महाभारत 6.62 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 62→

[mh-6-62] • 40 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ततः स भगवान् देवो लोकानां परमेश्वरः। ब्रह्माणं प्रत्युवाचेदं स्निग्धगम्भीरया गिरा।

bhīṣma uvāca. tataḥ sa bhagavān devo lokānāṃ parameśvaraḥ. brahmāṇaṃ pratyuvācedaṃ snigdhagambhīrayā girā.

विदितं तात योगान् मे सर्वम् एतत् तवेप्सितम्। तथा तद् भवितेत्य् उक्त्वा तत्रैवान्तरधीयत।

viditaṃ tāta yogān me sarvam etat tavepsitam. tathā tad bhavitety uktvā tatraivāntaradhīyata.

ततो देवर्षिगन्धर्वा विस्मयं परमं गताः। कौतूहलपराः सर्वे पितामहम् अथाब्रुवन्।

tato devarṣigandharvā vismayaṃ paramaṃ gatāḥ. kautūhalaparāḥ sarve pitāmaham athābruvan.

को न्व् अयं यो भगवता प्रणम्य विनयाद् विभो। वाग्भिः स्तुतो वरिष्ठाभिः श्रोतुम् इच्छाम तं वयम्।

ko nv ayaṃ yo bhagavatā praṇamya vinayād vibho. vāgbhiḥ stuto variṣṭhābhiḥ śrotum icchāma taṃ vayam.

एवम् उक्तस् तु भगवान् प्रत्युवाच पितामहः। देवब्रह्मर्षिगन्धर्वान् सर्वान् मधुरया गिरा।

evam uktas tu bhagavān pratyuvāca pitāmahaḥ. devabrahmarṣigandharvān sarvān madhurayā girā.

यत् तत्परं भविष्यं च भवितव्यं च यत् परम्। भूतात्मा यः प्रभुश् चैव ब्रह्म यच् च परं पदम्।

yat tatparaṃ bhaviṣyaṃ ca bhavitavyaṃ ca yat param. bhūtātmā yaḥ prabhuś caiva brahma yac ca paraṃ padam.

तेनास्मि कृतसंवादः प्रसन्नेन सुरर्षभाः। जगतो ऽनुग्रहार्थाय याचितो मे जगत्पतिः।

tenāsmi kṛtasaṃvādaḥ prasannena surarṣabhāḥ. jagato 'nugrahārthāya yācito me jagatpatiḥ.

मानुषं लोकम् आतिष्ठ वासुदेव इति श्रुतः। असुराणां वधार्थाय संभवस्व महीतले। वासुदेव इति श्रुतः। वासुदेवगृहे साक्षात्।

mānuṣaṃ lokam ātiṣṭha vāsudeva iti śrutaḥ. asurāṇāṃ vadhārthāya saṃbhavasva mahītale. vāsudeva iti śrutaḥ. vāsudevagṛhe sākṣāt.

संग्रामे निहता ये ते दैत्यदानवराक्षसाः। त इमे नृषु संभूता घोररूपा महाबलाः।

saṃgrāme nihatā ye te daityadānavarākṣasāḥ. ta ime nṛṣu saṃbhūtā ghorarūpā mahābalāḥ.

तेषां वधार्थं भगवान् नरेण सहितो वशी। मानुषीं योनिम् आस्थाय चरिष्यति महीतले।

teṣāṃ vadhārthaṃ bhagavān nareṇa sahito vaśī. mānuṣīṃ yonim āsthāya cariṣyati mahītale.

नरनारायणौ यौ तौ पुराणाव् ऋषिसत्तमौ। सहितौ मानुषे लोके संभूताव् अमितद्युती।

naranārāyaṇau yau tau purāṇāv ṛṣisattamau. sahitau mānuṣe loke saṃbhūtāv amitadyutī.

अजेयौ समरे यत्तौ सहिताव् अमरैर् अपि। मूढास् त्व् एतौ न जानन्ति नरनारायणाव् ऋषी। जगतश् चाग्रजौ विद्मस् ततो देवौ सुरर्षभाः।

ajeyau samare yattau sahitāv amarair api. mūḍhās tv etau na jānanti naranārāyaṇāv ṛṣī. jagataś cāgrajau vidmas tato devau surarṣabhāḥ.

तस्याहम् आत्मजो ब्रह्मा सर्वस्य जगतः पतिः। वासुदेवो ऽर्चनीयो वः सर्वलोकमहेश्वरः।

tasyāham ātmajo brahmā sarvasya jagataḥ patiḥ. vāsudevo 'rcanīyo vaḥ sarvalokamaheśvaraḥ.

