महाभारत 17.3 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←महाप्रस्थानिक पर्व→

←अध्याय 3

[mh-17-3] • 36 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः संनादयञ् शक्रो दिवं भूमिं च सर्वशः। रथेनोपययौ पार्थम् आरोहेत्य् अब्रवीच् च तम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ saṃnādayañ śakro divaṃ bhūmiṃ ca sarvaśaḥ. rathenopayayau pārtham ārohety abravīc ca tam.

स भ्रातॄन् पतितान् दृष्ट्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः। अब्रवीच् छोकसंतप्तः सहस्राक्षम् इदं वचः।

sa bhrātṝn patitān dṛṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. abravīc chokasaṃtaptaḥ sahasrākṣam idaṃ vacaḥ.

भ्रातरः पतिता मे ऽत्र आगच्छेयुर् मया सह। न विना भ्रातृभिः स्वर्गम् इच्छे गन्तुं सुरेश्वर।

bhrātaraḥ patitā me 'tra āgaccheyur mayā saha. na vinā bhrātṛbhiḥ svargam icche gantuṃ sureśvara.

सुकुमारी सुखार्हा च राजपुत्री पुरंदर। सास्माभिः सह गच्छेत तद् भवान् अनुमन्यताम्।

sukumārī sukhārhā ca rājaputrī puraṃdara. sāsmābhiḥ saha gaccheta tad bhavān anumanyatām.

इन्द्र उवाच। भ्रातॄन् द्रक्ष्यसि पुत्रांस् त्वम् अग्रतस् त्रिदिवं गतान्। कृष्णया सहितान् सर्वान् मा शुचो भरतर्षभ।

indra uvāca. bhrātṝn drakṣyasi putrāṃs tvam agratas tridivaṃ gatān. kṛṣṇayā sahitān sarvān mā śuco bharatarṣabha.

निक्षिप्य मानुषं देहं गतास् ते भरतर्षभ। अनेन त्वं शरीरेण स्वर्गं गन्ता न संशयः।

nikṣipya mānuṣaṃ dehaṃ gatās te bharatarṣabha. anena tvaṃ śarīreṇa svargaṃ gantā na saṃśayaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। अयं श्वा भूतभव्येश भक्तो मां नित्यम् एव ह। स गच्छेत मया सार्धम् आनृशंस्या हि मे मतिः।

yudhiṣṭhira uvāca. ayaṃ śvā bhūtabhavyeśa bhakto māṃ nityam eva ha. sa gaccheta mayā sārdham ānṛśaṃsyā hi me matiḥ.

इन्द्र उवाच। अमर्त्यत्वं मत्समत्वं च राजञ्; श्रियं कृत्स्नां महतीं चैव कीर्तिम्। संप्राप्तो ऽद्य स्वर्गसुखानि च त्वं; त्यज श्वानं नात्र नृशंसम् अस्ति।

indra uvāca. amartyatvaṃ matsamatvaṃ ca rājañ; śriyaṃ kṛtsnāṃ mahatīṃ caiva kīrtim. saṃprāpto 'dya svargasukhāni ca tvaṃ; tyaja śvānaṃ nātra nṛśaṃsam asti.

युधिष्ठिर उवाच। अनार्यम् आर्येण सहस्रनेत्र; शक्यं कर्तुं दुष्करम् एतद् आर्य। मा मे श्रिया संगमनं तयास्तु; यस्याः कृते भक्तजनं त्यजेयम्।

yudhiṣṭhira uvāca. anāryam āryeṇa sahasranetra; śakyaṃ kartuṃ duṣkaram etad ārya. mā me śriyā saṃgamanaṃ tayāstu; yasyāḥ kṛte bhaktajanaṃ tyajeyam.

