तु निहतं श्रुत्वा इरावन्तं धनंजयः। दुःखेन महताविष्टो निःश्वसन् पन्नगो यथा।

saṃjaya uvāca. putraṃ tu nihataṃ śrutvā irāvantaṃ dhanaṃjayaḥ. duḥkhena mahatāviṣṭo niḥśvasan pannago yathā.

अब्रवीत् समरे राजन् वासुदेवम् इदं वचः। इदं नूनं महाप्राज्ञो विदुरो दृष्टवान् पुरा।

abravīt samare rājan vāsudevam idaṃ vacaḥ. idaṃ nūnaṃ mahāprājño viduro dṛṣṭavān purā.

कुरूणां पाण्डवानां च क्षयं घोरं महामतिः। ततो निवारयितवान् धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्।

kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca kṣayaṃ ghoraṃ mahāmatiḥ. tato nivārayitavān dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram.

अवध्या बहवो वीराः संग्रामे मधुसूदन। निहताः कौरवैः संख्ये तथास्माभिश् च ते हताः।

avadhyā bahavo vīrāḥ saṃgrāme madhusūdana. nihatāḥ kauravaiḥ saṃkhye tathāsmābhiś ca te hatāḥ.

अर्थहेतोर् नरश्रेष्ठ क्रियते कर्म कुत्सितम्। धिग् अर्थान् यत्कृते ह्य् एवं क्रियते ज्ञातिसंक्षयः।

arthahetor naraśreṣṭha kriyate karma kutsitam. dhig arthān yatkṛte hy evaṃ kriyate jñātisaṃkṣayaḥ.

अधनस्य मृतं श्रेयो न च ज्ञातिवधाद् धनम्। किं नु प्राप्स्यामहे कृष्ण हत्वा ज्ञातीन् समागतान्।

adhanasya mṛtaṃ śreyo na ca jñātivadhād dhanam. kiṃ nu prāpsyāmahe kṛṣṇa hatvā jñātīn samāgatān.

दुर्योधनापराधेन शकुनेः सौबलस्य च। क्षत्रिया निधनं यान्ति कर्णदुर्मन्त्रितेन च।

duryodhanāparādhena śakuneḥ saubalasya ca. kṣatriyā nidhanaṃ yānti karṇadurmantritena ca.

इदानीं च विजानामि सुकृतं मधुसूदन। कृतं राज्ञा महाबाहो याचता स्म सुयोधनम्। राज्यार्धं पञ्च वा ग्रामान् नाकार्षीत् स च दुर्मतिः।

idānīṃ ca vijānāmi sukṛtaṃ madhusūdana. kṛtaṃ rājñā mahābāho yācatā sma suyodhanam. rājyārdhaṃ pañca vā grāmān nākārṣīt sa ca durmatiḥ.

दृष्ट्वा हि क्षत्रियाञ् शूराञ् शयानान् धरणीतले। निन्दामि भृशम् आत्मानं धिग् अस्तु क्षत्रजीविकाम्।

dṛṣṭvā hi kṣatriyāñ śūrāñ śayānān dharaṇītale. nindāmi bhṛśam ātmānaṃ dhig astu kṣatrajīvikām.

अशक्तम् इति माम् एते ज्ञास्यन्ति क्षत्रिया रणे। युद्धं ममैभिरुचितं ज्ञातिभिर् मधुसूदन।

aśaktam iti mām ete jñāsyanti kṣatriyā raṇe. yuddhaṃ mamaibhirucitaṃ jñātibhir madhusūdana.

संचोदय हयान् क्षिप्रं धार्तराष्ट्रचमूं प्रति। प्रतरिष्ये महापारं भुजाभ्यां समरोदधिम्। नायं क्लीबयितुं कालो विद्यते माधव क्व चित्।

saṃcodaya hayān kṣipraṃ dhārtarāṣṭracamūṃ prati. pratariṣye mahāpāraṃ bhujābhyāṃ samarodadhim. nāyaṃ klībayituṃ kālo vidyate mādhava kva cit.

एवम् उक्तस् तु पार्थेन केशवः परवीरहा। चोदयाम् आस तान् अश्वान् पाण्डुरान् वातरंहसः।

evam uktas tu pārthena keśavaḥ paravīrahā. codayām āsa tān aśvān pāṇḍurān vātaraṃhasaḥ.

