महाभारत 6.60 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←भीष्म पर्व→

←अध्याय 60→

[mh-6-60] • 79 श्लोकाः

संजय उवाच। ततो भूरिश्रवा राजन् सात्यकिं नवभिः शरैः। अविध्यद् भृशसंक्रुद्धस् तोत्त्रैर् इव महाद्विपम्।

saṃjaya uvāca. tato bhūriśravā rājan sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ. avidhyad bhṛśasaṃkruddhas tottrair iva mahādvipam.

कौरवं सात्यकिश् चैव शरैः संनतपर्वभिः। अवाकिरद् अमेयात्मा सर्वलोकस्य पश्यतः।

kauravaṃ sātyakiś caiva śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. avākirad ameyātmā sarvalokasya paśyataḥ.

ततो दुर्योधनो राजा सोदर्यैः परिवारितः। सौमदत्तिं रणे यत्तः समन्तात् पर्यवारयत्।

tato duryodhano rājā sodaryaiḥ parivāritaḥ. saumadattiṃ raṇe yattaḥ samantāt paryavārayat.

तथैव पाण्डवाः सर्वे सात्यकिं रभसं रणे। परिवार्य स्थिताः संख्ये समन्तात् सुमहौजसः।

tathaiva pāṇḍavāḥ sarve sātyakiṃ rabhasaṃ raṇe. parivārya sthitāḥ saṃkhye samantāt sumahaujasaḥ.

भीमसेनस् तु संक्रुद्धो गदाम् उद्यम्य भारत। दुर्योधनमुखान् सर्वान् पुत्रांस् ते पर्यवारयत्। तथैव च सुतास् तुभ्यं भीमसेनं महारथम्। दुर्योधनमुखाः सर्वे समन्तात् पर्यवारयन्।

bhīmasenas tu saṃkruddho gadām udyamya bhārata. duryodhanamukhān sarvān putrāṃs te paryavārayat. tathaiva ca sutās tubhyaṃ bhīmasenaṃ mahāratham. duryodhanamukhāḥ sarve samantāt paryavārayan.

रथैर् अनेकसाहस्रैः क्रोधामर्षसमन्वितः। नन्दकस् तव पुत्रस् तु भीमसेनं महाबलम्। विव्याध निशितैः षड्भिः कङ्कपत्रैः शिलाशितैः।

rathair anekasāhasraiḥ krodhāmarṣasamanvitaḥ. nandakas tava putras tu bhīmasenaṃ mahābalam. vivyādha niśitaiḥ ṣaḍbhiḥ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ.

दुर्योधनस् तु समरे भीमसेनं महाबलम्। आजघानोरसि क्रुद्धो मार्गणैर् निशितैस् त्रिभिः।

duryodhanas tu samare bhīmasenaṃ mahābalam. ājaghānorasi kruddho mārgaṇair niśitais tribhiḥ.

ततो भीमो महाबाहुः स्वरथं सुमहाबलः। आरुरोह रथश्रेष्ठं विशोकं चेदम् अब्रवीत्।

tato bhīmo mahābāhuḥ svarathaṃ sumahābalaḥ. āruroha rathaśreṣṭhaṃ viśokaṃ cedam abravīt.

एते महारथाः शूरा धार्तराष्ट्रा महाबलाः। माम् एव भृशसंक्रुद्धा हन्तुम् अभ्युद्यता युधि। मनोरथद्रुमो ऽस्माकं चिन्तितो बहुवार्षिकः। सफलः सूत अद्येह यो ऽहं पश्यामि सोदरान्। यत्राशोक समुत्क्षिप्ता रेणवो रथनेमिभिः। न प्रयास्य[?न्त्य]न्तरिक्षं हि शरवृन्दैर् दिगन्तरे। तत्र तिष्ठति संनद्धः स्वयं राजा सुयोधनः। भ्रातरश् चास्य संनद्धाः कुलपुत्रा मदोत्कटाः।

ete mahārathāḥ śūrā dhārtarāṣṭrā mahābalāḥ. mām eva bhṛśasaṃkruddhā hantum abhyudyatā yudhi. manorathadrumo 'smākaṃ cintito bahuvārṣikaḥ. saphalaḥ sūta adyeha yo 'haṃ paśyāmi sodarān. yatrāśoka samutkṣiptā reṇavo rathanemibhiḥ. na prayāsya[?ntya]ntarikṣaṃ hi śaravṛndair digantare. tatra tiṣṭhati saṃnaddhaḥ svayaṃ rājā suyodhanaḥ. bhrātaraś cāsya saṃnaddhāḥ kulaputrā madotkaṭāḥ.

