महाभारत 13.26 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 26→

[mh-13-26] • 66 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। तीर्थानां दर्शनं श्रेयः स्नानं च भरतर्षभ। श्रवणं च महाप्राज्ञ श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः।

yudhiṣṭhira uvāca. tīrthānāṃ darśanaṃ śreyaḥ snānaṃ ca bharatarṣabha. śravaṇaṃ ca mahāprājña śrotum icchāmi tattvataḥ.

पृथिव्यां यानि तीर्थानि पुण्यानि भरतर्षभ। वक्तुम् अर्हसि मे तानि श्रोतास्मि नियतः प्रभो।

pṛthivyāṃ yāni tīrthāni puṇyāni bharatarṣabha. vaktum arhasi me tāni śrotāsmi niyataḥ prabho.

भीष्म उवाच। इमम् अङ्गिरसा प्रोक्तं तीर्थवंशं महाद्युते। श्रोतुम् अर्हसि भद्रं ते प्राप्स्यसे धर्मम् उत्तमम्।

bhīṣma uvāca. imam aṅgirasā proktaṃ tīrthavaṃśaṃ mahādyute. śrotum arhasi bhadraṃ te prāpsyase dharmam uttamam.

तपोवनगतं विप्रम् अभिगम्य महामुनिम्। पप्रच्छाङ्गिरसं वीर गौतमः संशितव्रतः।

tapovanagataṃ vipram abhigamya mahāmunim. papracchāṅgirasaṃ vīra gautamaḥ saṃśitavrataḥ.

अस्ति मे भगवन् कश् चित् तीर्थेभ्यो धर्मसंशयः। तत् सर्वं श्रोतुम् इच्छामि तन् मे शंस महामुने।

asti me bhagavan kaś cit tīrthebhyo dharmasaṃśayaḥ. tat sarvaṃ śrotum icchāmi tan me śaṃsa mahāmune.

उपस्पृश्य फलं किं स्यात् तेषु तीर्थेषु वै मुने। प्रेत्यभावे महाप्राज्ञ तद् यथास्ति तथा वद।

upaspṛśya phalaṃ kiṃ syāt teṣu tīrtheṣu vai mune. pretyabhāve mahāprājña tad yathāsti tathā vada.

अङ्गिरा उवाच। सप्ताहं चन्द्रभागां वै वितस्ताम् ऊर्मिमालिनीम्। विगाह्य वै निराहारो निर्ममो मुनिवद् भवेत्।

aṅgirā uvāca. saptāhaṃ candrabhāgāṃ vai vitastām ūrmimālinīm. vigāhya vai nirāhāro nirmamo munivad bhavet.

काश्मीरमण्डले नद्यो याः पतन्ति महानदम्। ता नदीः सिन्धुम् आसाद्य शीलवान् स्वर्गम् आप्नुयात्। सिन्धुम् आसाद्य विमलां विगाह्य स्वर्गम् आप्नुयात्।

kāśmīramaṇḍale nadyo yāḥ patanti mahānadam. tā nadīḥ sindhum āsādya śīlavān svargam āpnuyāt. sindhum āsādya vimalāṃ vigāhya svargam āpnuyāt.

पुष्करं च प्रभासं च नैमिषं सागरोदकम्। देविकाम् इन्द्रमार्गं च स्वर्णबिन्दुं विगाह्य च। विबोध्यते विमानस्थः सो ऽप्सरोभिर् अभिष्टुतः।

puṣkaraṃ ca prabhāsaṃ ca naimiṣaṃ sāgarodakam. devikām indramārgaṃ ca svarṇabinduṃ vigāhya ca. vibodhyate vimānasthaḥ so 'psarobhir abhiṣṭutaḥ.

हिरण्यबिन्दुं विक्षोभ्य प्रयतश् चाभिवाद्य तम्। कुशेशयं च देवत्वं पूयते तस्य किल्बिषम्।

hiraṇyabinduṃ vikṣobhya prayataś cābhivādya tam. kuśeśayaṃ ca devatvaṃ pūyate tasya kilbiṣam.