अथ शब्दो महान् आसीत् तव सैन्यस्य भारत। मारुतोद्धूतवेगस्य सागरस्येव पर्वणि। रथं संप्रेरयाम् आस वेगेन त्वरितोज्ज्वलम्।

atha śabdo mahān āsīt tava sainyasya bhārata. mārutoddhūtavegasya sāgarasyeva parvaṇi. rathaṃ saṃprerayām āsa vegena tvaritojjvalam.

अपराह्णे महाराज संग्रामः समपद्यत। पर्जन्यसमनिर्घोषो भीष्मस्य सह पाण्डवैः।

aparāhṇe mahārāja saṃgrāmaḥ samapadyata. parjanyasamanirghoṣo bhīṣmasya saha pāṇḍavaiḥ.

ततो राजंस् तव सुता भीमसेनम् उपाद्रवन्। परिवार्य रणे द्रोणं वसवो वासवं यथा।

tato rājaṃs tava sutā bhīmasenam upādravan. parivārya raṇe droṇaṃ vasavo vāsavaṃ yathā.

ततः शांतनवो भीष्मः कृपश् च रथिनां वरः। भगदत्तः सुशर्मा च धनंजयम् उपाद्रवन्।

tataḥ śāṃtanavo bhīṣmaḥ kṛpaś ca rathināṃ varaḥ. bhagadattaḥ suśarmā ca dhanaṃjayam upādravan.

हार्दिक्यो बाह्लिकश् चैव सात्यकिं समभिद्रुतौ। अम्बष्ठकस् तु नृपतिर् अभिमन्युम् अवारयत्।

hārdikyo bāhlikaś caiva sātyakiṃ samabhidrutau. ambaṣṭhakas tu nṛpatir abhimanyum avārayat.

शेषास् त्व् अन्ये महाराज शेषान् एव महारथान्। ततः प्रववृते युद्धं घोररूपं भयावहम्।

śeṣās tv anye mahārāja śeṣān eva mahārathān. tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayāvaham.

भीमसेनस् तु संप्रेक्ष्य पुत्रांस् तव जनेश्वर। प्रजज्वाल रणे क्रुद्धो हविषा हव्यवाड् इव।

bhīmasenas tu saṃprekṣya putrāṃs tava janeśvara. prajajvāla raṇe kruddho haviṣā havyavāḍ iva.

पुत्रास् तु तव कौन्तेयं छादयां चक्रिरे शरैः। प्रावृषीव महाराज जलदाः पर्वतं यथा।

putrās tu tava kaunteyaṃ chādayāṃ cakrire śaraiḥ. prāvṛṣīva mahārāja jaladāḥ parvataṃ yathā.

स च्छाद्यमानो बहुधा पुत्रैस् तव विशां पते। सृक्किणी विलिहन् वीरः शार्दूल इव दर्पितः।

sa cchādyamāno bahudhā putrais tava viśāṃ pate. sṛkkiṇī vilihan vīraḥ śārdūla iva darpitaḥ.

व्यूढोरस्कं ततो भीमः पातयाम् आस पार्थिव। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन सो ऽभवद् गतजीवितः। सुमुक्तेन महारणे। ताडयाम् आस संक्रुद्धः।

vyūḍhoraskaṃ tato bhīmaḥ pātayām āsa pārthiva. kṣurapreṇa sutīkṣṇena so 'bhavad gatajīvitaḥ. sumuktena mahāraṇe. tāḍayām āsa saṃkruddhaḥ.

अपरेण तु भल्लेन पीतेन निशितेन च। अपातयत् कुण्डलिनं सिंहः क्षुद्रमृगं यथा।

apareṇa tu bhallena pītena niśitena ca. apātayat kuṇḍalinaṃ siṃhaḥ kṣudramṛgaṃ yathā.

ततः सुनिशितान् पीतान् समादत्त शिलीमुखान्। सुबहून् प्रेषयाम् आस कोपयानो महाबलः। ततस् तु समरे क्रुद्धो भीमसेनः शिलीमुखान्। स सप्त त्वरया युक्तः पुत्रांस् ते प्राप्य मारिष।

tataḥ suniśitān pītān samādatta śilīmukhān. subahūn preṣayām āsa kopayāno mahābalaḥ. tatas tu samare kruddho bhīmasenaḥ śilīmukhān. sa sapta tvarayā yuktaḥ putrāṃs te prāpya māriṣa.