एतान् अद्य हनिष्यामि पश्यतस् ते न संशयः। तस्मान् ममाश्वान् संग्रामे यत्तः संयच्छ सारथे।

etān adya haniṣyāmi paśyatas te na saṃśayaḥ. tasmān mamāśvān saṃgrāme yattaḥ saṃyaccha sārathe.

एवम् उक्त्वा ततः पार्थः पुत्रं दुर्योधनं तव। विव्याध दशभिस् तीक्ष्णैः शरैः कनकभूषणैः। नन्दकं च त्रिभिर् बाणैः प्रत्यविध्यत् स्तनान्तरे।

evam uktvā tataḥ pārthaḥ putraṃ duryodhanaṃ tava. vivyādha daśabhis tīkṣṇaiḥ śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ. nandakaṃ ca tribhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare.

तं तु दुर्योधनः षष्ट्या विद्ध्वा भीमं महाबलम्। त्रिभिर् अन्यैः सुनिशितैर् विशोकं प्रत्यविध्यत।

taṃ tu duryodhanaḥ ṣaṣṭyā viddhvā bhīmaṃ mahābalam. tribhir anyaiḥ suniśitair viśokaṃ pratyavidhyata.

भीमस्य च रणे राजन् धनुश् चिच्छेद भास्वरम्। मुष्टिदेशे शरैस् तीक्ष्णैस् त्रिभी राजा हसन्न् इव। आकर्णपूर्णैः पुत्रस् ते प्रहसन्न् इव भारत।

bhīmasya ca raṇe rājan dhanuś ciccheda bhāsvaram. muṣṭideśe śarais tīkṣṇais tribhī rājā hasann iva. ākarṇapūrṇaiḥ putras te prahasann iva bhārata.

भीमस् तु प्रेक्ष्य यन्तारं विशोकं संयुगे तदा। पीडितं विशिखैस् तीक्ष्णैस् तव पुत्रेण धन्विना।

bhīmas tu prekṣya yantāraṃ viśokaṃ saṃyuge tadā. pīḍitaṃ viśikhais tīkṣṇais tava putreṇa dhanvinā.

अमृष्यमाणः संक्रुद्धो धनुर् दिव्यं परामृशत्। पुत्रस्य ते महाराज वधार्थं भरतर्षभ।

amṛṣyamāṇaḥ saṃkruddho dhanur divyaṃ parāmṛśat. putrasya te mahārāja vadhārthaṃ bharatarṣabha.

समादत्त च संरब्धः क्षुरप्रं लोमवाहिनम्। तेन चिच्छेद नृपतेर् भीमः कार्मुकम् उत्तमम्।

samādatta ca saṃrabdhaḥ kṣurapraṃ lomavāhinam. tena ciccheda nṛpater bhīmaḥ kārmukam uttamam.

सो ऽपविध्य धनुश् छिन्नं क्रोधेन प्रज्वलन्न् इव। अन्यत् कार्मुकम् आदत्त सत्वरं वेगवत्तरम्।

so 'pavidhya dhanuś chinnaṃ krodhena prajvalann iva. anyat kārmukam ādatta satvaraṃ vegavattaram.

संधत्त विशिखं घोरं कालमृत्युसमप्रभम्। तेनाजघान संक्रुद्धो भीमसेनं स्तनान्तरे।

saṃdhatta viśikhaṃ ghoraṃ kālamṛtyusamaprabham. tenājaghāna saṃkruddho bhīmasenaṃ stanāntare.

स गाढविद्धो व्यथितः स्यन्दनोपस्थ आविशत्। स निषण्णो रथोपस्थे मूर्छाम् अभिजगाम ह।

sa gāḍhaviddho vyathitaḥ syandanopastha āviśat. sa niṣaṇṇo rathopasthe mūrchām abhijagāma ha.

