महाभारत 6.73 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 73→

[mh-6-73] • 71 श्लोकाः

संजय उवाच। आत्मदोषात् त्वया राजन् प्राप्तं व्यसनम् ईदृशम्। न हि दुर्योधनस् तानि पश्यते भरतर्षभ। यानि त्वं दृष्टवान् राजन् धर्मसंकरकारिते।

saṃjaya uvāca. ātmadoṣāt tvayā rājan prāptaṃ vyasanam īdṛśam. na hi duryodhanas tāni paśyate bharatarṣabha. yāni tvaṃ dṛṣṭavān rājan dharmasaṃkarakārite.

तव दोषात् पुरा वृत्तं द्यूतम् एतद् विशां पते। तव दोषेण युद्धं च प्रवृत्तं सह पाण्डवैः। त्वम् एवाद्य फलं भुङ्क्ष्व कृत्वा किल्बिषम् आत्मना।

tava doṣāt purā vṛttaṃ dyūtam etad viśāṃ pate. tava doṣeṇa yuddhaṃ ca pravṛttaṃ saha pāṇḍavaiḥ. tvam evādya phalaṃ bhuṅkṣva kṛtvā kilbiṣam ātmanā.

आत्मना हि कृतं कर्म आत्मनैवोपभुज्यते। इह वा प्रेत्य वा राजंस् त्वया प्राप्तं यथातथम्।

ātmanā hi kṛtaṃ karma ātmanaivopabhujyate. iha vā pretya vā rājaṃs tvayā prāptaṃ yathātatham.

तस्माद् राजन् स्थिरो भूत्वा प्राप्येदं व्यसनं महत्। शृणु युद्धं यथावृत्तं शंसतो मम मारिष।

tasmād rājan sthiro bhūtvā prāpyedaṃ vyasanaṃ mahat. śṛṇu yuddhaṃ yathāvṛttaṃ śaṃsato mama māriṣa.

भीमसेनस् तु निशितैर् बाणैर् भित्त्वा महाचमूम्। आससाद ततो वीरः सर्वान् दुर्योधनानुजान्।

bhīmasenas tu niśitair bāṇair bhittvā mahācamūm. āsasāda tato vīraḥ sarvān duryodhanānujān.

दुःशासनं दुर्विषहं दुःसहं दुर्मदं जयम्। जयत्सेनं विकर्णं च चित्रसेनं सुदर्शनम्।

duḥśāsanaṃ durviṣahaṃ duḥsahaṃ durmadaṃ jayam. jayatsenaṃ vikarṇaṃ ca citrasenaṃ sudarśanam.

चारुचित्रं सुवर्माणं दुष्कर्णं कर्णम् एव च। एतान् अन्यांश् च सुबहून् समीपस्थान् महारथान्।

cārucitraṃ suvarmāṇaṃ duṣkarṇaṃ karṇam eva ca. etān anyāṃś ca subahūn samīpasthān mahārathān.

धार्तराष्ट्रान् सुसंक्रुद्धान् दृष्ट्वा भीमो महाबलः। भीष्मेण समरे गुप्तां प्रविवेश महाचमूम्।

dhārtarāṣṭrān susaṃkruddhān dṛṣṭvā bhīmo mahābalaḥ. bhīṣmeṇa samare guptāṃ praviveśa mahācamūm.

अथाह्वयन्त ते ऽन्योन्यम् अयं प्राप्तो वृकोदरः। अथालोक्य प्रविष्टं तम् ऊचुस् ते सर्व एव तु। जीवग्राहं निगृह्णीमो वयम् एनं नराधिपाः।

athāhvayanta te 'nyonyam ayaṃ prāpto vṛkodaraḥ. athālokya praviṣṭaṃ tam ūcus te sarva eva tu. jīvagrāhaṃ nigṛhṇīmo vayam enaṃ narādhipāḥ.

स तैः परिवृतः पार्थो भ्रातृभिः कृतनिश्चयैः। प्रजासंहरणे सूर्यः क्रूरैर् इव महाग्रहैः।

sa taiḥ parivṛtaḥ pārtho bhrātṛbhiḥ kṛtaniścayaiḥ. prajāsaṃharaṇe sūryaḥ krūrair iva mahāgrahaiḥ.