प्रेषिता भीमसेनेन शरास् ते दृढधन्वना। अपातयन्त पुत्रांस् ते रथेभ्यः सुमहारथान्।

preṣitā bhīmasenena śarās te dṛḍhadhanvanā. apātayanta putrāṃs te rathebhyaḥ sumahārathān.

अनाधृष्टिं कुण्डभेदं वैराटं दीर्घलोचनम्। दीर्घबाहुं सुबाहुं च तथैव कनकध्वजम्।

anādhṛṣṭiṃ kuṇḍabhedaṃ vairāṭaṃ dīrghalocanam. dīrghabāhuṃ subāhuṃ ca tathaiva kanakadhvajam.

प्रपतन्त स्म ते वीरा विरेजुर् भरतर्षभ। वसन्ते पुष्पशबलाश् चूताः प्रपतिता इव।

prapatanta sma te vīrā virejur bharatarṣabha. vasante puṣpaśabalāś cūtāḥ prapatitā iva.

ततः प्रदुद्रुवुः शेषाः पुत्रास् तव विशां पते। तं कालम् इव मन्यन्तो भीमसेनं महाबलम्।

tataḥ pradudruvuḥ śeṣāḥ putrās tava viśāṃ pate. taṃ kālam iva manyanto bhīmasenaṃ mahābalam.

द्रोणस् तु समरे वीरं निर्दहन्तं सुतांस् तव। संदधार महाबाहुर् भीमसेनं महाबलम्। यथाद्रिं वारिधाराभिः समन्ताद् व्यकिरच् छरैः।

droṇas tu samare vīraṃ nirdahantaṃ sutāṃs tava. saṃdadhāra mahābāhur bhīmasenaṃ mahābalam. yathādriṃ vāridhārābhiḥ samantād vyakirac charaiḥ.

तत्राद्भुतम् अपश्याम कुन्तीपुत्रस्य पौरुषम्। द्रोणेन वार्यमाणो ऽपि निजघ्ने यत् सुतांस् तव।

tatrādbhutam apaśyāma kuntīputrasya pauruṣam. droṇena vāryamāṇo 'pi nijaghne yat sutāṃs tava.

यथा हि गोवृषो वर्षं संधारयति खात् पतत्। भीमस् तथा द्रोणमुक्तं शरवर्षम् अदीधरत्। निमील्य नेत्रे गृह्णीयात् तथा जग्राह पाण्डवः। द्रोणचापसमुद्भूतं शरवर्षं दुरासदम्। निमील्य नयने ऽगृह्णात् तथा बाणान् वृकोदरः।

yathā hi govṛṣo varṣaṃ saṃdhārayati khāt patat. bhīmas tathā droṇamuktaṃ śaravarṣam adīdharat. nimīlya netre gṛhṇīyāt tathā jagrāha pāṇḍavaḥ. droṇacāpasamudbhūtaṃ śaravarṣaṃ durāsadam. nimīlya nayane 'gṛhṇāt tathā bāṇān vṛkodaraḥ.

अद्भुतं च महाराज तत्र चक्रे वृकोदरः। यत् पुत्रांस् ते ऽवधीत् संख्ये द्रोणं चैव न्ययोधयत्।

adbhutaṃ ca mahārāja tatra cakre vṛkodaraḥ. yat putrāṃs te 'vadhīt saṃkhye droṇaṃ caiva nyayodhayat.

पुत्रेषु तव वीरेषु चिक्रीडार्जुनपूर्वजः। मृगेष्व् इव महाराज चरन् व्याघ्रो महाबलः।

putreṣu tava vīreṣu cikrīḍārjunapūrvajaḥ. mṛgeṣv iva mahārāja caran vyāghro mahābalaḥ.

यथा वा पशुमध्यस्थो द्रावयेत पशून् वृकः। वृकोदरस् तव सुतांस् तथा व्यद्रावयद् रणे।

yathā vā paśumadhyastho drāvayeta paśūn vṛkaḥ. vṛkodaras tava sutāṃs tathā vyadrāvayad raṇe.