तं दृष्ट्वा व्यथितं भीमम् अभिमन्युपुरोगमाः। नामृष्यन्त महेष्वासाः पाण्डवानां महारथाः।

taṃ dṛṣṭvā vyathitaṃ bhīmam abhimanyupurogamāḥ. nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ.

ततस् तु तुमुलां वृष्टिं शस्त्राणां तिग्मतेजसाम्। पातयाम् आसुर् अव्यग्राः पुत्रस्य तव मूर्धनि।

tatas tu tumulāṃ vṛṣṭiṃ śastrāṇāṃ tigmatejasām. pātayām āsur avyagrāḥ putrasya tava mūrdhani.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां भीमसेनो महाबलः। दुर्योधनं त्रिभिर् विद्ध्वा पुनर् विव्याध पञ्चभिः।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ bhīmaseno mahābalaḥ. duryodhanaṃ tribhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ.

शल्यं च पञ्चविंशत्या शरैर् विव्याध पाण्डवः। रुक्मपुङ्खैर् महेष्वासः स विद्धो व्यपयाद् रणात्।

śalyaṃ ca pañcaviṃśatyā śarair vivyādha pāṇḍavaḥ. rukmapuṅkhair maheṣvāsaḥ sa viddho vyapayād raṇāt.

प्रत्युद्ययुस् ततो भीमं तव पुत्राश् चतुर्दश। सेनापतिः सुषेणश् च जलसंधः सुलोचनः।

pratyudyayus tato bhīmaṃ tava putrāś caturdaśa. senāpatiḥ suṣeṇaś ca jalasaṃdhaḥ sulocanaḥ.

उग्रो भीमरथो भीमो भीमबाहुर् अलोलुपः। दुर्मुखो दुष्प्रधर्षश् च विवित्सुर् विकटः समः।

ugro bhīmaratho bhīmo bhīmabāhur alolupaḥ. durmukho duṣpradharṣaś ca vivitsur vikaṭaḥ samaḥ.

विसृजन्तो बहून् बाणान् क्रोधसंरक्तलोचनाः। भीमसेनम् अभिद्रुत्य विव्यधुः सहिता भृशम्।

visṛjanto bahūn bāṇān krodhasaṃraktalocanāḥ. bhīmasenam abhidrutya vivyadhuḥ sahitā bhṛśam.

पुत्रांस् तु तव संप्रेक्ष्य भीमसेनो महाबलः। सृक्किणी विलिहन् वीरः पशुमध्ये वृको यथा। अभिपत्य महाबाहुर् गरुत्मान् इव वेगितः। सेनापतेः क्षुरप्रेण शिरश् चिच्छेद पाण्डवः। संप्रहृष्य च हृष्टात्मा त्रिभिर् बाणैर् महाभुजः।

putrāṃs tu tava saṃprekṣya bhīmaseno mahābalaḥ. sṛkkiṇī vilihan vīraḥ paśumadhye vṛko yathā. abhipatya mahābāhur garutmān iva vegitaḥ. senāpateḥ kṣurapreṇa śiraś ciccheda pāṇḍavaḥ. saṃprahṛṣya ca hṛṣṭātmā tribhir bāṇair mahābhujaḥ.

जलसंधं विनिर्भिद्य सो ऽनयद् यमसादनम्। सुषेणं च ततो हत्वा प्रेषयाम् आस मृत्यवे। विचित्रं च तथा हत्वा प्रेषयाम् आस मृत्यवे।

jalasaṃdhaṃ vinirbhidya so 'nayad yamasādanam. suṣeṇaṃ ca tato hatvā preṣayām āsa mṛtyave. vicitraṃ ca tathā hatvā preṣayām āsa mṛtyave.

उग्रस्य सशिरस्त्राणं शिरश् चन्द्रोपमं भुवि। पातयाम् आस भल्लेन कुण्डलाभ्यां विभूषितम्।

ugrasya saśirastrāṇaṃ śiraś candropamaṃ bhuvi. pātayām āsa bhallena kuṇḍalābhyāṃ vibhūṣitam.