संप्राप्य मध्यं व्यूहस्य न भीः पाण्डवम् आविशत्। यथा देवासुरे युद्धे महेन्द्रः प्राप्य दानवान्।

saṃprāpya madhyaṃ vyūhasya na bhīḥ pāṇḍavam āviśat. yathā devāsure yuddhe mahendraḥ prāpya dānavān.

ततः शतसहस्राणि रथिनां सर्वशः प्रभो। छादयानं शरैर् घोरैस् तम् एकम् अनुवव्रिरे।

tataḥ śatasahasrāṇi rathināṃ sarvaśaḥ prabho. chādayānaṃ śarair ghorais tam ekam anuvavrire.

स तेषां प्रवरान् योधान् हस्त्यश्वरथसादिनः। जघान समरे शूरो धार्तराष्ट्रान् अचिन्तयन्।

sa teṣāṃ pravarān yodhān hastyaśvarathasādinaḥ. jaghāna samare śūro dhārtarāṣṭrān acintayan.

तेषां व्यवसितं ज्ञात्वा भीमसेनो जिघृक्षताम्। समस्तानां वधे राजन् मतिं चक्रे महामनाः।

teṣāṃ vyavasitaṃ jñātvā bhīmaseno jighṛkṣatām. samastānāṃ vadhe rājan matiṃ cakre mahāmanāḥ.

ततो रथं समुत्सृज्य गदाम् आदाय पाण्डवः। उवाच सारथिं भीमः स्थीयताम् इति भारत। यावद् एनान् हनिष्यामि धार्तराष्ट्रान् सहानुगान्। इत्य् उक्त्वा भीमसेनस् तु प्रविश्य महतीं चमूम्। जघान धार्तराष्ट्राणां तं बलौघमहार्णवम्। गदया भीमसेनेन ताडिता वारणोत्तमाः। भिन्नकुम्भा महाकाया भिन्नपृष्ठास् तथैव च। भिन्नगात्राः सहारोहाः शेरते पर्वता इव। रथाश् च भग्नास् तिलशः सयोधाः शतशो रणे। अश्वाश् च सादिनश् चैव पादातैः सह भारत। तत्राद्भुतम् अपश्याम भीमसेनस्य विक्रमम्। यद् एकः समरे राजन् बहुभिः समयोधयत्। अन्तकाले प्रजाः सर्वा दण्डपाणिर् इवान्तकः।

tato rathaṃ samutsṛjya gadām ādāya pāṇḍavaḥ. uvāca sārathiṃ bhīmaḥ sthīyatām iti bhārata. yāvad enān haniṣyāmi dhārtarāṣṭrān sahānugān. ity uktvā bhīmasenas tu praviśya mahatīṃ camūm. jaghāna dhārtarāṣṭrāṇāṃ taṃ balaughamahārṇavam. gadayā bhīmasenena tāḍitā vāraṇottamāḥ. bhinnakumbhā mahākāyā bhinnapṛṣṭhās tathaiva ca. bhinnagātrāḥ sahārohāḥ śerate parvatā iva. rathāś ca bhagnās tilaśaḥ sayodhāḥ śataśo raṇe. aśvāś ca sādinaś caiva pādātaiḥ saha bhārata. tatrādbhutam apaśyāma bhīmasenasya vikramam. yad ekaḥ samare rājan bahubhiḥ samayodhayat. antakāle prajāḥ sarvā daṇḍapāṇir ivāntakaḥ.

भीमसेने प्रविष्टे तु धृष्टद्युम्नो ऽपि पार्षतः। द्रोणम् उत्सृज्य तरसा प्रययौ यत्र सौबलः।

bhīmasene praviṣṭe tu dhṛṣṭadyumno 'pi pārṣataḥ. droṇam utsṛjya tarasā prayayau yatra saubalaḥ.