गाङ्गेयो भगदत्तश् च गौतमश् च महारथः। पाण्डवं रभसं युद्धे वारयाम् आसुर् अर्जुनम्।

gāṅgeyo bhagadattaś ca gautamaś ca mahārathaḥ. pāṇḍavaṃ rabhasaṃ yuddhe vārayām āsur arjunam.

अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य तेषां सो ऽतिरथो रणे। प्रवीरांस् तव सैन्येषु प्रेषयाम् आस मृत्यवे।

astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ so 'tiratho raṇe. pravīrāṃs tava sainyeṣu preṣayām āsa mṛtyave.

अभिमन्युश् च राजानम् अम्बष्ठं लोकविश्रुतम्। विरथं रथिनां श्रेष्ठं कारयाम् आस सायकैः।

abhimanyuś ca rājānam ambaṣṭhaṃ lokaviśrutam. virathaṃ rathināṃ śreṣṭhaṃ kārayām āsa sāyakaiḥ.

विरथो वध्यमानः स सौभद्रेण यशस्विना। अवप्लुत्य रथात् तूर्णं सव्रीडो मनुजाधिपः।

viratho vadhyamānaḥ sa saubhadreṇa yaśasvinā. avaplutya rathāt tūrṇaṃ savrīḍo manujādhipaḥ.

असिं चिक्षेप समरे सौभद्रस्य महात्मनः। आरुरोह रथं चैव हार्दिक्यस्य महात्मनः।

asiṃ cikṣepa samare saubhadrasya mahātmanaḥ. āruroha rathaṃ caiva hārdikyasya mahātmanaḥ.

आपतन्तं तु निस्त्रिंशं युद्धमार्गविशारदः। लाघवाद् व्यंसयाम् आस सौभद्रः परवीरहा।

āpatantaṃ tu nistriṃśaṃ yuddhamārgaviśāradaḥ. lāghavād vyaṃsayām āsa saubhadraḥ paravīrahā.

व्यंसितं वीक्ष्य निस्त्रिंशं सौभद्रेण रणे तदा। साधु साध्व् इति सैन्यानां प्रणादो ऽभूद् विशां पते। निरायुधम् अथात्मानं स संवीक्ष्य जनाधिप।

vyaṃsitaṃ vīkṣya nistriṃśaṃ saubhadreṇa raṇe tadā. sādhu sādhv iti sainyānāṃ praṇādo 'bhūd viśāṃ pate. nirāyudham athātmānaṃ sa saṃvīkṣya janādhipa.

धृष्टद्युम्नमुखास् त्व् अन्ये तव सैन्यम् अयोधयन्। तथैव तावकाः सर्वे पाण्डुसैन्यम् अयोधयन्।

dhṛṣṭadyumnamukhās tv anye tava sainyam ayodhayan. tathaiva tāvakāḥ sarve pāṇḍusainyam ayodhayan.

तत्राक्रन्दो महान् आसीत् तव तेषां च भारत। निघ्नतां भृशम् अन्योन्यं कुर्वतां कर्म दुष्करम्। प्रवर्तम् इव हार्दिक्यं घोरं युद्धम् अभूत् ततः।

tatrākrando mahān āsīt tava teṣāṃ ca bhārata. nighnatāṃ bhṛśam anyonyaṃ kurvatāṃ karma duṣkaram. pravartam iva hārdikyaṃ ghoraṃ yuddham abhūt tataḥ.

अन्योन्यं हि रणे शूराः केशेष्व् आक्षिप्य मारिष। नखैर् दन्तैर् अयुध्यन्त मुष्टिभिर् जानुभिस् तथा।

anyonyaṃ hi raṇe śūrāḥ keśeṣv ākṣipya māriṣa. nakhair dantair ayudhyanta muṣṭibhir jānubhis tathā.

बाहुभिश् च तलैश् चैव निस्त्रिंशैश् च सुसंशितैः। विवरं प्राप्य चान्योन्यम् अनयन् यमसादनम्।

bāhubhiś ca talaiś caiva nistriṃśaiś ca susaṃśitaiḥ. vivaraṃ prāpya cānyonyam anayan yamasādanam.

न्यहनच् च पिता पुत्रं पुत्रश् च पितरं रणे। व्याकुलीकृतसंकल्पा युयुधुस् तत्र मानवाः।

nyahanac ca pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ raṇe. vyākulīkṛtasaṃkalpā yuyudhus tatra mānavāḥ.