इन्द्रतोयां समासाद्य गन्धमादनसंनिधौ। करतोयां कुरङ्गेषु त्रिरात्रोपोषितो नरः। अश्वमेधम् अवाप्नोति विगाह्य नियतः शुचिः।

indratoyāṃ samāsādya gandhamādanasaṃnidhau. karatoyāṃ kuraṅgeṣu trirātropoṣito naraḥ. aśvamedham avāpnoti vigāhya niyataḥ śuciḥ.

गङ्गाद्वारे कुशावर्ते बिल्वके नेमिपर्वते। तथा कनखले स्नात्वा धूतपाप्मा दिवं व्रजेत्।

gaṅgādvāre kuśāvarte bilvake nemiparvate. tathā kanakhale snātvā dhūtapāpmā divaṃ vrajet.

अपां ह्रद उपस्पृश्य वाजपेयफलं लभेत्। ब्रह्मचारी जितक्रोधः सत्यसंधस् त्व् अहिंसकः।

apāṃ hrada upaspṛśya vājapeyaphalaṃ labhet. brahmacārī jitakrodhaḥ satyasaṃdhas tv ahiṃsakaḥ.

यत्र भागीरथी गङ्गा भजते दिशम् उत्तराम्। महेश्वरस्य निष्ठाने यो नरस् त्व् अभिषिच्यते। एकमासं निराहारः स्वयं पश्यति देवताः।

yatra bhāgīrathī gaṅgā bhajate diśam uttarām. maheśvarasya niṣṭhāne yo naras tv abhiṣicyate. ekamāsaṃ nirāhāraḥ svayaṃ paśyati devatāḥ.

सप्तगङ्गे त्रिगङ्गे च इन्द्रमार्गे च तर्पयन्। सुधां वै लभते भोक्तुं यो नरो जायते पुनः।

saptagaṅge trigaṅge ca indramārge ca tarpayan. sudhāṃ vai labhate bhoktuṃ yo naro jāyate punaḥ.

महाश्रम उपस्पृश्य यो ऽग्निहोत्रपरः शुचिः। एकमासं निराहारः सिद्धिं मासेन स व्रजेत्।

mahāśrama upaspṛśya yo 'gnihotraparaḥ śuciḥ. ekamāsaṃ nirāhāraḥ siddhiṃ māsena sa vrajet.

महाह्रद उपस्पृश्य भृगुतुङ्गे त्व् अलोलुपः। त्रिरात्रोपोषितो भूत्वा मुच्यते ब्रह्महत्यया।

mahāhrada upaspṛśya bhṛgutuṅge tv alolupaḥ. trirātropoṣito bhūtvā mucyate brahmahatyayā.

कन्याकूप उपस्पृश्य बलाकायां कृतोदकः। देवेषु कीर्तिं लभते यशसा च विराजते।

kanyākūpa upaspṛśya balākāyāṃ kṛtodakaḥ. deveṣu kīrtiṃ labhate yaśasā ca virājate.

देशकाल उपस्पृश्य तथा सुन्दरिकाह्रदे। अश्विभ्यां रूपवर्चस्यं प्रेत्य वै लभते नरः।

deśakāla upaspṛśya tathā sundarikāhrade. aśvibhyāṃ rūpavarcasyaṃ pretya vai labhate naraḥ.

महागङ्गाम् उपस्पृश्य कृत्तिकाङ्गारके तथा। पक्षम् एकं निराहारः स्वर्गम् आप्नोति निर्मलः।

mahāgaṅgām upaspṛśya kṛttikāṅgārake tathā. pakṣam ekaṃ nirāhāraḥ svargam āpnoti nirmalaḥ.

वैमानिक उपस्पृश्य किङ्किणीकाश्रमे तथा। निवासे ऽप्सरसां दिव्ये कामचारी महीयते।

vaimānika upaspṛśya kiṅkiṇīkāśrame tathā. nivāse 'psarasāṃ divye kāmacārī mahīyate.

कालिकाश्रमम् आसाद्य विपाशायां कृतोदकः। ब्रह्मचारी जितक्रोधस् त्रिरात्रान् मुच्यते भवात्।

kālikāśramam āsādya vipāśāyāṃ kṛtodakaḥ. brahmacārī jitakrodhas trirātrān mucyate bhavāt.