विदार्य महतीं सेनां तावकानां नरर्षभः। आससाद रथं शून्यं भीमसेनस्य संयुगे। रथं च शून्यं संप्रेक्ष्य भीमं प्रति विचेतनः।

vidārya mahatīṃ senāṃ tāvakānāṃ nararṣabhaḥ. āsasāda rathaṃ śūnyaṃ bhīmasenasya saṃyuge. rathaṃ ca śūnyaṃ saṃprekṣya bhīmaṃ prati vicetanaḥ.

दृष्ट्वा विशोकं समरे भीमसेनस्य सारथिम्। धृष्टद्युम्नो महाराज दुर्मना गतचेतनः।

dṛṣṭvā viśokaṃ samare bhīmasenasya sārathim. dhṛṣṭadyumno mahārāja durmanā gatacetanaḥ.

अपृच्छद् बाष्पसंरुद्धो निस्वनां वाचम् ईरयन्। मम प्राणैः प्रियतमः क्व भीम इति दुःखितः।

apṛcchad bāṣpasaṃruddho nisvanāṃ vācam īrayan. mama prāṇaiḥ priyatamaḥ kva bhīma iti duḥkhitaḥ.

विशोकस् तम् उवाचेदं धृष्टद्युम्नं कृताञ्जलिः। संस्थाप्य माम् इह बली पाण्डवेयः प्रतापवान्।

viśokas tam uvācedaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ kṛtāñjaliḥ. saṃsthāpya mām iha balī pāṇḍaveyaḥ pratāpavān.

प्रविष्टो धार्तराष्ट्राणाम् एतद् बलमहार्णवम्। माम् उक्त्वा पुरुषव्याघ्र प्रीतियुक्तम् इदं वचः।

praviṣṭo dhārtarāṣṭrāṇām etad balamahārṇavam. mām uktvā puruṣavyāghra prītiyuktam idaṃ vacaḥ.

प्रतिपालय मां सूत नियम्याश्वान् मुहूर्तकम्। यावद् एतान् निहन्म्य् आशु य इमे मद्वधोद्यताः। अभ्यधावद् गदापाणिस् तद् बलं स महाबलः।

pratipālaya māṃ sūta niyamyāśvān muhūrtakam. yāvad etān nihanmy āśu ya ime madvadhodyatāḥ. abhyadhāvad gadāpāṇis tad balaṃ sa mahābalaḥ.

ततो दृष्ट्वा गदाहस्तं प्रधावन्तं महाबलम्। सर्वेषाम् एव सैन्यानां संघर्षः समजायत।

tato dṛṣṭvā gadāhastaṃ pradhāvantaṃ mahābalam. sarveṣām eva sainyānāṃ saṃgharṣaḥ samajāyata.

तस्मिंस् तु तुमुले युद्धे वर्तमाने भयानके। भित्त्वा राजन् महाव्यूहं प्रविवेश सखा तव।

tasmiṃs tu tumule yuddhe vartamāne bhayānake. bhittvā rājan mahāvyūhaṃ praviveśa sakhā tava.

विशोकस्य वचः श्रुत्वा धृष्टद्युम्नो ऽपि पार्षतः। प्रत्युवाच ततः सूतं रणमध्ये महाबलः।

viśokasya vacaḥ śrutvā dhṛṣṭadyumno 'pi pārṣataḥ. pratyuvāca tataḥ sūtaṃ raṇamadhye mahābalaḥ.

न हि मे विद्यते सूत जीविते ऽद्य प्रयोजनम्। भीमसेनं रणे हित्वा स्नेहम् उत्सृज्य पाण्डवैः।

na hi me vidyate sūta jīvite 'dya prayojanam. bhīmasenaṃ raṇe hitvā sneham utsṛjya pāṇḍavaiḥ.

यदि यामि विना भीमं किं मां क्षत्रं वदिष्यति। एकायनगते भीमे मयि चावस्थिते युधि।

yadi yāmi vinā bhīmaṃ kiṃ māṃ kṣatraṃ vadiṣyati. ekāyanagate bhīme mayi cāvasthite yudhi.