इन्द्र उवाच। स्वर्गे लोके श्ववतां नास्ति धिष्ण्यम्; इष्टापूर्तं क्रोधवशा हरन्ति। ततो विचार्य क्रियतां धर्मराज; त्यज श्वानं नात्र नृशंसम् अस्ति।

indra uvāca. svarge loke śvavatāṃ nāsti dhiṣṇyam; iṣṭāpūrtaṃ krodhavaśā haranti. tato vicārya kriyatāṃ dharmarāja; tyaja śvānaṃ nātra nṛśaṃsam asti.

युधिष्ठिर उवाच। भक्तत्यागं प्राहुर् अत्यन्तपापं; तुल्यं लोके ब्रह्मवध्याकृतेन। तस्मान् नाहं जातु कथं चनाद्य; त्यक्ष्याम्य् एनं स्वसुखार्थी महेन्द्र। भीतं भक्तं नान्यद् अस्तीति चार्तं। प्राप्तं क्षीणं रक्षणे प्राणलिप्सुम्। प्राणत्यागाद् अप्य् अहं नोत मोक्तुं। यतेयं वै नित्यम् एतद् व्रतं मे।

yudhiṣṭhira uvāca. bhaktatyāgaṃ prāhur atyantapāpaṃ; tulyaṃ loke brahmavadhyākṛtena. tasmān nāhaṃ jātu kathaṃ canādya; tyakṣyāmy enaṃ svasukhārthī mahendra. bhītaṃ bhaktaṃ nānyad astīti cārtaṃ. prāptaṃ kṣīṇaṃ rakṣaṇe prāṇalipsum. prāṇatyāgād apy ahaṃ nota moktuṃ. yateyaṃ vai nityam etad vrataṃ me.

इन्द्र उवाच। शुना दृष्टं क्रोधवशा हरन्ति; यद् दत्तम् इष्टं विवृतम् अथो हुतं च। तस्माच् छुनस् त्यागम् इमं कुरुष्व; शुनस् त्यागात् प्राप्स्यसे देवलोकम्।

indra uvāca. śunā dṛṣṭaṃ krodhavaśā haranti; yad dattam iṣṭaṃ vivṛtam atho hutaṃ ca. tasmāc chunas tyāgam imaṃ kuruṣva; śunas tyāgāt prāpsyase devalokam.

त्यक्त्वा भ्रातॄन् दयितां चापि कृष्णां; प्राप्तो लोकः कर्मणा स्वेन वीर। श्वानं चैनं न त्यजसे कथं नु; त्यागं कृत्स्नं चास्थितो मुह्यसे ऽद्य।

tyaktvā bhrātṝn dayitāṃ cāpi kṛṣṇāṃ; prāpto lokaḥ karmaṇā svena vīra. śvānaṃ cainaṃ na tyajase kathaṃ nu; tyāgaṃ kṛtsnaṃ cāsthito muhyase 'dya.

युधिष्ठिर उवाच। न विद्यते संधिर् अथापि विग्रहो; मृतैर् मर्त्यैर् इति लोकेषु निष्ठा। न ते मया जीवयितुं हि शक्या; तस्मात् त्यागस् तेषु कृतो न जीवताम्।

yudhiṣṭhira uvāca. na vidyate saṃdhir athāpi vigraho; mṛtair martyair iti lokeṣu niṣṭhā. na te mayā jīvayituṃ hi śakyā; tasmāt tyāgas teṣu kṛto na jīvatām.

प्रतिप्रदानं शरणागतस्य; स्त्रिया वधो ब्राह्मणस्वापहारः। मित्रद्रोहस् तानि चत्वारि शक्र; भक्तत्यागश् चैव समो मतो मे।

pratipradānaṃ śaraṇāgatasya; striyā vadho brāhmaṇasvāpahāraḥ. mitradrohas tāni catvāri śakra; bhaktatyāgaś caiva samo mato me.