रणे चारूणि चापानि हेमपृष्ठानि भारत। हतानाम् अपविद्धानि कलापाश् च महाधनाः।

raṇe cārūṇi cāpāni hemapṛṣṭhāni bhārata. hatānām apaviddhāni kalāpāś ca mahādhanāḥ.

जातरूपमयैः पुङ्खै राजतैश् च शिताः शराः। तैलधौता व्यराजन्त निर्मुक्तभुजगोपमाः।

jātarūpamayaiḥ puṅkhai rājataiś ca śitāḥ śarāḥ. tailadhautā vyarājanta nirmuktabhujagopamāḥ.

हस्तिदन्तत्सरून् खड्गाञ् जातरूपपरिष्कृतान्। चर्माणि चापविद्धानि रुक्मपृष्ठानि धन्विनाम्।

hastidantatsarūn khaḍgāñ jātarūpapariṣkṛtān. carmāṇi cāpaviddhāni rukmapṛṣṭhāni dhanvinām.

सुवर्णविकृतप्रासान् पट्टिशान् हेमभूषितान्। जातरूपमयाश् चर्ष्टीः शक्त्यश् च कनकोज्ज्वलाः।

suvarṇavikṛtaprāsān paṭṭiśān hemabhūṣitān. jātarūpamayāś carṣṭīḥ śaktyaś ca kanakojjvalāḥ.

अपकृत्ताश् च पतिता मुसलानि गुरूणि च। परिघान् पट्टिशांश् चैव भिण्डिपालांश् च मारिष।

apakṛttāś ca patitā musalāni gurūṇi ca. parighān paṭṭiśāṃś caiva bhiṇḍipālāṃś ca māriṣa.

पतितांस् तोमरांश् चापि चित्रा हेमपरिष्कृताः। कुथाश् च बहुधाकाराश् चामरव्यजनानि च।

patitāṃs tomarāṃś cāpi citrā hemapariṣkṛtāḥ. kuthāś ca bahudhākārāś cāmaravyajanāni ca.

नानाविधानि शस्त्राणि विसृज्य पतिता नराः। जीवन्त इव दृश्यन्ते गतसत्त्वा महारथाः।

nānāvidhāni śastrāṇi visṛjya patitā narāḥ. jīvanta iva dṛśyante gatasattvā mahārathāḥ.

गदाविमथितैर् गात्रैर् मुसलैर् भिन्नमस्तकाः। गजवाजिरथक्षुण्णाः शेरते स्म नराः क्षितौ।

gadāvimathitair gātrair musalair bhinnamastakāḥ. gajavājirathakṣuṇṇāḥ śerate sma narāḥ kṣitau.

तथैवाश्वनृनागानां शरीरैर् आबभौ तदा। संछन्ना वसुधा राजन् पर्वतैर् इव सर्वतः।

tathaivāśvanṛnāgānāṃ śarīrair ābabhau tadā. saṃchannā vasudhā rājan parvatair iva sarvataḥ.

समरे पतितैश् चैव शक्त्यृष्टिशरतोमरैः। निस्त्रिंशैः पट्टिशैः प्रासैर् अयस्कुन्तैः परश्वधैः।

samare patitaiś caiva śaktyṛṣṭiśaratomaraiḥ. nistriṃśaiḥ paṭṭiśaiḥ prāsair ayaskuntaiḥ paraśvadhaiḥ.

परिघैर् भिण्डिपालैश् च शतघ्नीभिस् तथैव च। शरीरैः शस्त्रभिन्नैश् च समास्तीर्यत मेदिनी।

parighair bhiṇḍipālaiś ca śataghnībhis tathaiva ca. śarīraiḥ śastrabhinnaiś ca samāstīryata medinī.

निःशब्दैर् अल्पशब्दैश् च शोणितौघपरिप्लुतैः। गतासुभिर् अमित्रघ्न विबभौ संवृता मही।

niḥśabdair alpaśabdaiś ca śoṇitaughapariplutaiḥ. gatāsubhir amitraghna vibabhau saṃvṛtā mahī.