अस्वस्ति तस्य कुर्वन्ति देवाः साग्निपुरोगमाः। यः सहायान् परित्यज्य स्वस्तिमान् आव्रजेद् गृहान्। धिक्कृतस्य च क्षत्रेण निरर्थं जीवितं भवेत्। रौरवे नरके मज्जेद् अप्लवे दुस्तरे नृभिः।

asvasti tasya kurvanti devāḥ sāgnipurogamāḥ. yaḥ sahāyān parityajya svastimān āvrajed gṛhān. dhikkṛtasya ca kṣatreṇa nirarthaṃ jīvitaṃ bhavet. raurave narake majjed aplave dustare nṛbhiḥ.

मम भीमः सखा चैव संबन्धी च महाबलः। भक्तो ऽस्मान् भक्तिमांश् चाहं तम् अप्य् अरिनिषूदनम्।

mama bhīmaḥ sakhā caiva saṃbandhī ca mahābalaḥ. bhakto 'smān bhaktimāṃś cāhaṃ tam apy ariniṣūdanam.

सो ऽहं तत्र गमिष्यामि यत्र यातो वृकोदरः। निघ्नन्तं माम् अरीन् पश्य दानवान् इव वासवम्।

so 'haṃ tatra gamiṣyāmi yatra yāto vṛkodaraḥ. nighnantaṃ mām arīn paśya dānavān iva vāsavam.

एवम् उक्त्वा ततो वीरो ययौ मध्येन भारतीम्। भीमसेनस्य मार्गेषु गदाप्रमथितैर् गजैः।

evam uktvā tato vīro yayau madhyena bhāratīm. bhīmasenasya mārgeṣu gadāpramathitair gajaiḥ.

स ददर्श ततो भीमं दहन्तं रिपुवाहिनीम्। वातं वृक्षान् इव बलात् प्रभञ्जन्तं रणे नृपान्।

sa dadarśa tato bhīmaṃ dahantaṃ ripuvāhinīm. vātaṃ vṛkṣān iva balāt prabhañjantaṃ raṇe nṛpān.

ते हन्यमानाः समरे रथिनः सादिनस् तथा। पादाता दन्तिनश् चैव चक्रुर् आर्तस्वरं महत्।

te hanyamānāḥ samare rathinaḥ sādinas tathā. pādātā dantinaś caiva cakrur ārtasvaraṃ mahat.

हाहाकारश् च संजज्ञे तव सैन्यस्य मारिष। वध्यतो भीमसेनेन कृतिना चित्रयोधिना।

hāhākāraś ca saṃjajñe tava sainyasya māriṣa. vadhyato bhīmasenena kṛtinā citrayodhinā.

ततः कृतास्त्रास् ते सर्वे परिवार्य वृकोदरम्। अभीताः समवर्तन्त शस्त्रवृष्ट्या समन्ततः।

tataḥ kṛtāstrās te sarve parivārya vṛkodaram. abhītāḥ samavartanta śastravṛṣṭyā samantataḥ.

अभिद्रुतं शस्त्रभृतां वरिष्ठं; समन्ततः पाण्डवं लोकवीरैः। अभिद्रुतं शस्त्रभृतां वरिष्ठं च समन्ततः। लोकपालसमं वीर लोकवीरैश् च पाण्डवम्। सैन्येन घोरेण सुसंगतेन; दृष्ट्वा बली पार्षतो भीमसेनम्।

abhidrutaṃ śastrabhṛtāṃ variṣṭhaṃ; samantataḥ pāṇḍavaṃ lokavīraiḥ. abhidrutaṃ śastrabhṛtāṃ variṣṭhaṃ ca samantataḥ. lokapālasamaṃ vīra lokavīraiś ca pāṇḍavam. sainyena ghoreṇa susaṃgatena; dṛṣṭvā balī pārṣato bhīmasenam.

अथोपगच्छच् छरविक्षताङ्गं; पदातिनं क्रोधविषं वमन्तम्। आश्वासयन् पार्षतो भीमसेनं; गदाहस्तं कालम् इवान्तकाले।

athopagacchac charavikṣatāṅgaṃ; padātinaṃ krodhaviṣaṃ vamantam. āśvāsayan pārṣato bhīmasenaṃ; gadāhastaṃ kālam ivāntakāle.