आश्रमे कृत्तिकानां तु स्नात्वा यस् तर्पयेत् पितॄन्। तोषयित्वा महादेवं निर्मलः स्वर्गम् आप्नुयात्।

āśrame kṛttikānāṃ tu snātvā yas tarpayet pitṝn. toṣayitvā mahādevaṃ nirmalaḥ svargam āpnuyāt.

महापुर उपस्पृश्य त्रिरात्रोपोषितो नरः। त्रसानां स्थावराणां च द्विपदानां भयं त्यजेत्। न क्व चिद् भयम् आप्नोति सर्वत्र लभते शुभम्।

mahāpura upaspṛśya trirātropoṣito naraḥ. trasānāṃ sthāvarāṇāṃ ca dvipadānāṃ bhayaṃ tyajet. na kva cid bhayam āpnoti sarvatra labhate śubham.

देवदारुवने स्नात्वा धूतपाप्मा कृतोदकः। देवलोकम् अवाप्नोति सप्तरात्रोषितः शुचिः।

devadāruvane snātvā dhūtapāpmā kṛtodakaḥ. devalokam avāpnoti saptarātroṣitaḥ śuciḥ.

कौशन्ते च कुशस्तम्बे द्रोणशर्मपदे तथा। आपःप्रपतने स्नातः सेव्यते सो ऽप्सरोगणैः।

kauśante ca kuśastambe droṇaśarmapade tathā. āpaḥprapatane snātaḥ sevyate so 'psarogaṇaiḥ.

चित्रकूटे जनस्थाने तथा मन्दाकिनीजले। विगाह्य वै निराहारो राजलक्ष्मीं निगच्छति।

citrakūṭe janasthāne tathā mandākinījale. vigāhya vai nirāhāro rājalakṣmīṃ nigacchati.

श्यामायास् त्व् आश्रमं गत्वा उष्य चैवाभिषिच्य च। त्रींस् त्रिरात्रान् स संधाय गन्धर्वनगरे वसेत्।

śyāmāyās tv āśramaṃ gatvā uṣya caivābhiṣicya ca. trīṃs trirātrān sa saṃdhāya gandharvanagare vaset.

रमण्यां च उपस्पृश्य तथा वै गन्धतारिके। एकमासं निराहारस् त्व् अन्तर्धानफलं लभेत्।

ramaṇyāṃ ca upaspṛśya tathā vai gandhatārike. ekamāsaṃ nirāhāras tv antardhānaphalaṃ labhet.

कौशिकीद्वारम् आसाद्य वायुभक्षस् त्व् अलोलुपः। एकविंशतिरात्रेण स्वर्गम् आरोहते नरः।

kauśikīdvāram āsādya vāyubhakṣas tv alolupaḥ. ekaviṃśatirātreṇa svargam ārohate naraḥ.

मतङ्गवाप्यां यः स्नायाद् एकरात्रेण सिध्यति। विगाहति ह्य् अनालम्बम् अन्धकं वै सनातनम्।

mataṅgavāpyāṃ yaḥ snāyād ekarātreṇa sidhyati. vigāhati hy anālambam andhakaṃ vai sanātanam.

नैमिषे स्वर्गतीर्थे च उपस्पृश्य जितेन्द्रियः। फलं पुरुषमेधस्य लभेन् मासं कृतोदकः।

naimiṣe svargatīrthe ca upaspṛśya jitendriyaḥ. phalaṃ puruṣamedhasya labhen māsaṃ kṛtodakaḥ.

गङ्गाह्रद उपस्पृश्य तथा चैवोत्पलावने। अश्वमेधम् अवाप्नोति तत्र मासं कृतोदकः।

gaṅgāhrada upaspṛśya tathā caivotpalāvane. aśvamedham avāpnoti tatra māsaṃ kṛtodakaḥ.

गङ्गायमुनयोस् तीर्थे तथा कालंजरे गिरौ। षष्टिह्रद उपस्पृश्य दानं नान्यद् विशिष्यते।

gaṅgāyamunayos tīrthe tathā kālaṃjare girau. ṣaṣṭihrada upaspṛśya dānaṃ nānyad viśiṣyate.