भीमबाहुं च सप्तत्या साश्वकेतुं ससारथिम्। निनाय समरे भीमः परलोकाय मारिष।

bhīmabāhuṃ ca saptatyā sāśvaketuṃ sasārathim. nināya samare bhīmaḥ paralokāya māriṣa.

भीमं भीमरथं चोभौ भीमसेनो हसन्न् इव। भ्रातरौ रभसौ राजन्न् अनयद् यमसादनम्।

bhīmaṃ bhīmarathaṃ cobhau bhīmaseno hasann iva. bhrātarau rabhasau rājann anayad yamasādanam.

ततः सुलोचनं भीमः क्षुरप्रेण महामृधे। मिषतां सर्वसैन्यानाम् अनयद् यमसादनम्।

tataḥ sulocanaṃ bhīmaḥ kṣurapreṇa mahāmṛdhe. miṣatāṃ sarvasainyānām anayad yamasādanam.

पुत्रास् तु तव तं दृष्ट्वा भीमसेनपराक्रमम्। शेषा ये ऽन्ये ऽभवंस् तत्र ते भीमस्य भयार्दिताः। विप्रद्रुता दिशो राजन् वध्यमाना महात्मना।

putrās tu tava taṃ dṛṣṭvā bhīmasenaparākramam. śeṣā ye 'nye 'bhavaṃs tatra te bhīmasya bhayārditāḥ. vipradrutā diśo rājan vadhyamānā mahātmanā.

ततो ऽब्रवीच् छांतनवः सर्वान् एव महारथान्। एष भीमो रणे क्रुद्धो धार्तराष्ट्रान् महारथान्।

tato 'bravīc chāṃtanavaḥ sarvān eva mahārathān. eṣa bhīmo raṇe kruddho dhārtarāṣṭrān mahārathān.

यथाप्राग्र्यान् यथाज्येष्ठान् यथाशूरांश् च संगतान्। निपातयत्य् उग्रधन्वा तं प्रमथ्नीत पार्थिवाः।

yathāprāgryān yathājyeṣṭhān yathāśūrāṃś ca saṃgatān. nipātayaty ugradhanvā taṃ pramathnīta pārthivāḥ.

एवम् उक्तास् ततः सर्वे धार्तराष्ट्रस्य सैनिकाः। अभ्यद्रवन्त संक्रुद्धा भीमसेनं महाबलम्।

evam uktās tataḥ sarve dhārtarāṣṭrasya sainikāḥ. abhyadravanta saṃkruddhā bhīmasenaṃ mahābalam.

भगदत्तः प्रभिन्नेन कुञ्जरेण विशां पते। अपतत् सहसा तत्र यत्र भीमो व्यवस्थितः।

bhagadattaḥ prabhinnena kuñjareṇa viśāṃ pate. apatat sahasā tatra yatra bhīmo vyavasthitaḥ.

आपतन्न् एव च रणे भीमसेनं शिलाशितैः। अदृश्यं समरे चक्रे जीमूत इव भास्करम्।

āpatann eva ca raṇe bhīmasenaṃ śilāśitaiḥ. adṛśyaṃ samare cakre jīmūta iva bhāskaram.

अभिमन्युमुखास् तत्र नामृष्यन्त महारथाः। भीमस्याच्छादनं संख्ये स्वबाहुबलम् आश्रिताः।

abhimanyumukhās tatra nāmṛṣyanta mahārathāḥ. bhīmasyācchādanaṃ saṃkhye svabāhubalam āśritāḥ.

त एनं शरवर्षेण समन्तात् पर्यवारयन्। गजं च शरवृष्ट्या तं बिभिदुस् ते समन्ततः।

ta enaṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayan. gajaṃ ca śaravṛṣṭyā taṃ bibhidus te samantataḥ.

स शस्त्रवृष्ट्याभिहतः प्राद्रवद् द्विगुणं पदम्। प्राग्ज्योतिषगजो राजन् नानालिङ्गैः सुतेजनैः।

sa śastravṛṣṭyābhihataḥ prādravad dviguṇaṃ padam. prāgjyotiṣagajo rājan nānāliṅgaiḥ sutejanaiḥ.