निःशल्यम् एनं च चकार तूर्णम्; आरोपयच् चात्मरथं महात्मा। भृशं परिष्वज्य च भीमसेनम्; आश्वासयाम् आस च शत्रुमध्ये। तथा तस्मिन् वर्तमाने ऽतिवेगं। भीमो तथो प्रेत्य च याज्ञसेनम् (सिच्)।

niḥśalyam enaṃ ca cakāra tūrṇam; āropayac cātmarathaṃ mahātmā. bhṛśaṃ pariṣvajya ca bhīmasenam; āśvāsayām āsa ca śatrumadhye. tathā tasmin vartamāne 'tivegaṃ. bhīmo tatho pretya ca yājñasenam (sic).

भ्रातॄन् अथोपेत्य तवापि पुत्रस्; तस्मिन् विमर्दे महति प्रवृत्ते। दृष्ट्वा रणे वाक्यम् इदं बभाषे। अयं दुरात्मा द्रुपदस्य पुत्रः; समागतो भीमसेनेन सार्धम्। तं यात सर्वे सहिता निहन्तुं; मा वो रिपुः प्रार्थयताम् अनीकम्। आर्छन्न् एतं क्षुद्रकर्मातिहीनं। सैन्यं च विध्वंसयते पृषत्कैः।

bhrātṝn athopetya tavāpi putras; tasmin vimarde mahati pravṛtte. dṛṣṭvā raṇe vākyam idaṃ babhāṣe. ayaṃ durātmā drupadasya putraḥ; samāgato bhīmasenena sārdham. taṃ yāta sarve sahitā nihantuṃ; mā vo ripuḥ prārthayatām anīkam. ārchann etaṃ kṣudrakarmātihīnaṃ. sainyaṃ ca vidhvaṃsayate pṛṣatkaiḥ.

श्रुत्वा तु वाक्यं तम् अमृष्यमाणा; ज्येष्ठाज्ञया चोदिता धार्तराष्ट्राः। वधाय निष्पेतुर् उदायुधास् ते; युगक्षये केतवो यद्वद् उग्राः।

śrutvā tu vākyaṃ tam amṛṣyamāṇā; jyeṣṭhājñayā coditā dhārtarāṣṭrāḥ. vadhāya niṣpetur udāyudhās te; yugakṣaye ketavo yadvad ugrāḥ.

प्रगृह्य चित्राणि धनूंषि वीरा; ज्यानेमिघोषैः प्रविकम्पयन्तः। शरैर् अवर्षन् द्रुपदस्य पुत्रं; यथाम्बुदा भूधरं वारिजालैः। निहत्य तांश् चापि शरैः सुतीक्ष्णैर्; न विव्यथे समरे चित्रयोधी।

pragṛhya citrāṇi dhanūṃṣi vīrā; jyānemighoṣaiḥ pravikampayantaḥ. śarair avarṣan drupadasya putraṃ; yathāmbudā bhūdharaṃ vārijālaiḥ. nihatya tāṃś cāpi śaraiḥ sutīkṣṇair; na vivyathe samare citrayodhī.

समभ्युदीर्णांश् च तवात्मजांस् तथा; निशाम्य वीरान् अभितः स्थितान् रणे। जिघांसुर् उग्रं द्रुपदात्मजो युवा; प्रमोहनास्त्रं युयुजे महारथः। क्रुद्धो भृशं तव पुत्रेषु राजन्; दैत्येषु यद्वत् समरे महेन्द्रः। स वै ततो ऽस्त्रं सुमहाप्रभावं। प्रमोहनं द्रोणदत्तं महात्मा। प्रयोजयाम् आस उदारकर्मा। तस्मिन् रणे तव सैन्यस्य राजन्।

samabhyudīrṇāṃś ca tavātmajāṃs tathā; niśāmya vīrān abhitaḥ sthitān raṇe. jighāṃsur ugraṃ drupadātmajo yuvā; pramohanāstraṃ yuyuje mahārathaḥ. kruddho bhṛśaṃ tava putreṣu rājan; daityeṣu yadvat samare mahendraḥ. sa vai tato 'straṃ sumahāprabhāvaṃ. pramohanaṃ droṇadattaṃ mahātmā. prayojayām āsa udārakarmā. tasmin raṇe tava sainyasya rājan.