सतलत्रैः सकेयूरैर् बाहुभिश् चन्दनोक्षितैः। सुधृतैर् लकुटैश् चैव संवृता तत्र मेदिनी। हस्तिहस्तोपमैश् छिन्नैर् ऊरुभिश् च तरस्विनाम्। साङ्गदैश् च भुजैश् चैव विप्रविद्धैर् अलंकृतैः।

satalatraiḥ sakeyūrair bāhubhiś candanokṣitaiḥ. sudhṛtair lakuṭaiś caiva saṃvṛtā tatra medinī. hastihastopamaiś chinnair ūrubhiś ca tarasvinām. sāṅgadaiś ca bhujaiś caiva vipraviddhair alaṃkṛtaiḥ.

बद्धचूडामणिधरैः शिरोभिश् च सकुण्डलैः। पतितैर् वृषभाक्षाणां बभौ भारत मेदिनी।

baddhacūḍāmaṇidharaiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ. patitair vṛṣabhākṣāṇāṃ babhau bhārata medinī.

कवचैः शोणितादिग्धैर् विप्रकीर्णैश् च काञ्चनैः। रराज सुभृशं भूमिः शान्तार्चिभिर् इवानलैः।

kavacaiḥ śoṇitādigdhair viprakīrṇaiś ca kāñcanaiḥ. rarāja subhṛśaṃ bhūmiḥ śāntārcibhir ivānalaiḥ.

विप्रविद्धैः कलापैश् च पतितैश् च शरासनैः। विप्रकीर्णैः शरैश् चापि रुक्मपुङ्खैः समन्ततः।

vipraviddhaiḥ kalāpaiś ca patitaiś ca śarāsanaiḥ. viprakīrṇaiḥ śaraiś cāpi rukmapuṅkhaiḥ samantataḥ.

रथैश् च बहुभिर् भग्नैः किङ्किणीजालमालिभिः। वाजिभिश् च हतैः कीर्णैः स्रस्तजिह्वैः सशोणितैः।

rathaiś ca bahubhir bhagnaiḥ kiṅkiṇījālamālibhiḥ. vājibhiś ca hataiḥ kīrṇaiḥ srastajihvaiḥ saśoṇitaiḥ.

अनुकर्षैः पताकाभिर् उपासङ्गैर् ध्वजैर् अपि। प्रवीराणां महाशङ्खैर् विप्रकीर्णैश् च पाण्डुरैः।

anukarṣaiḥ patākābhir upāsaṅgair dhvajair api. pravīrāṇāṃ mahāśaṅkhair viprakīrṇaiś ca pāṇḍuraiḥ.

स्रस्तहस्तैश् च मातङ्गैः शयानैर् विबभौ मही। शुशुभे धरणी राजन् प्रदीप्तैर् इव पर्वतैः। स्रस्तैर् आभरणैश् चैव विबभौ तु तदा मही। नानारूपैर् अलंकारैः प्रमदेवाभ्यलंकृता।

srastahastaiś ca mātaṅgaiḥ śayānair vibabhau mahī. śuśubhe dharaṇī rājan pradīptair iva parvataiḥ. srastair ābharaṇaiś caiva vibabhau tu tadā mahī. nānārūpair alaṃkāraiḥ pramadevābhyalaṃkṛtā.

दन्तिभिश् चापरैस् तत्र सप्रासैर् गाढवेदनैः। करैः शब्दं विमुञ्चद्भिः शीकरं च मुहुर् मुहुः। विबभौ तद् रणस्थानं धम्यमानैर् इवाचलैः।

dantibhiś cāparais tatra saprāsair gāḍhavedanaiḥ. karaiḥ śabdaṃ vimuñcadbhiḥ śīkaraṃ ca muhur muhuḥ. vibabhau tad raṇasthānaṃ dhamyamānair ivācalaiḥ.

नानारागैः कम्बलैश् च परिस्तोमैश् च दन्तिनाम्। विवारितविचित्राभिः कुथाभिश् च समन्ततः। वैडूर्यमणिदण्डैश् च पतितैर् अङ्कुशैः शुभैः।

nānārāgaiḥ kambalaiś ca paristomaiś ca dantinām. vivāritavicitrābhiḥ kuthābhiś ca samantataḥ. vaiḍūryamaṇidaṇḍaiś ca patitair aṅkuśaiḥ śubhaiḥ.