तथा मनुष्यो ऽयम् इति कदा चित् सुरसत्तमाः। नावज्ञेयो महावीर्यः शङ्खचक्रगदाधरः। एतत् पुरुषसंज्ञं वै पुराणं रूपम् उत्तमम्।

tathā manuṣyo 'yam iti kadā cit surasattamāḥ. nāvajñeyo mahāvīryaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ. etat puruṣasaṃjñaṃ vai purāṇaṃ rūpam uttamam.

एतत् परमकं गुह्यम् एतत् परमकं पदम्। एतत् परमकं ब्रह्म एतत् परमकं यशः।

etat paramakaṃ guhyam etat paramakaṃ padam. etat paramakaṃ brahma etat paramakaṃ yaśaḥ.

एतद् अक्षरम् अव्यक्तम् एतत् तच् छाश्वतं महत्। एतत् पुरुषसंज्ञं वै गीयते ज्ञायते न च।

etad akṣaram avyaktam etat tac chāśvataṃ mahat. etat puruṣasaṃjñaṃ vai gīyate jñāyate na ca.

एतत् परमकं तेज एतत् परमकं सुखम्। एतत् परमकं सत्यं कीर्तितं विश्वकर्मणा।

etat paramakaṃ teja etat paramakaṃ sukham. etat paramakaṃ satyaṃ kīrtitaṃ viśvakarmaṇā.

तस्मात् सर्वैः सुरैः सेन्द्रैर् लोकैश् चामितविक्रमः। नावज्ञेयो वासुदेवो मानुषो ऽयम् इति प्रभुः।

tasmāt sarvaiḥ suraiḥ sendrair lokaiś cāmitavikramaḥ. nāvajñeyo vāsudevo mānuṣo 'yam iti prabhuḥ.

यश् च मानुषमात्रो ऽयम् इति ब्रूयात् सुमन्दधीः। हृषीकेशम् अवज्ञानात् तम् आहुः पुरुषाधमम्।

yaś ca mānuṣamātro 'yam iti brūyāt sumandadhīḥ. hṛṣīkeśam avajñānāt tam āhuḥ puruṣādhamam.

योगिनं तं महात्मानं प्रविष्टं मानुषीं तनुम्। अवमन्येद् वासुदेवं तम् आहुस् तामसं जनाः।

yoginaṃ taṃ mahātmānaṃ praviṣṭaṃ mānuṣīṃ tanum. avamanyed vāsudevaṃ tam āhus tāmasaṃ janāḥ.

देवं चराचरात्मानं श्रीवत्साङ्कं सुवर्चसम्। पद्मनाभं न जानाति तम् आहुस् तामसं जनाः।

devaṃ carācarātmānaṃ śrīvatsāṅkaṃ suvarcasam. padmanābhaṃ na jānāti tam āhus tāmasaṃ janāḥ.

किरीटकौस्तुभधरं मित्राणाम् अभयंकरम्। अवजानन् महात्मानं घोरे तमसि मज्जति।

kirīṭakaustubhadharaṃ mitrāṇām abhayaṃkaram. avajānan mahātmānaṃ ghore tamasi majjati.

एवं विदित्वा तत्त्वार्थं लोकानाम् ईश्वरेश्वरः। वासुदेवो नमस्कार्यः सर्वलोकैः सुरोत्तमाः।

evaṃ viditvā tattvārthaṃ lokānām īśvareśvaraḥ. vāsudevo namaskāryaḥ sarvalokaiḥ surottamāḥ.

एवम् उक्त्वा स भगवान् सर्वान् देवगणान् पुरा। विसृज्य सर्वलोकात्मा जगाम भवनं स्वकम्।

evam uktvā sa bhagavān sarvān devagaṇān purā. visṛjya sarvalokātmā jagāma bhavanaṃ svakam.

ततो देवाः सगन्धर्वा मुनयो ऽप्सरसो ऽपि च। कथां तां ब्रह्मणा गीतां श्रुत्वा प्रीता दिवं ययुः।

tato devāḥ sagandharvā munayo 'psaraso 'pi ca. kathāṃ tāṃ brahmaṇā gītāṃ śrutvā prītā divaṃ yayuḥ.

एतच् छ्रुतं मया तात ऋषीणां भावितात्मनाम्। वासुदेवं कथयतां समवाये पुरातनम्।

etac chrutaṃ mayā tāta ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām. vāsudevaṃ kathayatāṃ samavāye purātanam.

जामदग्न्यस्य रामस्य मार्कण्डेयस्य धीमतः। व्यासनारदयोश् चापि श्रुतं श्रुतविशारद।

jāmadagnyasya rāmasya mārkaṇḍeyasya dhīmataḥ. vyāsanāradayoś cāpi śrutaṃ śrutaviśārada.

एतम् अर्थं च विज्ञाय श्रुत्वा च प्रभुम् अव्ययम्। वासुदेवं महात्मानं लोकानाम् ईश्वरेश्वरम्।

etam arthaṃ ca vijñāya śrutvā ca prabhum avyayam. vāsudevaṃ mahātmānaṃ lokānām īśvareśvaram.