ततो व्यमुह्यन्त रणे नृवीराः; प्रमोहनास्त्राहतबुद्धिसत्त्वाः। प्रदुद्रुवुः कुरवश् चैव सर्वे; सवाजिनागाः सरथाः समन्तात्। परीतकालान् इव नष्टसंज्ञान्; मोहोपेतांस् तव पुत्रान् निशम्य। एतस्मिन्न् एव काले तु भीमः प्रहरतां वरः। विश्रम्य च तदा राजन् पीत्वामृतरसं जलम्। पुनः संनह्य सहसा योधयाम् आस संयुगे। धृष्टद्युम्नेन सहितः कालयाम् आस भारत।

tato vyamuhyanta raṇe nṛvīrāḥ; pramohanāstrāhatabuddhisattvāḥ. pradudruvuḥ kuravaś caiva sarve; savājināgāḥ sarathāḥ samantāt. parītakālān iva naṣṭasaṃjñān; mohopetāṃs tava putrān niśamya. etasminn eva kāle tu bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ. viśramya ca tadā rājan pītvāmṛtarasaṃ jalam. punaḥ saṃnahya sahasā yodhayām āsa saṃyuge. dhṛṣṭadyumnena sahitaḥ kālayām āsa bhārata.

एतस्मिन्न् एव काले तु द्रोणः शस्त्रभृतां वरः। द्रुपदं त्रिभिर् आसाद्य शरैर् विव्याध दारुणैः।

etasminn eva kāle tu droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ. drupadaṃ tribhir āsādya śarair vivyādha dāruṇaiḥ.

सो ऽतिविद्धस् तदा राजन् रणे द्रोणेन पार्थिवः। अपायाद् द्रुपदो राजन् पूर्ववैरम् अनुस्मरन्।

so 'tividdhas tadā rājan raṇe droṇena pārthivaḥ. apāyād drupado rājan pūrvavairam anusmaran.

जित्वा तु द्रुपदं द्रोणः शङ्खं दध्मौ प्रतापवान्। तस्य शङ्खस्वनं श्रुत्वा वित्रेसुः सर्वसोमकाः।

jitvā tu drupadaṃ droṇaḥ śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān. tasya śaṅkhasvanaṃ śrutvā vitresuḥ sarvasomakāḥ.

अथ शुश्राव तेजस्वी द्रोणः शस्त्रभृतां वरः। प्रमोहनास्त्रेण रणे मोहितान् आत्मजांस् तव।

atha śuśrāva tejasvī droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ. pramohanāstreṇa raṇe mohitān ātmajāṃs tava.

ततो द्रोणो राजगृद्धी त्वरितो ऽभिययौ रणात्। तत्रापश्यन् महेष्वासो भारद्वाजः प्रतापवान्। धृष्टद्युम्नं च भीमं च विचरन्तौ महारणे।

tato droṇo rājagṛddhī tvarito 'bhiyayau raṇāt. tatrāpaśyan maheṣvāso bhāradvājaḥ pratāpavān. dhṛṣṭadyumnaṃ ca bhīmaṃ ca vicarantau mahāraṇe.

मोहाविष्टांश् च ते पुत्रान् अपश्यत् स महारथः। ततः प्रज्ञास्त्रम् आदाय मोहनास्त्रं व्यशातयत्।

mohāviṣṭāṃś ca te putrān apaśyat sa mahārathaḥ. tataḥ prajñāstram ādāya mohanāstraṃ vyaśātayat.

अथ प्रत्यागतप्राणास् तव पुत्रा महारथाः। पुनर् युद्धाय समरे प्रययुर् भीमपार्षतौ।

atha pratyāgataprāṇās tava putrā mahārathāḥ. punar yuddhāya samare prayayur bhīmapārṣatau.