दश तीर्थसहस्राणि तिस्रः कोट्यस् तथापराः। समागच्छन्ति माघ्यां तु प्रयागे भरतर्षभ।

daśa tīrthasahasrāṇi tisraḥ koṭyas tathāparāḥ. samāgacchanti māghyāṃ tu prayāge bharatarṣabha.

माघमासं प्रयागे तु नियतः संशितव्रतः। स्नात्वा तु भरतश्रेष्ठ निर्मलः स्वर्गम् आप्नुयात्।

māghamāsaṃ prayāge tu niyataḥ saṃśitavrataḥ. snātvā tu bharataśreṣṭha nirmalaḥ svargam āpnuyāt.

मरुद्गण उपस्पृश्य पितॄणाम् आश्रमे शुचिः। वैवस्वतस्य तीर्थे च तीर्थभूतो भवेन् नरः।

marudgaṇa upaspṛśya pitṝṇām āśrame śuciḥ. vaivasvatasya tīrthe ca tīrthabhūto bhaven naraḥ.

तथा ब्रह्मशिरो गत्वा भागीरथ्यां कृतोदकः। एकमासं निराहारः सोमलोकम् अवाप्नुयात्।

tathā brahmaśiro gatvā bhāgīrathyāṃ kṛtodakaḥ. ekamāsaṃ nirāhāraḥ somalokam avāpnuyāt.

कपोतके नरः स्नात्वा अष्टावक्रे कृतोदकः। द्वादशाहं निराहारो नरमेधफलं लभेत्।

kapotake naraḥ snātvā aṣṭāvakre kṛtodakaḥ. dvādaśāhaṃ nirāhāro naramedhaphalaṃ labhet.

मुञ्जपृष्ठं गयां चैव निरृतिं देवपर्वतम्। तृतीयां क्रौञ्चपादीं च ब्रह्महत्या विशुध्यति। तृतीयं पर्वतं क्रौञ्चं शुध्यते ब्रह्महत्यया।

muñjapṛṣṭhaṃ gayāṃ caiva nirṛtiṃ devaparvatam. tṛtīyāṃ krauñcapādīṃ ca brahmahatyā viśudhyati. tṛtīyaṃ parvataṃ krauñcaṃ śudhyate brahmahatyayā.

कलश्यां वाप्य् उपस्पृश्य वेद्यां च बहुशोजलाम्। एकमासं निराहारो वाजिमेधफलं लभेत्। अग्नेः पुरे नरः स्नात्वा विशालायां कृतोदकः। अग्निकन्यापुरे वसेत्। करवीरपुरे स्नात्वा। देवह्रद उपस्पृश्य ब्रह्मभूतो विराजते।

kalaśyāṃ vāpy upaspṛśya vedyāṃ ca bahuśojalām. ekamāsaṃ nirāhāro vājimedhaphalaṃ labhet. agneḥ pure naraḥ snātvā viśālāyāṃ kṛtodakaḥ. agnikanyāpure vaset. karavīrapure snātvā. devahrada upaspṛśya brahmabhūto virājate.

पुरापवर्तनं नन्दां महानन्दां च सेव्य वै। नन्दने सेव्यते दान्तस् त्व् अप्सरोभिर् अहिंसकः।

purāpavartanaṃ nandāṃ mahānandāṃ ca sevya vai. nandane sevyate dāntas tv apsarobhir ahiṃsakaḥ.

उर्वशीकृत्तिकायोगे गत्वा यः सुसमाहितः। लौहित्ये विधिवत् स्नात्वा पुण्डरीकफलं लभेत्।

urvaśīkṛttikāyoge gatvā yaḥ susamāhitaḥ. lauhitye vidhivat snātvā puṇḍarīkaphalaṃ labhet.

रामह्रद उपस्पृश्य विशालायां कृतोदकः। द्वादशाहं निराहारः कल्मषाद् विप्रमुच्यते।

rāmahrada upaspṛśya viśālāyāṃ kṛtodakaḥ. dvādaśāhaṃ nirāhāraḥ kalmaṣād vipramucyate.