संजातरुधिरोत्पीडः प्रेक्षणीयो ऽभवद् रणे। गभस्तिभिर् इवार्कस्य संस्यूतो जलदो महान्।

saṃjātarudhirotpīḍaḥ prekṣaṇīyo 'bhavad raṇe. gabhastibhir ivārkasya saṃsyūto jalado mahān.

स चोदितो मदस्रावी भगदत्तेन वारणः। अभ्यधावत तान् सर्वान् कालोत्सृष्ट इवान्तकः। द्विगुणं जवम् आस्थाय कम्पयंश् चरणैर् महीम्।

sa codito madasrāvī bhagadattena vāraṇaḥ. abhyadhāvata tān sarvān kālotsṛṣṭa ivāntakaḥ. dviguṇaṃ javam āsthāya kampayaṃś caraṇair mahīm.

तस्य तत् सुमहद् रूपं दृष्ट्वा सर्वे महारथाः। असह्यं मन्यमानास् ते नातिप्रमनसो ऽभवन्।

tasya tat sumahad rūpaṃ dṛṣṭvā sarve mahārathāḥ. asahyaṃ manyamānās te nātipramanaso 'bhavan.

ततस् तु नृपतिः क्रुद्धो भीमसेनं स्तनान्तरे। आजघान नरव्याघ्र शरेण नतपर्वणा।

tatas tu nṛpatiḥ kruddho bhīmasenaṃ stanāntare. ājaghāna naravyāghra śareṇa nataparvaṇā.

सो ऽतिविद्धो महेष्वासस् तेन राज्ञा महारथः। मूर्छयाभिपरीताङ्गो ध्वजयष्टिम् उपाश्रितः।

so 'tividdho maheṣvāsas tena rājñā mahārathaḥ. mūrchayābhiparītāṅgo dhvajayaṣṭim upāśritaḥ.

तांस् तु भीतान् समालक्ष्य भीमसेनं च मूर्छितम्। ननाद बलवन् नादं भगदत्तः प्रतापवान्। भीमो ऽपि लब्धसंज्ञस् तु अद्रवत् स ततो रणे।

tāṃs tu bhītān samālakṣya bhīmasenaṃ ca mūrchitam. nanāda balavan nādaṃ bhagadattaḥ pratāpavān. bhīmo 'pi labdhasaṃjñas tu adravat sa tato raṇe.

ततो घटोत्कचो राजन् प्रेक्ष्य भीमं तथागतम्। संक्रुद्धो राक्षसो घोरस् तत्रैवान्तरधीयत।

tato ghaṭotkaco rājan prekṣya bhīmaṃ tathāgatam. saṃkruddho rākṣaso ghoras tatraivāntaradhīyata.

स कृत्वा दारुणां मायां भीरूणां भयवर्धिनीम्। अदृश्यत निमेषार्धाद् घोररूपं समाश्रितः।

sa kṛtvā dāruṇāṃ māyāṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhinīm. adṛśyata nimeṣārdhād ghorarūpaṃ samāśritaḥ.

ऐरावतं समारुह्य स्वयं मायामयं कृतम्। कैलासगिरिसंकाशं वज्रपाणिर् इवाभ्ययात्। तस्य चान्ये ऽपि दिङ्नागा बभूवुर् अनुयायिनः।

airāvataṃ samāruhya svayaṃ māyāmayaṃ kṛtam. kailāsagirisaṃkāśaṃ vajrapāṇir ivābhyayāt. tasya cānye 'pi diṅnāgā babhūvur anuyāyinaḥ.