ततो युधिष्ठिरः प्राह समाहूय स्वसैनिकान्। गच्छन्तु पदवीं शक्त्या भीमपार्षतयोर् युधि।

tato yudhiṣṭhiraḥ prāha samāhūya svasainikān. gacchantu padavīṃ śaktyā bhīmapārṣatayor yudhi.

सौभद्रप्रमुखा वीरा रथा द्वादश दंशिताः। प्रवृत्तिम् अधिगच्छन्तु न हि शुध्यति मे मनः। प्रवृत्तिं भीमसेनस्य पार्षतस्य च संयुगे। विज्ञाय समरे शीघ्रं प्रविशध्वं रथार्णवम्। गच्छन्तु परया शक्त्या भवन्त इति मे मतिः।

saubhadrapramukhā vīrā rathā dvādaśa daṃśitāḥ. pravṛttim adhigacchantu na hi śudhyati me manaḥ. pravṛttiṃ bhīmasenasya pārṣatasya ca saṃyuge. vijñāya samare śīghraṃ praviśadhvaṃ rathārṇavam. gacchantu parayā śaktyā bhavanta iti me matiḥ.

त एवं समनुज्ञाताः शूरा विक्रान्तयोधिनः। बाढम् इत्य् एवम् उक्त्वा तु सर्वे पुरुषमानिनः। मध्यंदिनगते सूर्ये प्रययुः सर्व एव हि।

ta evaṃ samanujñātāḥ śūrā vikrāntayodhinaḥ. bāḍham ity evam uktvā tu sarve puruṣamāninaḥ. madhyaṃdinagate sūrye prayayuḥ sarva eva hi.

केकया द्रौपदेयाश् च धृष्टकेतुश् च वीर्यवान्। अभिमन्युं पुरस्कृत्य महत्या सेनया वृताः।

kekayā draupadeyāś ca dhṛṣṭaketuś ca vīryavān. abhimanyuṃ puraskṛtya mahatyā senayā vṛtāḥ.

ते कृत्वा समरे व्यूहं सूचीमुखम् अरिंदमाः। बिभिदुर् धार्तराष्ट्राणां तद् रथानीकम् आहवे।

te kṛtvā samare vyūhaṃ sūcīmukham ariṃdamāḥ. bibhidur dhārtarāṣṭrāṇāṃ tad rathānīkam āhave.

तान् प्रयातान् महेष्वासान् अभिमन्युपुरोगमान्। भीमसेनभयाविष्टा धृष्टद्युम्नविमोहिता।

tān prayātān maheṣvāsān abhimanyupurogamān. bhīmasenabhayāviṣṭā dhṛṣṭadyumnavimohitā.

न संधारयितुं शक्ता तव सेना जनाधिप। मदमूर्छान्वितात्मानं प्रमदेवाध्वनि स्थिता।

na saṃdhārayituṃ śaktā tava senā janādhipa. madamūrchānvitātmānaṃ pramadevādhvani sthitā.

ते ऽभियाता महेष्वासाः सुवर्णविकृतध्वजाः। परीप्सन्तो ऽभ्यधावन्त धृष्टद्युम्नवृकोदरौ।

te 'bhiyātā maheṣvāsāḥ suvarṇavikṛtadhvajāḥ. parīpsanto 'bhyadhāvanta dhṛṣṭadyumnavṛkodarau.

तौ च दृष्ट्वा महेष्वासान् अभिमन्युपुरोगमान्। बभूवतुर् मुदा युक्तौ निघ्नन्तौ तव वाहिनीम्। द्रोणम् इष्वस्त्रकुशलं सर्वविद्यासु पारगम्।

tau ca dṛṣṭvā maheṣvāsān abhimanyupurogamān. babhūvatur mudā yuktau nighnantau tava vāhinīm. droṇam iṣvastrakuśalaṃ sarvavidyāsu pāragam.

दृष्ट्वा च सहसायान्तं पाञ्चाल्यो गुरुम् आत्मनः। नाशंसत वधं वीरः पुत्राणां तव पार्षतः।

dṛṣṭvā ca sahasāyāntaṃ pāñcālyo gurum ātmanaḥ. nāśaṃsata vadhaṃ vīraḥ putrāṇāṃ tava pārṣataḥ.