यस्यासाव् आत्मजो ब्रह्मा सर्वस्य जगतः पिता। कथं न वासुदेवो ऽयम् अर्च्यश् चेज्यश् च मानवैः।

yasyāsāv ātmajo brahmā sarvasya jagataḥ pitā. kathaṃ na vāsudevo 'yam arcyaś cejyaś ca mānavaiḥ.

वारितो ऽसि पुरा तात मुनिभिर् वेदपारगैः। मा गच्छ संयुगं तेन वासुदेवेन धीमता। मा पाण्डवैः सार्धम् इति तच् च मोहान् न बुध्यसे।

vārito 'si purā tāta munibhir vedapāragaiḥ. mā gaccha saṃyugaṃ tena vāsudevena dhīmatā. mā pāṇḍavaiḥ sārdham iti tac ca mohān na budhyase.

मन्ये त्वां राक्षसं क्रूरं तथा चासि तमोवृतः। यस्माद् द्विषसि गोविन्दं पाण्डवं च धनंजयम्। नरनारायणौ देवौ नान्यो द्विष्याद् धि मानवः।

manye tvāṃ rākṣasaṃ krūraṃ tathā cāsi tamovṛtaḥ. yasmād dviṣasi govindaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam. naranārāyaṇau devau nānyo dviṣyād dhi mānavaḥ.

तस्माद् ब्रवीमि ते राजन्न् एष वै शाश्वतो ऽव्ययः। सर्वलोकमयो नित्यः शास्ता धाता धरो ध्रुवः।

tasmād bravīmi te rājann eṣa vai śāśvato 'vyayaḥ. sarvalokamayo nityaḥ śāstā dhātā dharo dhruvaḥ.

लोकान् धारयते यस् त्रींश् चराचरगुरुः प्रभुः। योद्धा जयश् च जेता च सर्वप्रकृतिर् ईश्वरः।

lokān dhārayate yas trīṃś carācaraguruḥ prabhuḥ. yoddhā jayaś ca jetā ca sarvaprakṛtir īśvaraḥ.

राजन् सत्त्वमयो ह्य् एष तमोरागविवर्जितः। यतः कृष्णस् ततो धर्मो यतो धर्मस् ततो जयः।

rājan sattvamayo hy eṣa tamorāgavivarjitaḥ. yataḥ kṛṣṇas tato dharmo yato dharmas tato jayaḥ.

तस्य माहात्म्ययोगेन योगेनात्मन एव च। धृताः पाण्डुसुता राजञ् जयश् चैषां भविष्यति।

tasya māhātmyayogena yogenātmana eva ca. dhṛtāḥ pāṇḍusutā rājañ jayaś caiṣāṃ bhaviṣyati.

श्रेयोयुक्तां सदा बुद्धिं पाण्डवानां दधाति यः। बलं चैव रणे नित्यं भयेभ्यश् चैव रक्षति।

śreyoyuktāṃ sadā buddhiṃ pāṇḍavānāṃ dadhāti yaḥ. balaṃ caiva raṇe nityaṃ bhayebhyaś caiva rakṣati.

स एष शाश्वतो देवः सर्वगुह्यमयः शिवः। वासुदेव इति ज्ञेयो यन् मां पृच्छसि भारत।

sa eṣa śāśvato devaḥ sarvaguhyamayaḥ śivaḥ. vāsudeva iti jñeyo yan māṃ pṛcchasi bhārata.

ब्राह्मणैः क्षत्रियैर् वैश्यैः शूद्रैश् च कृतलक्षणैः। सेव्यते ऽभ्यर्च्यते चैव नित्ययुक्तैः स्वकर्मभिः।

brāhmaṇaiḥ kṣatriyair vaiśyaiḥ śūdraiś ca kṛtalakṣaṇaiḥ. sevyate 'bhyarcyate caiva nityayuktaiḥ svakarmabhiḥ.

द्वापरस्य युगस्यान्ते आदौ कलियुगस्य च। सात्वतं विधिम् आस्थाय गीतः संकर्षणेन यः।

dvāparasya yugasyānte ādau kaliyugasya ca. sātvataṃ vidhim āsthāya gītaḥ saṃkarṣaṇena yaḥ.

स एष सर्वासुरमर्त्यलोकं; समुद्रकक्ष्यान्तरिताः पुरीश् च। युगे युगे मानुषं चैव वासं; पुनः पुनः सृजते वासुदेवः।

sa eṣa sarvāsuramartyalokaṃ; samudrakakṣyāntaritāḥ purīś ca. yuge yuge mānuṣaṃ caiva vāsaṃ; punaḥ punaḥ sṛjate vāsudevaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...