अञ्जनो वामनश् चैव महापद्मश् च सुप्रभः। त्रय एते महानागा राक्षसैः समधिष्ठिताः। मध्ये त्रिगर्ता(सिच्)न् राक्षस्यो लभन्ते प्रस्रवन्ति च। कामरूपधराश् चैव भवन्ति बहुरूपकाः। प्रणम्य विकचः पादाव् अगृह्णात् पितरं तदा। मातुश् च परमेष्वासस् तौ च नामास्य चक्रतुः। घटोत्कचस्योक्तपूर्वं माता तं प्रत्यभाषत। अब्रवीत् तेन नामास्य घटोत्कच इति स्म ह। स हि सृष्टो मघवता कर्णहेतोर् महात्मना। कर्णस्याप्रतिवीर्यस्य प्रतियोद्धा महारथः।

añjano vāmanaś caiva mahāpadmaś ca suprabhaḥ. traya ete mahānāgā rākṣasaiḥ samadhiṣṭhitāḥ. madhye trigartā(sic)n rākṣasyo labhante prasravanti ca. kāmarūpadharāś caiva bhavanti bahurūpakāḥ. praṇamya vikacaḥ pādāv agṛhṇāt pitaraṃ tadā. mātuś ca parameṣvāsas tau ca nāmāsya cakratuḥ. ghaṭotkacasyoktapūrvaṃ mātā taṃ pratyabhāṣata. abravīt tena nāmāsya ghaṭotkaca iti sma ha. sa hi sṛṣṭo maghavatā karṇahetor mahātmanā. karṇasyāprativīryasya pratiyoddhā mahārathaḥ.

महाकायास् त्रिधा राजन् प्रस्रवन्तो मदं बहु। तेजोवीर्यबलोपेता महाबलपराक्रमाः। प्रेषिताश् च महाराज राक्षसैश् च चतुर्दिशम्।

mahākāyās tridhā rājan prasravanto madaṃ bahu. tejovīryabalopetā mahābalaparākramāḥ. preṣitāś ca mahārāja rākṣasaiś ca caturdiśam.

घटोत्कचस् तु स्वं नागं चोदयाम् आस तं ततः। सगजं भगदत्तं तु हन्तुकामः परंतपः।

ghaṭotkacas tu svaṃ nāgaṃ codayām āsa taṃ tataḥ. sagajaṃ bhagadattaṃ tu hantukāmaḥ paraṃtapaḥ.

ते चान्ये चोदिता नागा राक्षसैस् तैर् महाबलैः। परिपेतुः सुसंरब्धाश् चतुर्दंष्ट्राश् चतुर्दिशम्। भगदत्तस्य तं नागं विषाणैस् ते ऽभ्यपीडयन्।

te cānye coditā nāgā rākṣasais tair mahābalaiḥ. paripetuḥ susaṃrabdhāś caturdaṃṣṭrāś caturdiśam. bhagadattasya taṃ nāgaṃ viṣāṇais te 'bhyapīḍayan.

संपीड्यमानस् तैर् नागैर् वेदनार्तः शरातुरः। सो ऽनदत् सुमहानादम् इन्द्राशनिसमस्वनम्। न्यवर्तत महाघोषो भीमसेनशरार्दितः। मृदित्वा सर्वसैन्यानि तव पुत्रस्य भारत।

saṃpīḍyamānas tair nāgair vedanārtaḥ śarāturaḥ. so 'nadat sumahānādam indrāśanisamasvanam. nyavartata mahāghoṣo bhīmasenaśarārditaḥ. mṛditvā sarvasainyāni tava putrasya bhārata.

तस्य तं नदतो नादं सुघोरं भीमनिस्वनम्। श्रुत्वा भीष्मो ऽब्रवीद् द्रोणं राजानं च सुयोधनम्।

tasya taṃ nadato nādaṃ sughoraṃ bhīmanisvanam. śrutvā bhīṣmo 'bravīd droṇaṃ rājānaṃ ca suyodhanam.

एष युध्यति संग्रामे हैडिम्बेन दुरात्मना। भगदत्तो महेष्वासः कृच्छ्रेण परिवर्तते।

eṣa yudhyati saṃgrāme haiḍimbena durātmanā. bhagadatto maheṣvāsaḥ kṛcchreṇa parivartate.

राक्षसश् च महामायः स च राजातिकोपनः। तौ समेतौ महावीर्यौ कालमृत्युसमाव् उभौ।

rākṣasaś ca mahāmāyaḥ sa ca rājātikopanaḥ. tau sametau mahāvīryau kālamṛtyusamāv ubhau.