महाह्रद उपस्पृश्य शुद्धेन मनसा नरः। एकमासं निराहारो जमदग्निगतिं लभेत्।

mahāhrada upaspṛśya śuddhena manasā naraḥ. ekamāsaṃ nirāhāro jamadagnigatiṃ labhet.

विन्ध्ये संताप्य चात्मानं सत्यसंधस् त्व् अहिंसकः। षण्मासं पदम् आस्थाय मासेनैकेन शुध्यति।

vindhye saṃtāpya cātmānaṃ satyasaṃdhas tv ahiṃsakaḥ. ṣaṇmāsaṃ padam āsthāya māsenaikena śudhyati.

नर्मदायाम् उपस्पृश्य तथा सूर्पारकोदके। एकपक्षं निराहारो राजपुत्रो विधीयते।

narmadāyām upaspṛśya tathā sūrpārakodake. ekapakṣaṃ nirāhāro rājaputro vidhīyate.

जम्बूमार्गे त्रिभिर् मासैः संयतः सुसमाहितः। अहोरात्रेण चैकेन सिद्धिं समधिगच्छति।

jambūmārge tribhir māsaiḥ saṃyataḥ susamāhitaḥ. ahorātreṇa caikena siddhiṃ samadhigacchati.

कोकामुखे विगाह्यापो गत्वा चण्डालिकाश्रमम्। शाकभक्षश् चीरवासाः कुमारीर् विन्दते दश।

kokāmukhe vigāhyāpo gatvā caṇḍālikāśramam. śākabhakṣaś cīravāsāḥ kumārīr vindate daśa.

वैवस्वतस्य सदनं न स गच्छेत् कदा चन। यस्य कन्याह्रदे वासो देवलोकं स गच्छति।

vaivasvatasya sadanaṃ na sa gacchet kadā cana. yasya kanyāhrade vāso devalokaṃ sa gacchati.

प्रभासे त्व् एकरात्रेण अमावास्यां समाहितः। सिध्यते ऽत्र महाबाहो यो नरो जायते पुनः। दिवं व्रजेन् महाबाहो सर्वपापैः प्रमुच्यते।

prabhāse tv ekarātreṇa amāvāsyāṃ samāhitaḥ. sidhyate 'tra mahābāho yo naro jāyate punaḥ. divaṃ vrajen mahābāho sarvapāpaiḥ pramucyate.

उज्जानक उपस्पृश्य आर्ष्टिषेणस्य चाश्रमे। पिङ्गायाश् चाश्रमे स्नात्वा सर्वपापैः प्रमुच्यते।

ujjānaka upaspṛśya ārṣṭiṣeṇasya cāśrame. piṅgāyāś cāśrame snātvā sarvapāpaiḥ pramucyate.

कुल्यायां समुपस्पृश्य जप्त्वा चैवाघमर्षणम्। अश्वमेधम् अवाप्नोति त्रिरात्रोपोषितः शुचिः।

kulyāyāṃ samupaspṛśya japtvā caivāghamarṣaṇam. aśvamedham avāpnoti trirātropoṣitaḥ śuciḥ.

पिण्डारक उपस्पृश्य एकरात्रोषितो नरः। अग्निष्टोमम् अवाप्नोति प्रभातां शर्वरीं शुचिः।

piṇḍāraka upaspṛśya ekarātroṣito naraḥ. agniṣṭomam avāpnoti prabhātāṃ śarvarīṃ śuciḥ.

तथा ब्रह्मसरो गत्वा धर्मारण्योपशोभितम्। पुण्डरीकम् अवाप्नोति प्रभातां शर्वरीं शुचिः।

tathā brahmasaro gatvā dharmāraṇyopaśobhitam. puṇḍarīkam avāpnoti prabhātāṃ śarvarīṃ śuciḥ.