वैशंपायन उवाच। तद् धर्मराजस्य वचो निशम्य; धर्मस्वरूपी भगवान् उवाच। युधिष्ठिरं प्रीतियुक्तो नरेन्द्रं; श्लक्ष्णैर् वाक्यैः संस्तवसंप्रयुक्तैः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tad dharmarājasya vaco niśamya; dharmasvarūpī bhagavān uvāca. yudhiṣṭhiraṃ prītiyukto narendraṃ; ślakṣṇair vākyaiḥ saṃstavasaṃprayuktaiḥ.

अभिजातो ऽसि राजेन्द्र पितुर् वृत्तेन मेधया। अनुक्रोशेन चानेन सर्वभूतेषु भारत।

abhijāto 'si rājendra pitur vṛttena medhayā. anukrośena cānena sarvabhūteṣu bhārata.

पुरा द्वैतवने चासि मया पुत्र परीक्षितः। पानीयार्थे पराक्रान्ता यत्र ते भ्रातरो हताः।

purā dvaitavane cāsi mayā putra parīkṣitaḥ. pānīyārthe parākrāntā yatra te bhrātaro hatāḥ.

भीमार्जुनौ परित्यज्य यत्र त्वं भ्रातराव् उभौ। मात्रोः साम्यम् अभीप्सन् वै नकुलं जीवम् इच्छसि।

bhīmārjunau parityajya yatra tvaṃ bhrātarāv ubhau. mātroḥ sāmyam abhīpsan vai nakulaṃ jīvam icchasi.

अयं श्वा भक्त इत्य् एव त्यक्तो देवरथस् त्वया। तस्मात् स्वर्गे न ते तुल्यः कश् चिद् अस्ति नराधिप।

ayaṃ śvā bhakta ity eva tyakto devarathas tvayā. tasmāt svarge na te tulyaḥ kaś cid asti narādhipa.

अतस् तवाक्षया लोकाः स्वशरीरेण भारत। प्राप्तो ऽसि भरतश्रेष्ठ दिव्यां गतिम् अनुत्तमाम्।

atas tavākṣayā lokāḥ svaśarīreṇa bhārata. prāpto 'si bharataśreṣṭha divyāṃ gatim anuttamām.

ततो धर्मश् च शक्रश् च मरुतश् चाश्विनाव् अपि। देवा देवर्षयश् चैव रथम् आरोप्य पाण्डवम्।

tato dharmaś ca śakraś ca marutaś cāśvināv api. devā devarṣayaś caiva ratham āropya pāṇḍavam.

प्रययुः स्वैर् विमानैस् ते सिद्धाः कामविहारिणः। सर्वे विरजसः पुण्याः पुण्यवाग्बुद्धिकर्मिणः।

prayayuḥ svair vimānais te siddhāḥ kāmavihāriṇaḥ. sarve virajasaḥ puṇyāḥ puṇyavāgbuddhikarmiṇaḥ.

स तं रथं समास्थाय राजा कुरुकुलोद्वहः। ऊर्ध्वम् आचक्रमे शीघ्रं तेजसावृत्य रोदसी।

sa taṃ rathaṃ samāsthāya rājā kurukulodvahaḥ. ūrdhvam ācakrame śīghraṃ tejasāvṛtya rodasī.

ततो देवनिकायस्थो नारदः सर्वलोकवित्। उवाचोच्चैस् तदा वाक्यं बृहद्वादी बृहत्तपाः।

tato devanikāyastho nāradaḥ sarvalokavit. uvācoccais tadā vākyaṃ bṛhadvādī bṛhattapāḥ.

ये ऽपि राजर्षयः सर्वे ते चापि समुपस्थिताः। कीर्तिं प्रच्छाद्य तेषां वै कुरुराजो ऽधितिष्ठति।

ye 'pi rājarṣayaḥ sarve te cāpi samupasthitāḥ. kīrtiṃ pracchādya teṣāṃ vai kururājo 'dhitiṣṭhati.