श्रूयते ह्य् एष हृष्टानां पाण्डवानां महास्वनः। हस्तिनश् चैव सुमहान् भीतस्य रुवतो ध्वनिः।

śrūyate hy eṣa hṛṣṭānāṃ pāṇḍavānāṃ mahāsvanaḥ. hastinaś caiva sumahān bhītasya ruvato dhvaniḥ.

तत्र गच्छाम भद्रं वो राजानं परिरक्षितुम्। अरक्ष्यमाणः समरे क्षिप्रं प्राणान् विमोक्ष्यते।

tatra gacchāma bhadraṃ vo rājānaṃ parirakṣitum. arakṣyamāṇaḥ samare kṣipraṃ prāṇān vimokṣyate.

ते त्वरध्वं महावीर्याः किं चिरेण प्रयामहे। महान् हि वर्तते रौद्रः संग्रामो लोमहर्षणः।

te tvaradhvaṃ mahāvīryāḥ kiṃ cireṇa prayāmahe. mahān hi vartate raudraḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ.

भक्तश् च कुलपुत्रश् च शूरश् च पृतनापतिः। युक्तं तस्य परित्राणं कर्तुम् अस्माभिर् अच्युताः।

bhaktaś ca kulaputraś ca śūraś ca pṛtanāpatiḥ. yuktaṃ tasya paritrāṇaṃ kartum asmābhir acyutāḥ.

भीष्मस्य तद् वचः श्रुत्वा भारद्वाजपुरोगमाः। सहिताः सर्वराजानो भगदत्तपरीप्सया। उत्तमं जवम् आस्थाय प्रययुर् यत्र सो ऽभवत्।

bhīṣmasya tad vacaḥ śrutvā bhāradvājapurogamāḥ. sahitāḥ sarvarājāno bhagadattaparīpsayā. uttamaṃ javam āsthāya prayayur yatra so 'bhavat.

तान् प्रयातान् समालोक्य युधिष्ठिरपुरोगमाः। पाञ्चालाः पाण्डवैः सार्धं पृष्ठतो ऽनुययुः परान्।

tān prayātān samālokya yudhiṣṭhirapurogamāḥ. pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ pṛṣṭhato 'nuyayuḥ parān.

तान्य् अनीकान्य् अथालोक्य राक्षसेन्द्रः प्रतापवान्। ननाद सुमहानादं विस्फोटम् अशनेर् इव।

tāny anīkāny athālokya rākṣasendraḥ pratāpavān. nanāda sumahānādaṃ visphoṭam aśaner iva.

तस्य तं निनदं श्रुत्वा दृष्ट्वा नागांश् च युध्यतः। भीष्मः शांतनवो भूयो भारद्वाजम् अभाषत।

tasya taṃ ninadaṃ śrutvā dṛṣṭvā nāgāṃś ca yudhyataḥ. bhīṣmaḥ śāṃtanavo bhūyo bhāradvājam abhāṣata.

न रोचते मे संग्रामो हैडिम्बेन दुरात्मना। बलवीर्यसमाविष्टः ससहायश् च सांप्रतम्।

na rocate me saṃgrāmo haiḍimbena durātmanā. balavīryasamāviṣṭaḥ sasahāyaś ca sāṃpratam.

नैष शक्यो युधा जेतुम् अपि वज्रभृता स्वयम्। लब्धलक्ष्यः प्रहारी च वयं च श्रान्तवाहनाः। पाञ्चालैः पाण्डवेयैश् च दिवसं क्षतविक्षताः। इदानीं युधि निर्जेतुं न शक्यो ऽसौ स राक्षसः। अस्तम् अभ्येति सविता रात्रौ योद्धुं न शक्यते।

naiṣa śakyo yudhā jetum api vajrabhṛtā svayam. labdhalakṣyaḥ prahārī ca vayaṃ ca śrāntavāhanāḥ. pāñcālaiḥ pāṇḍaveyaiś ca divasaṃ kṣatavikṣatāḥ. idānīṃ yudhi nirjetuṃ na śakyo 'sau sa rākṣasaḥ. astam abhyeti savitā rātrau yoddhuṃ na śakyate.