मैनाके पर्वते स्नात्वा तथा संध्याम् उपास्य च। कामं जित्वा च वै मासं सर्वमेधफलं लभेत्। कालोदकं नन्दिकुण्डं तथैवोत्तरमानसम्। अभ्येत्य योजनशताद् भ्रूणहा विप्रमुच्यते। नन्दीश्वरस्य मूर्तिं तु दृष्ट्वा मुच्येत किल्बिषैः। स्वर्गमार्गे नरः स्नात्वा स्वर्गलोकं स गच्छति।

maināke parvate snātvā tathā saṃdhyām upāsya ca. kāmaṃ jitvā ca vai māsaṃ sarvamedhaphalaṃ labhet. kālodakaṃ nandikuṇḍaṃ tathaivottaramānasam. abhyetya yojanaśatād bhrūṇahā vipramucyate. nandīśvarasya mūrtiṃ tu dṛṣṭvā mucyeta kilbiṣaiḥ. svargamārge naraḥ snātvā svargalokaṃ sa gacchati.

विख्यातो हिमवान् पुण्यः शंकरश्वशुरो गिरिः। आकरः सर्वरत्नानां सिद्धचारणसेवितः। दर्शनाद् गमनात् पूतो भवेद् अनशनाद् अपि।

vikhyāto himavān puṇyaḥ śaṃkaraśvaśuro giriḥ. ākaraḥ sarvaratnānāṃ siddhacāraṇasevitaḥ. darśanād gamanāt pūto bhaved anaśanād api.

शरीरम् उत्सृजेत् तत्र विधिपूर्वम् अनाशके। अध्रुवं जीवितं ज्ञात्वा यो वै वेदान्तगो द्विजः।

śarīram utsṛjet tatra vidhipūrvam anāśake. adhruvaṃ jīvitaṃ jñātvā yo vai vedāntago dvijaḥ.

अभ्यर्च्य देवतास् तत्र नमस्कृत्य मुनींस् तथा। ततः सिद्धो दिवं गच्छेद् ब्रह्मलोकं सनातनम्।

abhyarcya devatās tatra namaskṛtya munīṃs tathā. tataḥ siddho divaṃ gacched brahmalokaṃ sanātanam.

कामं क्रोधं च लोभं च यो जित्वा तीर्थम् आवसेत्। न तेन किं चिन् न प्राप्तं तीर्थाभिगमनाद् भवेत्।

kāmaṃ krodhaṃ ca lobhaṃ ca yo jitvā tīrtham āvaset. na tena kiṃ cin na prāptaṃ tīrthābhigamanād bhavet.

यान्य् अगम्यानि तीर्थानि दुर्गाणि विषमाणि च। मनसा तानि गम्यानि सर्वतीर्थसमासतः।

yāny agamyāni tīrthāni durgāṇi viṣamāṇi ca. manasā tāni gamyāni sarvatīrthasamāsataḥ.

इदं मेध्यम् इदं धन्यम् इदं स्वर्ग्यम् इदं सुखम्। इदं रहस्यं देवानाम् आप्लाव्यानां च पावनम्।

idaṃ medhyam idaṃ dhanyam idaṃ svargyam idaṃ sukham. idaṃ rahasyaṃ devānām āplāvyānāṃ ca pāvanam.

इदं दद्याद् द्विजातीनां साधूनाम् आत्मजस्य वा। सुहृदां च जपेत् कर्णे शिष्यस्यानुगतस्य वा।

idaṃ dadyād dvijātīnāṃ sādhūnām ātmajasya vā. suhṛdāṃ ca japet karṇe śiṣyasyānugatasya vā.

दत्तवान् गौतमस्येदम् अङ्गिरा वै महातपाः। गुरुभिः समनुज्ञातः काश्यपेन च धीमता।

dattavān gautamasyedam aṅgirā vai mahātapāḥ. gurubhiḥ samanujñātaḥ kāśyapena ca dhīmatā.

महर्षीणाम् इदं जप्यं पावनानां तथोत्तमम्। जपंश् चाभ्युत्थितः शश्वन् निर्मलः स्वर्गम् आप्नुयात्।

maharṣīṇām idaṃ japyaṃ pāvanānāṃ tathottamam. japaṃś cābhyutthitaḥ śaśvan nirmalaḥ svargam āpnuyāt.

इदं यश् चापि शृणुयाद् रहस्यं त्व् अङ्गिरोमतम्। उत्तमे च कुले जन्म लभेज् जातिं च संस्मरेत्।

idaṃ yaś cāpi śṛṇuyād rahasyaṃ tv aṅgiromatam. uttame ca kule janma labhej jātiṃ ca saṃsmaret.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...