लोकान् आवृत्य यशसा तेजसा वृत्तसंपदा। स्वशरीरेण संप्राप्तं नान्यं शुश्रुम पाण्डवात्। तेजांसि यानि दृष्टानि भूमिष्ठेन त्वया विभो। वेश्मानि कर्मदेवानां पश्यामूनि सहस्रशः।

lokān āvṛtya yaśasā tejasā vṛttasaṃpadā. svaśarīreṇa saṃprāptaṃ nānyaṃ śuśruma pāṇḍavāt. tejāṃsi yāni dṛṣṭāni bhūmiṣṭhena tvayā vibho. veśmāni karmadevānāṃ paśyāmūni sahasraśaḥ.

नारदस्य वचः श्रुत्वा राजा वचनम् अब्रवीत्। देवान् आमन्त्र्य धर्मात्मा स्वपक्षांश् चैव पार्थिवान्।

nāradasya vacaḥ śrutvā rājā vacanam abravīt. devān āmantrya dharmātmā svapakṣāṃś caiva pārthivān.

शुभं वा यदि वा पापं भ्रातॄणां स्थानम् अद्य मे। तद् एव प्राप्तुम् इच्छामि लोकान् अन्यान् न कामये।

śubhaṃ vā yadi vā pāpaṃ bhrātṝṇāṃ sthānam adya me. tad eva prāptum icchāmi lokān anyān na kāmaye.

राज्ञस् तु वचनं श्रुत्वा देवराजः पुरंदरः। आनृशंस्यसमायुक्तं प्रत्युवाच युधिष्ठिरम्।

rājñas tu vacanaṃ śrutvā devarājaḥ puraṃdaraḥ. ānṛśaṃsyasamāyuktaṃ pratyuvāca yudhiṣṭhiram.

स्थाने ऽस्मिन् वस राजेन्द्र कर्मभिर् निर्जिते शुभैः। किं त्वं मानुष्यकं स्नेहम् अद्यापि परिकर्षसि।

sthāne 'smin vasa rājendra karmabhir nirjite śubhaiḥ. kiṃ tvaṃ mānuṣyakaṃ sneham adyāpi parikarṣasi.

सिद्धिं प्राप्तो ऽसि परमां यथा नान्यः पुमान् क्व चित्। नैव ते भ्रातरः स्थानं संप्राप्ताः कुरुनन्दन।

siddhiṃ prāpto 'si paramāṃ yathā nānyaḥ pumān kva cit. naiva te bhrātaraḥ sthānaṃ saṃprāptāḥ kurunandana.

अद्यापि मानुषो भावः स्पृशते त्वां नराधिप। स्वर्गो ऽयं पश्य देवर्षीन् सिद्धांश् च त्रिदिवालयान्।

adyāpi mānuṣo bhāvaḥ spṛśate tvāṃ narādhipa. svargo 'yaṃ paśya devarṣīn siddhāṃś ca tridivālayān.

युधिष्ठिरस् तु देवेन्द्रम् एवंवादिनम् ईश्वरम्। पुनर् एवाब्रवीद् धीमान् इदं वचनम् अर्थवत्।

yudhiṣṭhiras tu devendram evaṃvādinam īśvaram. punar evābravīd dhīmān idaṃ vacanam arthavat.

तैर् विना नोत्सहे वस्तुम् इह दैत्यनिबर्हण। गन्तुम् इच्छामि तत्राहं यत्र मे भ्रातरो गताः।

tair vinā notsahe vastum iha daityanibarhaṇa. gantum icchāmi tatrāhaṃ yatra me bhrātaro gatāḥ.

यत्र सा बृहती श्यामा बुद्धिसत्त्वगुणान्विता। द्रौपदी योषितां श्रेष्ठा यत्र चैव प्रिया मम।

yatra sā bṛhatī śyāmā buddhisattvaguṇānvitā. draupadī yoṣitāṃ śreṣṭhā yatra caiva priyā mama.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...