घण्टाभिश् च गजेन्द्राणां पतिताभिः समन्ततः। विघाटितविचित्राभिः कुथाभी राङ्कवैस् तथा।

ghaṇṭābhiś ca gajendrāṇāṃ patitābhiḥ samantataḥ. vighāṭitavicitrābhiḥ kuthābhī rāṅkavais tathā.

ग्रैवेयैश् चित्ररूपैश् च रुक्मकक्ष्याभिर् एव च। यन्त्रैश् च बहुधा छिन्नैस् तोमरैश् च सकम्पनैः। रराज सुभृशं भूमिस् तत्र विशां पते।

graiveyaiś citrarūpaiś ca rukmakakṣyābhir eva ca. yantraiś ca bahudhā chinnais tomaraiś ca sakampanaiḥ. rarāja subhṛśaṃ bhūmis tatra viśāṃ pate.

अश्वानां रेणुकपिलै रुक्मच्छन्नैर् उरश्छदैः। सादिनां च भुजैश् छिन्नैः पतितैः साङ्गदैस् तथा।

aśvānāṃ reṇukapilai rukmacchannair uraśchadaiḥ. sādināṃ ca bhujaiś chinnaiḥ patitaiḥ sāṅgadais tathā.

प्रासैश् च विमलैस् तीक्ष्णैर् विमलाभिस् तथर्ष्टिभिः। उष्णीषैश् च तथा छिन्नैः प्रविद्धैश् च ततस् ततः।

prāsaiś ca vimalais tīkṣṇair vimalābhis tatharṣṭibhiḥ. uṣṇīṣaiś ca tathā chinnaiḥ praviddhaiś ca tatas tataḥ.

विचित्रैर् अर्धचन्द्रैश् च जातरूपपरिष्कृतैः। अश्वास्तरपरिस्तोमै राङ्कवैर् मृदितैस् तथा।

vicitrair ardhacandraiś ca jātarūpapariṣkṛtaiḥ. aśvāstaraparistomai rāṅkavair mṛditais tathā.

नरेन्द्रचूडामणिभिर् विचित्रैश् च महाधनैः। छत्रैस् तथापविद्धैश् च चामरव्यजनैर् अपि।

narendracūḍāmaṇibhir vicitraiś ca mahādhanaiḥ. chatrais tathāpaviddhaiś ca cāmaravyajanair api.

पद्मेन्दुद्युतिभिश् चैव वदनैश् चारुकुण्डलैः। कॢप्तश्मश्रुभिर् अत्यर्थं वीराणां समलंकृतैः।

padmendudyutibhiś caiva vadanaiś cārukuṇḍalaiḥ. kḷptaśmaśrubhir atyarthaṃ vīrāṇāṃ samalaṃkṛtaiḥ.

अपविद्धैर् महाराज सुवर्णोज्ज्वलकुण्डलैः। ग्रहनक्षत्रशबला द्यौर् इवासीद् वसुंधरा।

apaviddhair mahārāja suvarṇojjvalakuṇḍalaiḥ. grahanakṣatraśabalā dyaur ivāsīd vasuṃdharā.

एवम् एते महासेने मृदिते तत्र भारत। परस्परं समासाद्य तव तेषां च संयुगे।

evam ete mahāsene mṛdite tatra bhārata. parasparaṃ samāsādya tava teṣāṃ ca saṃyuge.

तेषु श्रान्तेषु भग्नेषु मृदितेषु च भारत। रात्रिः समभवद् घोरा नापश्याम ततो रणम्।

teṣu śrānteṣu bhagneṣu mṛditeṣu ca bhārata. rātriḥ samabhavad ghorā nāpaśyāma tato raṇam.

ततो ऽवहारं सैन्यानां प्रचक्रुः कुरुपाण्डवाः। घोरे निशामुखे रौद्रे वर्तमाने सुदारुणे।

tato 'vahāraṃ sainyānāṃ pracakruḥ kurupāṇḍavāḥ. ghore niśāmukhe raudre vartamāne sudāruṇe.

अवहारं ततः कृत्वा सहिताः कुरुपाण्डवाः। न्यविशन्त यथाकालं गत्वा स्वशिबिरं तदा।

avahāraṃ tataḥ kṛtvā sahitāḥ kurupāṇḍavāḥ. nyaviśanta yathākālaṃ gatvā svaśibiraṃ tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...