तन् न मे रोचते युद्धं पाण्डवैर् जितकाशिभिः। घुष्यताम् अवहारो ऽद्य श्वो योत्स्यामः परैः सह।

tan na me rocate yuddhaṃ pāṇḍavair jitakāśibhiḥ. ghuṣyatām avahāro 'dya śvo yotsyāmaḥ paraiḥ saha.

पितामहवचः श्रुत्वा तथा चक्रुः स्म कौरवाः। उपायेनापयानं ते घटोत्कचभयार्दिताः।

pitāmahavacaḥ śrutvā tathā cakruḥ sma kauravāḥ. upāyenāpayānaṃ te ghaṭotkacabhayārditāḥ.

कौरवेषु निवृत्तेषु पाण्डवा जितकाशिनः। सिंहनादम् अकुर्वन्त शङ्खवेणुस्वनैः सह।

kauraveṣu nivṛtteṣu pāṇḍavā jitakāśinaḥ. siṃhanādam akurvanta śaṅkhaveṇusvanaiḥ saha.

एवं तद् अभवद् युद्धं दिवसं भरतर्षभ। पाण्डवानां कुरूणां च पुरस्कृत्य घटोत्कचम्।

evaṃ tad abhavad yuddhaṃ divasaṃ bharatarṣabha. pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca puraskṛtya ghaṭotkacam.

कौरवास् तु ततो राजन् प्रययुः शिबिरं स्वकम्। व्रीडमाना निशाकाले पाण्डवेयैः पराजिताः।

kauravās tu tato rājan prayayuḥ śibiraṃ svakam. vrīḍamānā niśākāle pāṇḍaveyaiḥ parājitāḥ.

शरविक्षतगात्राश् च पाण्डुपुत्रा महारथाः। युद्धे सुमनसो भूत्वा शिबिरायैव जग्मिरे।

śaravikṣatagātrāś ca pāṇḍuputrā mahārathāḥ. yuddhe sumanaso bhūtvā śibirāyaiva jagmire.

पुरस्कृत्य महाराज भीमसेनघटोत्कचौ। पूजयन्तस् तदान्योन्यं मुदा परमया युताः।

puraskṛtya mahārāja bhīmasenaghaṭotkacau. pūjayantas tadānyonyaṃ mudā paramayā yutāḥ.

नदन्तो विविधान् नादांस् तूर्यस्वनविमिश्रितान्। सिंहनादांश् च कुर्वाणा विमिश्राञ् शङ्खनिस्वनैः।

nadanto vividhān nādāṃs tūryasvanavimiśritān. siṃhanādāṃś ca kurvāṇā vimiśrāñ śaṅkhanisvanaiḥ.

विनदन्तो महात्मानः कम्पयन्तश् च मेदिनीम्। घट्टयन्तश् च मर्माणि तव पुत्रस्य मारिष। कम्पयन्तश् च पुत्राणां तव चेतांसि भूमिप। पुत्राश् च तव राजेन्द्र तथैव शरविक्षताः। प्रयाताः शिबिरायैव निशाकाले परंतपाः।

vinadanto mahātmānaḥ kampayantaś ca medinīm. ghaṭṭayantaś ca marmāṇi tava putrasya māriṣa. kampayantaś ca putrāṇāṃ tava cetāṃsi bhūmipa. putrāś ca tava rājendra tathaiva śaravikṣatāḥ. prayātāḥ śibirāyaiva niśākāle paraṃtapāḥ.

दुर्योधनस् तु नृपतिर् दीनो भ्रातृवधेन च। मुहूर्तं चिन्तयाम् आस बाष्पशोकसमाकुलः।

duryodhanas tu nṛpatir dīno bhrātṛvadhena ca. muhūrtaṃ cintayām āsa bāṣpaśokasamākulaḥ.

ततः कृत्वा विधिं सर्वं शिबिरस्य यथाविधि। प्रदध्यौ शोकसंतप्तो भ्रातृव्यसनकर्शितः।

tataḥ kṛtvā vidhiṃ sarvaṃ śibirasya yathāvidhi. pradadhyau śokasaṃtapto bhrātṛvyasanakarśitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...