ततो रथं समारोप्य केकयस्य वृकोदरम्। अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धो द्रोणम् इष्वस्त्रपारगम्।

tato rathaṃ samāropya kekayasya vṛkodaram. abhyadhāvat susaṃkruddho droṇam iṣvastrapāragam.

तस्याभिपततस् तूर्णं भारद्वाजः प्रतापवान्। क्रुद्धश् चिच्छेद भल्लेन धनुः शत्रुनिषूदनः।

tasyābhipatatas tūrṇaṃ bhāradvājaḥ pratāpavān. kruddhaś ciccheda bhallena dhanuḥ śatruniṣūdanaḥ.

अन्यांश् च शतशो बाणान् प्रेषयाम् आस पार्षते। दुर्योधनहितार्थाय भर्तृपिण्डम् अनुस्मरन्।

anyāṃś ca śataśo bāṇān preṣayām āsa pārṣate. duryodhanahitārthāya bhartṛpiṇḍam anusmaran.

अथान्यद् धनुर् आदाय पार्षतः परवीरहा। द्रोणं विव्याध सप्तत्या रुक्मपुङ्खैः शिलाशितैः।

athānyad dhanur ādāya pārṣataḥ paravīrahā. droṇaṃ vivyādha saptatyā rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ.

तस्य द्रोणः पुनश् चापं चिच्छेदामित्रकर्शनः। हयांश् च चतुरस् तूर्णं चतुर्भिः सायकोत्तमैः।

tasya droṇaḥ punaś cāpaṃ cicchedāmitrakarśanaḥ. hayāṃś ca caturas tūrṇaṃ caturbhiḥ sāyakottamaiḥ.

वैवस्वतक्षयं घोरं प्रेषयाम् आस वीर्यवान्। सारथिं चास्य भल्लेन प्रेषयाम् आस मृत्यवे। धर्मराजपुरं राजन् प्रेषयाम् आस वै द्विजः।

vaivasvatakṣayaṃ ghoraṃ preṣayām āsa vīryavān. sārathiṃ cāsya bhallena preṣayām āsa mṛtyave. dharmarājapuraṃ rājan preṣayām āsa vai dvijaḥ.

हताश्वात् स रथात् तूर्णम् अवप्लुत्य महारथः। आरुरोह महाबाहुर् अभिमन्योर् महारथम्।

hatāśvāt sa rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ. āruroha mahābāhur abhimanyor mahāratham.

ततः सरथनागाश्वा समकम्पत वाहिनी। पश्यतो भीमसेनस्य पार्षतस्य च पश्यतः।

tataḥ sarathanāgāśvā samakampata vāhinī. paśyato bhīmasenasya pārṣatasya ca paśyataḥ.

तत् प्रभग्नं बलं दृष्ट्वा द्रोणेनामिततेजसा। नाशक्नुवन् वारयितुं समस्तास् ते महारथाः।

tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā droṇenāmitatejasā. nāśaknuvan vārayituṃ samastās te mahārathāḥ.

वध्यमानं तु तत् सैन्यं द्रोणेन निशितैः शरैः। व्यभ्रमत् तत्र तत्रैव क्षोभ्यमाण इवार्णवः।

vadhyamānaṃ tu tat sainyaṃ droṇena niśitaiḥ śaraiḥ. vyabhramat tatra tatraiva kṣobhyamāṇa ivārṇavaḥ.

तथा दृष्ट्वा च तत् सैन्यं जहृषे च बलं तव। दृष्ट्वाचार्यं च संक्रुद्धं दहन्तं रिपुवाहिनीम्। चुक्रुशुः सर्वतो योधाः साधु साध्व् इति भारत।

tathā dṛṣṭvā ca tat sainyaṃ jahṛṣe ca balaṃ tava. dṛṣṭvācāryaṃ ca saṃkruddhaṃ dahantaṃ ripuvāhinīm. cukruśuḥ sarvato yodhāḥ sādhu sādhv iti bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents