महाभारत 6.71 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 71→

[mh-6-71] • 36 श्लोकाः

संजय उवाच। विहृत्य च ततो राजन् सहिताः कुरुपाण्डवाः। व्यतीतायां तु शर्वर्यां पुनर् युद्धाय निर्ययुः।

saṃjaya uvāca. vihṛtya ca tato rājan sahitāḥ kurupāṇḍavāḥ. vyatītāyāṃ tu śarvaryāṃ punar yuddhāya niryayuḥ.

तत्र शब्दो महान् आसीत् तव तेषां च भारत। युज्यतां रथमुख्यानां कल्प्यतां चैव दन्तिनाम्।

tatra śabdo mahān āsīt tava teṣāṃ ca bhārata. yujyatāṃ rathamukhyānāṃ kalpyatāṃ caiva dantinām.

संनह्यतां पदातीनां हयानां चैव भारत। शङ्खदुन्दुभिनादश् च तुमुलः सर्वतो ऽभवत्।

saṃnahyatāṃ padātīnāṃ hayānāṃ caiva bhārata. śaṅkhadundubhinādaś ca tumulaḥ sarvato 'bhavat.

ततो युधिष्ठिरो राजा धृष्टद्युम्नम् अभाषत। व्यूहं व्यूह महाबाहो मकरं शत्रुतापनम्।

tato yudhiṣṭhiro rājā dhṛṣṭadyumnam abhāṣata. vyūhaṃ vyūha mahābāho makaraṃ śatrutāpanam.

एवम् उक्तस् तु पार्थेन धृष्टद्युम्नो महारथः। व्यादिदेश महाराज रथिनो रथिनां वरः।

evam uktas tu pārthena dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ. vyādideśa mahārāja rathino rathināṃ varaḥ.

शिरो ऽभूद् द्रुपदस् तस्य पाण्डवश् च धनंजयः। चक्षुषी सहदेवश् च नकुलश् च महारथः। तुण्डम् आसीन् महाराज भीमसेनो महाबलः।

śiro 'bhūd drupadas tasya pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ. cakṣuṣī sahadevaś ca nakulaś ca mahārathaḥ. tuṇḍam āsīn mahārāja bhīmaseno mahābalaḥ.

सौभद्रो द्रौपदेयाश् च राक्षसश् च घटोत्कचः। सात्यकिर् धर्मराजश् च व्यूहग्रीवां समास्थिताः।

saubhadro draupadeyāś ca rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ. sātyakir dharmarājaś ca vyūhagrīvāṃ samāsthitāḥ.

पृष्ठम् आसीन् महाराज विराटो वाहिनीपतिः। धृष्टद्युम्नेन सहितो महत्या सेनया वृतः।

pṛṣṭham āsīn mahārāja virāṭo vāhinīpatiḥ. dhṛṣṭadyumnena sahito mahatyā senayā vṛtaḥ.

केकया भ्रातरः पञ्च वामं पार्श्वं समाश्रिताः। धृष्टकेतुर् नरव्याघ्रः करकर्षश् च वीर्यवान्। दक्षिणं पक्षम् आश्रित्य स्थिता व्यूहस्य रक्षणे।

kekayā bhrātaraḥ pañca vāmaṃ pārśvaṃ samāśritāḥ. dhṛṣṭaketur naravyāghraḥ karakarṣaś ca vīryavān. dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya rakṣaṇe.

पादयोस् तु महाराज स्थितः श्रीमान् महारथः। कुन्तिभोजः शतानीको महत्या सेनया वृतः।

pādayos tu mahārāja sthitaḥ śrīmān mahārathaḥ. kuntibhojaḥ śatānīko mahatyā senayā vṛtaḥ.

शिखण्डी तु महेष्वासः सोमकैः संवृतो बली। इरावांश् च ततः पुच्छे मकरस्य व्यवस्थितौ।

śikhaṇḍī tu maheṣvāsaḥ somakaiḥ saṃvṛto balī. irāvāṃś ca tataḥ pucche makarasya vyavasthitau.

एवम् एतन् महाव्यूहं व्यूह्य भारत पाण्डवाः। सूर्योदये महाराज पुनर् युद्धाय दंशिताः।

evam etan mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ. sūryodaye mahārāja punar yuddhāya daṃśitāḥ.

कौरवान् अभ्ययुस् तूर्णं हस्त्यश्वरथपत्तिभिः। समुच्छ्रितैर् ध्वजैश् चित्रैः शस्त्रैश् च विमलैः शितैः।

kauravān abhyayus tūrṇaṃ hastyaśvarathapattibhiḥ. samucchritair dhvajaiś citraiḥ śastraiś ca vimalaiḥ śitaiḥ.

व्यूहं दृष्ट्वा तु तत् सैन्यं पिता देवव्रतस् तव। क्रौञ्चेन महता राजन् प्रत्यव्यूहत वाहिनीम्।

vyūhaṃ dṛṣṭvā tu tat sainyaṃ pitā devavratas tava. krauñcena mahatā rājan pratyavyūhata vāhinīm.

तस्य तुण्डे महेष्वासो भारद्वाजो व्यरोचत। अश्वत्थामा कृपश् चैव चक्षुर् आस्तां नरेश्वर।

tasya tuṇḍe maheṣvāso bhāradvājo vyarocata. aśvatthāmā kṛpaś caiva cakṣur āstāṃ nareśvara.

कृतवर्मा तु सहितः काम्बोजारट्टबाह्लिकैः। शिरस्य् आसीन् नरश्रेष्ठः श्रेष्ठः सर्वधनुष्मताम्।

kṛtavarmā tu sahitaḥ kāmbojāraṭṭabāhlikaiḥ. śirasy āsīn naraśreṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām.

ग्रीवायां शूरसेनस् तु तव पुत्रश् च मारिष। दुर्योधनो महाराज राजभिर् बहुभिर् वृतः।

grīvāyāṃ śūrasenas tu tava putraś ca māriṣa. duryodhano mahārāja rājabhir bahubhir vṛtaḥ.

प्राग्ज्योतिषस् तु सहितः मद्रसौवीरकेकयैः। उरस्य् अभून् नरश्रेष्ठ महत्या सेनया वृतः। पृष्ठे चास्तां महेष्वासाव् आवन्त्यौ सपदानुगौ।

prāgjyotiṣas tu sahitaḥ madrasauvīrakekayaiḥ. urasy abhūn naraśreṣṭha mahatyā senayā vṛtaḥ. pṛṣṭhe cāstāṃ maheṣvāsāv āvantyau sapadānugau.

स्वसेनया च सहितः सुशर्मा प्रस्थलाधिपः। वामं पक्षं समाश्रित्य दंशितः समवस्थितः।

svasenayā ca sahitaḥ suśarmā prasthalādhipaḥ. vāmaṃ pakṣaṃ samāśritya daṃśitaḥ samavasthitaḥ.

तुषारा यवनाश् चैव शकाश् च सह चूचुपैः। दक्षिणं पक्षम् आश्रित्य स्थिता व्यूहस्य भारत।

tuṣārā yavanāś caiva śakāś ca saha cūcupaiḥ. dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya bhārata.

श्रुतायुश् च शतायुश् च सौमदत्तिश् च मारिष। व्यूहस्य जघने तस्थू रक्षमाणाः परस्परम्।

śrutāyuś ca śatāyuś ca saumadattiś ca māriṣa. vyūhasya jaghane tasthū rakṣamāṇāḥ parasparam.

ततो युद्धाय संजग्मुः पाण्डवाः कौरवैः सह। सूर्योदये महाराज ततो युद्धम् अभून् महत्।

tato yuddhāya saṃjagmuḥ pāṇḍavāḥ kauravaiḥ saha. sūryodaye mahārāja tato yuddham abhūn mahat.

प्रतीयू रथिनो नागान् नागाश् च रथिनो ययुः। हयारोहा हयारोहान् रथिनश् चापि सादिनः।

pratīyū rathino nāgān nāgāś ca rathino yayuḥ. hayārohā hayārohān rathinaś cāpi sādinaḥ.

सारथिं च रथी राजन् कुञ्जरांश् च महारणे। हस्त्यारोहा रथारोहान् रथिनश् चापि सादिनः।

sārathiṃ ca rathī rājan kuñjarāṃś ca mahāraṇe. hastyārohā rathārohān rathinaś cāpi sādinaḥ.

रथिनः पत्तिभिः सार्धं सादिनश् चापि पत्तिभिः। अन्योन्यं समरे राजन् प्रत्यधावन्न् अमर्षिताः।

rathinaḥ pattibhiḥ sārdhaṃ sādinaś cāpi pattibhiḥ. anyonyaṃ samare rājan pratyadhāvann amarṣitāḥ.

भीमसेनार्जुनयमैर् गुप्ता चान्यैर् महारथैः। शुशुभे पाण्डवी सेना नक्षत्रैर् इव शर्वरी।

bhīmasenārjunayamair guptā cānyair mahārathaiḥ. śuśubhe pāṇḍavī senā nakṣatrair iva śarvarī.

तथा भीष्मकृपद्रोणशल्यदुर्योधनादिभिः। तवापि विबभौ सेना ग्रहैर् द्यौर् इव संवृता।

tathā bhīṣmakṛpadroṇaśalyaduryodhanādibhiḥ. tavāpi vibabhau senā grahair dyaur iva saṃvṛtā.

भीमसेनस् तु कौन्तेयो द्रोणं दृष्ट्वा पराक्रमी। अभ्ययाज् जवनैर् अश्वैर् भारद्वाजस्य वाहिनीम्।

bhīmasenas tu kaunteyo droṇaṃ dṛṣṭvā parākramī. abhyayāj javanair aśvair bhāradvājasya vāhinīm.

द्रोणस् तु समरे क्रुद्धो भीमं नवभिर् आयसैः। विव्याध समरे राजन् मर्माण्य् उद्दिश्य वीर्यवान्।

droṇas tu samare kruddho bhīmaṃ navabhir āyasaiḥ. vivyādha samare rājan marmāṇy uddiśya vīryavān.

दृढाहतस् ततो भीमो भारद्वाजस्य संयुगे। सारथिं प्रेषयाम् आस यमस्य सदनं प्रति।

dṛḍhāhatas tato bhīmo bhāradvājasya saṃyuge. sārathiṃ preṣayām āsa yamasya sadanaṃ prati.

स संगृह्य स्वयं वाहान् भारद्वाजः प्रतापवान्। व्यधमत् पाण्डवीं सेनां तूलराशिम् इवानलः।

sa saṃgṛhya svayaṃ vāhān bhāradvājaḥ pratāpavān. vyadhamat pāṇḍavīṃ senāṃ tūlarāśim ivānalaḥ.

ते वध्यमाना द्रोणेन भीष्मेण च नरोत्तम। सृञ्जयाः केकयैः सार्धं पलायनपराभवन्।

te vadhyamānā droṇena bhīṣmeṇa ca narottama. sṛñjayāḥ kekayaiḥ sārdhaṃ palāyanaparābhavan.

तथैव तावकं सैन्यं भीमार्जुनपरिक्षतम्। मुह्यते तत्र तत्रैव समदेव वराङ्गना।

tathaiva tāvakaṃ sainyaṃ bhīmārjunaparikṣatam. muhyate tatra tatraiva samadeva varāṅganā.

अभिद्येतां ततो व्यूहौ तस्मिन् वीरवरक्षये। आसीद् व्यतिकरो घोरस् तव तेषां च भारत।

abhidyetāṃ tato vyūhau tasmin vīravarakṣaye. āsīd vyatikaro ghoras tava teṣāṃ ca bhārata.

तद् अद्भुतम् अपश्याम तावकानां परैः सह। एकायनगताः सर्वे यद् अयुध्यन्त भारत।

tad adbhutam apaśyāma tāvakānāṃ paraiḥ saha. ekāyanagatāḥ sarve yad ayudhyanta bhārata.

प्रतिसंवार्य चास्त्राणि ते ऽन्योन्यस्य विशां पते। युयुधुः पाण्डवाश् चैव कौरवाश् च महारथाः।

pratisaṃvārya cāstrāṇi te 'nyonyasya viśāṃ pate. yuyudhuḥ pāṇḍavāś caiva kauravāś ca mahārathāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...